Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

1.4. Noqay folkloru ümumtürk folklorunun bir parçası
kimi
Noqay folklor nümunələri çap olunan kitabları, topluları,
qəzet və jurnalları gözdən keçirdikdə aydın olur ki, yaxın keçmişdə
Rusiyanın əsarəti altında olan əksər türk xalqları kimi
onların da folkloru geniş, əhatəli şəkildə öyrənilməmişdir. Daxili
toqquşmaları özündə əks etdirən, kasıbların varlılara qarşı
mübarizəsindən bəhs edən folklor nümunələri dəfələrlə çap
olunub tədqiqata cəlb edilsə də, müstəmləkəçilərə qarşı mübarizəni
özündə əks etdirən, işğalçılara qarşı savaşlardan söz
açan folklor nümunələri, miflər, ovsunlar və s. kölgədə qalmışdır.
Son zamanlar rejimin yumşalması sayəsində bu sahələrə də
diqqət yetirilməyə başlanılmışdır.
Araşdırıcı A.Siqaliyev ilk və mühüm addım ataraq noqay
mərasim folklorunun təsnifatını belə vermişdir: alqıs (alqış),
karqıs (qarğış), ornau (ithaf), navruz, sabantoy, orak toy yırları
(novruzda, sabantayda, oraq bayramında oxunan nəğmələr),
beşik yırı (beşik nəğməsi-laylalar), toy yırı, bozlau (ağılar),
sarın (bayatılar) və b.
Ateist təbliğat zəiflədikdən sonra araşdırıcılar miflərə də diqqəti
artırdılar. Tanrılar, ilahlar haqqında mətnləri toplayıb nəşr
etməyə başladılar. Bu mətnlərdə şamanizmin izləri özünü qabarıqlığı
ilə göstərir. Tanrı (Baş göylər ilahisi), Umay (qadın başlanğıcını
təqdir edən), Yer-Su, Baba tukli, Su iyesi, Yer iyesi, Ot
(od) iyesi, Kıdırlı-yas (Xıdır-İlyas), Albaslı, Yin, Obır, Deyv,
Azdaqa, Elmavız, Emire, Sandırak, Sazaqan, Perişte (fəriştə),
Anir və b. haqqında toplanan mətnlər türk xalqlarının keçmiş mədəniyyətinin,
inancının birliyindən xəbər verdiyi kimi, onların
yenidən və elmi şəkildə öyrənilməsinin vacibliyini də göstərir.
Noqaylar yaşayan bölgələrdən Albaslı (Hal anası) ilə bağlı
toplanan mətnlər türk xalqlarının əksəriyyətindən toplanmış
198
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com