Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Lakin bununla da iş bitmədi. Kazanı, Həştərxanı, Kırımı işğal
etməklə yetərlənməyən Rusiya çarları bu yerlərin əhalisini də
kölə vəziyyətinə – Rusiyanın təhkimli kəndlisinin gününə salmaq
istəyirdi. Avropalıların quldarlıq quruluşu adlandırdıqları
idarə sistemini yaşamamış, islamı qəbul etmiş türk xalqları isə
heç bir vəchlə Rusiyanın təhkimçilik qanunlarını qəbul etmirdi.
Buna görə də, üsyanlar ara vermirdi. Bu üsyanlar isə minlərlə
dinc insanın ölümünə səbəb olurdu. Yalnız onu qeyd etmək yetər
ki, Osmanlı dövləti noqayları ölümdən xilas etmək üçün XIX
yüzilin ikinci yarısından başlayaraq 700 min noqayın ölkəsinə
gəlməsinə icazə vermişdi (Сикалиев А., 1994:4).
Araşdırıcı M.K.Safarkalıyev ingilis Cenkinsona istinadən
1557-ci ilin sərt qışında Həştərxan bölgəsində 100 min noqayın
aclıqdan və soyuqdan öldüyünü yazır… “On minlərcə noqay
çocuğu ruslara kölə olaraq satılmış, ya da atılmışdır” (Сикалиев
А., 1993:164-165). Bu qıtlığın bir səbəbi sərt qış idisə,
başqa səbəbi də Kazan xanlığını işğal edib, Volqa boyu ilə
Həştərxanadək irəliləyən Rusiya orduları idi. Ruslar yeni əraziləri
işğal etməklə noqayların yaylaq və qışlaqlarını məhdudlaşdırırdılar.
Bütün bunlar, sözsüz ki, xalqın yazılı və şifahi ədəbiyyatında
əksini tapırdı.
Qonşu dövlətləri zəiflədərək təsir dairəsinə salmaq və yeni
torpaqlar işğal etmək üçün Rusiya öncə həmin bölgələri yaxşıca
öyrənirdi. Bu baxımdan Rusiyanın XVI yüzildə hazırlatdığı
bir xəritə olduqca önəmlidir. “Большой чертеж государства
Российского, конец XVI века” adlanan bu xəritə günümüzədək
gəlib çatmamışsa da xəritənin hazırlanmasında istifadə
edilən bölgələrin, çayların, dağların, şəhər və kəndlərin
sözlə təsviri olan yazı arxivlərdə qorunub saxlanmışdır. Burada
noqayların yaşadıqları bölgənin təsvirindən söhbət gedərkən
məscidlər “tatar məscidləri” adlandırılır. Bu da onu göstərir ki,
192
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com