Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

noqay igidlərinin adı çəkilsə də, əsas diqqət bolşeviklərin, Sovet
ordusunun, sosializmin, bir sözlə, Rusiyanın qüdrətinin
öyülməsinə yönəldilmişdir.
1.1. Şifahi xalq ədəbiyyatının tarixlə bağlılığı
Noqaylar çox savaşlara qatılsalar da, son yüzillərdə təqib
və basqılara uğrasalar da, folkloru-sözlü ədəbiyyatı qoruyub
saxlaya bilmişlər. Folklor nümunələrində və yazılı ədəbiyyatda
xalqın tarixi öz əksini tapır.
Yazılı qaynaqlar olmasa belə toplanmış folklor nümunələri
ilə xalqların tarixini yazmaq olar. Bu baxımdan, noqaylardan
toplanmış dastan və yırlar tarixçiyə zəngin material verir. Noqayların
ilk qəhrəmanlıq dastanı “Axmet Aysula ulu” sayılır.
Dastanın çoxvariantlılığı onun geniş yayılmasından soraq verir.
1343-cü ildə taxta oturmuş Canıbey xan və onun oğlu Berdibeyin
arasında baş verən qarşıdurma “Axmet Aysula ulu” dastanının
süjetini təşkil edir.
Dastanın əsas ideyası haqsızlığa, zorakılığa, qəddarlığa qarşı
mübarizədir. Axmetin atası Aysula Canıbey xana nə qədər
sədaqətlə qulluq etsə də, onun haqsızlıqlarına da dözmür. Xanın
nöqsanlarını üzünə deyir. Bu da mübahisəyə səbəb olur.
Xan tərəfindən sevilmədiyini və təqib edildiyini görən Aysula
vətənindən uzaqlara gedir.
Axmet atasının harada olduğundan xəbərsiz və maddi sıxıntılar
içində böyüyür. Qeyri-adi gücü, fantaziyası, cəsarət və
xeyirsevərliyi ilə xalqının sevimlisinə çevrilir. Axmet də, atası
Aysula kimi vətənini və xalqını ürəkdən sevir. Aysula uzun
zaman evindən, ailəsindən uzaqda olsa da bir gün düşmənlərin
onun xalqı üzərinə basqına hazırlaşdığı xəbərini eşidir. Özü də
bu xəbəri bir zaman xanın tərəfini tutaraq onu aradan götürmək
istəyənlərdən eşidir. Vətəninin darda olduğunu duyan Aysula
188
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com