Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

mış Noqay xan 1300-cü ildəki toqquşmaların birində rus əsgəri
tərəfindən öldürülür (Krekov, Ekubovskiy, 1960:84).
1. Dastanlarda qəhrəmanlıq mövzusu
Noqaylardan toplanan folklor nümunələri arasında dastanlar
həcminə və mövzu əlvanlığına, bədii dəyərinin yüksəkliyinə görə
seçilir. Bu dastanların böyük bir qismi xalqın keçdiyi tarixi
yola uyğun olaraq qəhrəmanlıq dastanlarıdır. Onlardan “Axmet
Aysula ulu”, “Koplanlı betir”, “Yedigey”, “Musa biy”, “Mamay”,
“Karasaykazi”, “Manaşı”, “Manaşı ulu Tuyakbiy”, “Er
Tarkil”, “Şora betir”, “Adil Soltan”, “Kırk Noqay betiri”, “Er
Kusep”, “Er Kosay”, “Er Şoban”, “Er Kökçe”, “Kambar betir”,
“Kurman biy”, “Elkildek betir” və b. dastanları ümumi qıpçaq
dastanları adlandırsaq, daha doğru olar. Dastanları diqqətlə araşdıranda
burada nəinki miladın ilk minilliyinə, hətta miladdan
öncəki türk folkloruna aid izləri də görə bilərik.
Noqaylar son yüzillərdə savaşlara, daxili çəkişmələrə daha
çox vaxt sərf etdiklərindən dastanlarının çoxunun mövzusu
qəhrəmanlıqdır. Xalq arasında “Boz yigit”, “Kozı-Korpeş və
Bayan slu”, “Tolekın və Kız yibek”, “Ariz və Kanber”, “Şah
İsmayıl”, “Güntükan və Kölbikə”, “Taxir və Zöhrə” və b. lirik
dastanlar da geniş yayılmışdır (Сикалиев А., 1994:5-6).
Yalnız “Yedigey” deyil, bir çox başqa dastanlar, eləcə də
qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik nəğmələri noqayların Rusiya
işğalı altında olduqları zamanda yazıya alındığından, söyləyici
və dastanı toplayanlar hakim dövlətin təsiri ilə mətnlərdə dəyişikliklər
etmişlər. Bu cəhət “Adil Sultan” dastanında və qəhrəmanlıq
yırlarında özünü qabarıq göstərir. Xüsusən də Rusiyadakı
vətəndaş savaşına, Fin savaşına, İkinci Dünya savaşına
həsr olunmuş yırlarda, eləcə də kazak mahnılarında, ümumiyyətlə,
əksər mahnılarda ifa noqay türkcəsində olsa da, ayrı-ayrı
187
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com