Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

(Сафаргалиев М., 1949:58). Bərkə xanın ölümündən sonra
Don və Dunay çayları arasındakı bölgə Noqay xanın nəzarəti
altına keçir (ASE, 1983, 7:286). Bir çox tarixçilər Noqay xanın
bu qələbəsini sərkərdəlik məharəti ilə yanaşı, islam amili ilə də
bağlayırlar. Belə ki, Hülakü xan həmin vaxtlar buddist idi.
Noqay xan və döyüşçülərinin əksəriyyəti islamı qəbul etmişdilər.
Hülakü xanın işğal altına aldığı bölgədəki müsəlman əhali
və xəlifə bu döyüşdə Noqay xanın tərəfini tutur. Qaynaqların
verdiyi bilgiyə görə, Noqay xan islam amilindən bacarıqla
yararlanmışdı.
Belə ki, o, daim Xorasandan və Anadoludan islamiyyəti
yaymaq üçün qazilər gətirdirmiş. Şeyx Səfiyəddin Ərdəbili öz
müridləri ilə birlikdə Qıpçaq çölündə (Dəşti Qıpçaq) və Kırımda
islam dinini yaymışdı. 1263-cü ildə Sarı Saltuk Anadoludan
on iki min türkmən ailəsi ilə birlikdə gələrək Kırım və Dobrucada
– yəni Noqay xanın hakim olduğu bölgədə yerləşmişdi.
Noqay xan Trakyadakı bir çox Bizans şəhər və qalalarını almış,
Aynos qalasında olan Səlcuq sultanı II İzzəddin Keykavusu islam
dinini qəbul etdiyinə görə əsirlikdən azad etmişdi (Noqay
Sami, 1997:20). Noqay xanın əmri ilə Dobrucaya gedən Sarı
Saltuk orada möhkəmləndikdən sonra 1280-ci ildə Varna yaxınlığında
iki Bulqar qalasını tutmuş və ömrünün sonuna qədər
də Macarıstana, Balkanlara yürüşlər etməklə Altınordanın (Qızıl
Orda) sərhədlərini genişləndirmiş və nüfuzunu artırmışdır.
Noqay xan isə həmin yerləri istədiyi kimi idarə etməklə yetərlənmir,
hətta Altınordada (Qızıl Orda) xanlar onun istəyi ilə hakimiyyətə
gətirilir və taxtdan uzaqlaşdırılırdı. Buna görə də bir
çox dövlətlər Altınordaya deyil, onun yanına elçilər göndərir,
diplomatik əlaqələr qurmağa çalışırdılar. 1270-71-ci illərdə
Məmlük sultanı Məlik Zahir (Baybars; 1260-1277) Noqay xanın
yanına elçi göndərmiş və ona məktubla müraciət etmişdir.
185
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com