Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

ək Xarəzminin “Məhəbbətnamə”sini, Qütbünün “Husrevü Şirin”ini,
“Kodeks kumanikus”u və b. əsərləri də noqay ədəbiyyatının
nümunələri hesab edirlər (Сикалиев А., 1994: 44).
Miladi XIV yüzildən tarix səhnəsində “noqaylar” adı ilə görünən
bir xalqın V-XIV yüzillərdə ədəbi əsərlər yaratması inandırıcı
görünməyə bilər. Əslində bir xalq kimi onlar vardı və
bölgədə aparıcı idilər. Lakin “noqaylar” adlandırılmırdılar. Bütün
türk xalqları kimi, onlar da qaynaqlarda ayrı-ayrı adlarla
qeyd edilirdilər. “Noqay” adının bir ulusa, elə verilməsi tarixi
isə XIV yüzildən başlayır. Cəsur döyüşçü, bacarıqlı sərkərdə,
uzaqgörən siyasətçi, mahir diplomat və güclü dövlət qurucusu
olan Noqay xanın öz ətrafına topladığı türk tayfaları sonralar
bir etnos kimi birləşərək qüdrətli dövlət qurmuş və rəhbərlərinin
adını yaşatmışlar. Beləliklə, qüdrətli sərkərdə və bacarıqlı
dövlət adamı olan Noqayın adı xalq, toplum adına çevrilmişdir.
Qaynaqların verdiyi bilgiyə görə, Noqayın babası Taval bəy
XII yüzilin sonlarında Qıpçaq bozqırlarının Aksu-Buq çayı
çevrəsində yaşayan bir peçeneq boyunun-tayfasının başçısı
imiş (Noqay Sami, 1997:20). Atasından gələn bəylik haqqı ilə
boyunun-tayfasının başına keçən Noqay Çingiz xanın nəvəsi
Batı xanın (1236-1255) yürüşlərində iştirak etmiş, az bir zamanda
cəsur döyüşçü, bacarıqlı sərkərdə kimi şöhrət qazanmışdı.
Batı xanın ölümündən sonra hakimiyyətə gələn qardaşı Bərkə
xan (1255-1266) qabiliyyət və bacarığını nəzərə alaraq, Noqayı
ordu komandanı təyin etmişdi. Bərkə xan yeni torpaqlar
əldə etmək, indiki Azərbaycan ərazilərini tutmaq üçün 1262 və
1265-ci illərdə Elxanilərlə savaşmışdı. (ASE, 1978,:148, 2-ci
cild). Ordu komandanı kimi Noqay Qafqaz dağlarını keçərək
Hülakü xan və varisləri üzərinə yürüşlər edir. Döyüşlərdə qazandığı
qələbələr onun şöhrətini daha da artırır. Beləliklə, o
dövləti Bərkə xanla bərabər hüquqla idarə etməyə başlayır.
184
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com