Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

Xalqının dini anlayaraq sitayiş etməsi üçün “İncil”dən və
başqa din kitablarından çox istifadə olunan duaları ana dilinə
və moldovcaya çevirib çap etdirir və kilsələrdə oxuyur. O,
xristian dininin müqəddəs kitabı olan “Evangeliya” (İncil),
“Psaltır” (dini nəğmələr), “Liturqiya” (kilsə duası), “Çasoslov”,
“Kilsənin qısa tarixi”, “Yeni müqəddəslərin tarixi”,
“Keçmiş müqəddəslərin tarixi” və s. əsərlər tərcümə etmiş və
yazmışdır(Çebotar,7). Hətta 1907-ci ildə qaqauz türkcəsində
bir səhifəlik dini qəzet də çıxarmağa nail olmuşdur.
O, qaqauzların keçmişini, adət-ənənəsini, xalq ədəbiyyatını
araşdırıb “Гагаузы Бендерского уезда” (“Bender vilayətinin
qaqauzları”) adlı irihəcmli bir əsər və “Qaqauzca-Romence
laflık” kimi sözlük də yazmışdır. Latın hərfləri ilə və rumın
(romen) əlifbasında qaqauz türkcəsi ilə yazılan bu əsərlər
yüksək bədii dəyərə malik olmasa da, qaqauz türkcəsinin söz
ehtiyatından yararlanmaq baxımından bugün də diqqətçəkəndir.
Araşdırıcıların verdiyi bilgiyə görə, M.Çakırın 34 kitabı
nəşr olunmuşdur. Əsasən xristian dininin yayılmasına xidmət
etməsi planlaşdırılmış bu əsərlər milli şüurun oyanmasına da
səbəb olurdu. Yazar öz xalqının tarixini, soykökünü öyrəndikcə
özünün də milli duyğuları güclənirdi. Onun yaradıcılığının
ən məhsuldar dövrü Bessarabiyanın Rumıniya hökumətinin
tərkibində qaldığı dövrdür.
M.Çakır bu dövrdə Türkiyənin Rumıniyadakı səfiri, böyük
millətsevər və maarifçi Həmdullah Süphi ilə tanış olur. O,
M.Çakıra güclü təsir göstərir, elmi araşdırmalar aparmasına
münbit şərait yaradır, onu hakimiyyət orqanlarının basqılarından
qoruyur.
Qaqauzlar 1918-ci ildə Rumınyanın tərkibində deyil SSRİ-də
yaşasaydılar, yəqin ki, bolşeviklər din adamı kimi M.Çakırı da
ya gülləyəcək, ya da ən yaxşı halda Sibirə sürgün edəcəkdilər.
116
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com