Uygur, Qaqauz, Quzey Qafqaz turkl??rinin ?d ... - Folklor İnstitutu

istifadə edərək, 1917-ci ilin dekabrında Kiyevə gedir. Komrat
və ya Qaqauz Cümhuriyyəti qurmaq haqqında siyasi xadim və
hökumət rəhbərləri ilə danışıqlar aparır. Bu həmin vaxt idi ki,
Bucak bölgəsini də üsyan bürümüşdü. 1918-ci il noyabrın 27də
Bessarabiya Milli Məclisinin Rumıniya ilə birləşmək haqqında
qərar verməsi, İkinci Dünya Savaşı, bu savaşdan SSRİnin
qalib çıxması, Sovetlərin yaratdığı totalitar rejim qaqauzlara
arzularını gerçəkləşdirməyə imkan verməmişdir.
Qaqauz yazılı ədəbiyyatının yaranması və formalaşmasından
söz açarkən 1931-1944-cü illərdə Türkiyənin Rumıniyada
səfiri işləmiş Həmdullah Süphi Tanrıöverin xidmətlərini də
unutmaq olmaz. Bir zaman Türk Ocaqları başqanı olmuş bu
millətsevər insan diplomatik vəzifəsini yerinə yetirməklə yanaşı,
ölkədəki müsəlman və xristian türklərin yaşadıqları kəndləri
gəzərək qaqauzlar yaşayan kənd və qəsəbələrdə 26 məktəb
açılmasına nail olmuşdur. Məktəblərdə dərslər ana dilindətürkcə
keçilirdi. Dobruca türklərindən və Rumıniyanın Məcidiyyə
şəhərindəki Müsəlman Seminariyası məzunlarından,
Türkiyədən öyrətmənlər və kitablar gətirdərək soydaşları arasında
milli şüurun inkişafına təsir göstərməyə çalışırdı. Türkiyədən
gələn aydınlar vətənə döndükdən sonra qaqauzlardan
topladıqları folklor nümunələrini, orada gördüklərini qəzetjurnallara,
ensiklopediyalara yazmaqla mövzunu gündəmdə
saxlamışlar (Türkiye dışındakı…, 1999:191, 12-ci cild).
Həmdullah Süphi Tanrıöver hətta qaqauzları assimilədən
qorumaq üçün Türkiyənin Mərmərə bölgəsinə köçürülməsi barədə
bir layihə də hazırlayaraq İsmət İnönü hökumətinə təqdim
etmişdi.
Onun Rumıniyadan seçib Türkiyəyə oxumağa göndərdiyi
qaqauz gənclərin çoxu İkinci Dünya Savaşından sonra SSRİ-nin
“qapılarını möhkəm bağladığından” geri dönə bilməsələr də,
112
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com