Basyazı, - TSE

Şekil 2-Deprem Yönetmeliğince İzin Verilen Kat Sayısını İhlal Eden Yığma Yapılar;
a) İstanbul’un Fatih İlçesinde Dört Katlı Yığma Bina, b) Afyon’un Dinar İl
çesinde b) Alt Katı Kerpiç Olan İki Katlı Yığma Bina
Bu bina 1995 depreminde ağır hasar görmüştür. Bu
hasarın en büyük nedenlerinden biri binanın alt katının
kerpiç birimler, üst katının ise beton briket kullanılarak
inşa edilmiş olmasıdır. Sadece tek katlı binalarda kullanılmasına
izin verilen kerpiç malzemesinin üstünde ağır
beton briketten oluşan bir katı taşıması oldukça zordur.
Ancak kırsal bölgelerde kullanım açısından bu tür
yanlış uygulamalara çok sık rastlanmaktadır. Binanın
kerpiç olan alt katı hayvan barınağı olarak kullanılırken
kerpiç ya da farklı bir malzeme kullanılarak inşa edilmiş
olan üst kat konut amaçlı kullanılmaktadır. Benzer yapıların
2010 Elazığ ve 2011 Van depremlerinde de ciddi
hasar gördükleri gözlenmiştir.
Ülkemizde geçmiş yıllarda meydana gelmiş olan depremlerde
yığma bina hasarını tetikleyen bir diğer önemli
parametre plan geometrisidir. Yapılan saha çalışmaları
sonrası Türkiye’deki yığma binaları beş farklı plan geometrisi
alt-sınıfına ayırmanın mümkün olduğu görülmüştür
(bakınız Şekil 3). Buna göre plan geometrisi
düzenli olan yapılar dikdörtgen ya da çıkıntıları mevcut
deprem yönetmeliğinin izin verdiği sınırlar içinde kalan
binalardır.
dikdörtgen girintili ** yamuk L şeklinde aşırı düzensiz
DÜZENLİ DÜZENLİ DÜZENSİZ DÜZENSİZ DÜZENSİZ
**Yönetmelikte verilen A3 türü düzensizlik tanımının dışında kalan binalar için
Şekil 3-Yığma Binaların Plan Geometrisine Göre Sınıflandırılması
Plan geometrisi düzensiz olan yapılar ise paralel ve dik
eksenlerden oluşmayan binalar, büyük çıkıntıları olan
binalar, L-, T- veya benzer bir şekilde plan geometri-
68
sine sahip olan binalar ya da bu düzensizliklerin birden
fazlasına sahip olan binalar (aşırı düzensiz) olarak
değerlendirilebilir. Düzensiz bir plan geometrisine sahip
olan yığma binada kütle ve rijitlik merkezinin birbirinden
uzaklaşması, o binanın burulma etkisine maruz
kalması anlamına gelmektedir. Burulma etkisi de bazı
taşıyıcı duvarların çok fazla zorlanmasına yol açmakta,
bu yüzden yığma binada kısmi ya da tam göçme meydana
gelebilmektedir. Özellikle 1992 Erzincan depreminden
günümüze kadar meydana gelmiş olan büyük
depremler sonrası elde edilen izlenimler, düzensiz plan
geometrisine sahip yığma yapıların ciddi hasar gördüğü
şeklindedir.
Depremler sırasında yığma yapılara etkiyen yatay kuvvetleri
taşıyabilecek miktarda dolu duvar alanının bulunması
gerekir. Bu amaçla mevcut deprem yönetmeliğinde,
herhangi bir deprem doğrultusunda yer alan
yığma duvarların toplam uzunluğunun kat alanına oranının
(L d /A oranı, Şekil 4) belli bir limitin üzerinde olması
istenmektedir.
Deprem Doğrultusu
Şekil 4-Yönetmelikte Yer Alan ve Deprem Doğrultusundaki Taşıyıcı Yığma Duvar
ların (Mavi Renkli) Toplam Uzunluğunun (Ld parametresi) Kat Alanına (A
parametresi) Oranı ile İlgili Kriteri Temsil Eden Çizim
Konut tipi yapılar için bu oran 1998 yönetmeliğinde
0.25 iken 2007 yönetmeliğinde 0.20 olarak kabul edilmiştir.
Bu oran çok basit bir parametre olarak gözükse
de, gözlenen deprem hasarı ile orantılı olduğu tespit
edilmiştir [11,12]. Başka bir deyişle bu oranın düşük
olduğu yığma binalarda, deprem esnasında birim duvar
alanına düşen kesme gerilmelerinin daha büyük
değerler aldığı, bunun da sınırlı kesme kapasitesine sahip
yığma duvarların zorlanmasına ve çatlamasına yol
açtığı tespit edilmiştir. Çatlayan bir yığma duvarın yük
taşıma kapasitesi hızla azaldığı için bu tip yapılarda genellikle
kısmi veya tam göçmeler meydana gelmektedir
(bakınız Şekil 5.a ve 5.b).