ABD-Raporu-Vejetaryen-Vegan-Beslenme

Amerikan Beslenme Derneği Raporu: 

Vejetaryen ve Vegan Beslenme 

Amerikan Beslenme Derneği’nin (ABD) bu raporu, ABD’nin Bulgu Analiz İşlemi ve 

Bulgu Analiz Kütüphanesi’ndeki bilgiler kullanılarak hayata geçirilen sistematik 

eleştiriye ek olarak yazarların literatüre dair bağımsız değerlendirmelerini de 

içermektedir. Kayıt Analiz Kütüphanesi’nden gelen konu başlıkları açıkça belirtilmiştir. 

Bulgu temelli yaklaşımın kullanılması, önceki değerlendirme yöntemlerine önemli ek 

faydalar sağlar. Yaklaşımın en önemli faydası değerlendirme kriterlerinin daha net bir 

biçimde standartlaştırılmasıdır; bu da değerlendirenin olası önyargılarını en aza 

indirerek hangi benzeşmeyen makalelerin birbiriyle karşılaştırılabileceğini görme 

kolaylığını artırır. Bulgu analiz işleminde kullanılan yöntemlerle ilgili ayrıntılı açıklama 

için ABD’nin Bulgu Analiz İşlemi’ne erişebilirsiniz: http://adaeal.com/eaprocess/ 

Sonuç Bildirimi, destekleyen araştırma bulgularının sistematik analiz ve 

değerlendirmelerini temel alan bir uzman çalışma grubu tarafından yapılan bir 

derecelendirmeyle atanır. 1. Derece = İyi; 2. Derece = Yeterli; 3. Derece = Sınırlı; 4. 

Derece = Uzman Görüşü Gerekli; 5. Derece = İlişkilendirilemez (çünkü sonucu 

destekleyen ya da çürüten bir bulgu yok). 

Bu ve diğer konularda bulgu temelli bilgi için: https://www.adaevidencelibrary.com 

üye olmayanlar için abonelik: https://www.adaevidencelibrary.com/store.cfm . 

ÖZET 

Amerikan Beslenme Derneği’nin görüşü, tamamen vejetaryen ve vegan beslenme de 

dâhil olmak üzere, düzgünce planlanan vejetaryen diyetlerin sağlıklı, besin öğeleri 

açısından yeterli ve belli hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde sağlıksal faydalar 

sağlayabilir nitelikte olduğudur. İyi planlanmış vejetaryen diyetler, hamilelik, 

emzirme, bebeklik, çocukluk ve ergenlik dönemleri de dâhil hayat döngüsünün her 

safhasındaki bireyler ve sporcular için uygundur. Vejetaryen beslenme, içinde et 

(kümes hayvanları da dâhil), deniz ürünü veya bu besinleri içeren ürünlerin olmadığı 

bir beslenme biçimi olarak tanımlanır. Bu makale, protein, n-‐3 yağ asitleri, demir, 

çinko, iyot, kalsiyum ve D ve B-‐12 vitaminleri gibi vejetaryenler için anahtar 

durumdaki besin öğeleriyle ilgili güncel bilgileri değerlendirmektedir. Vejetaryen bir 

beslenme, tüm bu besin öğeleriyle ilgili önerileri karşılamaktadır. Bazı durumlarda 

takviyeler veya zenginleştirilmiş gıdalar önemli besin öğelerinin gereken miktarlarını 

sağlayabilmektedirler. Bulgu temelli bir değerlendirme göstermiştir ki vejetaryen 

diyetler hamilelik için uygundur ve anne ve bebek sağlık değerlerinde iyi sonuç verir. 

Bulgu temelli bir değerlendirmenin sonuçlarına göre, vejetaryen bir beslenme 

iskemik kalp hastalığından ölüm riskinin azalmasında rol oynamaktadır. 

Vejetaryenlerde ayrıca vejetaryen olmayanlara nispeten daha az düşük yoğunluklu 

lipoprotein kolesterol seviyesi, daha düşük tansiyon sorunu, daha düşük oranlarda 

yüksek tansiyon ve tip 2 diyabet görülmektedir. Ek olarak, vejetaryenlerde vücut kitle 

Amerikan Beslenme Derneği – Temmuz 2009 – Sayfa 1

indeksi ve tüm kanser oranlarının daha düşük görülme eğilimi vardır. Vejetaryen bir 

beslenmenin içerdiği daha az doymuş yağ alımı ve daha çok meyve, sebze, tam tahıl, 

yemiş, soya ürünü, lif ve bitkisel kimyasallar, kronik hastalık riskini 

düşürebilmektedir. Vejetaryenlerdeki beslenme pratiği çeşitleri, kişiye özgü 

beslenme ihtiyaçlarını temel almaktadır. Bu kişiye özgü değerlendirmelere ek olarak, 

gıda ve beslenme uzmanları vejetaryenleri belli besin öğelerinin kaynakları, gıda satın 

alımı ve hazırlanması ve ihtiyaçlarına uygun beslenme değişiklikleri hakkında 

eğitmekte önemli bir rol oynayabilirler. 

GÖRÜŞ BİLDİRİMİ 

Amerikan Beslenme Derneği’nin görüşü, tamamen vejetaryen ve vegan beslenme de 

dâhil olmak üzere, düzgünce planlanan vejetaryen diyetlerin sağlıklı, besin öğeleri 

açısından yeterli ve belli hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde sağlıksal faydalar 

sağlayabilir nitelikte olduğudur. 

VEJETARYEN BESLENME PERSPEKTİFİ 

Vejetaryen, et (kümes hayvanları da dâhil), deniz ürünü veya bu besinleri içeren 

ürünleri yemeyen kişidir. Vejetaryenlerin beslenme biçimleri oldukça değişkenlik 

gösterebilmektedir. Lakto-‐ovo vejetaryen beslenme biçimi tahıl, sebze, meyve, 

baklagiller, tohumlar, yemişler, süt ürünleri ve yumurtaya dayanır. Lakto vejetaryen, 

beslenmesinden et, balık ve kümes hayvanlarıyla birlikte yumurtayı da çıkarır. Vegan, 

veya tam vejetaryen beslenme biçimi, yumurta, süt ürünleri ve diğer hayvansal 

ürünleri de dışlar. Bu biçimlerin kendi içlerinde bile, beslenmeden çıkarılan hayvansal 

ürün kapsamı oldukça değişken olabilmektedir. 

Vejetaryen beslenme tipleri üzerine yapılmış mevcut araştırmaları değerlendirmek 

için bulgu temelli analiz kullanılmıştır (1). Bulgu analizi için tek soru tanımlanmıştır: 

Araştırmada hangi tip vejetaryen beslenmeler incelenmektedir? Bulgu Analiz 

Kütüphanesi (BAK) web sitesinde (www.adaevidencelibrary.com) tamamı 

bulunabilecek bu bulgu temelli analiz sonuçları aşağıda özetlenmiştir: 

BAK Sonuç Bildirimi: Araştırmada tanımlanan vejetaryen diyetlerin en yaygın iki 

biçimi şunlardır; vegan beslenme: tüm hayvansal gıdalardan arınmış beslenme; ve 

vejetaryen beslenme: tüm hayvansal gıdalardan arınmış ama yumurta (ovo) ve süt 

(lakto) ürünlerini dâhil eden beslenme. 

Yine de, bu genel kategoriler vejetaryen beslenme ve beslenme pratikleri içinde 

önemli çeşitlilikler gösterir. Vejetaryen beslenmeler arasındaki bu çeşitlilikler 

vejetaryen beslenme pratiklerinin tam olarak sınıflandırılmasını zorlaştırır ve 

vejetaryen diyetlerle diğer unsurlar arasındaki belirsiz ilişkilerin kaynaklarından biri 

olabilir. 2. Derece = Yeterli. 

Bu makalede, vejetaryen terimi, aksi tanımlanmadıkça, lakto-‐ovo, lakto veya vegan 

vejetaryen beslenmeyi seçen kişiler için kullanılacaktır. 


Lakto-‐ovo, lakto ve vegan vejetaryen beslenmeler en yaygın olarak incelenenler olsa 

da, uygulayıcılar diğer vejetaryen veya vejetaryene yakın beslenme tipleriyle 

karşılaşabilirler. Örneğin, makrobiyotik beslenmeyi seçenler genelde kendi 

beslenmelerini vejetaryen olarak tanımlarlar. Makrobiyotik beslenme büyük oranda 

tahıl, baklagil ve sebzeye dayanır. Meyve, yemiş ve tohum daha az kullanılır. 

Makrobiyotik beslenme uygulayan bazı kişiler gerçekten vejetaryen değildir çünkü 

sınırlı miktarda balık yerler. Geleneksel Asya-‐Hint beslenmesi ağırlıklı olarak bitki 

temellidir ve sıklıkla kendisini daha yüksek oranda peynir tüketimi ve vejetaryen 

beslenmeden bir nebze uzaklaşma olarak gösteren kültürel etkileşimlere rağmen 

genel olarak lakto vejetaryendir. Bir çiğ gıda diyeti, temel olarak pişirilmemiş ve işlem 

görmemiş besinler içermesiyle vegan bir beslenme olabilir. Kullanılan gıdalar meyve, 

sebze, yemiş, tohum ve filizlenmiş tahıl ve fasulye içerebildiği gibi, nadir durumlarda 

pastörize edilmemiş süt ürünleri ve hatta çiğ et ve balık da kullanılabilir. Frutaryen 

diyetler meyve, yemiş ve tohum temelli vegan beslenmelerdir. Avokado ve domates 

gibi botanik olarak meyve sınıfına giren sebzeler genelde frutaryen beslenmeye dâhil 

edilir; diğer sebzeler, tahıllar, fasulyeler ve hayvansal ürünler dâhil edilmez. 

Bazı insanlar kendilerini vejetaryen olarak tanımlasalar da bazen balık, tavuk ve hatta 

et yiyebilirler. Kendi tanımlarıyla bu vejetaryenler araştırmalarda yarı vejetaryen 

olarak sınıflandırılabilirler. Bir vejetaryenin ya da kendisini vejetaryen olarak 

tanımlayan birinin beslenmesindeki besin öğesi niteliklerini doğru bir şekilde 

belirleyebilmek için bireysel değerlendirme gerekmektedir. 

Vejetaryen beslenmenin tercih edilmesindeki ortak sebepler, sağlık durumları, çevre 

bilinci ve hayvan refahı faktörleridir. Vejetaryenler seçtikleri beslenme biçiminde 

ayrıca ekonomik sebepler, ahlaki boyut, dünya açlık sorunları ve dini inançlar gibi 

sebepleri de gözetirler. 

Tüketici Yönelimleri 

2006’da ülke çapında yapılan bir ankete göre, ABD yetişkin nüfusunun yaklaşık 

%2.3’ü (4.9 milyon kişi) tutarlı bir şekilde vejetaryen bir diyet uygulamakta; kesinlikle 

et, balık veya kümes hayvanı eti yememektedir (2). ABD yetişkin nüfusunun %1.4’ü 

vegandır. 2005’te yine ülke çapında yapılan bir ankete göre, 8-‐18 yaş aralığındaki 

çocuk ve ergenlerin %3’ü vejetaryen, %1’e yakını vegandır (3). 

Birçok tüketici vejetaryen diyetlere ilgilerinin olduğunu belirtmekte (4) ve bu 

ifadelerin %22’si et ürünlerinin etsiz muadillerinin düzenli tüketimini içermektedir 

(5). Vejetaryen diyetlere olan ilgideki artışın diğer kanıtları, üniversitelerde 

vejetaryen beslenme ve hayvan haklarıyla ilgili derslerin açılması, konuyla ilgili web 

sitelerinin, süreli yayınların ve vejetaryen temalı yemek tarifi kitaplarının 

yaygınlaşması ve insanların dışarıda yemek yerken vejetaryen yemek sipariş etme 

eğilimleridir. 

Restoranlar vejetaryen diyetlere olan bu ilgiye karşılık vermişlerdir. Şefler arasında 

yapılan bir ankette vejetaryen tabakların %71 oranında, vegan tabakların ise %63 

oranında “revaçta” veya “sürekli favori” olarak görüldüğü ortaya çıkmıştır (6). Fast-‐ 


food restoranları salata, etsiz burger ve diğer etsiz seçenekleri bulundurmaya 

başlamıştır. Birçok üniversite yemekhanesinin vejetaryen seçenekleri vardır. 

Yeni Ürünlerin Mevcudiyeti 

ABD işlenmiş vejetaryen gıda pazarının (et muadilleri, bitkisel sütler gibi gıdalar ve 

doğrudan et ve diğer hayvansal ürünlerin yerini tutan ana yemekler) 2006’da 1.17 

milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir (7). Bu pazarın 2011’de 1.6 milyar dolara 

çıktığı düşünülmektedir (7). 

Zenginleştirilmiş ve hazır gıdalar da dâhil bu yeni ürünlerin mevcut oluşunun, bu 

ürünleri yemeyi tercih eden vejetaryenlerin temel besin alımlarında bir devrim 

niteliği taşıması beklenmektedir. Soya sütü, et muadilleri, meyve suları ve kahvaltılık 

gevrekler gibi zenginleştirilmiş gıdalar, yeni yeni zenginleştirmelerle piyasaya sürekli 

dâhil olmaktadırlar. Süpermarketler ve doğal gıda dükkanlarında yaygın olarak yer 

alan bu ürünler ve beslenme takviyeleri, vejetaryenlerin kalsiyum, demir, çinko, B-‐12 

vitamini, D vitamini, riboflavin ve uzun zincirli n-‐3 yağ asitleri gibi temel besin 

öğelerini almalarına büyük ölçüde yardım etmektedir. Bugün birçok zenginleştirilmiş 

ürünün mevcut oluşuyla, bugünün tipik vejetaryeninin beslenme statüsünün 10-‐20 

yıl önceki vejetaryene kıyasla büyük ölçüde gelişmiş olması beklenmektedir. Bu 

gelişimin sebebi, vejetaryen nüfus arasında dengeli bir vejetaryen beslenmeye dair 

önemli bir farkındalığın oluşmasıdır. Buna bağlı olarak, eski araştırma verileri 

bugünün vejetaryenlerinin beslenme statüsünü ortaya koyamaz. 

Vejetaryen Diyetlerin Sağlık Getirileri 

Vejetaryen diyetler sıklıkla, daha düşük kolesterol seviyesi, kalp rahatsızlığı riskinin 

azalması, daha düşük tansiyon seviyesi ve daha düşük hipertansiyon ve tip 2 diyabet 

riski gibi birçok sağlıksal faydayla ilişkilendirilir. Vejetaryenlerde vücut kitle indeksi 

(VKİ) ve tüm kanser oranlarının daha düşük görülme eğilimi vardır. Vejetaryen 

diyetlerde doymuş yağ ve kolesterol oranı daha düşük, besin lifi, magnezyum ve 

potasyum, C ve E vitaminleri, folik asit, karoten, flavonoid ve diğer bitkisel 

kimyasalların oranı ise daha yüksektir. Bu besin öğesi farkları, çok yönlü ve dengeli 

bir vejetaryen beslenmenin sağlığa faydalarını açıklamaktadır. Ancak veganlar ve 

diğer bazı vejetaryenler, B-‐12 vitamini, kalsiyum, D vitamini, çinko ve uzun zincirli n-‐3 

yağ asidi gibi bazı besin öğelerini daha düşük oranda alabilmektedirler. 

Son günlerdeki gıda kökenli hastalık salgınları yerel olarak üretilip ithal edilen ve 

Salmonella, E-‐Koli ve diğer mikroorganizmaların bulaştığı taze meyveler, filizler ve 

sebzelerin tüketimiyle ilişkilendirilmektedir. Sağlık savunma grupları daha sıkı 

denetim ve raporlama işlemleri ve daha iyi besin işleme pratiklerinin uygulanmasını 

talep etmektedirler. 


VEJETARYENLERİN DİKKAT ETTİKLERİ BESİN ÖĞELERİ 

Protein 

Belli bir çeşitlilikte bitkisel yiyecek tüketildiğinde ve enerji ihtiyacı giderildiğinde 

bitkisel proteinler protein gereksinimlerini karşılar. Araştırmalar göstermektedir ki, 

günün seyrine yayılarak tüketilen çeşitli bitkisel gıdalar, sağlıklı bir yetişkinin ihtiyacı 

olan bütün temel aminoasitleri sağlamakta ve yeterli nitrojen korunumu ve 

kullanımını garantilemektedir; dolayısıyla, birbirini tamamlayan proteinlerin aynı 

öğünde tüketilmesine gerek yoktur (8). 

Nitrojen denge çalışmalarının bir meta-‐analizinde görülmüştür ki, protein ihtiyacının 

karşılanmasında protein kaynağının hiçbir önemli farkı yoktur (9). Protein 

sindirilebilirliğine göre düzenlenmiş aminoasit hesabı temel alındığında-‐ ki bu protein 

niteliği tespitinin standart yöntemidir-‐ diğer çalışmaların sonuçlarına göre, 

ayrıştırılmış soya proteini protein ihtiyacını hayvansal protein kadar etkili olarak 

karşılamaktadır; örneğin tek olarak yenen buğday proteini nitrojen kullanımında 

daha az etkili bir sonuç verebilir (10). Bu yüzden, veganların tahmini protein 

ihtiyaçları beslenme tercihlerine göre değişiklik gösterebilir. Gıda ve beslenme 

uzmanları, protein kaynakları tahıllar ve baklagiller gibi daha az sindirilen besinler 

olan vejetaryenlerin protein ihtiyaçlarının Önerilen Beslenme Ölçüleri’nden daha 

yüksek olabileceğinin farkında olmalıdırlar (11). 

Tahıllar, temel aminoasitlerden olan lizini daha düşük miktarda içerirler (8). 

Hayvansal protein kaynaklarını tüketmeyen bireylerin diyetlerinde proteinin nispeten 

düşük olduğu durumların bununla ilgisi olabilir. Düşük lizin içeren protein kaynakları 

yerine daha çok fasulye ve soya ürününün kullanıldığı bir beslenme planlaması ya da 

tüm kaynaklardan alınan protein miktarının artırılması gerekli miktarda lizin alımını 

sağlayabilir. 

Bazı kadın veganların protein alımları sınırlarda olmakla birlikte, lakto-‐ovo 

vejetaryenler ve veganların tipik protein alımları ihtiyaçlarını karşılamak ve hatta 

aşmak için yeterlidir (12). Ayrıca sporcular da protein ihtiyaçlarını bitkisel beslenerek 

karşılayabilirler (13). 

n-‐3 Yağ Asitleri 

Vejetaryen diyetler n-‐6 yağ asitleri bakımından zengin olmakla birlikte, n-‐3 yağ 

asitleri konusunda sınırlarda olabilmektedirler. Balık, yumurta veya yüksek miktarda 

yosun içermeyen beslenmeler EPA ve DHA gibi kalp-‐damar sağlığı kadar göz ve beyin 

gelişimi için de önem taşıyan yağ asitleri bakımından yetersizdirler. Bitkisel bazlı bir 

n-‐3 yağ asidi olan ALA’nın EPA’ya biyodönüşümü insanlarda %10’dan daha azdır; 

ALA’nın DHA’ya dönüşüm oranı daha da düşüktür (14). Vejetaryenler ve kısmen 

veganların kan değerlerinde, vejetaryen olmayanlara göre daha düşük EPA ve DHA 

çıkabilir (15). Mikroalglerden elde edilen DHA kaynakları yeterince emilir ve hem 

kandaki DHA’yı değerleri hem de geri dönüşüme yönelik EPA miktarı üzerinde olumlu 

etkisi vardır (16). DHA’yla zenginleştirilmiş soya sütü ve kahvaltılık gevrekler artık 

piyasada bulunabilmektedir. 


Beslenme Referans Değerleri, erkekler için günde 1,6 g, kadınlar için 1,1 g ALA alımını 

tavsiye etmektedir. Bu tavsiye, daha az DHA ve EPA tüketen ve bu yüzden DHA ve 

EPA’ya dönüşmesi için ek ALA’ya ihtiyaç duyan vejetaryenler için uygun olmayabilir. 

Besinsel n-‐6 seviyesi yüksek ya da aşırı olmadığında ALA dönüşüm değerleri gelişme 

gösterebilir. Vejetaryenlerin diyetleri, keten tohumu, ceviz, kanola yağı ve soya gibi 

sağlam ALA kaynakları içermelidir. Hamile/emziren kadınlar gibi n-‐3 yağ asidi ihtiyacı 

artanlar DHA açısından zengin mikroalglerden faydalanabilir (18). 

Demir 

Bitkisel gıdalardaki demir, demir emiliminin hem engelleyicileri hem de artırıcılarına 

duyarlı olan hemoglobinsiz demirdir. Demir emiliminin engelleyicileri, fitatlar, 

kalsiyum ve çay, kahve, bitki çayları ve kakaoda bulunan polifenollerdir. Lif, demir 

emilimini sadece hafifçe engeller (19). Fasulye, tahıl ve tohumları ıslama ve 

filizlendirme, ekmeği mayalama gibi bazı gıda hazırlama yöntemleri fitat miktarını 

düşürerek (20) demir emilimini artırmaktadır (21, 22). Miso ve tempe yapmak için 

kullanılanlar gibi diğer fermantasyon işlemleri de demir biyoyararlanımını 

artırabilmektedir (23). 

Meyve ve sebzelerde bulunan C vitamini ve diğer organik asitler demir emilimini 

oldukça artırmakta ve fitatın etkisini azaltmak suretiyle demirin etkisini 

yükseltebilmektedirler (24, 25). Vejetaryen beslenmedeki düşük biyoyararlanım 

yüzünden vejetaryenlere tavsiye edilen demir alımı vejetaryen olmayanlara göre 1.8 

kat daha yüksektir (26). 

Demir emilimine dair birçok çalışmanın kısa vadede olmasına rağmen, düşük alımlara 

uyumlanmaya dair uzun vadede olanların yerine geçen bulgular bulunmakta, ve bu 

bulgular hem yüksek uyumlanma hem de düşük kayıpları içermektedir (27, 28). 

Vejetaryenlerdeki demir eksikliği anemisi vakaları vejetaryen olmayanlarınkilerle 

oldukça benzerdir. Vejetaryen yetişkinlerin depoladıkları demirin vejetaryen 

olmayanlardan daha az olmasına rağmen, serum ferritin seviyeleri genel olarak 

normal bir aralıktadır (29, 30). 

Çinko 

Temelde vejetaryen diyetlerin fitik asit içeriklerinin yüksek olmasına bağlı olarak, 

vejetaryen diyetlerde çinko biyoyararlanımı vejetaryen olmayanlara oranla daha 

düşüktür (31). Bu yüzden, diyetleri fitat açısından zengin işlenmemiş tahıl ve 

baklagiller içeren vejetaryenlerin çinko gereksinimi Önerilen Beslenme Ölçüleri’ni 

aşabilir (26). Vejetaryenlerin çinko alımına dair bulgular, bazı araştırmalarda çinko 

alımının önerilene yakın olduğunun gösterilmesi (32) ve diğer araştırmalarda 

önerilenden önemli oranda düşük olması (29, 33) gibi sebeplerle değişiklik 

göstermektedir. Çinko eksikliği Batılı vejetaryenlerde kendisini açığa vurmaz. Çinko 

bulunma sınırının hesaplanma zorluğu sebebiyle, vejetaryen diyetlerde düşük çinko 

emiliminin olası etkilerini hesaplamak mümkün değildir (31). Soya ürünleri, 

baklagiller, tahıllar, peynir ve yemişler çinko kaynaklarıdır. Fasulye, tahıl ve tohumları 

ıslama ve filizlendirme, ekmeği mayalama gibi bazı gıda hazırlama yöntemleri, 

çinkonun fitik asitle bağlanmasını engelleyerek çinko biyoyararlanımını 


yükseltmektedir (34). Sitrik asit gibi organik asitler de çinko emilimini bir noktaya 

kadar artırabilmektedir (34). 

İyot 

Bazı araştırmalar iyotlu tuz veya deniz sebzeleri gibi temel iyot kaynaklarını 

tüketmeyen veganların iyot eksikliği riski altında olduklarını iddia etmektedir, çünkü 

bitki temelli diyetlerde iyot genel olarak düşüktür (12, 35). Deniz tuzu, koşer tuzu ve 

tamari gibi tuzlu baharatlar genelde iyotsuzdur. Deniz sebzelerinden alınan iyot 

gözlem altında tutulmalıdır çünkü deniz sebzelerinin iyot içeriği büyük oranda 

çeşitlilik göstermekle birlikte, bu sebzeler önemli miktarlarda iyot içerirler (36). 

Soya fasulyesi, turpgiller ve tatlı patates gibi gıdalar doğal guatrojen içerir. Bu gıdalar, 

yeterli miktarda iyot alan sağlıklı insanlardaki tiroit yetersizliğiyle 

ilişkilendirilmemiştir (37). 

Kalsiyum 

Lakto-‐ovo vejetaryenlerin kalsiyum alımı vejetaryen olmayanlarla aynı ya da daha 

yüksektir (12), fakat veganların alımı iki gruptan da daha az olabilir ve tavsiye edilen 

alım miktarının altında kalabilir (12). Avrupa Prospektif Kanser ve Beslenme 

Araştırmaları’nın Oxford şubesinde (EPIC-‐Oxford) yapılan çalışmada, et yiyenlerle 

lakto-‐ovo vejetaryenlerdeki kemik kırılması riski aynıyken, veganlarda kırılma riskinin 

muhtemelen kalsiyum alımındaki dikkate değer düşüklük sebebiyle %30 daha fazladır 

(38). Et, balık, süt ürünü, yemiş ve tahıl bakımından zengin diyetler, temelde sülfat ve 

fosfat artıklarına bağlı olarak yüksek böbrek asidi yüklemesi yapmaktadırlar. 

Kemiklerden kalsiyum emilimi yüklenen asitliğin nötrleşmesine yardım eder. Bu da 

kalsiyumun idrarla atılımına sebep olur. Ayrıca yüksek sodyum alımı da idrarla 

kalsiyum atımını artırabilmektedir. Diğer taraftan, potasyum ve magnezyumca zengin 

meyve ve sebzeler yüksek böbrek baz yüklemesi yaparak kemik kalsiyumu erimesini 

yavaşlatmakta ve idrarla kalsiyum kaybını düşürmektedirler. Ek olarak, bazı 

çalışmaların gösterdiği üzere, besinsel kalsiyumun proteine oranı, sadece kalsiyum 

alımına göre, daha iyi bir kemik sağlığı göstergesidir. Genelde bu oran lakto-‐ovo 

vejetaryen diyetlerde yüksektir ve kemik sağlığını destekler; veganlarda ise 

kalsiyumun proteine oranı vejetaryen olmayanlarla aynı ya da daha düşüktür (39). 

Birçok vegan kalsiyum ihtiyacını kalsiyumla zenginleştirilmiş gıdalar ve besin 

takviyelerinden faydalanarak karşılayabilir (39). 

Düşük oksalatlı yeşillikler (pak choi, brokoli, çin lahanası, kara lahana ve kıvırcık 

lahana gibi) ve kalsiyum sitrat malatla zenginleştirilmiş meyve suları yüksek 

biyoyararlanımlı kalsiyum kaynaklarıdır (sırasıyla %50 ila %60 ve %40 ila %50); 

kalsiyumlu tofu ve inek sütündeki kalsiyumun biyoyararlanımı da iyidir (yaklaşık %30 

ila %35); susam tohumu, badem ve kuru fasulye daha düşük biyoyararlanıma sahiptir 

(%21 ila %27) (39). Sınırlı sayıda araştırma soya içeceklerini zenginleştirmek için 

trikalsiyum fosfat kullanıldığında kalsiyum erişilebilirliğinin oldukça azaldığını 

gösterse de, kalsiyum karbonatla zenginleştirilmiş soya sütündeki kalsiyumun 

biyoyararlanımı inek sütüyle eşdeğerdir (40). Meyve suları, soya sütü, pirinç sütü ve 

kahvaltılık gevrekler gibi zenginleştirilmiş gıdalar bir vegana önemli miktarda 

kalsiyum sağlayabilmektedir (41). Ispanak ve isveç pazısı gibi gıdalardaki oksalat, 


kalsiyum emilimini büyük oranda düşürmekte, bu sebzeleri kullanılabilir kalsiyum 

kaynağı olarak daha zayıf hale getirmektedir. Fitatça zengin gıdalar da kalsiyum 

emilimini engelleyebilmektedir. 

D Vitamini 

D vitamini kemik sağlığında oynadığı rolle bilinir. D vitamini durumu güneş ışığına 

maruz kalma ve D vitamini bakımından zengin gıdalar veya takviyelerin alımına 

bağlıdır. Ciltteki D vitamini üretim miktarı, güneş ışığı da hesaba katıldığında oldukça 

değişkendir ve günün saati, mevsim, coğrafya, deri pigmentasyonu, güneş kremi 

kullanımı ve yaş gibi birçok unsurla bağlantılıdır. D vitamini takviyesi ya da 

zenginleştirilmiş gıda kullanmayan veganlar ve makrobiyotik gruplarda düşük D 

vitamini alımı (42), düşük serum 25-‐hidroksivitamin D seviyesi (12) ve azalan kemik 

kitlesi (43) tespit edilmiştir. 

İnek sütü, soya sütünün bazı çeşitleri, pirinç sütü, portakal suyu, bazı kahvaltılık 

gevrekler ve margarin, D vitamini bakımından zengin gıdalardır. D-‐2 ve D-‐3 

vitaminleri takviyelerde ve zenginleştirilmiş gıdalarda kullanılır. D-‐3 vitamini 

(kolekalsiferol) hayvansal kökenlidir ve lanolindeki 7-‐dehidrokolesterolün ultraviyole 

ışımasından elde edilir. D-‐2 vitamini (ergokalsiferol) mayadaki ergosterolün 

ultraviyole ışımasından elde edilir ve veganlar için uygundur. Bazı araştırmalar serum 

25-‐hidroksivitamin D seviyesini korumada D-‐2 vitamininin D-‐3’e göre daha az etkili 

olduğunu iddia etse de (44), diğer araştırmalar D-‐2 ve D-‐3’ün etkilerinin eşit 

olduğunu göstermiştir (45). Güneş ışığı ve zenginleştirilmiş gıda alımı ihtiyacı 

karşılamada yetersiz kalıyorsa, D vitamini takviyeleri önerilir. 

B-‐12 Vitamini 

Bazı vejetaryenlerin B-‐12 vitamini durumu güvenilir B-‐12 vitamini kaynaklarını 

düzenli olarak tüketmemelerine bağlı olarak gerekenden düşüktür (12, 46, 47). 

Lakto-‐ovo vejetaryenler, düzenli tüketimle, gereken B-‐12 vitaminini süt ürünleri, 

yumurta ve güvenilir B-‐12 vitamini kaynaklarından (zenginleştirilmiş gıdalar ve 

takviyeler) sağlayabilirler. Veganlar için, B-‐12 vitamini zenginleştirilmiş soya ve pirinç 

içecekleri, bazı kahvaltılık gevrekler ve et muadilleri veya Red Star Vejetaryen Takviye 

Formülü besin mayası gibi B-‐12’yle zenginleştirilmiş gıdalardan sağlamalıdırlar; aksi 

halde B-‐12 takviyesi gerekir. Hiçbir zenginleştirilmemiş bitkisel gıda dikkate değer 

miktarda aktif B-‐12 vitamini içermez. Mayalanmış soya ürünleri aktif B-‐12 için 

güvenilir bir kaynak sayılamaz (12, 46). 

Vejetaryen diyetler genelde B-‐12 eksikliğinin kandaki belirtilerini kapatabilen folasin 

bakımından zengindirler, bu yüzden B-‐12 vitamini eksikliği nörolojik işaret ve 

semptomlar ortaya çıkana kadar tespit edilemez durumda olabilir (47). B-‐12 vitamini 

durumu en iyi homosistein, metilmalonik asit veya holotranskobalamin II serum 

seviyelerinin ölçülmesiyle hesaplanır (48). 

YAŞAM DÖNGÜSÜ BOYUNCA VEJETARYEN BESLENME 

Hamilelik ve emzirme dönemleri de dâhil, iyi planlanmış vegan, lakto vejetaryen ve 

lakto-‐ovo vejetaryen diyetler, yaşam döngüsünün her safhası için uygundur. Düzgün 

planlanmış vegan, lakto vejetaryen ve lakto-‐ovo vejetaryen diyetler, bebekler, 


çocuklar ve ergenlerin normal gelişimlerindeki tüm besin ihtiyaçlarını 

karşılamaktadırlar (49-‐51). Şekil 1’de vejetaryen beslenmede öğün planlamaya dair 

spesifik öneriler görülmektedir. Hayat boyu vejetaryen olmuş yetişkinlerin boy, kilo 

ve vücut kitle indekslerinin sonradan vejetaryen olanlarla bir farkı yoktur; buradan iyi 

planlanan vejetaryen beslenmenin boy ve kilo gelişimini etkilemediği sonucuna 

varılabilir (53). Çocukluk ve ergenlikteki vejetaryen diyetler ömür boyu sağlıklı 

beslenme sürecinin inşasına yardım ederek beslenmede önemli bir avantaja 

dönüşebilir. Vejetaryen çocuk ve ergenler vejetaryen olmayanlara göre vücutlarına 

daha az kolesterol, doymuş yağ ve toplam yağ, bunun yanında daha çok meyve, 

sebze ve lif alırlar (54, 55). Ayrıca vejetaryen çocukların vücut yağ oranları ve serum 

kolesterol seviyelerinin daha düşük olduğu belirtilmektedir (50, 56). 

Çeşitli menü planlama yaklaşımları vejetaryenlerin yeterli beslenmesini sağlayabilir. 

Beslenme Referans Değerleri gıda ve beslenme uzmanları için önemli bir kaynaktır. 

Vejetaryen danışanlarla çalışırken çeşitli gıda rehberleri kullanılabilir. Ek olarak, 

aşağıdaki öneriler vejetaryenlerin sağlıklı diyetler planlamalarına yardımcı olabilir: 

● Çok çeşitli gıdalar tercih edin, tam tahıllar, sebze, meyve, baklagiller, yemişler, 

tohumlar ve arzu edilirse süt ürünleri ve yumurta gibi. 

● Fazla şekerli, fazla sodyumlu, fazla yağlı, özellikle doymuş ve trans yağlı gıda 

alımını mümkün olduğunca düşürün. 

● Çok çeşitli meyve ve sebzeler tercih edin. 

● Süt ürünü ve yumurta gibi hayvansal gıdalar kullanılıyorsa, az yağlı süt ürünleri 

tercih edin ve hem süt ürünleri hem de yumurtayı kontrol altında tüketin. 

● Düzenli bir B-‐12 ve eğer gün ışığı alımı sınırlıysa D vitamini kaynağı kullanın. 

Şekil 1: Vejetaryen öğün planlaması için öneriler. 

Hamile ve Emziren Kadınlar 

Vejetaryenler için yüksek demir alımı önerileri dışında, hamile ve emziren vejetaryen 

kadınların besin ve enerji ihtiyaçları vejetaryen olmayan kadınlarınkinden farklı 

değildir. Vejetaryen diyetler hamile ve emziren kadınların besin ihtiyaçlarını 

karşılayacak şekilde ayarlanabilir. Vejetaryen hamilelik üzerine yapılan araştırmaların 

değerlendirilmesinde araştırma literatürünün bulgu temelli analizi kullanılmıştır (57). 

Bulgu analizi için yedi soru tanımlanmıştır: 

• Hamile vejetaryenlerin makrobesleyici ve enerji alımlarıyla et yiyen 

hamilelerin alımları arasında ne gibi farklar vardır? 

• Hamileliği süresince vejetaryen ve hepçil beslenen annelerin doğum sonuçları 

birbirinden farklı mıdır? 


• Hamile veganların makrobesleyici ve enerji alımlarıyla et yiyen hamilelerin 

alımları arasında ne gibi farklar vardır? 

• Hamileliği süresince vegan ve etçil beslenen annelerin doğum sonuçları 

birbirinden farklı mıdır? 

• Hamile vejetaryenlerin mikrobesleyici alım yöntemleri nelerdir? 

• Hamile vejetaryenlerde farklı mikrobesleyicilerin biyoyararlanım durumları 

nedir? 

• Vejetaryen anne beslenmesindeki mikrobesleyici alımıyla ilişkilendirilen 

doğum sonuçları nelerdir? 

Aşağıda özetlenen bulgu temelli analiz sonuçlarının tamamı BAK web sitesinde 

(www.adaevidencelibrary.com) mevcuttur. 

Makrobesleyici ve Enerji Alımı: Lakto-‐ovo veya lakto vejetaryen hamilelik boyunca 

alınan anne makrobesleyicilerini inceleyen dört temel araştırma tanımlanmıştır (58-‐ 

61). Hiçbiri hamile veganlara odaklanmamıştır. 

BAK Sonuç Bildirimi: ABD dışı nüfuslar üzerine yapılan sınırlı araştırmada belirtildiği 

üzere vejetaryen ve vejetaryen olmayan hamilelerin makrobesleyici alımı genelde 

aynıyken, aşağıdaki istisnalar mevcuttur (enerji alımı yüzdelerine göre): 

• hamile vejetaryenlerin protein alım seviyeleri vejetaryen olmayan hamilelere 

oranla istatistiksel olarak daha düşüktür; ve 

• hamile vejetaryenlerin karbonhidrat alım seviyeleri vejetaryen olmayan 

hamilelere oranla istatistiksel olarak daha yüksektir. 

Şunu belirtmek gerekir ki, yine de, çalışmaların hiçbiri makrobesleyici alımında klinik 

olarak önemli bir fark belirtmemiştir. Başka bir deyişle, çalışmaların hiçbiri hamile 

vejetaryenlerde protein eksikliği bildirmemiştir. 3. Derece = Sınırlı. 

BAK Sonuç Bildirimi: Hamile veganların makrobesleyici alımına odaklanan hiçbir 

araştırmaya rastlanmamıştır. 5. Derece = İlişkilendirilemez. 

Doğum Sonuçları: Hamilelik boyunca alınan makrobesleyiciler ve ağırlık/boy gibi 

doğum sonuçları arasındaki ilişkiyi inceleyen dört kohort çalışma tanımlanmıştır (59-‐ 

62). Hiçbiri hamile veganlara odaklanmamıştır. 

BAK Sonuç Bildirimi: ABD dışı popülasyonlar üzerine yapılan sınırlı araştırmada 

belirtildiği üzere vegan olmayan vejetaryen ve vejetaryen olmayan annelerden doğan 

bebekler arasında önemli hiçbir fark yoktur. 3. Derece = Sınırlı. 

BAK Sonuç Bildirimi: Vegan ve et yiyen anneler arasındaki doğum sonucu farklarına 

odaklanan hiçbir araştırmaya rastlanmamıştır. 5. Derece = İlişkilendirilemez. 


Mikrobesleyici Alımı: İkisi Amerika Birleşik Devletleri’nde yürütülmüş (64, 65) 10 

çalışmaya göre (58-‐60, 63-‐69), vejetaryenlerde vejetaryen olmayanlara göre sadece 

aşağıdaki mikrobesleyicilerin alım oranı düşüktür: 

• B-‐12 vitamini 

• C vitamini 

• kalsiyum 

• çinko. 

Vejetaryenlerin (en az bir ülkede) beslenme standartlarını karşılamadıkları besin 

öğeleri şunlardır: 

• B-‐12 vitamini (Birleşik Krallık’ta) 

• demir (Amerika Birleşik Devletleri’nde, hem vejetaryenler hem de et yiyenler 

için) 

• folat (Almanya’da, et yiyenlerdekinden daha düşük oranda eksiklik) 

• çinko (Birleşik Krallık’ta) 

BAK Sonuç Bildirimi: 3. Derece = Sınırlı. 

Mikrobesleyici Biyoyararlanımı: Farklı mikrobesleyicilerin vejetaryen ve vejetaryen 

olmayan hamile kadınlardaki biyoyararlanımını birbirine kıyasla inceleyen altı çalışma 

(beşi ABD dışında, biri ABD ve ABD dışı örneklerin birleşimi) tanımlanmıştır (58, 63, 

64, 66, 67, 69). Araştırmada incelenen mikrobesleyicilerden sadece serum B-‐12 

seviyesi vegan olmayan vejetaryenlerde vejetaryen olmayanlara göre önemli ölçüde 

düşük çıkmıştır. Ek olarak, çalışmalardan birinin raporuna göre, düşük B-‐12 seviyesi 

daha çok lakto-‐ovo vejetaryenlerdeki toplam homosistein serum seviyesinin et yiyen 

ve az et yiyenlere göre daha yüksek oluşuyla ilişkilendirilmiştir. Ancak, çinko seviyesi 

açısından vegan olmayan vejetaryenler ve vejetaryen olmayanlar arasında önemli bir 

fark yoktur, kalsiyum alımı yüksek vejetaryenlerde çinko eksikliği riski olabilir (fitat, 

kalsiyum ve çinko arasındaki etkileşim yüzünden). Sınırlı sayıdaki bulguya göre, bazı 

vejetaryen gruplarda plazma folat seviyesi vejetaryen olmayanlara göre daha yüksek 

olabilir. 

BAK Sonuç Bildirimi: 3. Derece = Sınırlı. 

Mikrobesleyiciler ve Doğum Sonucu için BAK Sonuç Bildirimi: Yedi çalışmanın 

(tamamı ABD dışı) sınırlı sayıdaki bulgularında ifade edildiği üzere, annenin dengeli 

bir vejetaryen diyet uygulamasının doğacak çocuğun sağlığını etkileyecek zararlı 

sonuçları yoktur (58-‐63-‐ 69). Vejetaryen annelerde bununla birlikte, maternal 

(anneye dair) serumdan yoksun beta insan koryonik gonadotropin hormonu ve alfa 

fetoprotein seviyeleri gösterge olarak kullanıldığında fetüste Down sendromuna dair 

hatalı pozitif tanı konma riski olabilir. 3. Derece = Sınırlı. 


Dikkat Edilen Besin Öğeleri: Bulgu temelli analiz sonuçlarına göre vejetaryen 

beslenme hamilelik için uygun olabilir ve doğumda olumlu sonuçlara götürebilir (57). 

Hamilelikteki anahtar besin öğeleri B-‐12 vitamini, D vitamini, demir ve folat iken, 

emzirmedekiler B-‐12 vitamini, D vitamini, kalsiyum ve çinkodur. Emziren 

vejetaryenlerin diyetleri günlük güvenli B-‐12 kaynakları içermelidir. Hamilelik ve 

emzirmeye dair önerilere göre, sınırlı gün ışığı alımı, deri rengi, mevsim ya da güneş 

kremi kullanımı sebebiyle D vitamini sentezine dair bir endişe varsa, hamile ve 

emziren kadınlar D vitamini takviyeleri ya da D vitaminiyle zenginleştirilmiş gıdalar 

tüketmelidir. Vejetaryen hamilelik sırasında D vitamini durumunu inceleyen bulgu 

analizlerine dair hiçbir çalışma yoktur. Hamilelikte yaygın olan demir eksikliği 

anemisini önlemek ya da tedavi etmek için demir takviyeleri gerekebilir. Hem hamile 

kalma olasılığı olan, hem de hamilelik döneminde olan kadınların takviyeler, 

zenginleştirilmiş gıdalar veya her ikisi yoluyla günde 400 μg (0.4 mg) folat tüketmeleri 

önerilir. Çinko ve kalsiyum ihtiyaçları bu besin öğelerine dair daha önce bahsedilen 

gıda ve takviyelerle karşılanabilir. 

Hamilelik ve emzirmede DHA’nın da rolü vardır. Vejetaryen annelerin bebeklerinde 

vejetaryen olmayanlarınkilere göre daha düşük kordon ve plazma DHA’sı olduğu 

görülmüştür (70). Veganlar ve lakto-‐ovo vejetaryenlerdeki anne sütü DHA’sı 

vejetaryen olmayanlara göre daha azdır (71). DHA’nın gebelik uzunluğu, bebeğin 

görme fonksiyonları ve nöral gelişimindeki faydalı etkilerinden dolayı, hamile ve 

emziren vegan ve vejetaryenlerin DHA kaynağı gıdalar seçmeleri (zenginleştirilmiş 

gıdalar veya DHA’ca zengin mikroalglerle beslenmiş tavukların yumurtaları) veya 

mikroalgle türetilmiş DHA takviyesi kullanmaları gerekir (72, 73). Hamilelik ve 

emzirmede bir DHA öncülü olan ALA takviyesi kullanımının bebek DHA seviyesi veya 

anne sütü DHA yoğunluğunu artırmada etkili olduğu görülmemiştir (74, 75). 

Bebekler 

Yeterli miktarda anne sütü veya hazır bebek mamasıyla beslenen vejetaryen 

bebeklerin gelişimi normaldir. Katı gıdalara başlanırken sağlam besin ve enerji 

kaynaklarının tedarik edilmesi normal büyümeyi garantiler. Frutaryen ve çiğ 

beslenme gibi oldukça kısıtlı diyetlerin çocuklardaki güvenilirliği araştırılmamıştır. Bu 

diyetler enerji, protein, bazı vitaminler ve bazı mineraller açısından düşük 

olabilmektedir ve bebekler ve çocuklara önerilemez. 

Vejetaryen kadınlarda emzirme yaygındır ve desteklenmelidir. Vejetaryen kadınların 

süt bileşenleri vejetaryen olmayanlarla benzer ve besin açısından yeterlidir. Bebek 

emzirilmiyorsa ya da 1 yaşından önce sütten kesilmişse hazır bebek maması 

kullanılmalıdır. Emzirilmeyen vegan bebekler için tek seçenek soya mamasıdır. Soya 

sütü, pirinç sütü ve ev yapımı mamalar gibi diğer seçenekler anne sütü ya da hazır 

bebek mamasının yerini tutamaz. 

Katı gıdalara başlatırken vejetaryen ve vejetaryen olmayan bebekler için aynı yol 

izlenir; ufalanmış etin yerini ezilmiş ya da püre yapılmış tofu, baklagiller (gerekirse 

püre yaparak ya da ufalayarak), soya yoğurdu ya da hayvansal yoğurt, pişmiş 


yumurta sarısı ve süzme peynir alır. Daha sonra, 7 ila 10. aylarda, tofu küpü, peynir, 

soya peyniri ve küçük parçalar halinde etsiz köftelere başlatılabilir. Hazır, tam yağlı, 

zenginleştirilmiş soya sütü veya pastörize inek sütü, gelişimi normal seyreden ve bol 

çeşitle beslenen çocuklarda 1 yaş sonrasının temel içeceği olarak kullanılabilir (51). 

Bebek sütten kesilince, baklagil filizleri, tofu ve ezilmiş avokado gibi enerji ve besin 

bakımından zengin yiyecekler kullanılmalıdır. 2 yaşından küçük çocuklarda yağ alımı 

sınırlanmamalıdır. 

Vejetaryen olmayan bebekler için tüm bunları genelde besin takviyesi önerileri takip 

eder. Anneleri yeterli miktarda B-‐12 vitamini almayan emzirilmiş bebekler B-‐12 

takviyesi almalıdır (51). Diyetteki çinko oranı düşükse ya da çinko biyoyararlanımı 

düşük yiyecekler çoğunluktaysa tamamlayıcı gıdalara başlatılırken çinko alımı 

gözetilmeli ve çinkoyla zenginleştirilmiş gıdalar kullanılmalıdır (76). 

Çocuklar 

Lakto-‐ovo vejetaryen çocukların gelişimi vejetaryen olmayan yaşıtlarıyla benzerdir 

(50). Makrobiyotik beslenmeyen vegan çocukların gelişimi hakkında çok az bilgi 

yayınlanmıştır. Bazı çalışmalar vegan çocukların standart boy ve kilo aralıkları içinde 

olmakla beraber biraz daha küçük olduklarını öne sürer (58). Çocuklardaki yetersiz 

gelişim temel olarak fazla kısıtlanmış beslenmelerle ortaya çıkar (77). 

Sık öğünler, atıştırmalar, bazı zenginleştirilmiş gıdaların kullanımı (zenginleştirilmiş 

kahvaltılık gevrekler, ekmek ve makarna gibi) ve doymamış yağ oranı yüksek 

yiyecekler vejetaryen çocukların enerji ve besin ihtiyaçlarını karşılamalarına destek 

olur. Vejetaryen çocukların (lakto ovo, vegan, makrobiyotik) ortalama protein 

alımları genel olarak önerileni karşılar ya da aşar (12). Protein sindirilebilirliği ve 

amino asit terkibi sebebiyle vegan çocukların protein ihtiyacı biraz daha yüksek 

olabilir (49, 78) fakat bu ihtiyaç genelde gereken enerji ve bitkisel çeşitlilikte 

yiyeceklerle karşılanır. 

Vejetaryen çocuklar için yayınlanmış yiyecek rehberleri mevcuttur (12). 

Ergenler 

Lakto-‐ovo vejetaryen ve vejetaryen olmayan ergenlerin gelişimi benzerdir (50). Erken 

dönem çalışmaları vejetaryen kızların ilk adetlerini vejetaryen olmayanlara göre biraz 

daha geç gördüklerini öne sürse de (79), daha güncel çalışmalarla arada fark olmadığı 

görülmüştür (53, 80). 

Vejetaryen diyetlerin ergenler için besinsel avantajları vardır. Vejetaryen ergenlerin 

vejetaryen olmayanlara göre daha çok lif, demir, folat, A vitamini ve C vitamini 

tükettiği belirtilmektedir (54, 81). Ayrıca vejetaryen ergenler vejetaryen olmayanlara 

göre daha çok meyve sebze ve daha az şeker, fast-‐food ve tuzlu atıştırmalık 

tüketmektedirler (54, 55). Ergen vejetaryenlerin gözetmeleri gereken temel besin 

öğeleri kalsiyum, D vitamini, demir, çinko ve B-‐12 vitaminidir. 


Öne sürülen bazı görüşlerin aksine vejetaryen olmak yeme bozukluğuna yol açmaz; 

ne var ki var olan bir yeme bozukluğunu gizlemek için vejetaryen diyeti seçenler 

olmuş olabilir (82). Bu sebeple, genel ergen nüfusa nazaran yeme bozukluğu olan 

ergenler arasında vejetaryen diyetler bir şekilde daha yaygındır (83). Gıda ve 

beslenme uzmanları yiyecek seçeneklerini büyük oranda kısıtlayan ve yeme 

bozukluğu belirtileri gösteren genç danışanlarına dikkat etmelidirler. 

Öğün planlamalarının yönlendirilmesiyle, vejetaryen diyetler ergenler için uygun ve 

sağlıklı seçenekler haline gelebilir. 

İleri Yaştaki Yetişkinler 

Yaşlanma ile birlikte enerji gereksinimleri azalır ama kalsiyum, D vitamini ve B-‐6 

vitamini gibi besin öğelerine yönelik tavsiyeler artar. Mikrobesleyicilerin -‐özellikle de 

kalsiyum, demir, B-‐12 vitamini ve çinko-‐ alımı, ileri yaştaki yetişkinlerde azalır (84). 

Araştırmalar, ileri yaştaki vejetaryenlerin, vejetaryen olmayanlara kıyasla benzer bir 

besin alımına sahip olduğunu göstermektedir (85,86). İleri yaştaki yetişkinler, sıklıkla 

mide iççeperi tahrişinden ötürü B-‐12 vitaminini gıda yoluyla edinmekte 

zorlanabilirler, bu yüzden B-‐12 vitaminiyle zenginleştirilmiş gıdalar ve takviyelere 

yönlenilmesi gerekir; çünkü B-‐12 vitaminiyle zenginleştirilmiş gıdalar ve takviyeler 

genelde iyi emilir (87). Derideki D vitamini üretimi, yaşlanma ile birlikte azalır, bu 

yüzden besinsel veya takviye D vitamini kaynakları özellikle önemlidir (88). Her ne 

kadar sağlıklı ileri yaştaki yetişkinler için olan protein önerileri daha genç yetişkinler 

için olanlarla vücut ağırlığı temelinde benzeşse de (17) bu tartışmalı bir alandır (89). 

Elbette düşük-‐enerji gereksinimleri olan ileri yaştaki yetişkinler, konsantre protein 

kaynaklarını tüketmek durumundadır. İleri yaştaki yetişkinler, eğer protein 

bakımından zengin baklagiller ve soya ürünleri gibi bitkisel gıda çeşitlerini günlük 

olarak yedikleri takdirde vejetaryen beslenerek protein gereksinimlerini 

karşılayabilirler. 

Sporcular 

Vejetaryen beslenme, aynı zamanda aktif sporcuların gereksinimlerini de 

karşılayabilir. Vejetaryen atletler için beslenme tavsiyeleri, hem beslenme biçimi 

hem de idmanın etkileri hesaba katılarak formüle edilmelidir. Amerikan Beslenme 

Derneği ve Kanada Diyetisyenleri’nin beslenme ve sporcu performansı hakkındaki 

görüşleri, vejetaryen sporculara özgü ilave bilgiler sağlamaktadır (90). Vejetaryen 

beslenme ve performans arasındaki ilişki hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç 

duyulmaktadır. Enerji gereksinimlerini karşılayan ve soya ürünleri, baklagiller ve 

yemişler gibi bitkisel temelli çeşitli protein yiyeceklerini kapsayan vejetaryen 

beslenme biçimleri, özel yiyecek veya takviyelere gerek kalmadan yeterli protein 

sağlayabilir (91). Vejetaryen sporcular, az miktarda kreatinli beslenme sebebiyle 

daha düşük kas kreatin konsantrasyonuna sahip olabilir (92,93). Kısa dönemli yoğun 

egzersiz ve direnç çalışması yapan vejetaryen sporcular kreatin takviyesinden 

yararlanabilir (91). Tümü olmasa bile bazı araştırmalar, amenorenin vejetaryen 


sporcularda vejetaryen olmayanlara göre daha yaygın olduğunu göstermiştir. Kadın 

vejetaryen sporcular; yeterli enerji, yüksek yağ oranı ve bolca demir ile kalsiyum 

içeren beslenme biçimlerinden yararlanabilir. 

VEJETARYEN BESLENME VE KRONİK RAHATSIZLIKLAR 

Kalp-‐Damar Hastalıkları 

Vejetaryen diyetlerin seyri ile kalp-‐damar hastalığı risk faktörleri arasındaki ilişki 

hakkındaki var olan araştırmaları değerlendirmek için araştırma literatürünün bulgu 

temelli analizi kullanılagelmiştir (96). Kanıt analizine yönelik iki soru ortaya kondu: 

-‐İskemik kalp rahatsızlıkları ile vejetaryen beslenme arasındaki ilişki nedir? 

-‐Vejetaryen bir diyete dâhil olan mikrobesleyici alımı, kalp-‐damar hastalığı risk 

faktörleri ile nasıl ilişkilendirilir? 

İskemik kalp rahatsızlıkları 

İki geniş kapsamlı kohort çalışma (97,98) ve bir meta analizin (99) gösterdiğine göre 

vejetaryenlerin iskemik kalp rahatsızlıklarına yakalanma riski, vejetaryen olmayanlara 

göre daha düşüktür. Ölüm riski hem veganlarda hem de lakto-‐ovo vejetaryenlerde 

daha düşüktür (99). Bu risk farkı; sigara alışkanlığı, vücut kitle indeksi ve toplumsal 

sınıf bağlamları gözetilerek incelendiğinde de devam etmiştir (97). Bu durum özellikle 

kaydadeğerdir; çünkü vejetaryenlerde yaygın olan düşük vücut kitle indeksi (99), 

vejetaryenlerin kalp rahatsızlıklarına yakalanma riskinin neden daha düşük olduğunu 

açıklayabilecek faktördür. Eğer bu risk farkı, vücut kitle indeksi gözetildikten sonra 

bile sürerse, vejetaryen bir beslenme biçiminin diğer yönlerinin düşük vücut kitle 

indeksine bağlı olarak fazlasıyla beklenebilecek bu risk azlığından sorumlu olduğu 

söylenebilir. 

BAK Sonuç Bildirimi: Vejetaryen beslenme, düşük iskemik kalp rahatsızlığı ölüm 

riskiyle ilişkilidir. 1. Derece = İyi. 

Kan Yağı Oranları: Vejetaryenlerde iskemik kalp rahatsızlıklarına bağlı ölüm 

oranlarının düşük olması, kan yağı oranlarının farkıyla kısmen açıklanabilir. Kan yağı 

oranlarını temel alan geniş çaplı bir kohort çalışma, iskemik kalp rahatsızlıklarına 

yakalanma oranının, et yiyenlere kıyasla, yaşam boyu vejetaryen olanlarda %24 ve 

yaşam boyu vegan olanlarda %57 daha düşük olduğunu hesaplamıştır (97). 

Araştırmalar, tipik olarak, toplam kolesterol ve düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) 

kolesterol düzeylerinin vejetaryenlerde daha düşük olduğunu (100, örneğin) 

bulgulamıştır. Müdahale araştırmaları gösterdi ki sıradan bir beslenme biçimini takip 

eden denekler vejetaryen beslenmeye geçtiklerinde toplam ve LDL-‐kolesterol 

düzeyleri azalır (101, örneğin). Vejetaryen beslenmenin daha fazla yüksek yoğunluklu 

lipoprotein kolesterol düzeyi ya da daha fazla veya az trigliserit düzeyi ile ilintili 


olduğuna dair bulgular sınırlı olsa da, vejetaryen bir beslenme biçimi sürekli olarak 

daha düşük LDL kolesterol düzeyleri ile birlikte anılır. Vücut kitle indeksindeki 

değişimler, vejetaryen beslenme bağlamında yenen ya da kaçınılan gıdalar ve hayat 

tarzlarındaki farklar gibi diğer etmenler kan yağı oranlarıyla ilgili tutarsız sonuçları 

kısmen açıklayabilir. 

Vejetaryen beslenmede kan yağı oranına faydası olabilecek etmenler; yüksek 

miktarda lif, soya, yemişler, bitki sterolleri ve düşük oranda doymuş yağ alımıdır. 

Vejetaryenler, vejetaryen olmayanlara göre %50 ile %100 arası daha fazla oranda lif 

tüketirler. Veganlar ise lakto-‐ovo vejetaryenlere göre daha yüksek alımlarda 

bulunurlar (12). Çözünür lifin toplam ve LDL-‐kolesterol düzeylerini düşürdüğü ve 

koroner kalp hastalığı riskini azalttığı çalışmalarda defalarca görülmüştür (17). 

Yemişlerin daha yüksek oranda tüketildiği bir beslenme biçimi de toplam ve LDL-‐ 

kolesterol düzeylerini büyük oranda aşağı çeker. Soya izoflavonları da LDL kolesterol 

düzeylerini düşürmeye ve LDL’nin oksitlenme yatkınlığını azaltmaya yardımcı olabilir 

(103). Baklagiller, yemişler ve tohumlar, tam tahıllar, bitki temelli yiyecekler ve 

bitkisel yağlarda bulunan bitki sterolleri kolesterol emilimini azaltır ve LDL kolesterol 

düzeylerini düşürür (104). 

Vejetaryen Beslenme Biçimlerinde Kalp-‐Damar Hastalığı Riskleriyle İlintili 

Faktörler: Kolesterol düzeyinin etkilerinden bağımsız olarak, vejetaryen beslenme 

biçimlerindeki bazı diğer etmenler kalp-‐damar hastalığı riskine etkide bulunabilir. 

Vejetaryen beslenmede öne çıkan meyve-‐sebze, tam tahıl, soya proteini (105) ve 

yemişler (106, 107) gibi besinler kalp-‐damar hastalığı risklerine karşı koruyucudur. 

Vejetaryenler bitkisel kimyasalları vejetaryen olmayanlara göre daha fazla tüketirler; 

çünkü enerji alımlarının büyük bir kısmı bitkisel yiyeceklerden gelir. Flavonoidler ve 

diğer bitkisel kimyasalların, anti oksidan, trombosit agregasyonu ve kan 

pıhtılaşmasını azaltmak, iltihap sökücü ajan ve endotel işlevi geliştirme gibi koruyucu 

etkileri vardır (108,109). Lakto-‐ovo vejetaryenlerin daha iyi damar genişlemesi 

sonuçları verdiği gözlemlenmiştir. Bu da vejetaryen bir beslenmenin vasküler 

(damarla ilgili) endotelyal işlevde yararlı bir etkisi olduğuna işarettir (110). 

Bulgu analizi, vejetaryen beslenmenin mikrobesleyici telafisinin kalp damar hastalığı 

risk etmenleri ile ne derece ilintili olduğunu incelemek için yürütülmüştür. 

BAK Sonuç Bildirimi: Vejetaryen beslenmede mikrobesleyici alımı ve kalp-‐damar risk 

etmenlerini inceleyen ve dâhil edilme kriterlerini karşılayan hiçbir araştırmaya 

rastlanmadı. 5. Derece: İlişkilendirilemez. 

Vejetaryen beslenmenin azalan kalp rahatsızlıkları riskiyle her yönden ilgili olduğu da 

söylenemez. Bazı vejetaryenlerde tespit edilen, görünüşe göre B-‐12 vitamininin eksik 

alımına bağlı yüksek homosistein serum düzeyleri, kalp damar rahatsızlığı riskini 

arttırabilir (111, 112); ne var ki yapılan her çalışma bunu doğrulamaz (113). 

Kalp-‐damar hastalığı tedavilerinde vejetaryen diyetler başarılı biçimde uygulanır. Çok 

düşük yağ oranı (enerjinin %10 veya daha azı) içeren vegana yakın (sınırlı yağsız süt 

ürünleri ve yumurta beyazı tüketebilen) bir rejim; sigarayı bırakmak, egzersiz ve stres 

yönetimi ile birleştirildiğinde egzersiz kapasitesini arttırırken kan yağı oranlarını, 


tansiyonu, kiloyu düşürür (114). Fitosteroller, diyet lifi, yemişler ve soya proteinini 

yüksek oranda tüketen neredeyse vegan bir diyet, en az doymuş yağ oranı düşük 

diyet kadar etkilidir, LDL-‐kolesterol düzeylerini düşürmekte de statin görevi 

görmektedir (115). 

Hipertansiyon 

Vejetaryenlerde vejetaryen olmayanlara nazaran daha az hipertansiyona rastlandığı 

kohort ve enlemesine çalışmalarla doğrulanmıştır (97, 98). Benzer bulgular, 

Barbados’taki Yedinci Gün Adventistlerinde (ABD’de yüz yıldan fazladır vejetaryen 

beslenen Hıristiyan bir mezhep) (116) ve kohort Adventist Sağlık Çalışması-‐2’den 

(117) alınan ilk sonuçlarda da rapor edilmiştir. Veganlar, hipertansiyon konusunda 

öteki vejetaryenlerden de düşük oranlara sahiptirler (97, 117). 

Bazı çalışmalar, vejetaryenlerde vejetaryen olmayanlara kıyasla daha düşük tansiyon 

olduğunu bildirmiştir (97, 118). Öte yandan bazı diğer çalışmalar ise vejetaryenler ve 

vejetaryen olmayanlar arasında çok az bir tansiyon farkı olduğunu bildirmiştir (100, 

119, 120). Tansiyonun yaşa göre belirlenmiş değişimlerinin çoğunda beslenme 

biçiminden ziyade vücut kitle indeksinin pay sahibi olduğu, vejetaryenlerdeki düşük 

tansiyonu bildiren en az bir çalışma tarafından bulgulandı (97). Vejetaryenler, 

vejetaryen olmayanlara göre daha düşük vücut kitle indeksine sahip olma 

eğilimindedir (99); bu sebeple vejetaryenler ve vejetaryen olmayanlar arasındaki 

tansiyon farkları, vejetaryen beslenme biçimlerinin vücut kitle indeksi üzerindeki 

etkisi ile kısmen açıklanabilir. Vejetaryen gruplardaki yaşam biçimi ve besin alımı 

çeşitlilikleri, vejetaryen beslenme ve tansiyon arasındaki ilişkiyle birlikte bakıldığında 

sonuçların kuvvetini sınırlandırabilir. 

Vejetaryen beslenmede düşük tansiyonla sonuçlanabilecek olası etmenler; 

potasyum, magnezyum, yağ ve lif gibi bitkisel gıdalarda bulunan çeşitli yararlı 

bileşimlerin ortak etkisi olabilir (118, 121). Deneklerin sebze-‐meyve-‐süt ürünleri 

bakımından zengin az yağlı bir diyet uyguladığı ‘Hipertansiyonu Engellemekte Diyet 

Yaklaşımları’ çalışmasının sonuçları, tansiyon düzeyini azaltmakta potasyum, 

magnezyum ve kalsiyumun azımsanmayacak tüketim düzeylerinin önemli bir rol 

oynadığını ileri sürmüştür (122). Meyve ve sebze alımı, ‘Hipertansiyonu Engellemekte 

Diyet Yaklaşımları’ çalışmasının önerdiği diyetin tansiyonu düşürmesinin yarısında 

pay sahibidir (123). Ek olarak, dokuz araştırma, beş ila on porsiyon meyve-‐sebze 

tüketmenin tansiyonu önemli ölçüde azalttığını bildirmektedir (124). 

Şeker Hastalığı 

Vejetaryen Adventistlerin vejetaryen olmayan Adventistlere kıyasla daha az şeker 

hastalığına yakalandığı raporlanmıştır (125). Adventist Sağlık Çalışması’nda, yaşa göre 

belirlenmiş şeker hastalığı geliştirme riskinin vejetaryen akranlarıyla 

karşılaştırıldığında vejetaryen olmayanlarda iki kat daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır 

(98). Her ne kadar obezite tip 2 diyabet riskini arttırsa da; et ve işlenmiş et yemenin, 


vücut kitle indeksi dengesi gözetildikten sonra bile, önemli bir şeker hastalığı riski 

oluşturduğu bulunmuştur (126). Kadın Sağlığı Çalışması’nı yürütenler, vücut kitle 

indeksi, toplam enerji alımı ve egzersiz dengesi gözetildikten sonra kırmızı et ve 

işlenmiş etle şeker hastalığı arasında açık bir ilişki gözlemlediler (127). Şeker hastalığı 

riskindeki en ciddi artış, salam ve sosisli sandviç gibi işlenmiş etlerin sık yenmesi ile 

birlikte telaffuz edilmiştir. Sonraki aşamada diyet lifi, magnezyum, yağ ve glisemik 

yük gözetildiğinde de sonuçlar ciddiyetini korumuştur (128). Geniş kapsamlı bir 

kohort çalışmada, kadınların her bir porsiyonluk alım artışındaki göreceli tip 2 diyabet 

riski, kırmızı et için 1.26 ve işlenmiş et için 1.38-‐1.73 arası bulunmuştur (128). 

Buna ek olarak yüksek oranda sebze, tam tahıllı yiyecek, baklagil ve yemiş alımları, 

normal ya da insülin dirençli bireylerde insülin direncinin ve tip 2 diyabetin önemli 

oranda düşen riskiyle ve gelişen glisemik denetimle ilişkilendirilmiştir (129-‐132). 

Gözlemsel çalışmalar tam tahıllı yiyecekler bakımından zengin olan diyetlerin gelişmiş 

insülin duyarlılığı ile ilişkilendirilebileceğini bulgulamıştır. Bu etkinin tam tahıllı 

yiyeceklerdeki yüksek düzeyde magnezyum ve kahvaltılık gevrek lifinden ileri gelmesi 

kısmen mümkündür (133). Kan şekeri seviyesi yüksek insanlar tam tahılları 

tükettikten sonra insülin direncinde gelişme kaydedebilir ve açlık kan şekeri 

seviyelerini düşürebilirler (134). Tam tahıllı yiyeceklerden günde üç porsiyon tüketen 

insanlar, haftada üç porsiyondan daha az tüketen insanlara nazaran, tip 2 diyabete 

%20-‐%30 daha az yakalanır (135). 

Hemşirelerin Sağlık Çalışması’nda vücut kitle indeksi, bedensel etkinlik ve diğer bütün 

etmenler dengelendikten sonra, yemiş tüketimiyle tip-‐2 diyabet riski aksi yönde 

ilişkilendirilmiştir. Yemişleri haftada beş kez veya daha fazla tüketenler için şeker 

hastalığı riski, hiç yemeyenlere göre %27 daha düşüktür. Haftada en az beş kere yer 

fıstığı ezmesi (haftada 150 gr. yer fıstığı eder) yiyenlerin şeker hastalığı riski ise hiç 

yer fıstığı ezmesi yemeyenlerden %21 daha düşüktür (129). 

Yavaşça sindirilen karbonhidrat ve yüksek lif içerdiklerinden, baklagillerin glisemik 

denetimi geliştirmeleri ve şeker hastalığı vakalarını azaltmaları beklenir. Geniş çaplı 

bir ileriye dönük çalışmada, toplam baklagil, yerfıstığı, soya fasulyesi ve diğer 

baklagillerin Çinli kadınlar tarafından tüketilmesi ile tip 2 diyabet hastalığı (mellitus) 

vakası arasında, vücut kitle indeksi ve diğer etmenler gözetildikten sonra aksine bir 

ilişki görülmüştür. Toplam baklagil ve soya fasulyesini yüksek oranda tüketenlerde tip 

2 diyabet riski %38’dir ve düşük tüketenlerle kıyaslandığında %47 daha azdır (132). 

İleriye dönük bir çalışmaya göre, tip 2 diyabet riski meyve değil fakat sebze alımının 

üst çeyreğinde yer alan kadınlarda alt çeyreğinde olanlara kıyasla %28 daha azdır. 

Bazı sebze grupları, tamamen aksine, tip 2 diyabet riskiyle önemle ilişkilendirilmiştir 

(131). Bir başka çalışmada ise meyve (ama meyve suyu değil) ve yeşil yapraklı sebze 

tüketimi, daha düşük şeker hastalığı riskiyle ilintilendirilmiştir (136). 

Lif bakımından zengin vegan beslenme biçimleri, düşük glisemik indeks ve düşük-‐orta 

arası bir glisemik yükle tanınır (137). Beş aylık bir rastgele klinik deneyde, az yağlı 

vegan bir beslenme biçiminin tip 2 diyabetli hastalarda glisemik denetimi önemli 

ölçüde geliştirdiği kanıtlanmış; deneklerin %43’ü şeker hastalığı ilaçlarını azaltmıştır 


(138). Sonuçlar, Amerikan Diyabet Derneği yönergeleri kaynaklı bir diyet (vücut 

ağırlığı ve yağ konsantrasyonuna göre ayrılmış, %15-‐%20 protein, %7’den az doymuş 

yağ, %60-‐%70 arası karbonhidrat ve mono-‐doymamış yağ, 200 mg’dan az kolesterol) 

uygulayanlardan elde edilenlere göre daha üstündür. 

Obezite 

Adventistlerden etsiz beslenenlerin yaklaşık %30’unda vejetaryenlik düşük vücut kitle 

indeksi ile birlikte gözlemlenmiştir. Hem kadın hem de erkekte et tüketim sıklığı 

arttıkça vücut kitle indeksi de artmaktadır (98). Oxford Vejetaryen Araştırması, kadın 

ve erkek tüm yaş gruplarındaki vejetaryenlere kıyasla, vejetaryen olmayanların vücut 

kitle indeksi değerlerinin daha yüksek olduğunu göstermiştir (139). 37875 yetişkinin 

katılımıyla gerçekleşen enlemesine bir çalışmada, et yiyenler en yüksek yaş-‐ayarlı 

kötü vücut kitle indeksi ortalamasına sahip iken, veganlar en düşük, diğer 

vejetaryenler ise ortalama değerleri temsil etmektedir (140). EPIC-‐Oxford çalışmasına 

göre, sağlık konusunda bilinçlenmiş bir kohortta 5 yıllık periyottaki kilo artışı, 

hayvansal yiyecekleri azaltanlarda en azdır (141). Britanya’da yapılan geniş kapsamlı 

bir enlemesine çalışmada ise yetişkinken vejetaryen olan insanların vücut kitle 

indeksi veya vücut ağırlığı konusunda, yaşam boyu vejetaryen olanlara kıyasla büyük 

değişimler yaşamadığı gözlemlenmiştir (53). Yine de, 5 yıl ve daha fazla zamandır 

vejetaryen olanlarda tipik olarak daha düşük vücut kitle indeksine rastlanır. 

Barbados’taki Adventistler arasında, 5 yıldan fazla zamandır vejetaryen beslenen 

obezlerin oranı, et yiyen obez oranına göre %70 daha azdır. Beş yıldan daha az 

süredir vejetaryenliği sürdürenlerin vücut ağırlığı ise et yiyenlerle benzerdir (116). Az 

yağlı vejetaryen bir diyetin, menopoz sonrası dönemdeki kadınların uzun vadeli kilo 

kaybında, daha geleneksel bir Ulusal Kolesterol Eğitim Programı diyetine kıyasla daha 

etkili olduğu kanıtlanmıştır (142). Meyve sebze gibi lif bakımından zengin, düşük 

enerjili yiyeceklerin bol miktarda tüketimi sayesinde vejetaryenler, daha düşük bir 

vücut kitle indeksine sahip olabilirler. 

Kanser 

Vejetaryenler genel nüfusa göre daha düşük kanser oranı eğilimi gösterir ve bunun 

sigaradan kaynaklanan kanserlerle bağlantısı yoktur. Adventist Sağlık Çalışması'nın 

verilerine göre vejetaryen olmayanlar vejetaryenlere göre oldukça yüksek oranda 

kalın bağırsak ve prostat kanseri riski altındadır; ama yaş, cinsiyet ve sigara içme 

kontrollerinden sonra gruplar arasındaki akciğer, göğüs, rahim ve mide kanseri 

riskinde belirgin bir fark görülmemiştir (98). Obezite birçok alanda kanser riskinin 

artmasında belirgin bir faktördür (143). Vejetaryenlerin vücut kitle indeksi vejetaryen 

olmayanlara göre daha az olduğundan, vejetaryenlerin vücut hafifliği azalması 

belirleyici bir faktör olabilir. 

Vejetaryen bir beslenme kanserden koruyucu birçok beslenme unsurunu sağlar 

(144). Salgın hastalıklarla ilgili çalışmalar düzenli meyve ve sebze tüketiminin bazı 

kanser risklerinin azalmasıyla ilişkili olduğunu sürekli olarak göstermektedir 


(108,145,146). Tersine, Kadın Sağlıklı Yeme ve Yaşama Girişimi'nde erken dönem 

göğüs kanserinden kurtulanlar arasında, ekstra meyve ve sebze ile zenginleştirilmiş 

bir diyetin benimsenmesi 7 yıllık dönemde göğüs kanseri vaka ve ölümlerini 

azaltmamıştır (147). 

Meyve ve sebzeler etkili antioksidan, antiproliteratif ve kanser koruyucu içeren 

bitkisel kimyasallardan oluşan kompleks bir karışım içerir. Bitkisel kimyasallar ilave ve 

birbirine bağlı etkiler içerir ve en iyi tam gıdalarla alınır (148-‐150). Bu bitkisel 

kimyasallar kanser ilerlemesine neden olan birçok hücresel sürecin önüne geçer. Bu 

mekanizmaların bazıları şunlardır: Hücre çoğalması, DNA bileşim dizilimi, faz 1 

enzimleri ve sinyal aktarım yolunu ve tümörün dışavurumunu engelleme; hücre 

döngü kesintisini ve programlanmış hücre ölümünü başlatma; faz 2 enzimlerini 

indükleme; NF-‐kappaB aktivasyonunu bloke etme; anjiyogenezi engelleme (149). 

Son Dünya Kanser Araştırma Fonu raporlarına göre (143), meyve ve sebzeler akciğer, 

ağız, yemek borusu ve mide kanserinde ve daha az oranda diğer bölgelerde 

koruyucudur. Baklagillerin düzenli tüketilmesi aynı zamanda mide ve prostat 

kanserine karşı koruyucu bir önlem sağlar (143). Beslenmedeki lif, C vitamini, 

karotenoid, flavanoid ve diğer bitkisel kimyasallar birçok kanser türüne karşı koruma 

sağlar. Alyum sebzeleri (soğan, sarımsak, pırasa gibi) mide kanserine karşı, özellikle 

sarımsak kalın bağırsak kanserine karşı korur. Kırmızı pigmentli likopen bakımından 

zengin meyvelerin prostat kanserine karşı koruyucu olduğu belirtilmiştir (143). Yakın 

zamanda yapılan kohort çalışmalar gösteriyor ki yüksek miktarda tahıl alımı çeşitli 

kanser türlerine karşı önemli oranda koruma sağlar (151). Düzenli fiziksel aktivite 

başlıca birçok kanser türüne karşı önemli derecede koruma sağlar (143). 

Meyve ve sebzelerde etkili bitkisel kimyasalların birçok çeşidi bulunmasına rağmen, 

insan popülasyonu çalışmalarında, vejetaryen ve vejetaryen olmayanlar arasındaki 

kanser vakaları veya ölüm oranları arasında büyük bir fark tespit edilmemiştir (99, 

152). Daha detaylı yemek tüketim verileri gerekli olabilir; çünkü biyoyararlanım ve 

bitkisel kimyasal nüfuzu, sebzelerin pişmiş veya çiğ yenmesi gibi yemek hazırlama 

yöntemlerine bağlıdır. Prostat kanseri vakasında, yüksek miktarda süt ürünü alımı 

vejetaryen bir beslenmenin kimyasal koruyucu etkisini azaltabilir. Bütün çalışmalar 

bu bulguyu desteklememekle birlikte (155), süt ürünleri ve diğer kalsiyum 

bakımından zengin gıdaların tüketimi prostat kanseri (143,153,154) riskinin 

artmasıyla ilişkilidir. 

Kırmızı et ve işlenmiş et tüketimi kalın bağırsak kanser riskindeki artışla sürekli 

bağlantılandırılır (143). Öte yandan baklagillerin alımı vejetaryen olmayanlarda kolon 

kanseri görülmesiyle olumsuz olarak ilişkilendirilir (98). 14 kohort çalışmanın havuz 

analizinde, meyve ve sebze tüketiminin artırılması kolon kanseri riskinin azaldığı 

görülmüştür. Meyve ve sebze alımı distal (uç) kolon kanseri riskinin azalmasıyla 

ilişkilendirilmiş, ama proksimal (merkez) kolon kanseriyle ilişkilendirilememiştir 

(156). Vejetaryenler vejetaryen olmayanlara göre önemli oranda daha fazla lif alır. 

Tüm çalışmalar bunu desteklemese de, yüksek lif alımının kolon kanserine karşı 

koruyucu olduğu düşünülmektedir. 10 Avrupa ülkesini kapsayan EPIC çalışması, en 

yüksek oranda lif alanın en az oranda alana göre % 25 daha az kalın bağırsak kanseri 


iski taşıdığını göstermiştir. Tüm bu bulgulara dayanarak, Bingham ve ekibi (157) 

düşük fiber alan popülasyonda fiber alımının iki kat artırılmasının kalın bağırsak 

kanseri riskini % 40 oranında azalttığı sonucuna vardı. Diğer yandan, 13 ileriye dönük 

kohort çalışmanın havuz analizinden çıkan veriler, çoklu risk faktörlerinin hesaba 

katılmasından sonra, yüksek miktarda lif alımı ile kalın bağırsak kanseri riskinin 

azalması arasındaki ilişkiyi doğrulamamıştır (158). 

Soya izoflavonu ve soyalı yiyeceklerin anti-‐kanser özelliğe sahip olduğu gösterilmiştir. 

Yüksek miktarda soya tüketen Asyalılarla yürütülen 8 çalışmanın meta analizinde (bir 

kohort, yedi vaka kontrol çalışması), soya tüketiminin artmasıyla göğüs kanseri 

riskinin azaldığı görülmektedir. Aksine, az soya tüketen 11 Batı toplumunda 

yürütülen çalışmalarda soya alımının göğüs kanseri riskiyle ilişkisi yoktur (159). Ancak 

kanserden koruyucu bir ajan olarak soyanın değeri üzerine tartışma sürmekte; çünkü 

tüm araştırmalar göğüs kanserine karşı soyanın koruyucu değerini 

doğrulamamaktadır (160). Diğer yandan, bazı çalışmalarda et tüketimi göğüs 

kanserinin artması riskiyle ilişkilendirilmiştir (161). Bir çalışmada, günde 100 gram 

ilave et tüketimi göğüs kanseri riskini % 50 ila %60 arasında artırmıştır (162). 

Osteoporoz 

Süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler ve kalsiyumla zenginleştirilmiş bitkisel yiyecekler 

(bazı hazır mısır gevreği, soya ve pirinç içeceği ve meyve suyu çeşitleri) vejetaryenler 

için bol kalsiyum sağlayabilir. Son yirmi yıldır yayınlanmış enlemesine ve boylamasına 

popülasyon temelli araştırmalarda, kemik mineral yoğunluğu (BMD), et yiyenler ve 

lakto-‐ovo-‐vejetaryenler arasında hem trabeküler (kemik içi) hem kortikal (kemik 

kabuğu) kemikler bakımından hiçbir fark göstermemiştir (163). 

Veganların kemik sağlığı ile ilgili çok az bilgi olmakla birlikte bazı çalışmaların 

gösterdiği üzere veganlarda kemik yoğunluğu vejetaryen olmayanlara göre daha 

azdır (164,165). Bu çalışmalardaki Asyalı vegan kadınların protein ve kalsiyum alımı 

çok düşüktü. Yetişkin yaşlılarda yetersiz protein ve az kalsiyum alımının kemik kaybı 

ve kalça ve omurga çatlaklarıyla ilişkili olduğu gösterildi (166,167). Ek olarak bazı 

veganlarda D vitamini durumu riskliydi (168). 

EPIC-‐Oxford çalışmasının sonuçlarına göre vejetaryenler için kemik kırılmaları riski et 

yiyenlerle benzer orandadır (38). Veganlarda yüksek kemik kırılması riski az kalsiyum 

alımının sonucu olarak gösterilir. Ancak günde 525 mg'dan fazla kalsiyum tüketen 

veganlarda kırılma oranı et yiyenlerdeki kırılma oranından farklı değildi (38). Meyve 

ve sebze tüketimi, soya alımı ve K vitamini bakımından zengin yeşil yapraklı sebzeler 

gibi vejetaryen beslenmeyle bağlantılı diğer faktörler kemik sağlığı araştırılırken göz 

önüne alınmalıdır. 

Kemiğin vücut pH dengesini koruyucu rolü vardır. Özel matriks proteinlerinin gen 

ifadesi ve alkalen fosfataz etkinliğinin düşürülmesiyle asidozun (aşırı asitlenme) 

osteoblastik aktiviteyi bastırdığı görülür. Osteoblastlar tarafından gerçekleştirilen 

prostaglandin üretimi NF-‐kappaB ligandının osteoblastik reseptör etkinleştiricisi 

sentezini artırır. NF-‐kappaB ligand reseptör etkinliğinin asit indüklemesi, osteoklastik 


aktiviteyi ve kemik çözünmesini artırmak ve proton yüklemesini tamponlamak için 

yeni osteoklastların teminini teşvik eder (169). 

Artan meyve ve sebze tüketimi kalsiyum tasarrufu ve kemik metabolizması 

göstergelerinde pozitif bir etkiye sahiptir (170). Meyveler, üzümsüler ve sebzelerin 

alkalin külüyle birlikte zengin potasyum ve magnezyum içeriği, bu besinleri kemik 

çözünmesini engellemek için faydalı beslenme ajanları durumuna getirir (171). 

Menopoz öncesi kadınların femur boyun ve bel omuru kemik mineral yoğunluğu, 

potasyum alımında en yüksek çeyrekteki kadınlar en düşük çeyrektekilerle 

karşılaştırıldığında %15 ila 20 daha yüksektir (172). 

İç kaynaklı net asit üretimi ve meyve-‐sebze alımı göstergesi olan besinsel 

potasyumun kemik sağlığı göstergeleri üzerinde az miktarda etki gösterdiği, böylece 

yaşam süresi boyunca osteoporoz riskinin azalmasını sağlayabildiği belirtilmiştir 

(173). 

Yüksek protein alımı (özellikle hayvansal protein) idrarda kalsiyum artışına neden 

olabilir (167,174). Daha fazla hayvansal protein ve daha az bitkisel protein tüketen 

menopoz sonrası kadınlarda yüksek oranda kemik erimesi ve artan kalça kırığı riski 

ortaya çıkar (175). Aşırı protein alımının kemik sağlığını riske sokmasına rağmen, az 

protein alımının düşük kemik sağlamlığı riskine neden olduğuna dair bulgular vardır 

(176). 

K vitamini durumunun hassas bir göstergesi olan az karboksillenmiş osteokalsin kan 

seviyeleri, kalça kırığı riskini göstermede (177) ve kemik mineral yoğunluğunu 

öngörmede kullanılır (178). İki büyük ileriye dönük kohort çalışmanın sonuçları, K 

vitamini (ve yeşil yapraklı sebzeler) alımı ve kalça kırığı riskinin ters orantılı olduğunu 

öne sürer (179,180). 

Kısa süreli klinik çalışmaların gösterdiği üzere, izoflavon bakımından zengin soya 

proteini menopoz sonrası dönemdeki kadınlarda omurga kemiği erimesini azaltır 

(181). 10 rastgele kontrollü deneyin meta analizinde, soya izoflavonlarının 

omurganın kemik mineral yoğunluğuna oldukça faydası dokunmuştur (182). Rastgele 

kontrollü bir deneyde, jenistein alan menopoz sonrası kadınlarda deoksipiridinolinin 

(kemik emiliminin bir göstergesi) idrar boşaltımında kaydadeğer azalmalar ve artan 

seviyede kemiğe özgü alkalen fosfataz serumu (kemik oluşumunun bir göstergesi) 

görülmüştür (183). Menopoz dönemindeki kadınlar üzerinde yapılan dokuz rastgele 

kontrollü deneyin meta analizde, soya izoflavonları kemik çözünmesini ve plasebo ile 

kıyaslandığında uyarılmış kemik oluşumunu belirgin şekilde engellemiştir (184). 

Kemik sağlığını artırmak için, vejetaryenler yeterli kalsiyum, D vitamini, K vitamini, 

potasyum ve magnezyum, yeterli ama aşırı olmayan protein, bol miktarda meyve-‐ 

sebze ve soya ürünleri ve az miktarda sodyum içeren yemekler yemeye teşvik 

edilmelidir. 


Böbrek Rahatsızlığı 

Hayvansal ya da bitkisel kaynaklı proteinlerin uzun vadede yüksek miktarda alımı 

(diyalize girmeyen bir böbrek hastası için günde 0.6 g/kg’dan fazla ya da böbrek 

rahatsızlığı olmayan insanlar için Beslenme Referans Değeri olan günlük 0.8 g/kg’dan 

fazla) kronik böbrek rahatsızlıklarını daha kötü hale getirebilir ya da normal böbrek 

fonksiyonlarına sahip birinde böbrek hasarına yol açabilir (185). Bu durum fazla 

protein alımıyla ilgili olan yüksek glomerüler filtrasyon hızından kaynaklanabilir. Soya 

temelli vegan beslenme, kronik böbrek rahatsızlığı olan insanlar için yeterli besini 

sağlar ve böbrek rahatsızlıklarının gelişimini yavaşlatabilir. 

Bunama 

Bir çalışma vejetaryenlerin vejetaryen olmayanlara kıyasla daha az bunama riski 

taşıdığını öne sürmektedir (186). Bunun sebebi, vejetaryenlerde görülen düşük 

tansiyon veya vejetaryenlerin daha fazla antioksidan alması olabilir (187). Riskin 

azalmasındaki diğer olası nedenler, beyin-‐damar rahatsızlığı vakalarına daha seyrek 

rastlanması ve menopoz sonrası hormonlarının muhtemelen daha az kullanılmasıdır. 

Vejetaryenler bununla birlikte yine de bunama riski faktörleri taşıyabilirler. Örneğin 

yetersiz B-‐12 vitamini değerleri, homosisteinin kanda aşırı birikmesine 

(hiperhomosisteinemi) yol açtığından, bunama riskinin artması ile ilişkilidir (188). 

Vejetaryen Diyetlerin Sağlığa Diğer Etkileri 

Bir kohort çalışma, orta yaşlı vejetaryenlerin divertikül iltihabına vejetaryen 

olmayanlara kıyasla %50 daha az yakalandığını göstermiştir (189). Et tüketimi 

divetikül iltihabı riskini arttırabilir; lif ise en önemli koruyucu etken olarak 

değerlendirilir (190). Yaşları 40 ile 69 arasında değişen 800 kadınla yapılan bir kohort 

çalışmaya göre, vejetaryen olmayanlar vejetaryenlere kıyasla iki kattan daha fazla 

safra taşı sorunu yaşarlar (191). Bu oranlar; obezite, cinsiyet ve yaşlanma 

gözetildiğinde dahi geçerliliğini korumuştur. Finlandiya’daki bir araştırma grubunun 

yayınladığı bazı çalışmalar, oruç ve arkasından gelen vegan beslenmenin romatizmal 

eklem iltihabı tedavisinde yararlı olabildiğini ortaya koymuştur (192). 

HEDEF KİTLELER (AMERİKA’DAKİ) VE ONLARA YÖNELİK PROGRAMLAR 

Bebekler, Çocuklar ve Kadınlara Özel Tamamlayıcı Beslenme Programı 

Bebekler, Çocuklar ve Kadınlara Özel Tamamlayıcı Beslenme Programı; hamile, yeni 

doğum yapmış ve emziren annelere, bebeklere ve devlet standartlarının altında 

gelire sahip ailelerdeki beslenme riski altında olduğu belgelenen beş yaşına kadar 

çocuklara hizmet eden devlet hibe programıdır. Bu program; bebek maması, 

bebeklere özel demirle zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrek, C-‐vitamini zengini sebze 


veya meyve suyu, havuç, inek sütü, peynir, yumurta, demirle zenginleştirilmiş 

kahvaltılık gevrek, kuru fasulye, bezelye ve yerfıstığı ezmesini de içeren 

vejetaryenlere uygun gıdaları ücretsiz alabilmek için kupon sağlamaktadır. 

Programdaki son değişikliklerle tam tahıllı ekmek ve kahvaltılık gevreğin satın 

alınması teşvik edilmiş, kuru fasulye yerine konserve fasulyenin satın alınmasına 

onay verilmiş ve kupon sahiplerinin sebze ve meyve alabilmesine olanak tanınmıştır 

(193). İnek sütü, tıbbi belgeye sahip çocuklar ve kadınlar için, şartnamelere uygun 

soya temelli içecekler ve kalsiyum destekli tofu ile ikame edilebilir (193). 

Çocuk Beslenme Programları 

Ulusal Okul Öğle Yemeği Programı; belli başlı soya ürünleri, peynir, yumurta, pişmiş 

kuru fasulye/bezelye, yoğurt, yerfıstığı ezmesi, diğer yemişlerin ezmeleri, yerfıstığı, 

ağaç yemişleri ve tohumları da içeren et dışı protein ürünlerinin tüketilmesine olanak 

tanımaktadır (194). Sunulan öğünler, 2005 Amerikalılar İçin Beslenme 

Standartları’na uymak ve protein, A ve C vitaminleri, demir, kalsiyum ve enerji 

bazında Önerilen Beslenme Ölçüleri’nin en az üçte birini karşılamak zorundadır. 

Okullar, bir çocuğun veya ailenin yemek tercihleri doğrultusunda sundukları öğünleri 

değiştirmek zorunda olmasalar da özel bir diyet ihtiyacı konusunda doktor raporu 

olan çocuklara alternatif yemekler sunmak için izinlidirler (195). Bazı devlet okulları 

düzenli olarak vejetaryen (vegan da dahil) menüler sunmaktadır; birçok okulun 

yemek programları vejetaryenlere hâlâ sınırlı seçenekler sunsa da vejetaryen menü 

seçeneği geçmiştekinden çok daha yaygın gözükmektedir (196). Devlet okulları, 

ailelerinden veya velilerinden öğrencinin özel beslenme ihtiyacı olduğuna dair yazılı 

bir belge getiren çocuklara soya sütü verilmesine izin vermektedir. Soya sütleri, 

ikame ürün olarak kabul görmek için belli standartları karşılamalıdır. Okullar, ikame 

giderler için devlet ödeneği aşıldığı takdirde kendi bütçelerinden harcamak 

zorundadırlar (197). 

Yaşlılar İçin Beslenme Programları 

Devlet Yaşlılar İçin Beslenme Programı; yaşlı Amerikalılar için eyaletlere, bölgelere ve 

kabile oluşumlarına toplu/evlere servis yemek (genelde Seyyar Yemek olarak bilinir) 

sağlayan ulusal bir program ağı kurabilmek için ödenek dağıtmaktadır. Yemekler, 

genelde yerel Seyyar Yemek kuruluşları tarafından temin edilir. Ulusal Seyyar Yemek 

Vakfı tarafından dört haftayı kapsayan vejetaryen bir menü dizisi geliştirilmiştir (198). 

Benzer menüler, dört haftalık vejetaryen menü dizisininin ön onayını veren New York 

Şehri Yaşlılar Departmanı’nın da dâhil olduğu bazı programlar tarafından 

benimsenmiştir (199). 

Islahevleri 

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mahkeme kararları, cezaevi mahkûmlarına dinsel ve 

tıbbî gerekçelerle vejetaryen menü alma hakkını vermiştir (200). Devlet cezaevi 


sisteminde vejetaryen besinler, yalnızca beslenmelerinin dini ibadetlerinin bir parçası 

olduğunu belgeleyen mahkûmlara sağlanmaktadır (201). Papazlık makamı tarafından 

yapılan değerlendirme ve onayın akabinde, mahkûmlar ya etsiz bir alternatif, sıcak 

atıştırmalıklar ve salata barını da içeren yemek hattından kendileri seçerek ya da 

ulusal düzeyde tanınan, dini sertifikaya sahip işlenmiş gıdaların temini yoluyla 

Alternatif Beslenme Programı’na katılabilmektedir (202). Eğer öğünler tabldot 

tepsilerinde servis ediliyorsa etsiz yiyeceklerin temini için yerel prosedürler geliştirilir 

(201). Diğer hapishanelerde vejetaryen yemeklerin tedarik edilme süreci ve uygun 

yemeğin çeşidi, cezaevinin tipi ve yerine göre değişiklik göstermektedir (201). Bazı 

cezaevi sistemleri etsiz yemek alternatifleri sunarken diğerleri kabaca mahkûmların 

tabağındaki yemeklerden etleri ayıklamaktadır. 

Askeriye/Silahlı Kuvvetler 

Her türlü yiyecek düzenlemesini gözeten Birleşik Devletler Ordusu Mücadele 

Besleme Programı vejetaryen yemek ve hazır vejetaryen yiyecekleri içeren 

vejetaryen menü seçeneği sunmaktadır (203, 204). 

Diğer Kurumlar ve Toplu Yemek Servisi Kuruluşları 

Kolejler, üniversiteler, hastaneler, restoranlar ve kamu tarafından finanse edilen 

müzeler ve parkların dâhil olduğu diğer kurumlar değişik miktarlarda ve çeşitlerde 

vejetaryen seçenekler sunmaktadırlar. Kaynaklar toplu vejetaryen yemek 

hazırlamaya müsaittir. 

GIDA VE BESLENME UZMANLARININ GÖREV VE SORUMLULUKLARI 

Beslenme danışmanlığı, zayıf beslenme seçimleri yüzünden bazı sağlık problemleri 

olan vejetaryen danışanlar ve ek beslenme müdahaleleri gerektirecek tıbbi durumları 

olan (ör. şeker hastalığı, kanda yüksek oranda yağ bulunması ya da böbrek 

rahatsızlığı) vejetaryenler için faydalıdır. Bireyin bilgi seviyesine göre, beslenme 

danışmanlığı yeni vejetaryenler ve hamilelik, bebeklik, çocukluk, gençlik ve yaşlılık 

gibi hayatın değişik aşamalarındaki bireyler için faydalı olabilir. Gıda ve beslenme 

uzmanlarının vejetaryen diyetleri benimsemeye ilgi duyan ya da zaten benimsemiş 

kişilere sağlıklı bir vejetaryen diyet planlama hakkında yardımcı olmak ve vejetaryen 

beslenmeye dair doğru güncel bilgileri vermek gibi önemli bir rolü vardır. Bilgiler 

vejetaryen diyetin şekli, danışanın yaşı, yemek hazırlayabilme becerileri ve 

hareketlilik seviyesine göre bireyselleştirilmelidir. Hangi besinlerin planlamada 

önemli rol oynayabileceğini kesinleştirmek için bireyin kendi diyetini tarif edişini 

dinlemek önemlidir. Şekil 1 öğün planlama tavsiyeleri içerir. Şekil 2 vejetaryen 

beslenme biçimleriyle ilgili internet kaynaklarının (İngilizce) listesini sunar. 


Vejetaryen Beslenme Diyetetik Çalışma Grubu 

http://vegetariannutrition.net 

Andrews Üniversitesi Beslenme Ana Bilim Dalı 

http://www.vegetarian-‐nutrition.info 

Beslenme Planlama ve Teşvik Merkezi 

http://www.mypyramid.gov/tips_resources/vegetarian_diets.html 

Gıda ve Beslenme Bilgi Merkezi 

http://www.nal.usda.gov/fnic/pubs/bibs/gen/vegetarian.pdf 

Mayo Klinik 

http://www.mayoclinic.com/health/vegetarian-‐diet/HQ01596 

Medline Plus, Vejetaryen Beslenme 

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/vegetariandiet.html 

Yedinci Gün Adventistleri Beslenme Derneği 

http://www.sdada.org/plant.htm 

Vegan Topluluğu (B-‐12 vitamini üzerine bilgi) 

http://www.vegansociety.com/food/nutrition/b12/ 

Vejetaryen Kaynak Grubu 

http://www.vrg.org 

Vejetaryen Topluluğu -‐ Birleşik Krallık 

http://www.vegsoc.org/health 

Şekil 2: Vejetaryen beslenme biçimlerine ilişkin kullanışlı internet siteleri. 

Nitelikli gıda ve beslenme uzmanları vejetaryen danışanlara şu yollarla yardımcı 

olabilir: 

• B-‐12 vitamini, kalsiyum, D vitamini, çinko, demir ve n-‐3 yağ asitleri 

ihtiyaçlarını karşılama konusunda bilgi sağlamak. Çünkü kötü planlanmış 

vejetaryen diyetler bu besin öğeleri konusunda eksik kalabilir. 

• Hayatın tüm safhalarında dengeli lakto-‐ovo vejetaryen ya da vegan öğün 

planlamaya özel yönergeler vermek. 

• Sağlıklı kalmak ve rahatsızlıkları engellemenin genel ölçütleri hakkında bilgi 

sağlamak. 

• Dengeli lakto-‐ovo vejetaryen ya da vegan öğün planlama yönergelerini alerji, 

kronik hastalık veya başka kısıtlamalardan dolayı özel beslenme ihtiyaçları 

olan danışanlara uyarlamak. 

• Yerel restoranlardaki vejetaryen seçenekler hakkında bilgi sahibi olmak. 


• Seyahat esnasındaki en uygun vejetaryen öğün planlamaları hakkında öneriler 

sunmak. 

• Vejetaryen diyetlerde sık olarak kullanılan besinlerin hazırlanışı ve kullanılışı 

hakkında danışanları bilgilendirmek. Vejetaryenleri hedef alan ürün 

seçeneklerinin hızla artışı bu gibi her ürün hakkında bilgi sahibi olmayı 

imkânsız kılabilir. Buna karşın vejetaryen danışanlarla çalışan uzmanlar çeşitli 

tahılların, fasulyelerin, soya ürünlerinin, et muadillerinin ve zenginleştirilmiş 

gıdaların hazırlanışı, kullanılışı ve içerikleri hakkında temel bilgilere sahip 

olmalıdır. 

• Vejetaryen ürünlerin satın alınabileceği yerel kaynaklar hakkında bilgi sahibi 

olmak. Bazı topluluklarda postayla sipariş kaynakları gerekli olabilir. 

• Aile üyeleriyle, özellikle vejetaryen beslenmedeki besin ihtiyaçlarını 

karşılayabilecekleri en iyi ortamı yaratmalarına yardımcı olmak için vejetaryen 

çocukların ebeveynleriyle beraber çalışmak. 

• Uzman şayet vejetaryen beslenmeye aşina değilse, danışana kendisine 

nitelikli tavsiye verebilecek birisini bulma konusunda yardımcı olmalı ya da 

danışanı güvenilir kaynaklara yönlendirmelidir. 

Nitelikli gıda ve beslenme uzmanları çocuk beslenme programları, yaşlıları için besin 

programları, ıslahevi, askeriye, kolejler, üniversiteler ve hastanelerin de dâhil olduğu 

yemek hizmeti operasyonlarının vejetaryenlerin ihtiyaçlarını karşılamalarını 

sağlamakta önemli rol oynayabilir. Bu hedefe vejetaryenlerin ihtiyaçlarına özgü 

klavuzlar geliştirerek, vejetaryenlere uygun menüler yaratıp uygulamaya koyarak ve 

programların vejetaryen katılımcılarının ihtiyaçlarını karşılayıp karşılamadığını 

değerlendirerek ulaşılabilir. 

SONUÇLAR 

Uygun olarak planlanmış vejetaryen beslenme biçimleri sağlıklı, beslenme açısından 

yeterli ve belirli hastalıkların engellenmesi ve tedavisinde faydalı olarak 

gözükmektedir. Vejetaryen beslenme hayatın her evresi için uygundur. Vejetaryen 

diyetlere yönelik artan ilginin bir çok sebebi vardır. Önümüzdeki on yıl içinde Amerika 

Birleşik Devletleri’nde vejetaryenlerin sayısının artması beklenmektedir. Gıda ve 

beslenme uzmanları vejetaryen danışanlara vejetaryen beslenme, gıdalar ve 

kaynaklar hakkında güncel ve doğru bilgileri vererek yardımcı olabilirler. 


REFERANSLAR 

1. Types and Diversity of Vegetarian Nutrition. American Dietetic Association Evidence 

Analysis Library Web site. http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3897. 

Accessed March 17, 2009. 

2. Stahler C. How many adults are vegetarian? The Vegetarian Resource Group Web site. 

http://www.vrg.org/journal/vj2006issue4/vj2006issue4poll.htm. Posted December 20, 2006. 

Accessed January 20, 2009. 

3. Stahler C. How many youth are vegetarian? The Vegetarian Resource Group Web site. 

http://www.vrg.org/journal/vj2005issue4/vj2005issue4youth.htm. Posted October 7, 2005. 

Accessed January 20, 2009. 

4. Lea EJ, Crawford D, Worsley A. Public views of the benefits and barriers to the 

consumption of a plant-‐based diet. Eur J Clin Nutr. 2006;60:828-‐37. 

5. Mintel International Group Limited. Eating Habits-‐US-‐July 2004. Chicago, IL: Mintel 

International Group Limited; 2004. 

6. What’s hot, what’s not. Chef survey. National Restaurant Association Web site. 

http://www.restaurant.org/pdfs/research/200711chefsurvey.pdf. Accessed January 20, 

2009. 

7. Mintel International Group Limited. Vegetarian Foods (Processed –US–June 2007. Chicago, 

IL: Mintel International Group Limited; 2007. 

8. Young VR, Pellett PL. Plant proteins in relation to human protein and amino acid nutrition. 

Am J Clin Nutr. 1994;59(suppl): 1203S-‐1212S. 

9. Rand WM, Pellett PL, Young VR. Metaanalysis of nitrogen balance studies for estimating 

protein requirements in healthy adults. Am J Clin Nutr. 2003;77:109-‐127. 

10. Young VR, Fajardo L, Murray E, Rand WM, Scrimshaw NS. Protein requirements of man: 

Comparative nitrogen balance response within the submaintenance-‐to-‐maintenance range 

of intakes of wheat and beef proteins. J Nutr. 1975;105:534-‐542. 

11. FAO/WHO/UNU Expert Consultation on Protein and Amino Acid Requirements in Human 

Nutrition. Protein and Amino Acid Requirements in Human Nutrition: Report of a Joint 

FAO/WHO/UNU Expert Consultation. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2002. 

WHO Technical Report Series No. 935. 

12. Messina V, Mangels R, Messina M. The Dietitian’s Guide to Vegetarian Diets: Issues and 

Applications. 2nd ed. Sudbury, MA: Jones and Bartlett Publishers; 2004. 

13. Tipton KD, Witard OC. Protein requirements and recommendations for athletes: 

Relevance of ivory tower arguments for practical recommendations. Clin Sports Med. 

2007;26:17-‐36. 

14. Williams CM, Burdge G. Long-‐chain n-‐3 PUFA: plant v. marine sources. Proc Nutr Soc. 

2006;65:42-‐50. 

15. Rosell MS, Lloyd-‐Wright Zechariah, Appleby PN, Sanders TA, Allen NE, Key TJ. Longchain 

n-‐3 polyunsatuurated fatty acids in plasma in British meat-‐eating, vegetarian, and vegan 

men. Am J Clin Nutr. 2005;82: 327-‐334. 


16. Conquer JA, Holub BJ. Supplementation with an algae source of docosahexaenoic acid 

increases (n-‐3) fatty acid status and alters selected risk factors for heart disease in 

vegetarian subjects. J Nutr. 1996;126: 3032-‐3039. 

17. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Energy, 

Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids. Washington, DC: 

National Academies Press; 2002. 

18. Geppert J, Kraft V, Demmelmair H, Koletzko B. Docosahexaenoic acid supplementation in 

vegetarians effectively increases omega-‐3 index: a randomized trial. Lipids. 2005;40:807-‐ 

814. 

19. Coudray C, Bellanger J, Castiglia-‐Delavaud C, Remesy C, Vermorel M, Rayssignuier Y. 

Effect of soluble or partly soluble dietary fibres supplementation on absorption and balance 

of calcium, magnesium, iron and zinc in healthy young men. Eur J Clin Nutr. 1997; 51:375-‐ 

380. 

20. Harland BF, Morris E R. Phytate a good or bad food component. Nutr Res. 1995;15:733-‐ 

754. 

21. Sandberg AS, Brune M, Carlsson NG, HallbergL, Skoglund E, Rossander-‐Hulthen L. Inositol 

phosphates with different numbers of phosphate groups influence iron absorption in 

humans. Am J Clin Nutr. 1999;70:240-‐246. 

22. Manary MJ, Krebs NF, Gibson RS, Broadhead RL, Hambidge KM. Communitybased dietary 

phytate reduction and its effect on iron status in Malawian children. Ann Trop Paediatr. 

2002;22:133-‐136. 

23. Macfarlane BJ, van der Riet WB, Bothwell TH, Baynes RD, Siegenberg D, Schmidt U, Tol A, 

Taylor JRN, Mayet F. Effect of traditional Oriental soy products on iron absorption. Am J Clin 

Nutr. 1990;51:873-‐880. 

24. Hallberg L, Hulthen L. Prediction of dietary iron absorption: an algorithm for calculating 

absorption and bioavailability of dietary iron. Am J Clin Nutr. 2000;71:1147-‐1160. 

25. Fleming DJ, Jacques PF, Dallal GE, Tucker KL, Wilson PW, Wood RJ. Dietary determinants 

of iron stores in a free-‐living elderly population: The Framingham Heart Study. Am J Clin 

Nutr. 1998;67:722-‐733. 

26. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, 

Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, 

Silicon, Vanadium, and Zinc. Washington, DC: National Academies Press; 2001. 

27. Hunt JR, Roughead ZK. Nonheme-‐iron absorption, fecal ferritin excretion, and blood 

indexes of iron status in women consuming controlled lactoovovegetarian diets for 8 wk. Am 

J Clin Nutr. 1999;69:944-‐952. 

28. Hunt JR, Roughead ZK. Adaptation of iron absorption in men consuming diets with high 

or low iron bioavailability. Am J Clin Nutr. 2000;71:94-‐102. 

29. Ball MJ, Bartlett MA. Dietary intake and iron status of Australian vegetarian women. Am J 

Clin Nutr. 1999;70:353-‐358. 

30. Alexander D, Ball MJ, Mann J. Nutrient intake and haematological status of vegetarians 

and age-‐sex matched omnivores. Eur J Clin Nutr. 1994;48:538-‐546. 


31. Hunt JR. Bioavailability of iron, zinc, and other trace minerals from vegetarian diets. Am J 

Clin Nutr. 2003;78(suppl):633S-‐639S. 

32. Davey GK, Spencer EA, Appleby PN, Allen NE, Knox KH, Key TJ. EPIC – Oxford: Lifestyle 

characteristics and nutrient intakes in a cohort of 33,883 meat-‐eaters and 31,546 non meat-‐ 

eaters in the UK. Public Health Nutr. 2003;6:259-‐268. 

33. Janelle KC, Barr SI. Nutrient intakes and eating behavior scores of vegetarian and 

nonvegetarian women. J Am Diet Assoc. 1995;95:180-‐189. 

34. Lonnerdal B. Dietary factors influencing zinc absorption. J Nutr. 2000;130(suppl): 1378S-‐ 

1383S. 

35. Krajcovicova M, Buckova K, Klimes I, Sebokova E. Iodine deficiency in vegetarians and 

vegans. Ann Nutr Metab. 2003;47:183-‐185. 

36. Teas J, Pino S, Critchley A, Braverman LE. Variability of iodine content in common 

commercially available edible seaweeds. Thyroid. 2004;14:836-‐841. 

37. Messina M, Redmond G. Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid 

function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. 

Thyroid. 2006;16:249-‐258. 

38. Appleby P, Roddam A, Allen N, Key T. Comparative fracture in vegetarians and 

nonvegetarians in EPIC-‐Oxford. Eur J Clin Nutr. 2007;61:1400-‐1406. 

39. Weaver C, Proulx W, Heaney R. Choices for achieving adequate dietary calcium with a 

vegetarian diet. Am J Clin Nutr. 1999; 70(suppl):543S-‐548S. 

40. Zhao Y, Martin BR, Weaver CM. Calcium bioavailability of calcium carbonate fortified 

soymilk is equivalent to cow’s milk in young women. J Nutr. 2005;135:2379-‐2382. 

41. Messina V, Melina V, Mangels AR. A new food guide for North American vegetarians. J 

Am Diet Assoc. 2003;103:771-‐775. 

42. Dunn-‐Emke SR, Weidner G, Pettenall EB, Marlin RO, Chi C, Ornish DM. Nutrient adequacy 

of a very low-‐fat vegan diet. J Am Diet Assoc. 2005;105:1442-‐1446. 

43. Parsons TJ, van Dusseldorp M, van der Vliet M, van de Werken K, Schaafsma G, van 

Staveren WA. Reduced bone mass in Dutch adolescents fed a macrobiotic diet in early life. J 

Bone Miner Res. 1997;12:1486-‐1494. 

44. Armas LAG, Hollis BW, Heaney RP. Vitamin D2 is much less effective than vitamin D3 in 

humans. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89:5387-‐5391. 

45. Holick MF, Biancuzzo RM, Chen TC, Klein EK, Young A, Bibuld D, Reitz R, Salameh W, 

Ameri A, Tannenbaum AD. Vitamin D2 is as effective as vitamin D3 in maintaining circulating 

concentrations of 25-‐hydroxyvitamin D. J Clin Endocrinol Metab. 2008;93:677-‐681. 

46. Donaldson MS. Metabolic vitamin B12 status on a mostly raw vegan diet with follow-‐ up 

using tablets, nutritional yeast, or probiotic supplements. Ann Nutr Metab. 2000;44:229-‐ 

234. 

47. Herrmann W, Schorr H, Purschwitz K, Rassoul F, Richter V. Total homocysteine, vitamin 

B12, and total antioxidant status in vegetarians. Clin Chem. 2001;47:1094-‐ 1101. 


48. Herrmann W, Geisel J. Vegetarian lifestyle and monitoring of vitamin B-‐12 status. Clin 

Chim Acta. 2002;326:47-‐59. 49. Messina V, Mangels AR. Considerations in planning vegan 

diets: Children. J Am Diet Assoc. 2001;101:661-‐669. 

50. Hebbelinck M, Clarys P. Physical growth and development of vegetarian children and 

adolescents. In: Sabate J, ed. Vegetarian Nutrition. Boca Raton, FL: CRC Press; 

2001:173-‐193. 

51. Mangels AR, Messina V. Considerations in 1278 July 2009 Volume 109 Number 7 

planning vegan diets: infants. J Am Diet Assoc. 2001;101:670-‐677. 

52. General Conference Nutrition Council. My Vegetarian Food Pyramid. Loma Linda 

University Web site. http://www.llu.edu/llu/nutrition/vegfoodpyramid.pdf. Accessed 

January 20, 2009. 

53. Rosell M, Appleby P, Key T. Height, age at menarche, body weight and body mass index 

in life-‐long vegetarians. Public Health Nutr. 2005;8:870-‐875. 

54. Perry CL, McGuire MT, Neumark-‐Sztainer D, Story M. Adolescent vegetarians. How well 

do their dietary patterns meet the Healthy People 2010 objectives? Arch Pediatr Adolesc 

Med. 2002;156:431-‐437. 

55. Larsson CL, Johansson GK. Young Swedish vegans have different sources of nutrients 

than young omnivores. J Am Diet Assoc. 2005;105:1438-‐1441. 

56. Krajcovicova-‐Kudlackova M, Simoncic R, Bederova A, Grancicova E, Megalova T. 

Influence of vegetarian and mixed nutrition on selected haematological and biochemical 

parameters in children. Nahrung. 1997;41:311-‐314. 

57. Vegetarian Nutrition in Pregnancy. American Dietetic Association Evidence Analysis 

Library Web site. http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3125. Accessed March 

17, 2009. 

58. Campbell-‐Brown M, Ward RJ, Haines AP, North WR, Abraham R, McFadyen IR, Turnlund 

JR, King JC. Zinc and copper in Asian pregnancies—is there evidence for a nutritional 

deficiency? Br J Obstet Gynaecol. 1985;92:875-‐885. 

59. Drake R, Reddy S, Davies J. Nutrient intake during pregnancy and pregnancy outcome of 

lacto-‐ovo-‐vegetarians, fish-‐eaters and non-‐vegetarians. Veg Nutr. 1998;2:45-‐52. 

60. Ganpule A, Yajnik CS, Fall CH, Rao S, Fisher DJ, Kanade A, Cooper C, Naik S, Joshi N, 

Lubree H, Deshpande V, Joglekar C. Bone mass in Indian children—Relationships to maternal 

nutritional status and diet during pregnancy: The Pune Maternal Nutrition Study. J Clin 

Endocrinol Metab. 2006; 91:2994-‐3001. 

61. Reddy S, Sanders TA, Obeid O. The influence of maternal vegetarian diet on essential 

fatty acid status of the newborn. Eur J Clin Nutr. 1994;48:358-‐368. 

62. North K, Golding J. A maternal vegetarian diet in pregnancy is associated with 

hypospadias. The ALSPAC Study Team. Avon Longitudinal Study of Pregnancy and Childhood. 

BJU Int. 2000;85:107-‐113. 

63. Cheng PJ, Chu DC, Chueh HY, See LC, Chang HC, Weng DR. Elevated maternal 

midtrimester serum free beta-‐human chorionic gonadotropin levels in vegetarian 


pregnancies that cause increased false-‐positive Down syndrome screening results. Am J 

Obstet Gynecol. 2004;190:442-‐447. 

64. Ellis R, Kelsay JL, Reynolds RD, Morris ER, Moser PB, Frazier CW. Phytate:zinc and phytate 

X calcium:zinc millimolar ratios in self-‐selected diets of Americans, Asian Indians, and 

Nepalese. J Am Diet Assoc. 1987;87:1043-‐1047. 

65. King JC, Stein T, Doyle M. Effect of vegetarianism on the zinc status of pregnant women. 

Am J Clin Nutr. 1981:34;1049-‐1055. 

66. Koebnick C, Heins UA, Hoffmann I, Dagnelie PC, Leitzmann C. Folate status during 

pregnancy in women is improved by long-‐term high vegetable intake compared with the 

average western diet. J Nutr. 2001;131:733-‐739. 

67. Koebnick C, Hoffmann I, Dagnelie PC, Heins UA, Wickramasinghe SN, Ratnayaka ID, 

Gruendel S, Lindemans J, Leitzmann C. Long-‐term ovo-‐lacto vegetarian diet impairs vitamin 

B-‐12 status in pregnant women. J Nutr. 2004;134:3319-‐3326. 

68. Koebnick C, Leitzmann R, Garcia AL, Heins UA, Heuer T, Golf S, Katz N, Hoffmann I, 

Leitzmann C. Long-‐term effect of a plant-‐based diet on magnesium status during pregnancy. 

Eur J Clin Nutr. 2005;59:219-‐225. 

69. Ward RJ, Abraham R, McFadyen IR, Haines AD, North WR, Patel M, Bhatt RV. Assessment 

of trace metal intake and status in a Gujerati pregnant Asian population and their influence 

on the outcome of pregnancy. Br J Obstet Gynaecol. 1988;95:676-‐682. 

70. Lakin V, Haggarty P, Abramovich DR. Dietary intake and tissue concentrations of fatty 

acids in omnivore, vegetarian, and diabetic pregnancy. Prost Leuk Ess Fatty Acids. 

1998;58:209-‐220. 

71. Sanders TAB, Reddy S. The influence of a vegetarian diet on the fatty acid composition of 

human milk and the essential fatty acid status of the infant. J Pediatr. 1992;120(suppl):S71-‐ 

S77. 

72. Jensen CL, Voigt RG, Prager TC, Zou YL, Fraley JK, Rozelle JC, Turcich MR, Llorente AM, 

Anderson RE, Heird WC. Effects of maternal docosahexaenoic acid on visual function and 

neurodevelopment in breastfed term infants. Am J Clin Nutr. 2005;82:125-‐132. 

73. Smuts CM, Borod E, Peeples JM, Carlson SE. High-‐DHA eggs: Feasibility as a means to 

enhance circulating DHA in mother and infant. Lipids. 2003;38:407-‐414. 

74. DeGroot RH, Hornstra G, van Houwelingen AC, Roumen F. Effect of alpha-‐linolenic acid 

supplementation during pregnancy on maternal and neonatal polyunsaturated fatty acid 

status and pregnancy outcome. Am J Clin Nutr. 2004;79:251-‐260. 

75. Francois CA, Connor SL, Bolewicz LC, Connor WE. Supplementing lactating women 

with flaxseed oil does not increase docosahexaenoic acid in their milk. Am J Clin Nutr. 

2003;77:226-‐233. 

76. Allen LH. Zinc and micronutrient supplements for children. Am J Clin Nutr. 1998; 

68(suppl):495S-‐498S. 


77. Van Dusseldorp M, Arts ICW, Bergsma JS, De Jong N, Dagnelie PC, Van Staveren WA. 

Catch-‐up growth in children fed a macrobiotic diet in early childhood. J Nutr. 1996;126:2977-‐ 

2983. 

78. Millward DJ. The nutritional value of plant-‐based diets in relation to human amino acid 

and protein requirements. Proc Nutr Soc. 1999;58:249-‐260. 

79. Kissinger DG, Sanchez A. The association of dietary factors with the age of menarche. 

Nutr Res. 1987;7:471-‐479. 

80. Barr SI. Women’s reproductive function. In: Sabate J, ed. Vegetarian Nutrition. Boca 

Raton, FL: CRC Press; 2001;221-‐249. 

81. Donovan UM, Gibson RS. Iron and zinc status of young women aged 14 to 19 years 

consuming vegetarian and omnivorous diets. J Am Coll Nutr. 1995;14:463-‐472. 

82. Curtis MJ, Comer LK. Vegetarianism, dietary restraint, and feminist identity. Eat Behav. 

2006;7:91-‐104. 

83. Perry CL, McGuire MT, Newmark-‐Sztainer D, Story M. Characteristics of vegetarian 

adolescents in a multiethnic urban population. J Adolesc Health. 2001;29:406-‐416. 

84. American Dietetic Association. Position Paper of the American Dietetic Association: 

Nutrition across the spectrum of aging. J Am Diet Assoc. 2005;105:616-‐633. 

85. Marsh AG, Christiansen DK, Sanchez TV, Mickelsen O, Chaffee FL. Nutrient similarities 

and differences of older lacto-‐ovo-‐vegetarian and omnivorous women. Nutr Rep Int. 

1989;39:19-‐24. 

86. Brants HAM, Lowik MRH, Westenbrink S, Hulshof KFAM, Kistemaker C. Adequacy of a 

vegetarian diet at old age (Dutch Nutrition Surveillance System). J Am Coll Nutr. 1990;9:292-‐ 

302. 

87. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Thiamin, 

Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. 

Washington, DC: National Academies Press; 1998. 

88. Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med. 2007;357:266-‐281. 

89. Campbell WW, Johnson CA, McCabe GP, Carnell NS. Dietary protein requirements of 

younger and older adults. Am J Clin Nutr. 2008;88:1322-‐1329. 

90. American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association, Dietitians 

of Canada, and the American College of Sports Medicine: Nutrition and athletic 

performance. J Am Diet Assoc. 2009;109:509-‐527. 

91. Venderley AM, Campbell WW. Vegetarian diets. Nutritional considerations for athletes. 

Sports Med. 2006;36:295-‐305. 

92. Lukaszuk JM, Robertson RJ, Arch JE, Moore GE, Yaw KM, Kelley DE, Rubin JT, Moyna NM. 

Effect of creatine supplementation and a lacto-‐ovo-‐vegetarian diet on muscle creatine 

concentration. Int J Sports Nutr Exer Metab. 2002;12:336-‐337. 

93. Burke DG, Chilibeck PD, Parise G, Candow DG, Mahoney D, Tarnopolsky M. Effect of 

creatine and weight training on muscle creatine and performance in vegetarians. Med Sci 

Sports Exerc. 2003;35:1946-‐1955. 


94. Kaiserauer S, Snyder AC, Sleeper M, Zierath J. Nutritional, physiological, and menstrual 

status of distance runners. Med Sci Sports Exerc. 1989;21:120-‐125. 

95. Slavin J, Lutter J, Cushman S. Amenorrhea in vegetarian athletes. Lancet. 1984;1:1974-‐ 

1975. 

96. Vegetarian Nutrition and Cardiovascular Disease. American Dietetic Association Evidence 

Analysis Library Web site. http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3536. 


97. Appleby PN, Davey GK, Key TJ. Hypertension and blood pressure among meat eaters, fish 

eaters, vegetarians and vegans in EPIC-‐Oxford. Public Health Nutr. 2002;5:645-‐654. 

98. Fraser GE. Associations between diet and cancer, ischemic heart disease, and allcause 

mortality in non-‐Hispanic white California Seventh-‐day Adventists. Am J Clin Nutr. 

1999;70(suppl):532S-‐538S. 

99. Key TJ, Fraser GE, Thorogood M, Appleby PN, Beral V, Reeves G, Burr ML, Chang-‐ Claude 

J, Frentzel-‐Beyme R, Kuzma JW, Mann J, McPherson K. Mortality in vegetarians and 

nonvegetarians: Detailed findings from a collaborative analysis of 5 prospective studies. Am J 

Clin Nutr. 1999;70(suppl):516S-‐524S. 

100. Williams PT. Interactive effects of exercise, alcohol, and vegetarian diet on coronary 

artery disease risk factors in 9,242 runners: The National Runners’ Health Study. Am J Clin 

Nutr. 1997;66:1197-‐1206. 

101. Mahon AK, Flynn MG, Stewart LK, Mc-‐Farlin BK, Iglay HB, Mattes RD, Lyle RM, Considine 

RV, Campbell WW. Protein intake during energy restriction: Effects on body composition and 

markers of metabolic and cardiovascular health in postmenopausal women. J Am Coll Nutr. 

2007;26:182-‐189. 

102. Mukuddem-‐Petersen J, Oosthuizen W, Jerling JC. A systematic review of the effects of 

nuts on blood lipid profiles in humans. J Nutr. 2005;135:2082-‐2089. 

103. Rimbach G, Boesch-‐Saadatmandi C, Frank J, Fuchs D, Wenzel U, Daniel H, Hall WL, 

Weinberg PD. Dietary isoflavones in the prevention of cardiovascular disease—A molecular 

perspective. Food Chem Toxicol. 2008;46:1308-‐1319. 

104. Katan MB, Grundy SM, Jones P, Law M, Miettinen T, Paoletti R; Stresa Workshop 

Participants. Efficacy and safety of plant stanols and sterols in the management of blood 

cholesterol levels. Mayo Clin Proc. 2003;78:965-‐978. 

105. Sirtori CR, Eberini I, Arnoldi A. Hypocholesterolaemic effects of soya proteins: Results of 

recent studies are predictable from the Anderson meta-‐analysis data. Br J Nutr. 

2007;97:816-‐822. 

106. Fraser GE. Diet, Life Expectancy, and Chronic Disease. Studies of Seventh-‐day Adventists 

and Other Vegetarians. New York, NY: Oxford University Press; 2003. 

107. Kelly JH Jr, Sabaté J. Nuts and coronary heart disease: An epidemiological perspective. 

Br J Nutr. 2006;96(suppl):S61-‐S67. 

108. Liu RH. Health benefits of fruits and vegetables are from additive and synergistic 

combinations of phytochemicals. Am J Clin Nutr. 2003;78(suppl):517S-‐520S. 


109. Perez-‐Vizcaino F, Duarte J, Andriantsitohaina R. Endothelial function and cardiovascular 

disease: Effects of quercetin and wine polyphenols. Free Radic Res. 2006;40:1054-‐1065. 

110. Lin CL, Fang TC, Gueng MK. Vascular dilatory functions of ovo-‐lactovegetarians 

compared with omnivores. Atherosclerosis. 2001;158:247-‐251. 

111. Waldmann A, Koschizke JW, Leitzmann C, Hahn A. Homocysteine and cobalamin status 

in German vegans. Public Health Nutr. 2004;7:467-‐472. 

112. Herrmann W, Schorr H, Obeid R, Geisel J. Vitamin B-‐12 status, particularly 

holotranscobalamin II and methylmalonic acid concentrations, and hyperhomocysteinemia 

in vegetarians. Am J Clin Nutr. 2003;78:131-‐136. 

113. Van Oijen MGH, Laheij RJF, Jansen JBMJ, Verheugt FWA. The predictive value of vitamin 

B-‐12 concentrations and hyperhomocyseinaemia for cardiovascular disease. Neth Heart J. 

2007;15:291-‐294. 

114. Koertge J, Weidner G, Elliott-‐Eller M, Scherwitz L, Merritt-‐Worden TA, Marlin R, 

Lipsenthal L, Guarneri M, Finkel R, Saunders Jr DE, McCormac P, Scheer JM, Collins RE, 

Ornish D. Improvement in medical risk factors and quality of life in women and men with 

coronary artery disease in the Multicenter Lifestyle Demonstration Project. Am J Cardiol. 

2003;91:1316-‐1322. 

115. Jenkins DJ, Kendall CW, Marchie A, Faulkner DA, Wong JM, de Souza R, Emam A, Parker 

TL, Vidgen E, Trautwein EA, Lapsley KG, Josse RG, Leiter LA, Singer W, Connelly PW. Direct 

comparison of a dietary portfolio of cholesterol-‐lowering foods with a statin in 

hypercholesterolemic participants. Am J Clin Nutr. 2005;81:380-‐387. 

116. Braithwaite N, Fraser HS, Modeste N, Broome H, King R. Obesity, diabetes, 

hypertension, and vegetarian status among Seventh-‐day Adventists in Barbados: Preliminary 

results. Eth Dis. 2003;13:34-‐39. 

117. Fraser GE. Vegetarian diets: What do we know of their effects on common chronic 

diseases? Am J Clin Nutr. 2009;89(suppl) 1607S-‐1612S. 

118. Sacks FM, Kass EH. Low blood pressure in vegetarians: Effects of specific foods and 

nutrients. Am J Clin Nutr. 1988;48:795-‐800. 

119. Melby CL, Toohey ML, Cebrick J. Blood pressure and blood lipids among vegetarian, 

semivegetarian, and nonvegetarian African Americans. Am J Clin Nutr. 1994;59:103-‐109. 

120. Toohey ML, Harris MA, DeWitt W, Foster G, Schmidt WD, Melby CL. Cardiovascular 

disease risk factors are lower in African-‐American vegans compared to lacto-‐ovovegetarians. 

J Am Coll Nutr. 1998;17:425-‐434. 

121. Berkow SE, Barnard ND. Blood pressure regulation and vegetarian diets. Nutr Rev. 

2005;63:1-‐8. 

122. Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM, Svetkey LP, Sacks FM, Bray GA, Vogt TM, 

Cutler JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja NA. A clinical trial of the effects of dietary 

patterns on blood pressure. N Eng J Med. 1997;336:1117-‐1124. 

123. Sacks FM, Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM, Svetkey LP, Bray GA, Vogt TM, 

Cutler JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja Nl. A dietary approach to prevent hypertension: 


A review of the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) study. Clin Cardiol. 

1999;22(suppl):III6-‐III10. 

124. American Dietetic Association Hypertension Evidence Analysis Project. American 

Dietetic Association Evidence Analysis Library Web site. 

http://www.adaevidencelibrary.com/conclusion.cfm?conclusion_statement_id_250681. 


125. Snowdon DA, Phillips RL. Does a vegetarian diet reduce the occurrence of diabetes? Am 

J Public Health. 1985;75:507-‐512. 

126. Vang A, Singh PN, Lee JW, Haddad EH. Meats, processed meats, obesity, weight gain 

and occurrence of diabetes among adults: findings from the Adventist Health Studies. Ann 

Nutr Metab. 2008;52:96-‐104. 

127. Song Y, Manson JE, Buring JE, Liu S. A prospective study of red meat consumption and 

type 2 diabetes in middle-‐aged and elderly women: The women’s health study. Diabetes 

Care. 2004;27:2108-‐2115. 

128. Fung TT, Schulze M, Manson JE, Willett WC, Hu FB. Dietary patterns, meat intake, and 

the risk of type 2 diabetes in women. Arch Intern Med. 2004;164:2235-‐2240. 

129. Jiang R, Manson JE, Stampfer MJ, Liu S, Willett WC, Hu FB. Nut and peanut butter 

consumption and risk of type 2 diabetes in women. JAMA. 2002;288:2554-‐2560. 

130. Jenkins DJ, Kendall CW, Marchie A, Jenkins AL, Augustin LS, Ludwig DS, Barnard ND, 

Anderson JW. Type 2 diabetes and the vegetarian diet. Am J Clin Nutr. 2003;78 (suppl):610S-‐ 

616S. 

131. Villegas R, Shu XO, Gao YT, Yang G, Elasy T, Li H, Zheng W. Vegetable but not fruit 

consumption reduces the risk of type 2 diabetes in Chinese women. J Nutr. 2008;138:574-‐ 

580. 

132. Villegas R, Gao YT, Yang G, Li HL, Elasy TA, Zheng W, Shu XO. Legume and soy food 

intake and the incidence of type 2 diabetes in the Shanghai Women’s Health Study. Am J Clin 

Nutr. 2008;87:162-‐167. 

133. McKeown NM. Whole grain intake and insulin sensitivity: Evidence from observational 

studies. Nutr Rev. 2004;62:286-‐291. 

134. Rave K, Roggen K, Dellweg S, Heise T, tom Dieck H. Improvement of insulin resistance 

after diet with a whole-‐grain based dietary product: Results of a randomized, controlled 

cross-‐over study in obese subjects with elevated fasting blood glucose. Br J Nutr. 

2007;98:929-‐936. 

135. Venn BJ, Mann JI. Cereal grains, legumes, and diabetes. Eur J Clin Nutr. 2004;58:1443-‐ 

1461. 

136. Bazzano LA, Li TY, Joshipura KJ, Hu FB. Intake of fruit, vegetables, and fruit juices and 

risk of diabetes in women. Diabetes Care. 2008;31:1311-‐1317. 

137. Waldmann A, Strohle A, Koschizke JW, Leitzmann C, Hahn A. Overall glycemic index and 

glycemic load of vegan diets in relation to plasma lipoproteins and triacylglycerols. Ann Nutr 

Metab. 2007;51:335-‐344. 


138. Barnard ND, Cohen J, Jenkins DJA, Turner-‐McGrievy G, Gloede L, Jaster B, Seidl K, Green 

AA, Talpers S. A low-‐fat vegan diet improves glycemic control and cardiovascular risk factors 

in a randomized clinical trial in individuals with Type 2 diabetes. Diabetes Care. 

2006;29:1777-‐1783. 

139. Appleby PN, Thorogood M, Mann JI, Key TJ. The Oxford Vegetarian Study: An overview. 

Am J Clin Nutr. 1999;70(suppl):525S-‐531S. 

140. Spencer EA, Appleby PN, Davey GK, Key TJ. Diet and body-‐mass index in 38000 EPIC-‐ 

Oxford meat-‐eaters, fish-‐eaters, vegetarians and vegans. Int J Obes Relat Metab Disord. 

2003;27:728-‐734. 

141. Rosell M, Appleby P, Spencer E, Key T. Weight gain over 5 years in 21,966 meateating, 

fish-‐eating, vegetarian, and vegan men and women in EPIC-‐Oxford. Int J Obesity. 

2006;30:1389-‐1396. 

142. Turner-‐McGrievy GM, Barnard ND, Scialli AR. A two-‐year randomized weight loss trial 

comparing a vegan diet to a more moderate low-‐fat diet. Obesity. 2007;15:2276-‐2281. 

143. World Cancer Research Fund. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of 

Cancer: A Global Perspective. Washington, DC: American Institute for Cancer Research;2007. 

144. Dewell A, Weidner G, Sumner MD, Chi CS, Ornish D. A very-‐low-‐fat vegan diet increases 

intake of protective dietary factors and decreases intake of pathogenic dietary factors. J Am 

Diet Assoc. 2008;108:347-‐356. 1280 July 2009 Volume 109 Number 7 

145. Khan N, Afaq F, Mukhtar H. Cancer chemoprevention through dietary antioxidants: 

Progress and promise. Antioxid Redox Signal. 2008;10:475-‐510. 

146. Béliveau R, Gingras D. Role of nutrition in preventing cancer. Can Fam Physician. 

2007;53:1905-‐1911. 

147. Pierce JP, Natarajan L, Caan BJ, Parker BA, Greenberg ER, Flatt SW, Rock CL, Kealey S, 

Al-‐Delaimy WK, Bardwell WA, Carlson RW, Emond JA, Faerber S, Gold EB, Hajek RA, 

Hollenbach K, Jones LA, Karanja N, Madlensky L, Marshall J, Newman VA, Ritenbaugh C, 

Thomson CA, Wasserman L, Stefanick ML. Influence of a diet very high in vegetables, fruit, 

and fiber and low in fat on prognosis following treatment for breast cancer: The Women’s 

Healthy Eating and living (WHEL) randomized trial. JAMA. 2007;298:289-‐298. 

148. Lila MA. From beans to berries and beyond: Teamwork between plant chemicals for 

protection of optimal human health. Ann N Y Acad Sci. 2007;1114:372-‐380. 

149. Liu RH. Potential synergy of phytochemicals in cancer prevention: Mechanism of action. 

J Nutr. 2004;134(suppl):3479S-‐3485S. 

150. Wallig MA, Heinz-‐Taheny KM, Epps DL, Gossman T. Synergy among phytochemicals 

within crucifers: Does it translate into chemoprotection? J Nutr. 2005;135(suppl):2972S-‐ 

2977S. 

151. Jacobs DR, Marquart L, Slavin J, Kushi LH. Whole-‐grain intake and cancer: An expanded 

review and meta-‐analysis. Nutr Cancer. 1998;30:85-‐96. 

152. Key TJ, Appleby PN, Rosell MS. Health effects of vegetarian and vegan diets. Proc Nutr 

Soc. 2006;65:35-‐41. 


153. Allen NE, Key T, Appleby PN, Travis RC, Roddam AW, Tjønneland A, Johnsen NF, 

Overvad K, Linseisen J, Rohrmann S, Boeing H, Pischon T, Bueno-‐de-‐Mesquita HB, Kiemeney 

L, Tagliabue G, Palli D, Vineis P, Tumino R, Trichopoulou A, Kassapa C, Trichopoulos D, 

Ardanaz E, Larrañaga N, Tormo MJ, González CA, Quirós JR, Sánchez MJ, Bingham S, Khaw 

KT, Manjer J, Berglund G, Stattin P, Hallmans G, Slimani N, Ferrari P, Rinaldi S, Riboli E. 

Animal foods, protein, calcium and prostate cancer risk: The European Prospective 

Investigation into Cancer and Nutrition. Br J Cancer. 2008;98:1574-‐1581. 

154. Chan JM, Stampfer MJ, Ma J, Gann PH, Garziano JM, Giovannucci EL. Dairy products, 

calcium, and prostate cancer risk in the Physician’s Health Study. Am J Clin Nutr. 

2001;74:549-‐554. 

155. Tavani A, Gallus S, Franceschi S, La Vecchia C. Calcium, dairy products, and the risk of 

prostate cancer. Prostate. 2001;48: 118-‐121. 

156. Koushik A, Hunter DJ, Spiegelman D, Beeson WL, van den Brandt PA, Buring JE, Calle EE, 

Cho E, Fraser GE, Freudenheim JL, Fuchs CS, Giovannucci EL, Goldbohm RA, Harnack L, 

Jacobs DR Jr, Kato I, Krogh V, Larsson SC, Leitzmann MF, Marshall JR, McCullough ML, Miller 

AB, Pietinen P, Rohan TE, Schatzkin A, Sieri S, Virtanen MJ, Wolk A, Zeleniuch-‐Jacquotte A, 

Zhang SM, Smith-‐Warner SA. Fruits, vegetables, and colon cancer risk in a pooled analysis of 

14 cohort studies. J Natl Cancer Inst. 2007;99:1471-‐1483. 

157. Bingham SA, Day NE, Luben R, Ferrari P, Slimani N, Norat T, Clavel-‐Chapelon F, Kesse E, 

Nieters A, Boeing H, Tjønneland A, Overvad K, Martinez C, Dorronsoro M, Gonzalez CA, Key 

TJ, Trichopoulou A, Naska A, Vineis P, Tumino R, Krogh V, Bueno-‐de-‐Mesquita HB, Peeters 

PH, Berglund G, Hallmans G, Lund E, Skeie G, Kaaks R, Riboli E; European Prospective 

Investigation into Cancer and Nutrition. Dietary fibre in food and protection against 

colorectal cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC): 

An observational study. Lancet. 2003;361:1496-‐1501. 

158. Park Y, Hunter DJ, Spiegelman D, Bergkvist L, Berrino F, van den Brandt PA, Buring JE, 

Colditz GA, Freudenheim JL, Fuchs CS, Giovannucci E, Goldbohm RA, Graham S, Harnack L, 

Hartman AM, Jacobs DR Jr, Kato I, Krogh V, Leitzmann MF, McCullough ML, Miller AB, 

Pietinen P, Rohan TE, Schatzkin A, Willett WC, Wolk A, Zeleniuch-‐Jacquotte A, Zhang SM, 

Smith-‐Warner SA. Dietary fiber intake and risk of colorectal cancer. A pooled analysis of 

prospective cohort studies. JAMA. 2005;294:2849-‐2857. 

159. Wu AH, Yu MC, Tseng CC, Pike MC. Epidemiology of soy exposures and breast cancer 

risk. Br J Cancer. 2008;98:9-‐14. 

160. Messina MJ, Loprinzi CL. Soy for breast cancer survivors: A critical review of the 

literature. J Nutr. 2001;131(suppl):3095S-‐3108S 

161. Missmer SA, Smith-‐Warner SA, Spiegelman D, Yaun SS, Adami HO, Beeson WL, van den 

Brandt PA, Fraser GE, Freudenheim JL, Goldbohm RA, Graham S, Kushi LH, Miller AB, Potter 

JD, Rohan TE, Speizer FE, Toniolo P, Willett WC, Wolk A, Zeleniuch-‐Jacquotte A, Hunter DJ. 

Meat and dairy food consumption and breast cancer: A pooled analysis of cohort studies. Int 

J Epidemiol. 2002;31:78-‐85. 

162. Bessaoud F, Daurès JP, Gerber M. Dietary factors and breast cancer risk: A case control 

study among a population in Southern France. Nutr Cancer. 2008;60:177-‐187. 

163. New SA. Do vegetarians have a normal bone mass? Osteporos Int. 2004;15:679-‐688. 


164. Chiu JF, Lan SJ, Yang CY, Wang PW, Yao WJ, Su LH, Hsieh CC. Long-‐term vegetarian diet 

and bone mineral density in postmenopausal Taiwanese women. Calcif Tissue Int. 

1997;60:245-‐249. 

165. Lau EMC, Kwok T, Woo J, Ho SC. Bone mineral density in Chinese elderly female 

vegetarians, vegans, lacto-‐ovegetarians and omnivores. Eur J Clin Nutr. 1998;52:60-‐64. 

166. Chan HHL, Lau EMC, Woo J, Lin F, Sham A, Leung PC. Dietary calcium intake, physical 

activity and risk of vertebral fractures in Chinese. Osteoporosis Int. 1996;6:228-‐232. 

167. Hannan MT, Tucker KL, Dawson-‐Hughes B, Cupples LA, Felson DT, Kiel DP. Effect of 

dietary protein on bone loss in elderly men and women: The Framingham Osteoporosis 

Study. J Bone Miner Res. 2000;15: 2504-‐2512. 

168. Outila TA, Karkkainen MU, Seppanen RH, Lamberg-‐Allardt CJ. Dietary intake of vitamin 

D in premenopausal, healthy vegans was insufficient to maintain concentrations of serum 

25-‐hydroxyvitamin D and intact parathyroid hormone within normal ranges during the 

winter in Finland. J Am Diet Assoc. 2000;100:434-‐441. 

169. Krieger NS, Frick KK, Bushinsky DA. Mechanism of acid-‐induced bone resorption. Curr 

Opin Nephrol Hypertens. 2004;13:423-‐436. 

170. New SA. Intake of fruit and vegetables: Implications for bone health. Proc Nutr Soc. 

2003;62:889-‐899. 

171. Tucker KL, Hannan MT, Kiel DP. The acidbase hypothesis: Diet and bone in the 

Framingham Osteoporosis Study. Eur J Nutr. 2001;40:231-‐237. 

172. New SA, Bolton-‐Smith C, Grubb DA, Reid DM. Nutritional influences on mineral density: 

A cross-‐sectional study in premenopausal women. Am J Clin Nutr. 1997;65:1831-‐1839. 

173. Macdonald HM, New SA, Fraser WD, Campbell MK, Reid DM. Low dietary potassium 

intakes and high dietary estimates of net endogenous acid production are associated with 

low bone mineral density in premenopausal women and increased markers of bone 

resorption in postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 2005;81:923-‐933. 

174. Itoh R, Nishiyama N, Suyama Y. Dietary protein intake and urinary excretion of calcium: 

A cross-‐sectional study in a healthy Japanese population. Am J Clin Nutr.1998;67:438-‐444. 

175. Sellmeyer DE, Stone KL, Sebastian A, Cummings SR. A high ratio of dietary animal to 

vegetable protein increases the rate of bone loss and the risk of fracture in postmenopausal 

women. Am J Clin Nutr. 2001;73:118-‐122 

176. Kerstetter JE, Svastisalee CM, Caseria DM, Mitnick ME, Insogna KL. A threshold for low-‐ 

protein diet-‐induced elevations in parathyroid hormone. Am J Clin Nutr. 2000;72:168-‐173. 

177. Vergnaud P, Garnero P, Meunier PJ, Breart G, Kamihagi K, Delmas PD. 

Undercarboxylated osteocalcin measured with a specific immunoassay predicts hip fracture 

in elderly women: The EPIDOS Study. J Clin Endocrinol Metab. 1997;82:719-‐724. 

178. Szulc P, Arlot M, Chapuy MC, Duboeuf F, Muenier PJ, Delmas PD. Serum 

undercarboxylated osteocalcin correlates with hip bone mineral density in elderly women. J 

Bone Miner Res. 1994;9:1591-‐1595. 


179. Feskanich D, Weber P, Willett WC, Rockett H, Booth SL, Colditz GA. Vitamin K intake 

and hip fractures in women: A prospective study. Am J Clin Nutr. 1999;69:74-‐79. 

180. Booth SL, Tucker KL, Chen H, Hannan MT, Gagnon DR, Cupples LA, Wilson PWF, Ordovas 

J, Schaefer EJ, Dawson-‐Hughes B, Kiel DP. Dietary vitamin K intakes are associated with hip 

fracture but not with bone mineral density in elderly men and women. Am J Clin Nutr. 

2000;71:1201-‐1208. 

181. Arjmandi BH, Smith BJ. Soy isoflavones’ osteoprotective role in postmenopausal 

women: Mechanism of action. J Nutr Biochem. 2002;13:130-‐137. 

182. Ma DF, Qin LQ, Wang PY, Katoh R. Soy isoflavone intake increases bone mineral density 

in the spine of menopausal women: Meta-‐analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr. 

2008;27:57-‐64. 

183. Marini H, Minutoli L, Polito F, Bitto A, Altavilla D, Atteritano M, Gaudio A, Mazzaferro S, 

Frisina A, Frisina N, Lubrano C, Bonaiuto M, D’Anna R, Cannata ML, Corrado F, Adamo EB, 

Wilson S, Squadrito F. Effects of the phytoestrogen genistein on bone metabolism in 

osteopenic postmenopausal women: A randomized trial. Ann Intern Med. 2007;146:839-‐ 

847. 

184. Ma DF, Qin LQ, Wang PY, Katoh R. Soy isoflavone intake inhibits bone resorption and 

stimulates bone formation in menopausal women: Meta-‐analysis of randomized controlled 

trials. Eur J Clin Nutr. 2008;62:155-‐161. 

185. Bernstein AM, Treyzon L, Li Z. Are highprotein, vegetable-‐based diets safe for kidney 

function? A review of the literature. J Am Diet Assoc. 2007;107:644-‐650. 

186. Giem P, Beeson WL, Fraser GE. The incidence of dementia and intake of animal 

products: Preliminary findings from the Adventist Health Study. Neuroepidemiology. 

1993;12:28-‐36. 

187. Luchsinger JA, Mayeux R. Dietary factors and Alzheimer’s disease. Lancet Neurol. 

2004;3:579-‐587. 

188. Haan MN, Miller JW, Aiello AE, Whitmer RA, Jagust WJ, Mungas DM, Allen LH, Green R. 

Homocysteine, B vitamins, and the incidence of dementia and cognitive impairment: Results 

from the Sacramento Area Latino Study on Aging. Am J Clin Nutr. 2007;85:511-‐517. 

189. Gear JS, Ware A, Fursdon P, Mann JI, Nolan DJ, Broadribb AJ, Vessey MP. Symptomless 

diverticular disease and intake of dietary fibre. Lancet. 1979;1:511-‐514. 

190. Aldoori WH, Giovannucci EL, Rimm EB, Wing AL, Trichopoulos DV, Willett WC, A 

prospective study of diet and the risk of symptomatic diverticular disease in men. Am J Clin 

Nutr. 1994;60:757-‐764. 

191. Pixley F, Wilson D, McPherson K, Mann J. Effect of vegetarianism on development of 

gall stones in women. Br Med J (Clin Res Ed). 1985:291:11-‐12. 

192. Muller H, de Toledo FW, Resch KL. Fasting followed by vegetarian diet in patients with 

rheumatoid arthritis: A systematic review. Scand J Rheumatol. 2001;30:1-‐10. 

193. Special Supplemental Nutrition Program for Women, Infants, and Children (WIC): 

Revisions in the WIC Food Packages; Interim Rule. Federal Register. 7CFR, Part 246, Dec. 6, 

2007;72:68966-‐69032. 


194. Modification of the “Vegetable Protein Products” requirements for the National School 

Lunch Program, School Breakfast Program, Summer Food Service Program and Child And 

Adult Care Food Program. (7 CFR 210,215,220,225,226) Federal Register. March 9, 

2000;65:12429-‐12442. 

195. Accommodating children with special needs in the School Nutrition Programs. US 

Department of Agriculture, Food and Nutrition Service Web site. 

http://www.fns.usda.gov/cnd/Guidance/special_dietary_needs.pdf. Posted Fall 2001. 

Accessed July 10,2008. 

196. Healthy school lunches. 2007 school lunch report card. Physicians Committee for 

Responsible Medicine Web site. 

http://www.healthyschoollunches.org/reports/report2007_card.html. Posted August 2007. 


197. Fluid milk substitutions in the School Nutrition Programs. (7CFR Parts 210 and 220) 

Federal Register. September 12, 2008;73:52903-‐52908. 

198. Four-‐week vegetarian menu set for Meals on Wheels Sites. The Vegetarian Resource 

Group Web site. http://www.vrg.org/fsupdate/fsu974/fsu974menu.htm. Posted May 

18,1998. Accessed July 10,2008. 

199. Vegetarian menus. New York City Department for the Aging Web site. 

http://www.nyc.gov/html/dfta/downloads/pdf/menu_vegetarian.pdf. Accessed January 19, 

2009. 

200. Ogden A, Rebein P. Do prison inmates have a right to vegetarian meals? Vegetarian 

Journal Mar/Apr 2001. The Vegetarian Resource Group Web site. 

http://www.vrg.org/journal/vj2001mar/2001marprison.htm. Posted January 16,2001. 


201. Prison regulations by jurisdiction. Prison Vegetarian Project Web site. 

http://www.assistech.info/prisonvegetarian/index.html. Accessed July 10,2008. 

202. Federal Bureau of Prisons. Program statement. Religious beliefs and practices. US Dept 

of Justice Web site. http://www.bop.gov/policy/progstat/5360_009.pdf. Posted December 

31,2004. Accessed July 10,2008. 

203. Special briefing on Objective Force Warrior and DoD Combat Feeding Program. May 

23,2002. US Department of Defense Web site. 

http://www.defenselink.mil/transcripts/transcript.aspx?transcriptid_3459. Accessed July 

10,2008. 

204. Combat feeding directorate improves meals. US Dept of Defense Web site. 

http://www.defenselink.mil/transformation/articles/2006-‐05/ta051506c.html. Accessed July 

10, 2008. 


Amerikan Beslenme Derneği’nin (ABD) bu raporu, 18 Ekim 1987’de Temsilciler Evi 

Liderlik Ekibi tarafından kabul görmüş ve 12 Eylül 1992, 6 Eylül 1996, 22 Haziran 2000 

ve 11 Haziran 2006’da tekrar doğrulanmıştır. Rapor, 31 Aralık 2013’e kadar 

geçerlidir. ABD raporun bütünlüğü korunarak, tamamı alınıp gereken itibar 

gösterilerek yeniden basımını onaylamaktadır. Bir ürün ya da hizmetin teşvikinde rol 

oynamak üzere kullanılmaması şartıyla, okuyucular bu makaleyi kopyalayabilir ve 

dağıtabilirler. ABD’nin izni olmadan ticari dağıtım gerçekleştirilemez. Raporun 

parçalar halinde kullanımı için ABD genel merkezi’nden (800/877-‐1600, dahili 4835, 

veya ppapers@eatright.org) izin alınmalıdır. 

Yazarlar: Winston J. Craig, PhD, MPH, RD (Andrews Üniversitesi, Berrien Springs, MI); 

Ann Reed Mangels, PhD, RD, LDN, FADA (Vejeratyen Kaynak Grubu, Baltimore, MD). 

Eleştirmenler: Pediatrik Beslenme ve Spor, Kalp-‐Damar ve Sağlıklı Beslenme diyetetik 

çalışma grupları (Catherine Conway, MS, RD, YAI/Engelli Bireyler Ulusal Enstitüsü, 

New York, NY); Sharon Denny, MS, RD (ABD Bilgi Merkezi, Chicago, IL); Mary H. 

Hager, PhD, RD, FADA (ABD Devletle İlişkiler, Washington, DC); Vejetaryen Beslenme 

diyetetik çalışma grubu (Virginia Messina, MPH, RD, Nutrition Matters [Beslenme 

Önemlidir], A.Ş., Port Townsend, WA); Esther Myers, PhD, RD, FADA (ABD Bilimsel 

Meseleler, Chicago, IL); Tamara Schryver, PhD, MS, RD (General Mills, Bloomington, 

MN); Elizabeth Tilak, MS, RD (WhiteWave Gıda, A.Ş., Broomfield, CO); Jennifer A. 

Weber, MPH, RD (ABD Devletle İlişkiler, Washington, DC). 

Dernek Raporları Komitesi Çalışma Grubu: Dianne K. Polly, JD, RD, LDN (kürsü); 

Katrina Holt, MPH, MS, RD; Johanna Dwyer, DSc, RD (içerik danışmanı). 

Yazarlar eleştirmenlere yapıcı yorum ve eleştirileri için teşekkür ederler. 

Eleştirmenlerden bu raporu doğrulamaları ya da makaleyi desteklemeleri 

istenmemiştir. 

Vegan Kolektif adına Gülce Özen Gürkan, Güray Tezcan, Sami Başaran ve Serdar Tekbar 

tarafından Mayıs 2012’de İngilizce’den çevrilmiştir. Raporun İngilizce aslına 

http://www.eatright.org/about/content.aspx?id=8357 adresinden ulaşılabilir.

ABD-Raporu-Vejetaryen-Vegan-Beslenme

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?