mutluluğa dair - ayışığı sanat merkezi ı ekinsanat.org web sitesi

AYIÞIÐI 

SANAT 

X 

MERKEZÝ KÝTAP DÝZÝSÝ 

kültür / sanat / edebiyat 

Genel Yayýn Yönetmeni 

Songül Yücel 

Yazý Kurulu 

Songül Yücel 

Ülkü Þeyda 

Fatma Yýldýrým 

Ofset Hazýrlýk 

Kapak tasarým 

Tux Ajans 

info@tuxajans.com 

Baský: Ser Matbaasý 

Mücellit: Ser Mücellit 

0 212 565 17 74 

Ýstanbul 

Ýstiklal Cad. Rumeli Han 

88/11 Kat: 6 Tel: 0212 249 44 43 

Ýzmir 

1337. Sk.No:18 Çankaya 

Tel: 0232 489 63 16 

Adana 

Tepebað Mah. Cemal Gürsel Cad. Ali 

Hikmet Ýþhaný. Kat: 4 No. 401 

Seyhan/Adana 

Tel: 0322 363 70 62 

Antep 

Atatürk Bulvarý Bey Mahallesi No:6/7 

Kat:3 Þahinbey Tel: 0 342 230 38 74 

www.onsozdergisi.com 

info@onsozdergisi.com 

onsozdergisi@gmail.com 

istanbulayisigi@gmail.com 

ÇIN GI 

Mer ha ba 

Bir kýþ sa yý sýn da da ha siz ler le bir lik te yiz. Ge çen 

se ne nin a cý sý ný çý kar týr gi bi kýþ bu se ne i lik le ri mi ze ka - 

dar ken di ni his set tir me ye ka rar lý gö rü nü yor. 

Do ku zun cu sa yý mýz da da söy le di ði miz gi bi bu sa - 

yý mýz da, “Dev rim ler ve Sa nat” dos ya ko nu la rý se ri si - 

nin, “Dev rim ler ve E de bi yat” ko nu su nu iþ le me ye ça lýþ - 

týk. Tak dir e der si niz ki ko nu hay li kap sam lýy dý. Her - 

zen”in de di ði gi bi; “Si ya si hür ri yet ten yok sun bir halk 

i çin, e de bi yat öf ke si nin ve vic da ný nýn çýð lýk la rý ný du ya - 

ca ðý bi ri cik kür sü dür.”bu kür sü yü göz ö nü ne ser mek ne 

yap sak ye ter li ol ma ya cak tý. U ma rýz dev rim le rin e de bi - 

ya ta, e de bi ya týn da dev rim le re et ki si ni yan sý ta bil mi þiz - 

dir 

Ge le cek dos ya ko nu la rý mýz da sý ra sýy la, ti yat ro, 

mü zik, si ne ma ve plas tik sa nat la rýn dev rim ler le i liþ ki si - 

ni, siz le rin de kat ký la rýy la in ce le me ye ça lý þa ca ðýz. 

Bu yý lýn bi zim i çin bir an la mý da ha var.Bo ða zi çi E - 

kin Sa nat Der ne ðin de baþ la yan e kin-sa nat mü ca de le - 

mi zin 20. yý lýn da yýz. Bu u zun yü rü yüþ te bi zim le bir - 

lik te ol muþ tüm dost la rý mýz la bir lik te ol ma yý is ti yo ruz. 

Tüm A yý þý ðý dost la rý ný et kin li ði mi ze, bek li yor, ha fý za - 

la rýn da ki le ri biz ler le pay laþ ma la rý ný, kat ký da bu lun ma - 

la rý ný is ti yo ruz. 

2007’nin son ay la rý ol duk ça yo ðun du. TÜ YAP ki - 

tap fu a rýn da yi ne dost lar la bu luþ tuk. A ma bu fu ar da Þa - 

ir dos tu muz Ru han Mav ruk’un “Is sýz A da ve Sa vaþ 

Zýrh lý sý” þi ir ki ta bý nýn he ye ca ný da bi zim le bir lik tey di. 

Ki ta býn çý ký þý, im za gün le rin de o kur la rýy la bu luþ ma sý 

he pi miz i çin u nu tul maz a ný lar la dol du. 

Bu sa yý mýz da 1000. say fa mýz var. Geç miþ te bý rak - 

tý ðý mýz bin say fa ya bir ta nýk yer leþ tir mek is te dik. Tüm 

o kur la rý mýz la bir lik te da ha ni ce bin li say fa la ra di yo ruz. 

Kim bi lir bel ki bir gün bi nin ci sa yý mý za ben zer söz ler 

ya za rak kar þý lar bi ri le ri yi ne bu ra dan o kur la rý ný. 

Ge le cek sa yý mýz da yi ne, ye ni den ve ye ni le ne rek 

bir lik te ol mak i çin ha zýr lan ma ya baþ la dýk bi le. Ön - 

söz’ü mü zün o kur la rý na el den e le u laþ tý ðý ný, bu u laþ týr - 

ma da el le ri ni zin il gi si ne ih ti ya cý ol du ðu nu bir da ha ha - 

týr lat mak is te dik. Tüm o kur la rý mý zý i me ce mi ze da vet 

e di yo ruz. Ba har da bu luþ mak ü ze re.

Estetik 

Sivası Anlamak 

Sýla Erciyes 

Sanata Dair Notlar 

Yeni Evre ve Sanat 

D. DAÐLI 

4-8 

9-15 

Yabancýlaþmaya Karþý 

Beyin Egzersizleri 

Korku 

Temade ÇINAR 

16-20 

Araþtýrma 

Sanat Neden? 

Atila Oğuz 

Dosya / 35-85 

21-22 

2 

Bubam Benim 

23-24 

Gelincik Bayrakların 

Türküsü 

25 

Bir ozanlaBir Oyun Yazarı 

26 

Müştak Erenus’un Şiirine 

Dair 

27 

Düzeltme 

Mutluluğa Dair 

28-29 

Vamos Bien Yoldaşlar 

Devrim ve Edebiyat 

Al man E de bi yatı ve Dev rim 

Ekim Devrimi, 

Toplumcu Gerçekçilik 

Gorki-Şolohov 

Yunan İç Savaşı ve Edebiyat 

Tütün Dimitr Dimov 

Arab Edebiyatı 

Türk Edebiyatında Yeni Dönem 

Kış ‘08 

Panel 

30-31 

İnceleme 

Is sýz A da ve Sa vaþ Zýrh lý sý 

ya hut Pe ne lo pe ve Odyy se i a 

Nazım Akarsu 

32-33


Anma 

MehmedUzun 

Kitap Tanıtım / İmza 

Is sýz A da Okurlarıyla 

Günlük 

Bir Ýþçinin Günlüðü 

Kazým Demir 

Aný 

Hemþire (4) 

Eftelya Deniz 

OKURLARDAN 

87-89 

90-92 

93-94 

95-97 

Doğ Büyü ve Öl Hepsi Bu işte 

Sevgi Deniz 

103 

Şiir 

Filistinli Küçük Bir Kız 

Ce ren Ber fin DE MÝR 

103 

Şiir 

Serpilen Yaşamlara 

Deniz Demir 

104 

Ne Yapmalı 

Şiir 

Son Söz 

Mektup 

Recep Adıbelli 

104 

Ronya Yıldız 

104 

112 

3 

Zindan Türkü Söylüyor 

Kürt Destanları 

98-102 

TÜYAP 

TÜYAP’tan Kareler 

105 

Anma 

Şiirlerimiz Rasim Oktar İçin 

Rasim Oktar şiir Atölyesi 

106-107 

HABERLER 

Tiyatro 

Car rar A na nýn Si lah la rý 

İzmir Ayışığı Sanat Merkezi 

Açıklama 

Şiir 

Bahar Derin 

Şiir 


Mart İşçi Kültür Derneği 

Anma 

Enver Gökçe Anması 

Adana Ayışığı Sanat Merkezi 

Telekom Grevi 

Taksim Ayışığı Sanat Merkezi 

111 

111 

108 

109 

110 

110

Eleştiri 

Sıla Erciyes 

Sivas’ý 

Anlamak 

Nereden çýktý þimdi Sivas Katliamý üzerine bir yazý, diyenler olacaktýr. 

Haklýlarda aslýnda. Bilirsiniz bizde gelenektir, bu tür olaylarla ilgili 

yýldönümlerinde bir þeyler yazmak, anma etkinlikleri yapmak, eylemler 

gerçekleþtirmek. Bu vakitsiz anmanýn nedeni nedir, diye soranlara, þunu 

diyebilirim; izlediðim Sivas 93 oyunu… 

Sivas Katliamýyla ilgili bir oyun yapýldýðý haberini gazeteden okuduðumda, 

nasýl sevindiðimi anlatamam. Bu sevincimin bir nedeni, tarihimizde önemli 

bir yere sahip olan bir olayýn sanatsal bir üretimin konusu olarak ele alýnmasý 

ve oyunlaþtýrýlmasý ise, diðer nedeni, Sevdalý Bulut, Aslan Asker Shavk, Bir 

Delinin Hatýra Defteri gibi oyunlarýndan tanýdýðým ve sevdiðim Genco 

Erkal’ýn yeniden politik konulara yönelmiþ olmasýydý. Tiyatro seyircisinin tiyatro 

salonlarýný unuttuðundan yakýnan birçok tiyatrocu, TV. kanallarýný dolduran 

magazin programlarýný tiyatro sahnesine taþýmakta çözümü bulmuþtu. Ama 

ne yaparlarsa yapsýnlar, tiyatro salonlarý boþ koltuklara perde demekten kendilerini 

kurtaramamýþlardý. Sivas 93 oyununa hiç beklemedikleri þekilde büyük 

bir ilgi olduðunu gören Genco Erkal, “Bu tür bir oyun birdenbire seyirciyle 

kaybettiðimiz iletiþimi saðladý.” diyor. Toplum olaylarýn can alýcý yerine parmak 

basan ve doðrudan doðruya iletiþim kurabilen bir þey istiyor. Tüm tiyatrolarda 

olduðu gibi biz de seyirci kaybetmiþtik ama bu oyuna hiç beklenmedik 

bir þekilde müthiþ bir ilgi var. Dostlar Tiyatrosu eskisi gibi 

daha sert, daha direkt olduðu zaman gene izleyicisini 

buluyor demek ki.” 

Bugüne kadar ki baþarýsýnýn temelinde, “toplumun 

özgürlüðü ve esenliði adýna verilen inançlý savaþým yanýnda, 

tiyatro sanatýnýn gerektirdiði tüm sorumluluklarýn 

savsaklanmadan taþýndýðý sürekli bir araþtýrma, deneme ve 

yaratma eylemi yatmaktadýr” diyen Dostlar Tiyatrosu, 

Sivas 93 oyunu ile birlikte, bu çabadan vazgeçilmediði 

taktirde, hangi dönem olursa olsun, hak ettiði ilgiyi 

toplayacaðýný görmüþ oldu. Yýllarýn birikim ve deneyimiyle, 

belgesel tiyatro gibi zor bir iþin altýndan baþarý ile 

kalkabilmiþ Genco Erkal. Hiç de kolay deðildir tarihsel bir 

olayý anlatmak belgesel bir yöntemle. Kelime kalabalýðý, 

olay kalabalýðý, tarihler, yerler, isimler derken izleyicinin 

dikkatini sürekli kýlmak hiç de kolay deðildir. Bir saat on 

beþ dakika süren oyunu, benim gibi tüm izleyenlerin 

sahneden hiç kopmadan, sýkýlmadan izlediðine eminim. 

Sivas Katliamýnýn üzerinden 15 yýl geçti. Kimimiz 

unuttuk, kimimiz ise böyle bir olayýn yaþandýðýný dahi 

bilmiyoruz. Salondan yükselen, “bu kadar da olmaz ki”, 

4 

Kış ‘08

“bunlar insan deðil”, “yazýklar olsun” gibi mýrýltýlar, oyun bittikten sonra 

gözyaþlarýný silen insanlar, faþizmin ne demek olduðunu hatýrlamýþ ve öðrenmiþ 

olarak salondan ayrýldý. 

Oysa hatýrlanmasý gereken baþka gerçeklerde vardý. Biz de bu dokunulmayanlarý 

hatýrlatalým dedik. Ne de olsa amacýmýz “Sivas’ý anlamak.” 

Sivas katliamý duru gökte çakan bir þimþek miydi, yoksa uzun zamandýr 

yaþanan geliþmelerin kendini somut bir þekilde ifade ettiði, sürecin bundan 

sonra nasýl gideceðini gösteren bir olay mýydý? Bu soruya doðru cevap verebilmek 

için o günleri hatýrlamakta fayda var. 

89 Bahar Eylemleriyle yükseliþe geçen iþçi sýnýfýnýn kitlesel hareketi, 12 

Eylül sonrasýnýn moral bozukluðunu daðýtmýþ, yeniden kitlelerin güven 

kazandýðý bir dönemin baþlangýcý olmuþtu. Devrimci mücadele, sosyalizm 

mücadelesi dünyadaki tüm ters rüzgarlara raðmen, hýzla yükseliþteydi. Özellikle 

yükselen Kürt halkýnýn özgürlük mücadelesi, kapitalizmin korkulu rüyasý 

olmuþ durumdaydý. Sermaye þunu çok iyi biliyordu, bu yükseliþin önüne 

geçilmeliydi, yoksa hareket onu aþýp geçecekti. Öyle de oldu, 89 bahar eylemleriyle 

baþlayan kitlesel iþçi eylemleri, iç savaþ süreciyle birlikte politik ve 

devrimci nitelik kazanmaya baþladý. Ölüm yürüyüþü, Aras kargo iþçilerinin 

grevi, onlarca fabrika iþgali bu nitelik deðiþimin göstergesi oldular. Artýk sermaye 

açýsýndan bu geliþme ne pahasýna olursa olsun durdurulmak zorundaydý. 

Bunun tek yolu ise, iþçi sýnýfý ve emekçi halklara, Kürt halkýna karþý en sert zor 

araçlarýyla savaþ baþlatmaktý. 91 yýlý bu savaþýn baþlatýldýðý tarih oldu. Artýk bir 

iç savaþ süreci baþlamýþtý. Her gün yaþanan infazlar, gözaltýnda kayýplar, kaçýrmalar, 

iþkenceler olaðan olaylar haline gelmiþti. Her sokak baþý bir çatýþmanýn 

merkezi durumundaydý. 

Kürt halkýnýn yaþadýklarýný anlatmaya sayfalar yetmez. Yeþilyurt köylülerine 

bok yedirmekten tutunda, köy boþaltma, ormanlarý yakma, gözaltýnda 

kayýp, faili belli cinayetler, gerilla cesetlerine yapýlan iþkenceler… Kürt halký 

yaþadýðý tüm bu saldýrýlar karþýsýnda sinmek bir yana, harekete geçerek serhýldanlarý 

baþlattý. Yükselen serhýldanlara karþý, faþizmin cevabý kitle katliamlarý 

oldu. Bir katliama ihtiyacý vardý, Sivas’ta düzenlenen Pir Sultan þenlikleri, 

onun için en uygun fýrsattý. Orada bir araya gelen insanlar, toplumun aydýnlýk 

Kış ‘08 5

yüzü, muhalif kesimleriydi. Devrim mücadelesinin bir parçasýydý. Sivas yalnýzca 

Alevilere dönük bir katliam deðil, tüm toplumu sindirmeye ve korkutmaya 

yönelik bir olaydýr. Zaten ardýndan gelen kitle katliamlarý da bu olayýn 

durgun gökte çakan bir þimþek olmadýðýný gösterdi. 

Burjuvazi yeni bir süreci baþlatmýþtý. 

Tarih 2 Temmuz 1993… Sivas… Adý sazla, sözle, ozanlarýyla anýlan 

þehir… 400 yýl önce haksýzlýða, ezilmeye, horlanmaya karþý isyana durmuþ Pir 

Sultan Abdal’ýn þehri… Ve sistemi içerden düzeltmeye çalýþanlara karþý, 

belleklerimize silinmez bir þekilde kazýnmýþ, “Bozuk düzende saðlam çark 

olmaz” gerçekliði… Bu söze uymayýp Osmanlýya kapýlanan Hýzýr Paþa’nýn 

Sivas’a vali olup Pir Sultan Abdal’ý astýrdýðý þehir… 

Üç yýldýr düzenlenen Pir Sultaný Anma þenliði için, dört bir yandan aydýnlar, 

sanatçýlar, semah ekipleri kalkýp gelmiþlerdi Sivas eline 93 yýlýnýn 2 

Temmuz’unda… Amaçlarý Pir Sultan’ý anmaktý sazla, sözle… Kimsenin hazýrlanan 

katliam senaryosundan haberi yoktu. Etkinlikler düzenleniyor, yazarlar 

kitaplarýný imzalýyor, semah ekipleri gösterilerini yapýyorken, bir yandan da 

sinsi sinsi katliam hazýrlýklarý yapýlýyordu. Her yýl olduðu gibi bu yýlda festival 

olaðan halinde sürerken Sivas sokaklarýný yavaþ yavaþ büyüyen bir uðultu 

sarmaya baþladý. Bahane hazýrdý, dinsiz Aziz Nesin’i Sivas’tan kovmak… 

Oysa asýl amaç Pir Sultan’ý bir kez daha asmaktý… Daraðacý bu kez Madýmak 

Oteline kurulmuþtu… Boyuna geçirilen ilmek deðil, alev ve dumandý… 35 

insanýmýz yakýldý. Evet, doðru, taþý atan, oteli ateþe veren insanlar çember 

sakallý, cüppeli, gerici insanlardý. Peki onlarý oraya toplayanlar, harekete 

geçiren ve izin verenler kimlerdi? 

Tarih 15 Aðustos 1993… Kars Digor… Baða, bahçeye gitmenin yasaklandýðý 

bir dönem… gözaltýlar, iþkenceler… Ve ilçe merkezine doðru yürüyüþe 

geçen kitleler… Kitlenin üzerine yaðan kurþunlar… 17 ölü… bunlardan 5’i 

çocuk… Haber þöyle geçti, “PKK ile girilen çatýþmada 17 PKK’li öldürüldü.” 

Oysa gerçek bu deðildi. Daha Sivas’ýn külleri soðumamýþken, faþizm bir 

katliam daha gerçekleþtirmiþti. Olayýn sorumlusu olarak seçilen birkaç güvenlik 

görevlisi, yapýlan mahkemelerin ardýndan beraat etti. 

Digor’un kaný daha yerde kurumamýþken, 

bu kez Lice’den yükseldi 

çýðlýklar… Tarih 21 Ekim 1993… 

Binlerce asker, tank, panzer ve roketatar 

silahlarýnýn ateþi altýnda bir þehir… 4 

gün boyunca süren kuþatmanýn ardýndan 

geriye kalan, onlarca ölü, 300 yaralý ve 

içindekilerle birlikte yakýlmýþ 228 

dükkan… ve ardýndan yaþanan göç… 

Lice ölü bir kenttir artýk… 9600 nüfuslu 

kentten geriye sadece 300 kiþi kalýr… 

Devletin yaptýðý açýklama ise her zaman 

olduðu gibi, “saldýrýlarý PKK yapmýþtýr, 

olayda 9 kiþi ölmüþtür, zarar gören 

vatandaþlarýn zararlarý karþýlanacaktýr…” 

Hep ayný hikaye… Oysa gerçek 

Maraþ’tan, 1 Mayýs 77’den, Çorum’dan, 

6 


Sivas’tan, Lice’den, Digor’dan bu yana aynýdýr. Tüm bu katliamlarýn ortak bir 

noktasý vardýr; yükselen kitle hareketini sindirmek, gözdaðý vermek, emekçi 

sýnýflarýn geleceðe yürüyüþünü engellemek. Sivas, yaþanan bu film þeridi 

içinde yalnýzca bir andýr. Ve nedeni asla þeriatçýlarýn, laikliðe, cumhuriyete 

karþý isyaný deðildir. Evet doðru, taþý atan, oteli ateþe veren insanlar çember 

sakallý ve cüppeli idi, ama o güruhu harekete geçiren gücün amacý asla laik 

cumhuriyeti ortadan kaldýrmaya dönük gerici bir ayaklanma deðildi. Þeriatçýlar 

bu olayda yalnýzca birer figürdür. Dinci-gerici hareketin tarihi, bize, onlarýn 

insanlýk düþmaný, karþý-devrimci özünü göstermektedir. Her zaman sömürücü 

sýnýflarýn elinde vurucu bir güç olarak kullanýlmýþlardýr. Kimileri bu gerçeði 

unutsa da, insanlýk onlarýn iþlediði suçlarý asla unutmayacaktýr. 

Sivas katliamý devlet ve gerici güçlerin planlý ve örgütlü bir eylemidir. 

Karþý devrimin bir eylemidir. Kemalistler on yýllar boyu toplumun ileri kesimini 

kendi egemenlikleri altýnda tutabilmek için onlarý her zaman “þeriat tehlikesi” 

demogojisiyle korkutmuþlardýr. Sivas, baþlatýlan yeni sürecin ilk adýmýdýr. 

Ýþçi ve emekçi halklara karþý “topyekun mücadele stratejisinin” bir parçasýdýr. 

Cumhurbaþkaný Demirel: “Fevkalade hassas bir konu. Gerekli önlem 

alýndý. Emniyet güçleriyle, devlet güçleriyle halk karþý karþýya getirilmemelidir. 

Ona gayret ediliyor.” Evet gayretleri sonuç verdi, oteli saran kalabalýk ile asker 

ve polis karþý karþýya getirilmemiþti, eylemlerini daha iyi gerçekleþtirebilsinler 

diye. 

Baþbakan Çiller: “Sivas’ta üzücü bazý olaylar olmuþtur. Devlet oradadýr. 

Bütün güvenlik güçlerimiz oradadýr. Otelin etrafýný saran vatandaþlarýmýza 

hiçbir biçimde zarar gelmemiþtir. Dolayýsýyla onlardan ölen ve yaralanan da 

yoktur. Dolayýsýyla olay, bir otelin yakýlmasý ve içinde olanlarýn ölmesiyle 

ortaya çýkmýþtýr. Tahrike kapýlacak bir durum yoktur.” 

Yorum yapmaya gerek yok, öyle deðil mi? 

ANAP Genel Baþkaný Yýlmaz: “Bu iþi bu kadar abartmayýn. Bu ülkede bir 

futbol maçýnda bile bu kadar çok insan ölüyor.” Ne anlamý var ki faþizm için 

35 insanýn yakýlarak öldürülmesinin, o bu türden suçlarla ayakta kaldýðýný çok 

iyi biliyor ve geleceði için zorunlu görüyor. 

“Devlet onlarýn yanýndaydý” diyor bir oyuncu… Bu sözlerin sahiplerinin 

yönettiði bir ülkede baþka suçlu aramaya gerek var mý? “Bir polis yürüyenlere, 


üzerimde kýyafet olmasa ben de size katýlýrdým” 

diyorsa, ve olaylarý engellemek için hiçbir þey 

yapmýyor hatta kýþkýrtýyorsa, baþka suçlu aramaya 

gerek var mý? “6000 kiþilik askeri birlik 

Sivas’ta ama olaylara müdahale etmek için 

hiçbir þey yapmadý.” Neden yapsýnlar ki, 

amaçlanan zaten sokaktaki güruhla, askeri polisi 

karþý karþýya getirmemek deðil mi? Tüm bunlardan 

çýkan sonuç þudur ki, Sivas “Türk ve Kürt 

iþçi emekçilerine karþý baþlatýlmýþ topyekun 

saldýrýnýn adýdýr. Katliamlar sürecinin baþlatýlmasýdýr. 

Oyunun en önemli repliklerinden birisi 

Goethe’nin þu sözüydü: “Hiçbir þey eyleme 

geçen cehalet kadar korkutucu olamaz.” Evet 

doðru… Peki, harekete geçen cehaletten daha 

korkutucu deðil midir onlarý harekete geçirenler? 

Kendi çýkar dünyalarýnýn bozulmamasý için 

halklarý birbirine kýrdýranlar? Bunun için 

uzmanlar yetiþtirenler, senaryolar oluþturanlar? 

Ýnsaný, doðayý, geleceði yokoluþ gerçekliðiyle 

karþý karþýya getirmiþ bir sistem olan kapitalizmden 

daha korkutucu hiçbir þey olamaz. 

“Yaþamak görevdir bu yangýn yerinde / 

Yaþamak, insan kalarak” demiþ Ataol 

Behramoðlu Sivas’ýn ardýndan yazdýðý þiirde, 

ama yeter mi sadece insan kalarak yaþamak… 

Ýþçi ve emekçi halklara karþý eyleme geçen 

faþizmin karþýsýnda eyleme geçmektir görev bu 

yangýn yerinde… 

Amacýmýz eðer “Sivas’ý anlamak” ise, 

öfkemizi, acýlarýmýzý, kinimizi doðru hedeflere 

yöneltmek zorundayýz. Ve bir daha yaþamamak 

için, sermayenin þu yanýný iyi tanýmak ve onu 

ortadan kaldýrmak için mücadele etmek zorundayýz. 

Sermaye, “Güvenli bir yüzde 10 kâr ile 

her yerde çalýþmaya razýdýr; kesin yüzde 20, 

iþtahýný kabartýr; yüzde 50, küstahlaþtýrýr; yüzde 

100, bütün insanal yasalarý ayaklar altýna aldýrýr; 

yüzde 300 kâr ile, sahibini astýrma olasýlýðý bile 

olsa, iþlemeyeceði cinayet, atýlmayacaðý tehlike 

yoktur. Eðer kargaþalýk ile kavga kâr getirecek 

olsa, bunlarý rahatça dürtükler.” 

Geleceðimizi güvence altýna almak istiyorsak, 

Sivas’ý anlamak ve bir daha bu türden olaylar 

yaþamak istemiyorsak, yapabileceðimiz tek 

þey, özel mülkiyete dayalý, sömürü düzenini 

ortadan kaldýrmak, sýnýfsýz bir dünya olan 

komünizme giden yolu açmaktýr. 

8 

Sivas Acýsý 

Ben tanýrým 

Bu bulut bizim oranýn bulutu 

Hemþeriyiz ne de olsa 

Benim için kalkmýþ ta Sivas’tan gelmiþ 

Yurdumun bulutu 

Baþýmýn üstünde yeri var 

Ben bilirim 

Bu rüzgâr bizim oranýn rüzgârý 

Hemþerimiz ne de olsa 

Benim için kopup gelmiþ yayladan 

Yurdumun rüzgârý 

Kurutsun diye akan kanlarýmý 

Ben anlarým 

Bu acý bizim ora iþi hançer acýsý 

Bir ülkedeniz ne de olsa 

Ayný dili konuþsak da 

Anlamayýz birbirimizi 

Hançerin nakýþý 

Tanýdým acýsýndan Sivas iþi 

Ben duyarým duyumsarým 

Bizim oranýn sýzýsý bu 

Binip kara bir buluta Sivas ilinden 

Sivas rüzgârýnda uçup gelmiþ 

Helallik dilemeye 

Ey yüreðimin onmaz acýlarý 

Ey beynimin dinmez sancýlarý 

Suç ne bende ne de sende 

Suç seni karanlýklara gömenlerde 

Ne de olsa yurttaþýmsýn 

Kapalý olsa da bütün vicdan kapýlarý yüzüne 

Bilmelisin bir yerin var canevimde 

Aziz Nesin 


İnceleme 

D. Dağlı 

Karşılaştırmalı Olarak 

Aydınların Devrimdeki Durumu 

Ay dýn la rýn pro le tar ya kar þý sýn da ki ta výr la rý ný ya þan mýþ so mut ör nek ler ve 

bun lar ü ze ri ne ya pýl mýþ de ðer len dir me le ri e le a la rak a çý ða çý kar ma lý yýz. Lu - 

na çars ki’nin dev rim son ra sý yaz dý ðý ya zý lar, Rus ay dýn la rý nýn E kim Dev ri mi 

sý ra sýn da ve son ra sýn da al dýk la rý tu tum lar la il gi li a çýk la yý cý bil gi ler ve ri yor. Lu na - 

çars ki’nin “Pro çek tor” (Pro jek tör) der gi sin de 1924’te çý kan ya zý sý ný ir de le ye lim: 

Lu na çars ki, “Bu ra da sa de ce, Rus sa nat çý sý nýn ne den 7 yýl dýr sa nat sal ka mu o yu mu - 

zun ge rek tir di ði bir yo lu bu ka dar yo ðun yok la dý ðý na i liþ kin bir tah min ü ze rin de dur - 

mak is ti yo rum.” di yor ve he men bu tah mi ni ni a çýk lý yor: 

“Sa nat Bi lim le ri A ka de mi si Baþ ka ný Ka gan yol daþ, bu na i liþ kin þöy le de miþ - 

ti, “Rus Dev ri mi o la ða nüs tü hýz lý ger çek leþ ti. Za fer pro le tar ya ve as ker ler ta ra - 

fýn dan ka za nýl dý. Sa nat çý lar, on lar ta ra fýn dan yar dý ma çað rýl ma dý. Sa nat çý lar 

za fer den son ra gel di ler ve or ta ya çýk mýþ o lan ta ma men ye ni du rum do la yý - 

sýy la bi raz ce sa ret le ri ký rýl mýþ tý. Al man ya’da du rum ta ma men fark lýy dý. 

O ra da dev rim sü rün ce me de kal dý. Bur ju va ya du yu lan nef ret ay dýn lar 

ta ba ka sý da hil ne re dey se bü tün top lu mu bu nalt mak ta dýr. Bu yüz den ay - 

dýn la rýn pro le tar yay la bir leþ me si i çin ye te rin ce za man var dýr, ye ni du - 

ru ma u yum sað la mak i çin ye te rin ce za man var dýr. 

Lu na çars ki, Ka gan’ýn gö rüþ le ri üs tü nde du rur: 

“Be nim gö rü þü me gö re ne den ler da ha de rin ve ö nem li dir. Rus 

bur ju va ay dýn lar ta ba ka sý (ya ni en te lek tü el ço ðun luk), pro le ter dev ri mi baþ lan gýç tan 

i ti ba ren red de dil miþ tir. Di ðer ge ri ci güç ler le ya kýn it ti fak i çin de dev ri mi yýk ma gi ri - 

þim le ri ba þa rý sýz lý ða uð ra dýk tan son ra, de yim ye rin dey se, kü tür de yen yü re ðiy le dev - 

ri me kat lan mýþ týr. Dev ri mi ha yýr lý bir iþ o la rak al gý la yan, yü rek le ri nin o nun la be ra - 

ber at tý ðý ný du yum sa ya cak o lan tür de sa nat çý lar Rus ya’da son de re ce az dý. Biz zat 

dev rim ya kýn za man da ken di ye ni sa nat çý la rý ný do ður ma ya baþ la dý.” Ve Lu na çars ki 

de vam e der: 

“Ka gan yol da þýn de di ði gi bi, dev ri min sa nat çý la rýn yar dý mý na ih ti yaç duy ma ma - 

sý söz ko nu su de ðil dir, söz ko nu su o lan sa nat çý la rýn bu dev ri mi ken di le ri i çin ta ma - 

men ya rar sýz o la rak de ðer len dir miþ ol ma la rý dýr. Ve sa nat çý dev ri min i çin de yo lu nu 

an cak ted ri cen, çok ya vaþ bul mak ta dýr.” 

Rus ya’da bur ju va ay dýn lar du rum la rý ge re ði bur ju va zi ye ya kýn dur du lar. Dev - 

rim sý ra sýn da da, dev ri me kar þý ge ri ci it ti fa ka ka týl dý lar. Ta bi tüm ay dýn lar ay ný tu tu - 

mu al ma dý. Fa kat ay dýn dar ka fa lý lý ðý ya da ay dýn lar o por tü niz mi et ki si ni dev rim den 

son ra da gös ter di. Ay dýn lar, sos ya liz min ilk yýl la rýn da kar þý laþ týk la rý o la ða nüs tü güç 

ko þul lar kar þý sýn da tam bir ka ram sar lý ða düþ tü ler ve bu ka ram sar lýk la rý ný çev re le ri - 

ne de yay dý lar. On lar, ken di le ri ni, dev ri min ge tir di ði ye ni ya þam dan, ge le cek ten çok 

geç miþ ya þa ma bað lý his set ti ler. Ge le ce ðin gü zel lik le ri ne hep kuþ kuy la yak laþ tý lar. 

Sos ya lizm üs tü ne ken di dar ka fa lý lýk la rý ve ka ram sar at mos fer le ri, Gor ki gi bi bi ri ni 

ku þat ma ya a la cak den li de ri ne nü fuz et miþ ti. Bu teh li ke yi gö ren Le nin, Gor ki’ye 

mek tup gön de re rek o ra da ki o bo ðu cu at mos fer den çýk ma sý ný ve ken di ya ný na, can - 

lý lý ðýn ol du ðu ye re gel me si ni ö ne rir. Ay dýn la rýn ge ri lik le ri nin, tu tar sýz lýk la rý nýn, ka - 

Kış ‘08 9 

Anotoli Lunaçarski 

Ay dýn lar, sos ya - 

liz min ilk yýl - 

la rýn da kar þý - 

laþ týk la rý o la ða nüs tü 

güç ko þul lar kar þý sýn da 

tam bir ka ram sar lý ða 

düþ tü ler ve bu ka ram - 

sar lýk la rý ný çev re le ri ne 

de yay dý lar. On lar, ken - 

di le ri ni, dev ri min ge tir - 

di ði ye ni ya þam dan, 

ge le cek ten çok geç miþ 

ya þa ma bað lý his set ti - 

ler. Ge le ce ðin gü zel lik - 

le ri ne hep kuþ kuy la 

yak laþ tý lar. Sos ya lizm 

üs tü ne ken di dar ka fa lý - 

lýk la rý ve ka ram sar at - 

mos fer le ri, Gor ki gi bi 

bi ri ni ku þat ma ya a la - 

cak den li de ri ne nü fuz 

et miþ ti.

Sa de ce dar an - 

lam da de ðil de 

ge niþ an la mýy - 

la kul la nýr sak ay dýn 

kav ra mý ný, bu gün 

çok ö nem li bir ay dýn 

kit le si ne sa hip ol du - 

ðu mu zu söy le ye bi li - 

riz. Dün ya da dev rim - 

ler ger çek le þir ken, 

hiç bir dev rim, bi zim 

gi bi, bu den li ge niþ 

bir ay dýn kit le si ne sa - 

hip de ðil di. Pro le tar - 

ya ik ti da ra gel dik ten 

son ra çok yer de kit le - 

le re o ku ma yaz ma 

öð re te cek ay dýn bu la - 

mý yor du. Bu kar þý laþ - 

týr ma, dev ri mi mi zin 

bu yön de ne den li bir 

gü ce sa hip ol du ðu nu 

gös te ri yor. 

rar sýz lýk la rý nýn ü ze rin de du rur ken Le nin, bu du ru mun ay dýn la rýn öz nel li ðin den kay - 

nak lan ma dý ðý ný, on la rýn nes nel ko num la rýn dan i le ri gel di ði ni be lir tir. Dev rim den 

yýl lar son ra ay dýn lar, dev ri min so nuç la rýy la u yu þur lar. Da ha son ra i se sos ya list dü - 

zen çok kit le sel sos ya list ay dýn lar çý ka rýr. 

Rus ay dýn la rý nýn dev rim sý ra sýn da pro le tar ya dan çok bur ju va zi ye ya kýn ol ma - 

la rý ný Lu na çars ki baþ ka bir ya zý sýn da or ta ya ko yu yor. Ya ni bu nun geç mi þe gi den ne - 

den le ri var: 

“... bi lin di ði gi bi i de o lo jik o la rak ye nil miþ Na rod nik ay dýn lar ta ba ka sý, gi de rek 

da ha faz la Ba tý Av ru pa ti pi; ya ni kuv vet le ge li þen ser ma ye nin va sal la rý ha li ne gel - 

mek te dir.” 

Ka gan ve Lu na çars ki’nin söy le dik le rin de ek sik bir yan var. Rus ya’da ki E kim 

Sos ya list Dev ri mi so mut e ko no mik çe liþ ki ler te me li ne da yan mak la bir lik te, dev ri - 

min ön cü gü cü o lan pro le tar ya, ta Puþ kin’den bu ya na sü ren yüz yýl lýk bir de mok - 

ra tik mü ca de le ye te ne ði ne sa hip tir. Puþ kin, Her zen, Çer ni þevs ki, Gon ça rov, Tols toy, 

Le o nid And re yev, Çe hov, Dos to yevs ki gi bi güç lü e de bi yat çý la rýn, sa nat çý la rýn ol du - 

ðu bir top rak ta, zen gin bir dü þün ce bi çi mi o luþ muþ tur. Bu zen gin e de bi yat ya zý ný 

son ra ki ku þak la rý et ki le miþ tir. Gor ki gi bi pro le ter sa na týn bu o to ri te si, e mek-ser ma - 

ye çe liþ ki sin den kay nak la nan, pro le tar ya i le ka pi ta list ler a ra sýn da ki ça týþ ma nýn ya - 

nýn da, dü þün sel o la rak ilk ön ce zen gin Rus e de bi ya tý ve de mok ra tik mü ca de le ge le - 

ne ði nin ol du ðu ve rim li bir top rak ta ye tiþ miþ tir. 

Bur ju va ay dýn la rýn ço ðun lu ðu dev ri min ya nýn da yer al ma dý, a ma on lar bir ka - 

mu o yu ya ra ta cak güç te de ðil ler di. Gor ki Rus top lu mun da pro le ter sa na týy la bir ka - 

mu o yu o luþ tur muþ tur. Gor ki’nin bu gü cü as lýn da dev ri min gü cün den baþ ka bir þey 

de ðil dir. Ve dev rim tüm yü re ðiy le sos ya liz me bað la nan ken di ay dýn la rý ný çý kar týr. 

Ma dem ki ay dýn la rýn dev rim kar þý sýn da ki tu tum la rý ný an la mak i çin Al man ve 

Rus Dev rim le ri kar þý laþ tý rýl dý, biz de Tür ki ye’de ki ay dýn la rýn dev rim mü ca de le sin - 

de ki du rum la rý ný or ta ya ko ya lým. Rus ya’da ol du ðu gi bi çok güç lü e ser ler ver me se - 

ler de, Tür ki ye’de de kök lü bir de mok ra tik ay dýn ge le ne ði var. Bur ju va zi nin ya nýn - 

da yer a lan az sa yý da ki ay dý ný say maz sak ta cum hu ri ye tin ilk yýl la rýn da ay dýn lar sos - 

ya list ay dýn lar o la rak or ta ya çýk tý lar. Na zým Hik met, sos ya list bir ay dýn o la rak ken - 

di ba þý na bir ka mu o yu gü cü ol du. Da ha son ra ki yýl lar da sos ya list ay dýn la rýn gü cü 

gi de rek art tý. Tür ki ye’de ay dýn de nin ce kim se bur ju va ay dýn la rý an la mý yor. Ay dýn 

kav ra mý i le sos ya list kav ra mý bir bi ri ni çað rýþ tý rýr. Halk bi lin ci ne yer leþ miþ ha liy le 

ay dýn, ku ru lu dü ze ne kar þý o lan, on lar la uz laþ ma yan kim se o la rak bi li nir. Ay dý nýn 

bu þe kil de an la þýl ma sýn da bir doð ru luk pa yý var. Pro le tar ya ay dýn la rý, on yýl lar bo - 

yu bur ju va zi ye ve ge ri ci li ðin her bi çi mi ne kar þý ka rar lý bir mü ca de le ver di ler. Bu u - 

ður da bas ký, iþ ken ce, sür gün ve kat li a ma uð ra dý lar, e ko no mik o la rak güç ko þul lar - 

da ya þa dý lar. Ba zý la rý yýl lar bo yu tut sak kal dý. Ay dýn la rýn on yýl lar bo yu bur ju va zi - 

ye kar þý mü ca de le et me si, sos ya list ay dýn o la rak ha re ket et me si nin ne den le ri çok 

yön lü dür. Bur ju va cum hu ri ye tin da ha en baþ ta ge ri ci bur ju va dik ta tör lü ðü ol ma sý, 

iþ çi ve halk kit le si ni bas ký al tý na al ma sý, ko mü nist le ri ko yu bir bas ký al týn da tut ma - 

sý, ko mü nist kat li a mý yap ma sý; iþ çi sý ný fý nýn top lan ma ve ör güt len me, söz hak ký nýn 

ya sak lan ma sý ve a ðýr bir te rör al týn da tu tul ma sý ay dýn la rý bü tün bun la ra kar þý çýk ma - 

ya ve e mek çi hal kýn sa vu nu cu su o la rak dav ran ma ya yö nelt ti. Di ðer bir et ken de, i - 

çer de za yýf da ol sa baþ la mýþ o lan sos ya list mü ca de le ve a ðýr lýk lý o la rak da E kim 

Dev ri mi nin ge tir di ði de rin et ki. A ma baþ ka et ken ler de var. Av ru pa’nýn güç lü e leþ - 

ti rel ger çek çi sa na tý nýn et ki si. Tüm bu ol gu lar, ay dýn la rý sos ya liz me yö nelt ti. Bu, ay - 

dýn la rýn güç lü, i ler le ti ci yan la rýy dý. Za yýf yan la rý ve do la yý sýy la da ha i le ri git me le - 

ri ni ön le yen yan la rý i se bur ju va i de o lo ji siy le tüm bað la rý ný ko par ma ma la rý ol du. Bu 

yan gü nü mü ze dek var lý ðý ný sür dür dü. 

Ay dýn lar a sýl kit le sel o la rak 68’lerden i ti ba ren dev rim mü ca de le si ne a týl dý. Bel - 

li bir ke si mi, bi raz ke na rýn da kal sa da ço ðun lu ðu þu ya da bu þe kil de dev rim mü ca - 

de le si ne ka týl dý. A sýl ö nem li si 71’in dev rim ci çý ký þý ve son ra sý ye ni, mi li tan ay dýn 

10 


ti pi nin or ta ya çýk ma sý dýr. 71 ve son ra sý nýn mi li tan mü ca de le si nin bu a lan da ki so mut 

so nuç la rý da ha son ra ki sü reç te a lýn dý. O tuz yýl dan faz la dýr mes lek ör güt le ri yö ne tim - 

le ri nin i le ri ci le rin, sos ya list le rin e lin de ol ma sý nýn ne den le ri ta o yýl la ra gi der. Sa de - 

ce dar an lam da de ðil de ge niþ an la mýy la kul la nýr sak ay dýn kav ra mý ný, bu gün çok ö - 

nem li bir ay dýn kit le si ne sa hip ol du ðu mu zu söy le ye bi li riz. Dün ya da dev rim ler ger - 

çek le þir ken, hiç bir dev rim, bi zim gi bi, bu den li ge niþ bir ay dýn kit le si ne sa hip de ðil - 

di. Pro le tar ya ik ti da ra gel dik ten son ra çok yer de kit le le re o ku ma yaz ma öð re te cek 

ay dýn bu la mý yor du. Bu kar þý laþ týr ma, dev ri mi mi zin bu yön de ne den li bir gü ce sa - 

hip ol du ðu nu gös te ri yor. 

Ay dýn lar dev rim de ki tüm ö ne mi ne kar þýn, top lum sal ko num la rý ge re ði her za - 

man sav rul ma ya a çýk týr. Ay dýn lar sav rul ma mak i çin, pro le tar ya nýn dev rim ci sý nýf 

ko nu mu na bað lan ma lý. On lar an cak bu þe kil de ha re ket e der ler se ta rih te dev rim ci bir 

rol oy na ya bi lir ler. Pro le tar ya nýn dev rim ci sý nýf ko nu mun dan u zak laþ týk ça na sýl da 

ser ma ye nin et ki a la ný na gir dik le ri ni son yýl lar da ki ge liþ me ler ye te rin ce a çýk lý yor. 

Bu gü ne ka dar pro le tar ya ha re ke tin de yer a lan ba zý ay dýn lar, pro le tar ya ha re ke tin den 

u zak la þýr u zak laþ maz ser ma ye nin ve AB’nin va sal la rý ha li ne gel di ler. Bu gün pro le - 

tar ya ha re ke tin den u zak la þýp ser ma ye ye yak la þan çok sa yý da ay dýn var. Ö zel lik le 

þim di ye de ðin kü çük bur ju va dü þün ce ya pý sý ný terk et me yen ler da ha ça buk bur ju va - 

zi nin ya ný na git ti ler. Lu na çars ki’nin Na rod nik ay dýn lar la an lat tý ðý ör nek te ol du ðu gi - 

bi bir du rum biz de de ya þa ný yor. Fa kat bun lar da i ma a zýn lýk ta ka lan lar dýr. A na e ði - 

lim, ay dýn la rýn dev ri me yö nel me le ri bi çi min de dir. Dev rim mü ca de le si ye ni ye ni ay - 

dýn lar ya ra ta rak i ler li yor. 

ÇE HOV’UN Ü TOP YA SI 

Ö NEM LÝ BÝR O LAY (Sa nat çý nýn Öy kü sü) 

Ya za rýn “Sa nat çý nýn Öy kü sü” ad lý hi ka ye si bir sa nat çý nýn (res sa mýn) din len mek 

i çin git ti ði bir çift lik te ki gün le ri, yi ne bu ki þi nin an la tý mýy la be tim le ni yor. Hi ka ye, 

öy kü kah ra ma ný sa nat çý nýn bir a ný sý gi bi ve ril miþ. 

Sa nat çý (res sam) Mos ko va lý, Av ru pa e ði ti mi al mýþ bi ri. Ya þam bi çi mi ve ko þul - 

la rý so nu cu ay lak du ru mun da o lan bi ri. Ken di söz le riy le: “Be nim ya þa mým sý ký cý ve 

ba sit, çün kü sa nat çý yým.” Bu yüz den za man za man din len mek ve de ði þik lik ol sun 

di ye kýr sal a lan la ra gi der. Bu se rü ve ni bir ta ný dý ðý o lan Be lo ku rov’un çift li ðin de ge - 

çer. 

Çift lik sa hi bi Pyotr Pet ro viç, ya þam bi çi miy le, a sa lak ya þa yan genç bi ri si. Ge - 

niþ bir çift lik a ra zi si var. Gün le ri tek dü ze bi çim de ge çer. Bi raz Ob lo mov ti pi ne ben - 

zer. So nun da çift li ði ni sa týp, da ha kü çük bir ye re yer le þir. 

O lay la rýn geç ti ði böl ge de ki di ðer bir çift lik, Vol ça ni nov la ra a it. Bu ra nýn sa hi bi 

bir an ne (dul) ve i ki ký zý dýr. Ka te ri na Pav lov, ko ca sý Mos ko va’da gö rev liy ken ö lün - 

ce, i ki ký zýy la bir lik te köy de çift lik ya þa mý sür dü rür. Bü yük ký zý Li di ya ve kü çük ký - 

zý Jen ya (mi sis) son de re ce zen gin ler ve i ki bin dö nüm mülk le ri var. Bu na rað men 

köy de ya þa ma yý seç miþ ler dir. 

Sa nat çý (res sam) kal dý ðý çift lik ten ay rý lýp bi raz çev re yi ge zer ken rast lan tý o la rak 

Vol ça ni nov la rýn çift lik a ra zi si ne gi rer. Ve çift lik te ki i ki kýz kar de þi gö rür. Da ha son - 

ra i se kal dý ðý çift lik sa hi bi nin i liþ ki le ri sa ye sin de Vol ça ni nov lar la dost luk i liþ ki si ku - 

rar. Sýk sýk o ra ya gi der. 

Sa nat çý nýn (res sa mýn) a sýl il gi si ni çe ken bü yük kýz Li da’dýr. Li da, zen gin var lý - 

ðý na rað men köy o ku lun da öð ret men lik ya par. Öð ret men lik ten al dý ðý pa ray la ge çi nir 

ve bun dan gu rur du yar. Li da baþ ka þey ler de ya par. Has ta lar la il gi le nir, ec za ne ve i - 

laç me se le le riy le uð ra þýr, kö ye sað lýk mer ke zi aç mak i çin ça ba gös te rir. Köy lü le rin 

i laç so ru nu nu çöz mek i çin þe hir mec li si i le gö rü þür. Ve yo lu na en gel o lan böl ge nin 

i le ri ge len le ri ne kar þý mü ca de le ve rir. Kö ye ki tap da ðý tý mý ný ör güt ler. Böl ge nin so - 

run la rýy la uð ra þýr. O kul ko nu sun da hem ça ba gös te rir hem de ko nuþ ma lar ya par. Ev - 

le ri ya nan köy lü le re yar dým top lar. 


11 

Res sa mýn Li da 

i le gi riþ ti ði 

tar týþ ma lar da 

or ta ya koy du ðu gö - 

rüþ ler ü ze rin de dur - 

ma ya de ðer. Hi ka ye - 

nin, ü ze rin de dur mak 

is te di ði miz e sas bö - 

lü mü de bu ra sý. Çe - 

hov res sa mýn sa vun - 

ma sýn da, bir ba ký ma 

ken di ü top ya cý gö - 

rüþ le ri ni di le ge tir miþ 

o lu yor. Çe hov bu hi - 

ka ye yi bin se kiz yüz 

dok san al tý da ya zý - 

yor. Bu ta rih ö nem li. 

Ýlk Fran sýz ve Ýn gi liz 

Ü top ya cý la rýn ü to pik 

gö rüþ le ri ni ge liþ tir - 

dik le ri ko þul lar, on la - 

rýn bu gö rüþ le ri ne 

uy gun ze min ler ve ri - 

yor du. Fa kat Çe hov 

dö ne min de, ar týk ge - 

le cek te ki top lu mu ta - 

sa rým yo luy la or ta ya 

koy ma ya ge rek yok - 

tu. Çün kü da ha yük - 

sek bir top lum bi çi - 

mi nin mad di ko þul la - 

rý o luþ muþ tu. Bu 

mad di ko þul la ra da - 

ya na rak ye ni top lum 

ku ru la bi lir. Ya pý la - 

cak þey ü re ti ci güç le - 

ri öz gür leþ tir mek tir.

Li da res sam la bir tür lü an la þa maz. Ýn san o la rak da gö rüþ o la rak da. Ýlk ön ce 

res sam Li da’ya bü yük bir il gi gös ter mek le bir lik te, a ra la rýn da ya pý lan tar týþ ma lar 

he nüz çok za yýf o lan i liþ ki le ri ni o lum suz bir nok ta ya gö tü rür. Li da res sa mýn var lý - 

ðý ný yok sa ya rak yap tý ðý uð ra þý lar la il gi len me ye de vam e der. 

E vin kü çük ký zý Jen ya (mi sis) ab la sýn dan fark lý o la rak faz la duy gu sal ve ha yal - 

le ri o lan bi ri dir. Res sa mý, bü yük bir il giy le din ler. Bir lik te ge ce bo yun ca çift lik te 

do la þýr. Res sam o nun la bir lik tey ken re sim ya par. Bu böy le sü rüp gi der ken, Jen ya 

res sa ma a þýk o lur. Ay ný duy gu lar res sam da da var dýr. Bu il gi, sý ký cý bir ya þam sür - 

dü ren res sa ma bir can lý lýk ge ti rir. Ya þam dan sevk al ma ya baþ lar. Fa kat aþk, mut lu 

yön de git mez. O lay la rýn a ký þý fark lý ge li þir. An ne bir sü re son ra Jen ya’yý (mi si si) 

çift lik ten a lýp baþ ka bir ye re gi der, o ra dan da Av ru pa’ya git me ye ka rar ve rir. 

A ra dan yýl lar ge çer, fa kat res sam aþ ký mi si si hiç u nut maz. Her ger çek aþk gi bi 

a ra dan ne ka dar za man geç se de u nu tul maz. Ýl la ya þan mak is ter. Res sam da ya þa mý - 

nýn an la mý nýn mi sis i le aþk ta ol du ðu nu bi lir ve de rin den du yum sar. 

Ne re de sin, Mi sis? 

Res sa mýn Li da i le gi riþ ti ði tar týþ ma lar da or ta ya koy du ðu gö rüþ ler ü ze rin de dur - 

ma ya de ðer. Hi ka ye nin, ü ze rin de dur mak is te di ði miz e sas bö lü mü de bu ra sý. Çe hov 

res sa mýn sa vun ma sýn da, bir ba ký ma ken di ü top ya cý gö rüþ le ri ni di le ge tir miþ o lu yor. 

Çe hov bu hi ka ye yi 1896’da ya zý yor. Bu ta rih ö nem li. Ýlk Fran sýz ve Ýn gi liz Ü top ya - 

cý la rýn ü to pik gö rüþ le ri ni ge liþ tir dik le ri ko þul lar, on la rýn bu gö rüþ le ri ne uy gun ze - 

min ler ve ri yor du. Fa kat Çe hov dö ne min de, ar týk ge le cek te ki top lu mu ta sa rým yo - 

luy la or ta ya koy ma ya ge rek yok tu. Çün kü da ha yük sek bir top lum bi çi mi nin mad - 

di ko þul la rý o luþ muþ tu. Bu mad di ko þul la ra da ya na rak ye ni top lum ku ru la bi lir. Ya - 

pý la cak þey ü re ti ci güç le ri öz gür leþ tir mek tir. 

Res sam, Li da’nýn sos yal ça lýþ ma la rý ný e leþ ti rir ken, hak lý ne den ler den yo la çý ký - 

yor. E mek çi le rin ko þul la rý de ðiþ me di ði sü re ce, on la rý bek le yen hep yok sul luk, aç - 

lýk, has ta lýk, yý kým ve er ken ö lüm o la cak týr. 

“... Ta bi i. Zo run lu luk la rýn dan bir bö lü mü nü üs tü nü ze a lýn. He pi miz bir den köy - 

lü kent li de me den he pi miz bir den in san lý ðýn mut lu lu ðu i çin har can ma sý ge re ken e - 

me ði a ra mýz da pay laþ ma ya ra zý ol say dýk, her bi ri mi zin pa yý na gün de i ki üç sa at lik 

bir ça lýþ ma dü þer di. Dü þü nün bir ke re, fa ki riy le zen gi niy le tüm in san lar gün de üç 

sa at çik ça lý þý yor, son ra ser best ler. Be de ni mi zin tut sa ðý ol maz da, da ha az ça lýþ mak 

i çin in sa nýn ye ri ni a lan ye ni ye ni ma ki ne ler bul du ðu mu zu, yap tý ðý mý zý, ge rek sin me - 

le ri mi zin sa yý sý ný dü þür me ye ça ba la dý ðý mý zý da bu na ek le yin. Ken di miz le be ra ber 

so ðuk tan, aç lýk tan kork ma sýn lar di ye ço cuk la rý mý zý güç len di ri yo ruz, An na’lar, 

Mav ra’lar, Pe la ge ya’lar gi bi sað lýk la rý nýn ü ze rin de tit re mi yo ruz ar týk. Has - 

ta lýk lar dan ko run ma dý ðý mý zý; ec za ne le ri mi zin þa rap fab ri ka la rý mý - 

zýn ol ma dý ðý ný dü þü nün. Ne çok boþ za ma ný mýz o lur du! Boþ za - 

man la rý mý zý hep bir lik te bi lim ve gü zel sa nat la ra har car dýk. Köy - 

lü le rin ba zen el bir li ðiy le yol yap týk la rý gi bi biz de ger çek le ri, ha - 

ya týn an la mý ný a raþ tý rýr dýk. Ger çe ðin pek ký sa za man da bu lu na bi - 

le ce ði ne i na ný yo rum. Ýn san ki þi li ði ni kü çül ten, ya ký cý yýl gýn dan 

da, ö lüm kor ku sun dan da kur tu lur duk.” (Res sam sy.117) 

Tüm bu güç lü gö rüþ le re kar þýn sa nat çý nýn aç ma zý, an cak ö - 

zel mül ki yet dü ze ni nin yý kýl ma sýy la; ta ma men or tak la þa bir 

top lum sal dü zen de o la bi le cek kök lü de ði þik lik le rin, ku ru lu 

dü zen i çin de ger çek le þe bi le ce ði ni dü þün müþ ol ma sý dýr. 

Çün kü “fa ki riy le zen gi niy le” ya da “köy lü kent li de me den” 

di ye rek sý nýf la rýn var lý ðý ný ka bul e di yor. Ta bi ay ný za man da 

köy-kent kar þýt lý ðý ný da. Sý nýf la rýn ol du ðu bir top lum da, bu na 

ay ký rý bi çim de e me ði her ke se e þit böl mek, bur ju va top lu mun 

do ða sý ný an la ma mak týr. E me ðin, top lu mun ça lý þa bi lir, sað lýk - 

lý tüm bi rey le ri ne e þit o la rak da ðý la bil me si i çin, mül ki ye tin, 

12 


ü re tim a raç la rý nýn, top lu mun or tak la þa de ne ti min de ol ma sý zo run lu dur. Hal bu ki ka - 

pi ta list top lum da bir sý ný fý ya þam bo yun ca a sa lak, di ðer sý ný fý ya þam bo yun ca pro le - 

ter ya pan ü re tim a raç la rý nýn bir sý ný fýn ö zel mül ki ye tin de ol ma sý dýr. Kent-kýr kar þýt - 

lý ðý da ka pi ta list ö zel mül ki yet çer çe ve sin de or ta dan kalk maz, ter si ne i yi ce de rin le - 

þir. Kýr-ken te ba ðým lý ka lýr; kent ký ra e ge men dir ve o nu sö mü rür. 

Ser ma ye ye da ya lý ü re tim de iþ çi nin mül ki yet siz li ði, yok sul lu ðu, ser ma ye bi ri ki - 

mi nin ön ko þu lu dur. E mek çi le rin yok sul lu ðu ser ma ye kav ra mýn da var dýr. Böy le bir 

top lum da, top lum sal e me ðin tüm so nuç la rý na ka pi ta list ler el ko yar. Bu i se, ka pi ta - 

list le re, is te dik le ri gi bi de ðer len di re cek le ri boþ za man ta nýr. Ýþ çi nin tüm za ma ný i se 

e mek-za ma ný na bö lün müþ tür. An cak ü re tim a raç la rý nýn top lum sal mül ki ye tin de e - 

me ðin da ðý lý mý top lu mun tüm sað lýk lý ve ça lý þa bi lir ü ye le ri a ra sýn da da ðý lýr. E ðer e - 

mek her ke se da ðý tý lýr sa, res sa mýn söy le di ði gi bi, her ke se bol ca ser best (öz gür) za - 

man ka la cak týr. Çün kü ü re ti ci güç ler i le ri dü zey de ge liþ miþ tir, ü re tim sü re cin de top - 

lum sal ge rek li e mek sü re si ni en a za dü þür müþ tür. Ýn san la rýn bu ser best (öz gür) za - 

ma ný, hem boþ za man o la rak hem de bir çok yön den da ha ni te lik li ol mak i çin bir et - 

kin lik za ma ný o la rak de ðer len di ri le bi le cek tir. Top lum sal iþ bö lü mü ve kent-kýr kar þýt - 

lý ðý i le bir lik te ka fa-kol e me ði ay rý mý da or ta dan kal ka ca ðýn dan ve kent le ký rýn ye ni 

ve üst ni te lik te bir li ði sað la na ca ðýn dan, her in san ken di ni çok yön lü o la rak ge liþ ti re - 

bi le cek tir. 

Çe hov, Rus iþ çi sý ný fý nýn düþ le di ði top lu mu ku ra bi le cek bir sý nýf o la rak ser pi lip 

ge liþ ti ði ni gö re me den (1905 dev ri mi ön ce si) ya þa mý ný yi tir di. Yi ne de ge liþ tir di ði 

gö rüþ ler, dev rim ci sý nýf pro le tar ya ta ra fýn dan de ðer len di ril miþ tir. 

KLÝMM SAM GÝN’ÝN HA YA TI-MAK SÝM GOR KÝY 

Top lum cu ger çek çi lik (sos ya list ger çek çi lik) sa na tý nýn ku ru cu su ve pro le ter sa - 

na týn bir o to ri te si o lan Mak sim Gor kiy, u zun bir ro man o lan Klimm Sam gin’in Ha - 

ya tý i le sa na tý nýn do ruk la rý na çý ký yor. 

Ro ma nýn bu ka dar u zun ol ma sý nýn ne de ni, e le a lý nan dö ne min çok yo ðun ge çen 

bir dö nem ol ma sýn dan i le ri ge li yor. Rus ya’nýn 1870’leri i le 1917 a ra sýn da ki e ko no - 

mik ve top lum sal dö nü þüm le rin gün de me gel di ði, o tok ra tik dü ze nin ve serf li ðin her 

tür lü ge liþ me nin ö nün de en gel ol du ðu; bu nun ya nýn da ka pi ta list ler le iþ çi sý ný fý a ra - 

sýn da ki sý nýf çe liþ ki le ri ve ça týþ ma la rý nýn ol gun laþ ma ya baþ la dý ðý bir dö nem; ay ný za - 

man da on i ki yý la üç dev rim sýð dý ran bir dö nem. Bu den li zen gin o lay la rýn ya þan dý - 

ðý bir dö nem an cak tüm de tay la rý i çin de ve ri le bi lir. Klimm Sam gin’in Ha ya tý bir dö - 

ne min bel ge si ni te li ði ni ta þýr. 

Gor kiy, o lay la rý or ta sý nýf ay dýn la rý nýn et ra fýn da ve rir. Ro man dev rim den son ra 

ya zýl dý ðý na gö re, ya zar ne den o lay la rý or ta sý ný fýn et ra fýn da ö rer. Ger çek te i se or ta sý - 

nýf lar o lay la rýn et ra fýn da dö ner ler. Çün kü a dý ge çen dö nem de bü yük ta rih sel de vi nim 

pro le tar ya dan kay nak la ný yor ve pro le tar ya ha re ke ti ni i fa de e di yor. Or ta sý nýf ay dýn - 

la rý bu sü re ce mü da ha le e de cek du rum da de ðil ler. Bu yüz den o lay la rýn et ra fýn da dö - 

nüp du rur lar. Gor kiy’nin bu na rað men o lay la rý or ta sý nýf ay dýn la rý çev re sin de e le al - 

ma sý, or ta sý nýf la rýn, da ha çok da kü çük bur ju va zi nin dev rim de, sý nýf sa va þý mýn da ki 

ko nu mu nu or ta ya çý kar mak i çin dir. Böy le bir dik kat çek me sos ya lizm ko þul la rýn da 

çok da ha ö nem ka za nýr. Kü çük bur ju va zi, sos ya lizm al týn da bi le o es ki gün le ri ne 

dön mek is ter. Bir kýs mý ko nu mu nu terk e dip sos ya lizm saf la rý na ka týl sa bi le, sos ya - 

liz min en za yýf bir a nýn da tek rar es ki ko nu mu na uy gun dav ran ma ya baþ lar. Bu ne - 

den le ya za rýn or ta sý nýf la rýn top lum sal ka rak te ri ni e le al ma sý ö nem li dir. Gor kiy’nin 

Klimm Sam gin’de iþ le di ði fi gür ler, da ha son ra, sos ya lizm al týn da tek rar tek rar kar - 

þý mý za çý kar lar. En son 1990’larda oy na dýk la rý rol le kar þý mý za çýk týk la rý gi bi. 

Klimm Sam gin bir sos ya list so run ro ma ný ol du ðu hal de, ya zar, o lay la rý ve riþ te 

ve ro man ka rak ter le ri ni iþ le yi þin de yan sýz mýþ gi bi dav ra nýr. Ro ma nýn kah ra man ka - 

rak te ri o lan Klimm Sam gin’in bi rey, top lum ve dün ya ya yö ne lik duy gu ve dü þün ce - 

le ri i le o lay lar kar þý sýn da ki tep ki le ri tam bir yan sýz lýk i çin de ve ri lir. A ma bu yal nýz - 


13 

Çe hov, Rus iþ çi 

sý ný fý nýn düþ - 

le di ði top lu - 

mu ku ra bi le cek bir 

sý nýf o la rak ser pi lip 

ge liþ ti ði ni gö re me - 

den (1905 dev ri mi 

ön ce si) ya þa mý ný yi - 

tir di. Yi ne de ge liþ - 

tir di ði gö rüþ ler, dev - 

rim ci sý nýf pro le tar ya 

ta ra fýn dan de ðer len - 

di ril miþ tir.

Ka pi ta list top - 

lum da e ði tim 

te ke li, bur ju - 

va zi nin ve o na ya kýn 

güç le rin e lin de dir. E - 

ko no mik gü cü e lin de 

bu lun du ran lar, bu nun 

sa ye sin de e ði ti mi de 

te kel le rin de tu tar lar. 

E mek çi nin tüm za - 

ma ný e mek-za ma ný na 

bö lün dü ðü i çin na sýl 

ol sa, e ge men le re e ði - 

tim, kül tür e din me le - 

ri i çin, on la ra bol ca 

ar tý-e mek za ma ný ve 

boþ za man ta nýr. Her 

za man da ha i yi e ði - 

tim li o lan lar bur ju va 

dün ya sý nýn bi rey le ri - 

dir. E ðer ta ri hin ge li - 

þi mi i yi iz le ni lir se, 

her dö nem e ði tim li o - 

lan la rýn mülk sa hip - 

le ri ol duk la rý ra hat - 

lýk la gö rü le cek tir. Bu 

du ru mun sý nýf e ge - 

men li ðiy le ya kýn bir 

i liþ ki si var. 

ca gö rü nür de bir yan sýz lýk týr (ve öy le ol ma sý da ya rar lý ol muþ tur). Ro ma nýn tüm 

kur gu su nun te me lin de i se müt hiþ bir par ti zan lýk var. Ýþ te Gor kiy, top lum cu ger çek - 

çi bir ro man da bu nu ba þa rýy la ye ri ne ge ti ri yor. Ve böy le ce Gor kiy, sa nat gü cü nü bir 

ke re da ha ka nýt lý yor. 

Þo lo hov da Dur gun Don’da Gor kiy’i iz li yor. Þo lo hov o ra da ro man ka rak te ri 

Gri go ri Me lek hov’un du ru mu nu an la týr ken Klimm Sam gin’in du ru mu nu bir baþ ka 

a çý dan yan sý tý yor. Þo lo hov ro ma ný ný týp ký Gor kiy’in Klimm Sam gin’de yap tý ðý gi bi 

gö rü nür de tam bir yan sýz lýk i çin de e le a lý yor. 

Gor kiy gö rü nür de ki bu yan tut ma dan ko nu yu ve ri þi En gels’in bu ko nu da söy - 

le dik le ri ni a kýl da tut tu ðu nu gös te ri yor. 

“... Ben ce, sos ya list so run ro ma ný, ger çek ko þul la rýn doð ru bir be ti miy le, o ko - 

þul lar la il gi li ba þat ge le nek sel ya nýl sa ma la rý gi de rir, bur ju va dün ya nýn i yim ser li ði ni 

sar sar, ken di si söz ko nu su so ru na doð ru dan çö züm sun mak sý zýn hat ta za man za man 

gö rü nüþ te yan tut ma dan var o la nýn ben gi (e be di) ge çer li li ði hak kýn da kuþ ku lar a þý - 

lar i se, gö re vi ni tü müy le ba þar mýþ o lur.” (En gels) 

Klimm Sam gin’in Ha ya tý de tay lý o la rak e le a lýn dý ðýn da ro ma nýn na sýl da zen - 

gin dü þün ce ler i çer di ði da ha i yi gö rü le cek tir. 

SI NIF E GE MEN LÝ ÐÝ VE E ÐÝ TÝM 

Ser ma ye ye da ya lý ü re tim de, ka fa e me ði (ü re ti min en te lek tü el güç le ri) kol e me - 

ðin den ay rý lýr. Ýþ çi nin en te lek tü el ye te ne ði bi lim gü cü ne, ma ki ne gü cü ne, bü yük fi - 

zik sel güç le re ge çer. Ü re tim sü re ci ar týk iþ çi den baþ la yýp, iþ çi de so na er mez. Ýþ çi 

bü yük sa na yi ye da ya lý ü re tim de yal nýz ca ma ki ne sis te mi nin bir gö zet le yi ci si dir. Ar - 

týk par ça in san dýr. O nun ye te nek le ri, fab ri ka sis te min de, o dev fi zi ki güç ler kar þý - 

sýn da, hiç bir þey i fa de et mez. Ýþ çi, ü re tim sü re cin de ar týk ma ki ne ler dü ze ne ði nin bir 

par ça sý, bir diþ li si du ru mu na ge lir. E mek çi i çin, ü re ti min tüm se vim li li ði or ta dan 

kal kar. Ýþ çi nin ha re ket le ri, ar týk hiç bir ye te nek ge rek tir me yen, ba sit, salt o to ma tik 

bir ha re ke te dö nü þür. 

Ka pi ta list ü re ti min ge li þi miy le bir lik te, e mek çi ler, kol e mek çi le ri ve ka fa e - 

mek çi le ri di ye i ki ye bö lü nür. Ka fa e me ði i le kol e me ði a ra sýn da gi de rek bü yü yen 

bir kar þýt lýk var dýr. Ka pi ta lizm i ler le dik çe bu kar þýt lýk i yi ce de rin le þir ve yer le - 

þir. Ka fa e me ði i le kol e me ði a ra sýn da ki ay rý lýk, ka pi ta list ü re ti min ye ni iþ - 

bö lü mü i le bir lik te e ge men ha le ge lir. Ka pi ta list te mel ü ze rin de ki ka fa e me - 

ði i le kol e me ði a ra sýn da ki kar þýt lý ða ye ni bo yut lar ka zan dý rýr. Ka fa e me ði 

i le kol e me ði bir bir le ri nin can düþ ma ný o lur lar. 

Bi li min tek no lo jik uy gu lan ma sý, ma ki ne nin ge liþ me si bü yük sa na yi - 

nin i ler le me si, ka fa e me ði i le kol e me ði ni bir bi rin den a yý rýr ken, ay ný za - 

man da, ü re tim sü re cin de her i þi kar þý la ma ya ye te nek li, bü tün lük lü ye - 

te nek le ri üs tün de ta þý yan ge liþ miþ bi re yi, par ça iþ çi nin ye ri ne koy ma - 

yý var lýk-yok luk so ru nu ha li ne ge ti rir. Fab ri ka sis te mi iþ çi le ri da ha 

genç yaþ tan i ti ba ren, e ði ti mi jim nas tik le bir leþ ti re cek bi çim de ye - 

tiþ ti rir. Bu nun te me li ni fab ri ka at mýþ týr. E ði tim, spor ve i þin bir leþ - 

ti ril me si yet kin ve çok yön lü ge liþ miþ bi re yin ge li þi mi i çin zo run lu 

bir ko þul dur. Ka pi ta list top lum da ki tek nik o kul lar, bu yön de a týl mýþ 

bir ilk a dým dýr. Fa kat, a sýl o la rak bu o kul lar ve e ði tim sis te mi sos - 

ya lizm de ha ket tik le ri ö ne mi ka za na cak lar dýr. Sos ya list ül ke ler - 

de ki po li tek nik o kul lar tam an la mýy la ge liþ miþ in sa ný ye tiþ tir - 

me yi a maç lar. Sos ya lizm de tek nik i ler le me, ka fa e me ði i le kol 

e me ði ni bir bi ri ne yak laþ tý rýr, a ra la rýn da ki kar þýt lýk or ta dan kal - 

kar. 

Ka pi ta lizm de ka fa e me ði i le kol e me ði bir bir le ri ne kar þýt - 

týr; ay ný za man da, ka fa e me ði kol e me ði ü ze rin de e ge men dir, 

o na ko mu ta e der. Ka fa e me ði e mek çi den ay rý lýr, ka pi ta lis tin, ser ma - 

14 


ye nin bir gü cü ha li ne ge lir. Ser ma ye na sýl baþ ka sý nýn e me - 

ði ni ken di ne ma le der ken di gü cü ha li ne ge ti rir se, baþ ka sý - 

nýn ka fa e me ði ni de, baþ ka sý nýn bi li mi ni de ken di ne ma le - 

der, o nu ken di gü cü ha li ne ge ti rir. Ser ma ye ka fa e me ði nin 

ü rün le ri ni ken di ne ma let ti ði, bu ü rün le re ser ma ye ni te li ði 

ver di ði i çin dir ki, bu ü rün ler e mek çi ü ze rin de e ge men lik 

gü cü du ru mu na ge lir. Ser ma ye nin bir gü cü ha li ne ge len 

bi lim ve tek nik ne den li i ler ler se, e mek çi ler de, en te lek tü - 

el o la rak o den li ge ri ler ler. Ser ma ye ni te li ðiy le bil gi ve 

tek ni ðin e mek çi ler ü ze rin de ki bas ký sý o den li a ðýr la þýr. 

Ka pi ta list top lum da e ði tim te ke li, bur ju va zi nin ve o - 

na ya kýn güç le rin e lin de dir. E ko no mik gü cü e lin de bu lun - 

du ran lar, bu nun sa ye sin de e ði ti mi de te kel le rin de tu tar lar. 

E mek çi nin tüm za ma ný e mek-za ma ný na bö lün dü ðü i çin 

na sýl ol sa, e ge men le re e ði tim, kül tür e din me le ri i çin, on la - 

ra bol ca ar tý-e mek za ma ný ve boþ za man ta nýr. Her za man 

da ha i yi e ði tim li o lan lar bur ju va dün ya sý nýn bi rey le ri dir. 

E ðer ta ri hin ge li þi mi i yi iz le ni lir se, her dö nem e ði tim li o - 

lan la rýn mülk sa hip le ri ol duk la rý ra hat lýk la gö rü le cek tir. 

Bu du ru mun sý nýf e ge men li ðiy le ya kýn bir i liþ ki si var. 

Bas ký al týn da ki e mek çi sý nýf e ði tim den yok sun ken, e - 

ði ti min e ge men sý ný fýn e lin de ol ma sý, sý nýf ay rý mý na denk 

bir du rum dur. Ka pi ta liz min ge li þi miy le bir lik te, e mek çi 

sý nýf lar, sý nýr lý da ol sa bel li bir e ði tim al mak la bir lik te, bu - 

gü nün ka pi ta list top lu mun da da e ði tim ve kül tür ay rý ca lýk - 

lý sý nýf la rýn te ke lin de dir ha len. E ði tim ke sin lik le, bi rey le - 

rin bað lý ol duk la rý sý ný fýn du ru mu na gö re e di ni lir. Her bi - 

rey e ko no mik gü cü ne gö re, ü re tim a raç la rý kar þý sýn da ki sý - 

nýf ko nu mu na uy gun e ði tim ve kül tür a lýr. Bur ju va zi nin 

ya nýn da yer a lan, bel li e ko no mik ay rý ca lýk la ra sa hip o lan 

tek nik grup la ý, bi lim çev re le ri, ay dýn lar, top lum sal iþ bö lü - 

mü çer çe ve sin de, e mek çi sý nýf la ra gö re e ði tim gör me ay - 

rý ca lýk la rý na sa hip tir. Bu top lum sal grup lar, e mek çi sý ný fa 

gö re da ha üs tün du rum da dýr. E ko no mik ay rý ca lýk la rý sa ye - 

sin de da ha i yi bir e ði tim a lýr lar. Son ra e ði tim li ko num la rý - 

na da ya na rak e ko no mik ve top lum sal ay rý ca lýk la rý el de e - 

der ler. 

En ge liþ miþ ül ke ler de de bur ju va zi e ði tim ve kül tür e - 

din me ay rý ca lý ðý na sa hip ken, e mek çi sý nýf lar sý nýr lý o la rak 

e ði tim gö rür ler. E ði ti min bur ju va sý ný fýn bir ay rý ca lý ðý ol - 

du ðu nu gö re me mek, sý nýf e ge men li ði ni ek sik o la rak kav - 

ra mak týr. E mek çi sý ný fýn e ði ti mi, ka pi ta list top lum da, hep 

sý nýr lý, gü dük ve ye ter siz o la cak týr. Va ro lan top lum sal i liþ - 

ki te me lin de e mek çi sý nýf la rýn ye ter li bir e ði tim a la ca ðý ný 

bek le mek, bu so nu cu hiç bir za man gö re me mek de mek tir. 

Hiç kuþ ku suz top lum lar dü ne gö re da ha kül tür lü. A ma 

bur ju va top lum, sý nýf lar te me lin de e le a lýn ma dan an lam sýz 

o lur. Ka pi ta list sý nýf ve seç kin çev re ler da ha faz la e ði tim 

gö rüp kül tür sa hi bi o lur ken, e mek çi sý nýf lar hep da ha sý - 

nýr lý bir kül tür e di ne cek tir. 

E mek çi sý nýf po li tik ik ti da rý e le ge çi rip, sý nýf e ge men - 

li ði ne da ya na rak, top lu mu or tak la þa yö ne ti len e ko no mik 

te me lin de ye ni den ör güt ler; o za man her in san ye ter li ve 

ge liþ kin bir kül tür e di nir. 


15 

GE LEN GÜN 

Gün ler ge çip gi di yor 

ge çen gün ler bi zim de ðil 

ar dý ar dý na 

mev sim ler gi di yor 

mev sim ler bi ze ya ban cý 

tüm gü cüy le 

bi zim üs tü müz de 

a ðýr lý ðý ný gös te ri yor do ða 

ne sal kým sal kým ü züm ler 

ne dal la rý yük lü ki raz lar bi zim 

biz yap sak da ek me ði 

ek mek biz den ay rý 

bu yüz den 

mü ca de le ye gi ri lir 

sert ve þid det li 

gün dö ner 

gün ge lir 

ge len gün 

bi zim gü nü müz dür.

KOR KU 

Temade Çýnar yabancýlaþmaya karþý beyin egzersizleri 

Ýn san la rýn ço ðu kay bet mek ten kork tu ðu i çin, sev mek ten kor ku yor. 

Se vil mek ten kor ku yor, ken di si ni se vil me ye la yýk gör me di ði i çin 

Dü þün mek ten kor ku yor, so rum lu luk ge ti re ce ði i çin 

Ko nuþ mak tan kor ku yor, e leþ ti ril mek ten kork tu ðu i çin 

Duy gu la rý ný i fa de et mek ten kor ku yor, red de dil mek ten kork tu ðu i çin 

Yaþ lan mak tan kor ku yor, genç li ðin kýy me ti ni bil me di ði i çin 

U nu tul mak tan kor ku yor, dün ya ya i yi bir þey ver me di ði i çin 

Ve öl mek ten kor ku yor as lýn da ya þa ma yý bil me di ði i çin 

W.Sha kes pe a re 

16 

Bu ra da kor ku nun bi ze en uy gun ta ný - 

mý ný bu lup çý kar ma ya ça lýþ ma ya ca - 

ðýz. O ka dar çok ta ný mý, tür le ri vb 

var ki. Da ha çok ü ze rin de eg zer siz yap mak 

is te di ði miz, kor ku nun bi zim ha re ket le ri mi zi 

ký sýt la yan yö nü. Çin ce de “kriz”ke li me si he - 

ye can ve kor ku du yu lan bir du rum la kar þý 

kar þý ya ol mak an la mýn da kul la ný lý yor muþ. 

Ke li me nin i ki uç an la mý var: bi ri, fýr sa týn e - 

þi ðin de ol mak, di ðe ri, u çu ru mun e þi ðin de ol - 

mak. Ço ðun luk la ya þam da kar þý mý za çý kan 

bu kriz an la rýnı çö ze bil di ði miz de bi zi ya þa - 

mýn bir a dým i le ri si ne gö tü rür. Çöz me ye ça - 

lý þýp ba þa ra ma dý ðý mýz da de ne yim ka zan dý rýr. 

Ken di sin den u zak dur duk ça her ge çen gün 

da ha da bü yü yen bir sar ma þýk gi bi göv de yi 

e le ge çi rir ve fýr sat lar o nun ge ri sin de git tik çe 

u zak la þýr. Kor ku lan du rum dan kaç ma nýn ge - 

ti re ce ði ya lan lar, ça týþ ma lar ve bun la rýn bi - 

zim yo lu mu zu hiç de is te me di ði miz bam baþ - 

ka bir yön de çiz me si iþ ten bi le de ðil dir. 

TÜ YAP ki tap fu a rýn da stan dý mý zý zi ya - 

ret e den ler a ra sýn da bir A me ri ka lý ya zar da 

var dý. Pek çok so ru sor duk bi rin ci a ðýz dan 

ce vap lan ma sý ný is te di ði miz. De mok rat, mu - 

ha lif bir ay dýn ol du ðu nu an la dý ðý mýz ya za rý 

so ru yað mu ru na tut tuk di ye bi li riz. O da bi zi 

doð ru su... 11 Ey lül son ra sý A me ri ka lý la rýn 

ne ler his set tik le ri ni sor duk. Ce vap çar pý cýy - 

dý. 11 Ey lül son ra sý pek çok þe yin de ðiþ ti ðin - 

den, A me ri ka lý la ra fark lý bir dü þün ce tar zý a - 

þý lan dý ðýn dan bah set ti. En ö nem li si, A me ri - 


ka lý la rýn o ta rih ten son ra in san hak la rý ný ka te go ri ze et tik le ri ni an lat - 

tý. “A me ri ka lý lar i çin in san hak la rýy la, I rak lý lar i çin ya da Kü ba lý lar, 

Af gan lar i çin in san hak la rý bir o la maz! A me ri ka lý lar 11 Ey lül le bir - 

lik te ilk de fa ev le rin de sal dý rý ya uð ra dý lar. Bu o lay on la rýn ü ze rin de 

bü yük bir kor ku ya rat tý. Da ha ön ce I rak’ta, A bu Gra ib’te ya da Gu - 

an ta na mo’da ki in san lýk dý þý iþ ken ce le ri ký na ya cak o lan lar, þim di bu 

kor ku nun et ki siy le ses siz ce o nay lý yor lar. ” 

Da ha ön ce gü ven lik ve giz li ör güt le ri ne çok gü ve nen A me ri ka - 

lý lar kar þý la rýn da ki gü cün da ha güç lü o la bi le ce ði ni dü þün dü ler. O la - 

yýn i çin de i nan dýk la rý bu güç le rin de o la bi le ce ði ni dü þün mek is te me - 

di ler. Bu dü þün ce A me ri kan or ta sý ný fý i çin da ha bü yük bir yý kým o - 

lur du. Bü tün ka nal lar dan, böy le sal dý rý lar kar þý sýn da on la rýn des te ði - 

ne ih ti yaç ol du ðu pom pa lan dý. Halk muh bir leþ me ye teþ vik e dil di. 

Dev le tin yap tý ðý her tür lü bas ký, gü ven lik, þid det yap tý rým la rý nýn, on - 

la rýn, ya ni A me ri ka lý la rýn ko run ma sý na yö ne lik ol du ðu na i nan dý rýl - 

dý. Kor ku, A me ri ka lý la rý ya pý lan bü tün vah þe te se yir ci kal ma ya zor - 

la dý. O za ma na ka dar ya þa nan so run la rýn bir ta kým i þi ni kö tü ye kul - 

la nan, “kö tü ni yet li” in san lar dan kay nak lý ol du ðu nu dü þü nen ler, kar - 

þý la rýn da sis te mi gör dü ler. Ý pin den kop muþ in ci ta ne le ri gi bi bir bir 

or ta ya dö kü len ya lan lar, ar ka ar ka ya çý kan bas ký ya sa la rý... 

Se nar yo lar bugü ne ka dar A me ri ka’nýn her za man teh dit al týn da 

ol du ðu ü ze ri ne ku rul muþ tu a ma bir fark la; bom ba la rýn pat la ma sý na 

bir kaç sa ni ye ka la bir kah ra man FBI a ja ný ha ya tý ný teh li ke ye a ta rak 

du ru mu kur ta rý yor du. Ýþ te bu “A me ri kan rü ya sý” 11 Ey lül le ta ru mar 

ol du. Bek le nen a jan gel me di. Se nar yo lar da ta Rus ya’ya, I rak’a, Af - 

ga nis tan’a gi dip dün ya yý kur ta ran a dam la ra -ve yan la rýn da ki 

gü zel ba yan la ra- ne ol muþ tu? Yok sa her de fa sýn da sa vaþ a la ný - 

na çe vir dik le ri ül ke ler den bi rer ev lat lýk a lýp ke nar la rý na mý çe - 

kil miþ ler di? Üs te lik bir kaç gün de on la rýn to pu na had di ni bil - 

di re cek, za ma nýn son tek no lo ji si si lah la rý ný, teç hi zat la rý ný her 

fýr sat ta gös ter me ye ba yý lan “yü ce” A me ri kan or du su da I - 

rak’ta, Af ga nis tan’da ba tak lý ða sap lan mýþ, o ra dan ken di ni 

kur tar ma nýn üç lü dört lü plan la rý ný yap ma ya baþ la mýþ tý. 

Sa yý la rý üç bi ni ge çen as ker ce na ze le ri A me ri ka lý la rý büs bü tün 

uy ku la rýn dan u yan dýr mak tay dý. I rak’ta ö len le rin sa yý sý i se 

on la rýn il gi a la ný na ol duk ça son ra gir di. Sa vaþ kar þýt la rý ka - 

ra lis te le ri u za yýp git mek tey di. 

Her za man ol du ðu gi bi dý þar da tüm dün ya ya kan kus tu ran 

A me ri ka i çer de de sal dý rý la rý na de vam e di yor du. Ne çe liþ ki dir 

ki tüm ký ta da Ký zýl de ri li ler ha riç tü mü göç men o lan halk lar 

bir bi ri ne kar þý “ben da ha yer li yim, sen da ha göç men sin” sa - 

va þý na kýþ kýr tý lý yor du. Ye ni göç men ya sa sý, Ma yý sýn ilk gün - 

le rin de Gü ney A me ri ka lý göç men le ri “göç men siz bir gün” ey - 

le min de bir leþ tir di. Her es mer ten li nin þüp he li mu a me le si gör - 

me si, Af ri ka kö ken li le rin yýl lar dan be ri gör dük le ri a þa ðý lan ma, þo - 

ve niz min kar þý cep he si ni bü yüt mek le kal ma dý bir leþ me le ri ne ne den 

ol du. En son sa vaþ kar þý tý gös te ri ler de i ki yü zün ü ze rin de ör güt bir 

a ra ya gel di. 

Tüm bu o lay lar sa de ce A me ri ka’da de ðil dün ya nýn her ye rin de 

or ta ya çýk tý. Fran sa’da ki göç men o lay la rý bir an da tüm Av ru pa ký ta - 

sý na ya yýl dý. Bu sa týr la rý o ku yan lar sa de ce ya kýn dö nem ler de ya þa - 

nan la ra göz gez dir dik le rin de A me ri kan or ta sý nýf la rý na ya þa tý lan se - 

nar yo nun or ta sýn da bu la bi lir ler ken di le ri ni. Bü tün bu se nar yo la rýn 


17 

Ön ce Ya hu di ler i çin gel di ler... 

Ses çý kar ma dým. 

Çün kü ben Ya hu di de ðil dim. 

Son ra sos ya list ler i çin gel di ler... 


Çün kü ben sos ya list de ðil dim. 

Son ra sen di ka cý lar i çin gel di ler... 


Çün kü ben sen di ka cý de ðil dim. 

Son ra Ka to lik ler i çin gel di ler... 


Çün kü ben Pro tes tan’dým. 

Son ra be nim i çin gel di ler... 

ve... ar týk ses çý ka ra cak kim se kal ma - 

mýþ tý... 

Pas tör Ni e Mol ler

ge niþ kit le ler de ya rat tý ðý et ki ön ce on la rýn bil gi ek sik li ði ni bi ze gös te ri yor. Han gi ko - 

nu da bil gi ek sik li ði ya þý yor sa nýz hiç en di þe len me yin bur ju va zi o nu ken di ü ret ti ði yan - 

lýþ lar la dol dur mak ta geç kal ma ya cak týr. He le bu bil gi si ze ka ri yer ve pa ra sað la ma ya - 

cak sa ha ya tý nýz on lar i çin e din di ði niz bil gi le rin al týn da e zi lip gi de bi lir. Ta ri hin tüm za - 

man la rýn da ol du ðu gi bi bu gün de ya þa mý çö züm le ye cek bil gi ye sa hip ol mak hem zor - 

dur hem risk li dir hem de sa hi bi ne so rum lu luk yük ler. Ye te rin ce kor ku tu cu de ðil mi? 

Ge le ce ðin Ýn gil te re’sin de, fa þiz mi e le al mýþ bir film de, “V For Van det ta” da, te le - 

viz yon ka na lý ný e le ge çi ren “V” nin ko nuþ ma sý nýn, ya þa dý ðý mýz duy gu la rý an lat tý ðý ný 

dü þü ne cek si niz: 

“Var dýr, el bet te, bi zi sus tur mak is te yen ler. Hat ta þim di e mir ler te le fon da ba ðý rýl - 

mýþ týr ve e li si lah lý a dam lar yo la çýk mak ü ze re dir. Ni çin? Çün kü söz ler ye ri ne ka ba 

kuv vet kul la ný la bil se de ke li me ler kud re ti ni hep ko ru ya cak týr. Ke li me ler an la ma u laþ - 

ma nýn yol la rý ný ve din le yen le re ha ki ka tin te laf fu zu nu gös te rir. Ger çek þu ki bu ül ke de 

fe ci yan lýþ lar var de ðil mi? Zu lüm ve a da let siz lik, mü sa ma ha sýz lýk ve bas ký. Bir za - 

man lar i ti raz et me hak ký nýz var dý. Dü þün mek ve i nan dý ðý nýz þe kil de i fa de et mek... 

Þim diy se dü ze ne uy ma ya, bo yun eð me ye mec bur e den bir san sür ve gö ze tim al týn da - 

sý nýz. Ka me ra lar, ka me ra lar ge rek. Bu na sýl ol du, ki mi suç la ya ca ðýz? Mu hak kak di ðer - 

le rin den da ha me sul tu tu la cak lar var. Ve on lar me sul o la cak lar. Yi ne de ger çek ler söy - 

le ne cek, e ðer suç lu yu a rý yor sa nýz ay na ya bak ma nýz ye ter li o la cak. Ni çin yap tý ðý ný zý bi - 

li yo rum. Kor ku yor du nuz bi li yo rum. Ne den kork ma ya sý nýz ki sa vaþ, te rör, has ta lýk lar... 

Si zi sað du yu nuz dan yok sun bý rak mak, a kýl yü rü te me ye cek du ru ma sok mak i çin bir - 

leþ miþ bir ton prob lem. Kor ku si zi boz gu na uð rat tý. Ve pa nik ha lin de baþ kan A dem Sat - 

ler ‘a da yan dý nýz. Dü ze nin sö zü nü ver di, ba rý þýn sö zü nü ver di ve kar þý lý ðýn da ta lep et - 

ti ði tek þey si zin ses siz ve i ta at kar rý za nýz dý.....” 

Bu bas ký nýn a dý na “ma hal le bas ký sý” de yip geç mek du ru mu a çýk la mý yor ak si ne 

da ral tý yor. Yö nü müz git me mi zin is ten me di ði yer den çev ri li yor. Ma hal le miz de i fa de e - 

de me dik le ri mi zi san ki baþ ka bir yer de, ra hat lýk la, hiç bir bas ký al týn da kal ma dan i fa de 

e de bi li yor mu þuz gi bi... El bet te he pi miz öy le ya da böy le bas ký yý ve kor ku yu ya ký ný - 

mýz da his se di yo ruz. Ý þi ni kay bet me kor ku su, e þi ni-ço cuk la rý ný kay bet me kor ku su, ge - 

le cek kor ku su, sal dý rý ya uð ra ma ve dýþ lan ma kor ku su ve aç lýk kor ku su... Tüm bu kor - 

ku lar ba zen doð ru bil di ði mi zi yap ma mý za en gel o lu yor ba zen se yan lýþ yap ma ya zor lu - 

yor. Ya kýn çev re le rin de, ký ya fet le ri ni de ðiþ ti ren ler, pen ce re le ri ne bay rak a san lar, kýz 

ço cuk la rý ný er kek ço cuk lar la oy na ma ma sý i çin u ya ran lar... Hiç kim se nin ken di si ni ta - 

ný ma dý ðý bir yer de o nay la dý ðý bir ey le me ne den se yir ci ka lý yor o za man? Ya da in san - 

lar ma hal le sin den u zak bir yer de ta nýk ol du ðu hak sýz lýk la ra kar þý mý ko yu yor siz ce? 

A ma tüm bun lar bi zim tep ki le ri mi zin bir þey le ri de ðiþ ti re bi le ce ði ne o lan i nan cý mý zýn 

öy le ya da böy le sar sýl mýþ ol ma sýn dan ya da ba þý mý za ge le cek ler kar þý sýn da yal nýz ka - 

la ca ðý mýz kor ku sun dan dýr. Bi li yo ruz ki “yan lýþ lýk la” tu tup “bi ri le riy le” tar týþ ma ya gir - 

sek son a þa ma da biz za rar lý çý ka rýz. “Sað cý” ve “sol cu” la rýn kav ga la rýn da po li sin sað - 

cý la rýn ya nýn da yer a lýp, üs te lik o la yýn so nun da da sol cu la rý gö zal tý na al dý ðý na he pi miz 

de fa lar ca ta nýk ol duk ya da duy duk. 

Son dö nem ler de bur ju va ga ze te le re bi le “ bu ka dar da ol maz ki” de dir ten po lis 

sal dý rý la rý he pi mi ze as lýn da bir þe yi öð re ti yor: “Po li se i ta at et yok sa ba þý na her þey 

ge le bi lir ve kim vur du ya gi der sin!” Do la yý sýy la po li sin des tek le ye ce ði her tür lü gru ba 

da “say gý lý ol!” Ta bi i bi zim ha ber al dýk la rý mýz yal nýz ca “ma sum va tan daþ la ra” yö ne - 

lik sal dý rý lar. He pi miz bi li yo ruz ki ma sum ol ma dý ðý “dü þü nü len” ve “di ðer” sý ný fý na 

gi ren le re yö ne lik sal dý rý lar bi ze yan sý mý yor. He pi mi zin ak lýn dan þun lar ge çi yor: “ma - 

sum o lan la ra bun lar ya pý lý yor sa ‘di ðer le ri ne’ ne ler ya pý lý yor dur.” Üs te lik top lu mun 

bir ço ðu týp ký A me ri kan or ta sý nýf la rý gi bi bu sal dý rý la rýn yö nel di ði ke sim le ri ka te go ri - 

ze et miþ bi le... “Þu böl ge ye bom ba at ma nýz da so run yok a ma bu böl ge ye a tar sa nýz 

suç iþ le miþ o lur su nuz”, “þöy le in san lar öl dü rü le bi lir, ka çý rý la bi lir, tür lü iþ ken ce le re 

ma ruz ka la bi lir a man ‘ma sum va tan daþ la rý’ a yý rýn”, “po lis ‘öl çü lü’ güç kul lan sýn”, 

“sa kýn top lum dan ay rýl ma” 

18 


“E ve dö nüþ” fil mi ni iz le yen ya kýn la rý mý za sor du ðu muz da hep ay ný ce va bý al dýk: 

“Ür per dim. Çok kork tum. Böy le bir du ru ma düþ mek is te mem. A dam sý ra dan bir a dam - 

dý, hiç bir su çu yok tu” 12 Ey lü lün iþ ken ce le ri ni tüm çýp lak lý ðýy la teþ hir et mek le Ö mer 

U ður ol duk ça i yi bir iþ yap mýþ. A ma “O lim pi o Ga raj” da ol du ðu gi bi bu iþ ken ce le rin 

in san la rýn ü ze rin de kor ku ye ri ne, “bir þey yap ma lý” his si ni bý rak ma sý ný sað la mak a ca - 

ba bir sa nat çý nýn sý nýr la rý ný a þý yor mu, di ye de dü þün me den e de me dim. O ra da da ma - 

sum bir öð ren ci nin iþ ken ce ler kar þý sýn da ki a cý na sý e zi li þi ni an la tý yor du. “Ce sur Yü rek” 

de he pi mi zin ü ze rin de ka lan duy gu “ben de ol say dým ay ný sý ný ya par dým” i di. Oy sa Wil - 

li am Wal la ce az iþ ken ce çek me miþ ti. He pi miz, o film den, yü ce dav ra nýþ la ra hay ran lýk - 

la ay rýl dýk. A ma bu hay ran lýk, u zak tan ba kan göz ler de de ðil, ken di ha ya týy la öz deþ leþ - 

ti ren yü rek ler dey di. 

Na pol yon Hill “Ce sa ret hiç kork ma mak de ðil, kor ku ya rað men bir þey ler ya pa bil - 

mek tir” di yor. Et ra fý mý zý sa ran kor ku du va rý ný ta ný ya bi lir sek o na kar þý yap mak is te dik - 

le ri mi zi de or ta ya ko ya bi li riz. Çün kü bu kor ku la rýn bir ço ðu kay na ðý ný gör me di ði miz 

a ma his set ti ði miz kor ku lar... Spar ta küs’e o nu ne yin kor ku ta bi le ce ði ni so ran glad ya tör 

muh bir, on dan þu ce va bý a lýr: “gö re me di ðim þey ler den kor ka rým,” bu nun ü ze ri ne Spar - 

ta küs a re na ya göz le ri bað lý o la rak çý kar tý lýr. Dü þün ce le ri mi zi a çýk la mak tan ka çý ný rýz, 

çün kü dü þün ce le ri miz den do la yý za rar gör me ih ti ma lin den kor ka rýz. Hat ta fik ri miz so - 

rul du ðun da ka bul gö rür þey ler söy le me yi ter cih e de riz. He le sta tü o la rak biz den yu kar - 

da o lan la rýn ya nýn da... On la rýn her ko nu da fi kir yü rüt me hak la rý sak lý dýr. Böy le bir dav - 

ra ný þýn ku þak tan ku þağa a þý lan dý ðý ný ve dav ra nýþ de ði þik li ði ne ne den ol du ðu nu kim red - 

de de bi lir. 

Kit le ler i çin de ben zer bir du rum söz ko nu su. Hrant Dink’in ce na ze sin de ki gör - 

kem den ce sa ret a lan pek çok ki þi a zýn lýk la rýn bu ül ke de ya þa dýk la rýy la il gi li ki tap lar a - 

lýp o ku ma ya, tar týþ ma ya, du yar lý lýk la rý ný di le ge tir me ye baþ la dý. Bu tür de ki ki tap sa týþ - 

la rýn da ki ar tý þa þaþ ma mak la zým. Dü ne ka dar raf la ra e li ni u zat mak tan kor kan lar el le rin - 

de bu ki tap lar la do laþ mak tan gu rur duyar. Bu et ki, on la ra, ço ðun lu ðun duy gu la rý na sý - 

ðý nýp ken di duy gu la rý ný di le ge tir me öz gür lü ðü ka zan dýr dý. Bu duy gu ne ka dar da ça - 

buk et ki li o lu yor... Güç ler den ge si ni e le ge çi ren, mo ral gü cü e le ge çi ren, kit le le rin ha - 

re ke ti ne yön ve re bi li yor. Ne ka dar ký sa za man da her þe yin de ði þe bi le ce ði ni, za ma nýn 

tüm dö nem le rin de gör dük. Bir ce sa ret bin kor ku yu bir an da da ðý ta bi lir. 

Genç bir ar ka da þým, mar ke te gi der ken bir den bi re þo ven yü rü yü þün i çi ne dü þü ver - 

di ði ni, kork tu ðu i çin on la rýn at tý ðý slo gan la rý at tý ðý ný an la tý yor du. O na, o sý ra da ken di si - 

ni gör me ih ti ma li o lan, Kürt de mok rat a i le ler den gel me ar ka daþ la rýn dan kor kup kork - 

ma dý ðý ný sor dum. Du rum hiç de ko lay, i çin den çý ký lýr gi bi de ðil. He le o nun ya þýn da bi - 

ri i çin. 

Jack Nic hol son`un bir psi ko lo gu oy na dý ðý, “A sa bi yim” fil min de ö nem li bir a nek - 

dot var dý. “Bü tün gün müþ te ri le rin i ti raz la rý na ve öf ke pat la ma la rý na ma ruz ka lan ve 

diþ le ri ni sý kan ka si yer, pat la ma ya ha zýr bir bom ba dýr” di yor. Ev le rin de, bel ki pen ce re - 

le ri ne bi le yak laþ ma dan diþ le ri ni sý kýp do la þan kit le ler... Bu gü ne ka dar ço cuk la rý o kul - 

da dýþ lan ma sýn di ye ev le rin de a na dil le ri ni ko nuþ ma yan, “Tür küm, doð ru yum, ça lýþ ka - 

ným” di ye ant i çen, iþ bu la ma ma kay gý sýy la mem le ket le ri ni söy le me me ye ö zen gös te - 

ren, kom þu la rý nýn tüm ge le nek le ri ne a yak uy dur ma ya ça lý þan lar... 

Çev re mi ze þöy le bir bak tý ðý mýz da sos yal fo bi nin bu den li yay gýn ol ma sý gö zü mü - 

zü kor ku ta bi lir. Sos yal fo bi, kay nak lar da, u tanç ve ri ci bir du ru ma düþ mek ten, o nay lan - 

ma ya cak bir dav ra nýþ ta bu lun mak tan, a lay e dil mek ten, re zil ol mak tan, e leþ ti ril mek ten, 

red de dil mek ten, be ðe nil me mek ten, o lum suz o la rak de ðer len di ril mek ten du yu lan kor ku 

o la rak ta ným la nýr. Bir ba ký ma top lum sal an lam da o to kont rol le kar þý mý za çý kar. O to san - 

sür de ay ný kök ten bes len mek te. Bu gün pek çok ya zar, üst le rin ce ka bul gö re cek sý nýr - 

lar da yaz mak i çin ça ba gös te rir. Hat ta üs tü gi bi dü þün me ye ça lý þýp, o nun ta lep le ri ni tah - 

min e de rek, yüz ler ce ya za rýn e lin den tek ka lem den çıkmış gibi ya zý lar ü ret ti ði ni gö rü - 

rüz. Baþ ka tür lü ya zý sý nýn, ki ta bý nýn ya yým lan ma sý, se nar yo su nun ka bul e dil me si müm - 

kün de ðil dir. Bir bi ri nin üç a þa ðý beþ yu ka rý benzeri di zi ler, kö þe ya zý la rý, hat ta ha ber 


19

ka re le ri, hep bu kay gý dan do ðar. Bü tün bir top lum, 

ba sýn, ya yýn ay ný an da ü zer le rin de ki güç le rin has sa si - 

yet le rin den bah set mek zo run lu lu ðu nu his se der. Bu 

ko nu da her han gi bir ya sa çý ka rýl ma sý na ge rek yok tur. 

Kral dan çok kral cý söy lev ler a lýr ba þý ný gi der. Te le - 

viz yon da ço cuk di zi le ri ne ka dar her yer de þo ven ko - 

nuþ ma lar baþ gös te rir. En a la ka sýz ko nu nun i çi ne bir - 

kaç cüm le sý kýþ tý rý la rak ta raf be lir ti lir. 

Bi raz da “on lar” gi bi dü þün me yen ve hat ta on la - 

rýn he def al dý ðý kit le le rin tep ki si ü ze ri ne dü þü ne lim. 

Bü yük bir ke si m, þo ve nist dal ga nýn ga za bý na uð ra - 

mak tan kor kar, ev le ri nin bal ko nu na bay rak a sar. 

Kom þu la rý mýz dan i le ri ci, de mok rat ol duk la rý ný bil - 

dik le ri mi ze sor du ðu muz da hep ay ný ce va bý a lý yo ruz: 

dýþ lan mak tan, he def ol mak tan kork ma, dü þün ce le ri ni 

an la ta ma ma vb. Ýþ yer le rin de de ben zer bir psi ko lo jik 

bas ký ha ya let gi bi do la þý yor. Bi ri çýk sa ha ya le tin çar - 

þa fý ný bir ham le de in di re cek. “An ne bak kral çýp lak” 

de yi ver se di ðer le ri de ce sa ret a la cak ya da za ten bir 

ters lik ol du ðu nu se zin le dik le ri do mi no taþ la rý bir bir 

yý ký la cak. 

Da ha faz la bil giy le do nat ma mýz ge rek ken di mi - 

zi ve çev re mi zi. O za man kor ku nun e le ge çir miþ o lu - 

ruz. Av ras ya Sir ki nin, beþ ya þýn da ki, yý lan dos tu Do - 

ða’ya spi ker so ru yor, “kork mu yor mu sun on lar dan” 

a ma bi zim Do ða kor ku yu öð ren me miþ ki, so ru ya þa - 

þý rý yor ve ta bi ki ter sin den an la ya rak ce vap ve ri yor: 

“On lar ben den kork maz lar, ba na a lý þýk lar” Kor ku, 

öð re ni le bi len, öð re ti le bi len ve yi ne bil gi yo luy la et ki - 

siz ha le ge ti ri le bi len bir duy gu. Bel ge sel ler de hiç ta - 

ný ma dý ðý mýz can lý la rý el le ri ne a lan uz man lar her hal de 

bi zim ka dar kork mu yor lar dýr, de ðil mi? Þo ve niz min 

so kak lar da boy gös te ri si nin bir güç de ðil za yýf lýk 

gös te ri si ol du ðu nu bi lir sek sak lan mak tan vaz ge çip, 

do na na bi li riz sa ný yo rum. 

Zen gin sý nýf la ra i se baþ ka bir kor ku tü rü ha kim. 

Es ki den e vi nin man za ra sýy la ö vü nen ler, þim di gü ven - 

lik sis tem le riy le ö vü nür ol du lar. Ga ze te ler de tam say - 

20 

fa lüks ev, vil la, pla za, si te, re si den ce i lan la rýn da da - 

ha bü yük pun to lar la gü ven lik sis tem le ri an la tý lýr ol - 

du. Bi raz pa laz la nan or ta sý nýf lar da ha gü ven li si te le - 

re ta þýn ma ya baþ la dý. Kor ne a, par mak i zi tes pit e den 

NA SA üs le ri ni a rat ma ya cak sis tem ler i çin ku ru lan 

gü ven lik þir ket le ri man tar gi bi ço ðal dý. On la rýn bu 

fo bi si an la þý la bi lir ta bi. Alt sý nýf la rýn diþ gý cýr tý la rý 

du yul ma ya cak gi bi de ðil. 

Pe ki biz bu den ge le rin de ði þi mi ne kat ký da bu lu - 

na bi lir mi yiz? Bi raz da bu ko nu da eg zer siz de bu lun - 

mak ta fay da var... 

Her kes gi bi dav ra nýr sak, siv ril mez sek, hiç bir so - 

run la kar þý laþ ma ya ca ðý mý zý, böy le ce za ten ge çim 

zor luk la rý nýn yol aç tý ðý bir yý ðýn prob le me bi ri le ri ni 

da ha ek le me yiz di ye dü þü nü rüz ki mi za man. Ne var 

ki her kes gi bi dav ran mak da sý nýr la rý bel li ol ma yan, 

doð ru dan ne ka dar u zak la þa ca ðý ný zýn da ga ran ti si nin 

ve ri le me ye ce ði, son de re ce risk li bir tu tum o la bi lir. 

Be la ya bu laþ ma yým der ken i çin den çý ka ma dý ðý mýz 

so run lar la bo ðu þu yor bu la bi li riz ken di mi zi. Ge ri ci bir 

dal ga ya kap tý rýp ko nuþ ma ya baþ la yan, son ra da çev - 

re si nin tep ki si ni top la yan la ra rast la rýz. Za ten böy le 

bir an da ses siz düþ man lýk la rýn da ha teh li ke li o la bi le - 

ce ði de göz ar dý e dil me me li. Böy le za man lar da bir 

doð ru nun, et ra fýn da ki yan lýþ ba lon la rý ný pa ram par ça 

et ti ðin de, yan lý þýn ya nýn da ol mak da is te me ye ce ði - 

miz gi bi... Her za man U dö nüþ yap mak da bi zi kur ta - 

ra ma ya bi lir. Bu laþ mak is te me di ði miz so run lar bir çýð 

gi bi ü ze ri mi ze ya ða bi lir. Hiç bi ri miz grev de, sýrf i þi - 

ni kay bet mek kor ku suy la pat ro nun ya nýn da yer al mýþ 

iþ çi nin, grev ka za nýl dýk tan son ra ki gün le ri ni ya þa mak 

is te me yiz. Bu gün bir þey le ri kay bet mek kor ku suy la 

fe da et tik le ri miz ge le cek te piþ man lýk la rý mýz o la bi lir. 

Hiç kim se ba þý ön de, doð ru la rý ný sa vu na ma mýþ o la - 

rak öl mek is te mez öy le de ðil mi? 


İnceleme 

Sanat 

Neden? 

Atila Oğuz 

Sanatın Toplumsal Hayata Etkileri Üzerine Kısa Bir Gezinti 

Toplumsal hayatý oluþturan þartlar ve süreç, o dönemin sanatýna da etki yapar, bu 

etki sanat üreticileri tarafýndan iþlenerek þekillendirilir. Dolayýsýyla böyle bir sürecin harmanlanmasý 

için sanat üreticisinin saðlam bir dünya görüþüne gereksinmesi vardýr, aksi 

halde sanat üreticisinin kiþisel kaygýlarý öne çýkar ve bundan kaynaklý sapmalar meydana 

çýkar. Sanat üreticisinin dünya görüþünden yoksun olmasý, onu, toplumun üstünde ve bir 

tanrýymýþ gibi görmesine neden olur. Peki, her sanat üreticisinin bir dünya görüþü olmasý 

yalnýz baþýna yeterli midir? Yani bu dünya görüþü ne olmalýdýr. Üretici sýnýftan yana mý, 

yoksa üretilene el koyan azýnlýktan yana mý? Elbette üretici sýnýftan yana olmalýdýr, 

ancak üretilene el koyan sermaye sýnýfýnýn da bir dünya görüþü, onun da kalemþörleri 

vardýr. Çünkü her devrin toplumsal olaylarý ve geliþme evrelerini etkiler ve tetikler güce 

sahiptir. 

Sanatýn sanat için üretilmesi gereken bir þey olduðunu düþünenler, kuru güzelliði 

yüceltmekten, eserin içini boþaltmaktan baþka bir þey yapmazlar. Bütün çabalarý, var 

olan toplumsal geliþmenin önüne bir set oluþturmak, mevcut düzene karþý gibi durup onu 

yüceltmektir. Sanat eserlerinin baþlýca görevi insana hizmet etmektir, egolarý tatmin aracý 

deðildir. Egolarý tatmin etmek için sanat yapýlmamalý. 

Bir sanat eserinin sanat eseri olabilmesi ve sayýlabilmesi için, içinde bilgi taþýmasý 

ve o bilgileri ileri toplumsal hayata dair yeni edinimlerin yolunu açarak aydýnlatmasý, 

insana güven vermesi gereklidir. Üretildiði coðrafyanýn deðerlerinden kopuk olmamalý, 

yerel deðerleri içine alarak evrensele doðru ilerlemelidir. Sanat, hayatýn belirli bölümlerini 

soyutlayýp, onunla yetinmeyen, ayný zamanda onu açýklayan da olmak zorundadýr. 

Sanatýn iþlevi tahmin edemeyeceðimiz kadar geniþtir. Bu durumda bireyi ve 

toplumu refaha götüren yol bilinçtir ve bu yolculukta sanat üstün bir rehber görevi görür, 

Bir sa nat e se ri - 

nin sa nat e se - 

ri o la bil me si 

ve sa yý la bil me si i - 

çin, i çin de bil gi ta þý - 

ma sý ve o bil gi le ri i - 

le ri top lum sal ha ya ta 

da ir ye ni e di nim le rin 

yo lu nu a ça rak ay - 

bilimi ve sanatý ayrý ayrý düþünemeyiz, mutlaka farklýlýklar vardýr ancak yine de birbir- dýn lat ma sý, in sa na 

lerini beslemekte ve geliþtirmektedir. 

gü ven ver me si ge - 

Sanat üreticilerini, sýnýfsal konumlarýna göre ayýrmak durumundayýz. Üreten sýnýfýn rek li dir. Ü re til di ði 

tarafýnda olanlar ve üretilene el koyan azýnlýk sýnýfýn yanýnda yer alanlar. Ancak bu 

durum söylendiði gibi her zaman bu kadar keskin ve net olmayabilir, mesela büyük 

toplumsal çalkantýlarýn yaþandýðý dönemlerde, eskinin ateþli savunucularý bir anda ileri 

mevzilere geçip yeniyi savunabilirler, ancak bu ileri sýçrayýþ, ileri bir felsefi ve ideolojik 

donanýmdan mahrumsa, eðer o sýçrayýþta yenilgiyle veya az bir kazanýmla sonuçlandýysa, 

bu ileri atýlýmda bulunan sanat üreticisinin de yeri yine “kürkçü dükkaný” olacaktýr. 

Bu durumda da görüldüðü gibi her eskiye karþý çýkanýn aslýnda gelecek olan 

toplumsal yeniyi de kabul ettiði anlamýna gelmez. 

Eski düzenin, kýsmen karþý çýktýðý yönleri olsa da, onun asýl iþi, þiddetle eskiyi 

coð raf ya nýn de ðer le - 

rin den ko puk ol ma - 

ma lý, ye rel de ðer le ri 

i çi ne a la rak ev ren se - 

le doð ru i ler le me li - 

dir. 

Sa nat, ha ya týn 

be lir li bö lüm le ri ni 

saðlamlaþtýrmak ve mutlaklaþtýrmaktýr. Çünkü kendi geleceðini ve dünya görüþünü mev- so yut la yýp, o nun la 

cut düzenin içinde görür ve adeta ölümsüzlük, tanrýsallýk ister. 

ye tin me yen, ay ný za - 

Bir sanat eserlerinin deðerini, geleceðe taþýyacaklarý ýþýðý, ancak o sanat eserinin man da o nu a çýk la - 

güçlü özü saðlar, aksi halde, içerikten, bilgi aktarýmýndan yoksun bir sanat eserinin gelecekte 

bir deðeri olmayacak ve yokolmaya mahkum olacaktýr. 

Bu türden þairler, þiirin bilgi taþýmasý, mevcut iþleyiþe karþý koyma ve ileri bir 

yan da ol mak zo run - 

da dýr. 


Bir sa nat e - 

ser i nin de - 

ðe ri ni, ge - 

le ce ðe ta þý ya cak - 

la rý ý þý ðý, an cak o 

sa nat e se ri nin güç - 

lü ö zü sað lar, ak si 

hal de, i çe rik ten, 

bil gi ak ta rý mýn dan 

yok sun bir sa nat 

e se ri nin ge le cek te 

bir de ðe ri ol ma ya - 

cak ve yo kol ma ya 

mah kum o la cak týr. 

toplum modeli savunmasýný, gereksiz görür. Þiir yalnýzca güzellik, coþkunluk, ses ve ritmden 

ibarettir. Evet bunlar þiir için gerekli þeylerdir, ancak tamamý deðildir. Eksik bir 

metotla doðruyu öðretmek ne kadar olanaklý olabilir. 

Bu yanlýþ ve eksik metotlarla ancak büyük hatalar yapýlýr, çünkü þiir ve genel anlamda 

sanat eserleri her zaman bir þey anlatýrlar, anlatmak zorundalar. Her sanat eseri, anlattýðý 

þeyleri kendi tarzýyla anlatýr, bunlar her sanat dalý için farklýlýklar gösterir, kendi içinde 

olgunlaþarak geliþirler. Bu baðlamda düþündüðümüzde bütün sanat eserlerini bilgiden, 

felsefeden ve ideolojiden soyutlamamýz imkansýzdýr. 

Bu durum sanat eserinin ne edebi ne de estetik deðerini yitirmesine neden deðildir, 

tam tersine güçlü bir içerik ve saðlam bir ideolojik donanýma sahip eserlerde sanatsal ve 

estetik deðer daha da zenginleþerek artar. Her þey geçmiþle ne kadar iliþkiliyse bir o kadar 

da ondan baðýmsýz olarak geliþir. Kaldý ki her sanat ürününde mutlaka bir fikir, bir ideolojik 

kýrýntý mevcuttur. Aksini iddia edenler varsa buyursunlar ispat etsinler. 

Sanatý, yalnýzca insanlarý manen birbirlerine yakýnlaþtýran bir araç olarak görenler, 

doðal olarak, her sanat eserinde iþlenen duygunun ne kadar üst seviyede olursa, insanlar 

arasýndaki manevi iliþkileri daha da kolaylaþtýracaðýný ve sanatýn görevini yapmýþ 

olduðunu kabul ederler, ancak bu tür düþünceler ve sanata çeper çekmek istemeleri, aslýnda 

geleceðe olan inançsýzlýklarýný veya tam olarak mevcut sistemin tarafý olup da bunu bir 

türlü söyleyememelerinde saklýdýr. Maddi hayatýn dayattýðý gerçeklerden kaçmanýn teorisi 

de sayýlabilir. 

Sanat eserinin belge deðerinin olup olmamasý ya da sanatýn belge deðeri taþýyýp taþýmamasý 

sorunu, elbette her sanat eserini bir belge taþýyan olarak göremeyiz, ancak iþlenilen 

konularýn özü gereði belge niteliði taþýyan güçlü eserlerin olmasý ve toplumun geleceðe 

olan özgüveni açýsýndan kaçýnýlmazdýr. (Geçmiþimizi aydýnlatan güçlü, belge niteliði 

taþýyan sanat eserleri olduðu gibi.) Bu durumda sanat üreticisi olaylara objektif bakmalý ve 

doðru bir metotla deðerlendirmeli ki belgesel nitelik taþýsýn ve ileri bir toplum için yararlý 

olsun, aksi taktirde objektif olmasý iþe yaramaz. Çünkü, sanat gördükleriyle, sadece var 

olaný yansýtarak oluþmaz, asýl onu bir sanat eseri yapan yaratýcýsýnýn deðerlendirmesi, yani 

sentezidir. 

Doðru bir perspektifle iþlenmemiþ eserler ne kadar edebi ve sanatsal olurlarsa olsunlar, 

yükselen toplumsal muhalefet karþýsýnda sürekli olarak irtifa kaybederler ve yok 

olmaya mahkumdurlar. 

Büyük ve kalýcý eserler yaratmak... her sanat üreticisinin hayali... Ancak bunu istemek 

yetmez, bunun için büyük düþünmek ve büyük bedeller ödemeyi göze almak gerekir. 

Büyük düþünmek ve büyük bedelleri göze almakta elbette tek baþýna yeterli deðildir. Sanat 

üreticisinin yeniliðe ve geleceðe olan sarsýlmaz bir inancý, özgüveni ve sanattaki bütün 

kurallarý yýkabilecek gücü kendisinde bulabilmesi gerekir. Yýkacaðý 

deðerlerin yerine daha güçlü deðerler var edebilmelidir. 

Sanat eserinde insanlýk tarihini sosyal, antropolojik deðerleriyle 

ve bilimle harmanlayýp yani insanla ilgili olan her þeyi kullanabileceðini 

ve ileriye dair düþüncelerinde yanýlma payýnýn azami 

derecede olmasý kaydýyla bu yolda ilerlenebilir. 

Sanatýn baðýmsýzlýðýndan dem vuranlar acaba ne kadar 

gerçekçi ve mantýklýdýrlar. Nasýl olur da bir sanat eseri toplumsal 

koþullardan etkilenip ve yine bu toplum için bir yol gösterme görevini 

üstlenerek tarafsýz kalabilir. Bu durumda ezilen, sömürülen yýðýnlarý 

savunmayan bir sanat eseri doðal olarak bir avuç sömürücüyü 

savunur ve bunu baðýmsýzlýk adýna yapar. Bu olsa olsa faydacý bir 

sanat anlayýþýdýr ve bu durumda sanatýn baðýmsýzlýðýndan söz etmek 

mümkün deðildir. Bu bir aldatmadan baþka bir þey deðil. 

Sanatla yaratýlacak olan, sömürünün, talanýn, yaðmanýn 

olmadýðý bir dünyaya olan inançla, daha çok baðýmlý ve taraflý 

sanat… 

22 



bubam benim 

Bir Gün Da ha Müþ tak E re nus la Ol mak... 

7Ka sým 2007’de A da Ki ta pe vi Or han Ad li A pay dýn Kon fe rans Sa lo - 

nu’nday dýk. Bil ge su E re nus’un Müþ tak E re nus i çin ha zýr la dý ðý ti yat ral bir 

gös te ri de sah ne al mak i çin... Bil ge su, bü tün ay rýn tý la rý bir ti yat ro yö net me - 

ni ti tiz li ðiy le plan la mak tay dý. “Su nu cu su nu cu gi bi ol ma ya cak, yer yer an la tý cý, 

yer yer de Müþ tak E re nus’un ken di si o la cak tý.” Su nu mun tüm a dým la rý, jest le ri, 

mi mik le ri, rep lik le ri ti yat ro cu us ta lý ðýy la ay rýn tý lan dý rýl dý. Bü tün sah ne ye çý ka - 

cak lar ön ce den din len di, e leþ ti ril di, dü zen len di. 

1995’de Müþ tak A ða be yi miz le ha zýr la dý ðý mýz, ken di e se ri o lan Ser ma ye 

Des ta ný’ nýn se rü ve ni ni an la ta cak týk. Ne var ki, Müþ tak E re nus’un tüm ha ya tý nýn 

bir film þe ri di ge çi þin de ha zýr lan dý ðý prog ram da her kes gi bi 2 da ki ka mýz var dý. 

Sü re mi ze sa dýk kal dýk a ma an la ta ma dýk la rý mýz i çi miz de kal dý. Ý çi miz de ka lan la - 

rý siz ler le pay laþ mak is te dik a ma ön ce bu den li gü zel ha zýr lan mýþ bir prog ra mý 

an lat ma dan ge çmek ol maz. 

Müþ tak E re nus’un o çok bi li nen sö züy le çað rýl dý her dost: “Bu bam be nim”... 

Te þek kür ye ri ne, “Ya þa, ya þa sen ve ya þa yýn siz”... söz le riy le u ður lan dý. Bu ko - 

nu da ki Bil ge su’nun þu not la rý a nýl ma ya de ðer: “Su nu cu sah ne ye ça ðýr dý ðý sa nat - 

çý la rý, ki mi kez sa lon da a ra na rak, ön ce kü çük i sim le riy le ar dýn dan da so yad la rýy - 

la, öz le mi bas kýn çý kan bir sa de lik te ve en a za in di ril miþ de vi niþ ler le a nons e de - 

cek tir. Ya þý yor o lu þu na da ir en ö nem li ka nýt se sin de ki öz lem ve he ye can dýr, an - 

la týr ken de kar þý sýn da ki ne be de ni ve yü züy le de ðil, bu ses le u la þa cak týr.” 

Si ne viz yon da bu u zun ve do lu ya þa mýn bü tün iz le ri ni ta þý dý biz le re. Hat ta 

kar þý la ma da ve a ra da bi le Müþ tak E re nus’un þi ir le riy le þa ka laþ ma lar bi le ti yat ro - 

cu lar la a yar lan mýþ tý. 

Müþ tak E re nus’un ha ya týn da yer al mýþ tüm dost la rýn o ra da ol ma sý na ö zen 

gös te ril miþ ti. Ay dýn lar, sa nat çý lar, ba ro dan ar ka daþ lar, a vu kat dost lar, 19 A ra lýk 

dö ne min de ev le rin de ey lem le ri ne de vam e den ö lüm o ru cu a na la rý, ço cuk þa ir ler, 

23

ha ya týn da iz bý ra kan lar... Mü zik, þi ir, ti yat ro, mek - 

tup lar, Öz lem Kal kan E re nus’un res met ti ði Müþ tak 

Ba ba Port re si... 

“Bu ba la rým be nim. Ö lüm o ru cu na dur mak i çin 

e vi mi ze gel dik le rin de, e li mi öp mek is te miþ ler di… 

A sýl e li ö pü le si o lan siz ler si niz de miþ tim. A ným sý - 

yo rum. Bu ba la rým be nim. Ya þa yýn siz!” söz le riy le 

hep ya ný mýz da his set ti ði miz Müþ tak E re nus... 

Ý çi miz de ka lan, an la ta ma dý ðý mýz a ný la rý mýz 

var dý Müþ tak E re nus’la. Ön ce an la ta bil dik le ri miz. 

“12 yýl ön ce ký zý ma ha mi le li ði min ilk ay la rýn - 

day dým Ser ma ye Des ta ný’yla kar þý laþ tý ðým da. Mut - 

la ka sah ne de vü cut bul ma lý bu e ser di ye dü þün - 

düm. O za man Genç E kin Sa nat Mer ke zi Ti yat ro 

gru bun day dým. Ar ka daþ la rý ma da aç tým ko nu yu. 

Çok be ðen di ler. Bir ran de vu a lýp gö rü þe lim de dik. 

Nu ma ra sý ný bu lup a ra dýk. Der di mi zi ký sa ca an lat - 

týk. “Ner de si niz siz” de di kar þý da ki sert ses. “Ge li - 

yo rum” de di a ka bin de. Bu ka dar ça buk o lup bit me - 

si ni bek le mi yor duk. Bi zi bü tün ça lýþ ma la rý mýz da 

ti tiz bir sa býr la iz le di. En son sah ne al dý ðým da, bu - 

gün bu ra da, Müþ tak E re nus’un ol ma sý ný is te di ði 

yer de ro lü nü al mýþ ký zý ma se kiz ay lýk ha mi ley dim. 

Si ze o yun dan bir par ça ses len di re cek.” Sah ne sol 

ö nün de o tu rup a yak la rý ný sar kýt mýþ Ül ker, “Ste fan 

Li” yi o ku du. 

Da ha çok þe yi an lat mak is ter dik. Sek sen li yaþ - 

la rýn day dý Ser ma ye des ta ný ný sah ne ye koy du ðu - 

muz da Müþ tak E re nus. A yý þý ðý nýn mer di ven le rin - 

den þi ka yet e den dost la rý mýz bil sin ler ki o hiç þi ka - 

yet et mez hat ta gü zel le me ler ya par dý mer di ven le re. 

“ in san lar bu mer di ven ler de gün lük te la þýn dan kur - 

tu lup si zin le ne ko nu þa ca ðý ný dü þün me fýr sa tý bu lu - 

24 

yor” der di ki na yey le. “E mek ver dik çe de ðer le ni yor 

bu ra sý” der di. 

Ýlk a ra dý ðý mýz da ki sert ses ten yak la þýk ya rým 

sa at son ra bi zim ley di. Bi zim e li miz a ya ðý mýz tit ri - 

yor du. Te le fon da ki sert se sin kri ti ði ni yap mýþ týk 

ken di miz ce. “Ser ma ye des ta ný ný sah ne ye koy ma yý 

ço cuk o yun ca ðý mý san dý nýz siz” gi bi bir þey ler söy - 

le ye cek sý ra dan bir ay dýn tav rý na ken di mi zi ha zýr - 

la mýþ týk. Ýk na et mek i çin ö ne sü re ce ði miz ar gü - 

man la rý da... 

Ka pý dan gi re nin göz le ri par lý yor du oy sa. U mut 

ve aþk la. He men ko nuþ ma ya baþ la dý, na sýl ya pa ca - 

ðý mý zý sor du. An lat týk. Gü ven do luy du, “ya par sý - 

nýz siz on la rý” di yor du zor luk lar dan bah set tik çe. 

He men her pro va da bi zim le ol du. Ser ma ye des ta ný 

bir ne hir þi ir di ve bi ze þi ir le rin de an lat mak is te dik - 

le ri nin vur gu la rý ný, an lam la rý ný býk ma dan u san ma - 

dan an lat tý. Sah ne ye çý kýp o ku du. Sah ne kur gu la rý - 

na i se he men hiç ka rýþ ma dý. Bi zim her bu lu þu mu za 

ço cuk gi bi he ye can la ný yor, “ya þa yýn siz” di yor, bi - 

zi yü rek len di ri yor du. Baþ lan gýç ta e se rin sa hi biy le 

ça lýþ ma nýn bi zi sý nýr lan dý ra ca ðý ný dü þün me dik der - 

sek ya lan o lur. Oy sa ak si ne ö nü mü zü aç tý. Biz de 

o nun gi bi ço cuk la þý yor, ba zen de þý ma rý yor duk. 

Son de re ce ke yif li a ma sý ký bir ça lýþ may la o yun 

sah ne len di. Yak la þýk 6 ay bo yun ca Müþ tak a ða be - 

yi miz, biz den coþ ku su nu, il gi si ni, ce sa re ti ni ve ço - 

cuk su ay dýn yü re ðin den a kan þi ir le ri ni hiç e sir ge - 

me di. Biz ler le marþ lar söy le di, ha lay lar çek ti. Ön - 

ce, i ki e li ni ö nün de düm düz bir leþ ti rip, i çi ni çe ke - 

rek baþ la dý ðý þi ir le rin al týn da kav ga yý, u mu du, öf - 

ke yi ve sev gi yi pay laþ týk. 


Gelincik 

BayraklarınTürküsü 

(….) 

Yýl 1978 Bir Mayýs 

Sabah saat altý 

Oðlum gelecek günlerin nöbetine durdu 

nenesinde 

Biz karýmla yoldayýz. 

Günlerdir durup düþündüðümüz 

Günlerdir yaptýðýmýz küçük hesaplar 

Artýk evde kaldý 

Hepsi bitti 

Þimdi korkular cýlýz ve korkak 

Kuþkular utandý, ayýp oldu. 

Ýçimizde bir ýþýk seli 

Bastýðýmýz yer toprak 

Ve yollar 

Akýn akýn yýldýza giden insanlarla dolu 

Þarký söylüyorlar 

Umut taþýyoruz karýncalar gibi 

Kucaklarýmýzda Beþiktaþa. 


Tiyatro Simurg 

(……) 

Emek adýný analým evvela 

Üç yaþýndaki bir çocuk 

Tutmuþ o tomurcuk elleriyle 

Benim Babam Namuslu Bir Ýþçidir levhasýný 

Yüzbinler alana giriyor 

Ve haykýrýyorlar o saðýr sultanlara 

Dünyada en namuslu en yiðit 

Ve en saygýlý þeyin 

Emek olduðunu. 

Geçmiþin çileli günlerine selam olsun 

Yetmiþyedinin Mayýsý 

Zulumlar 

Ve hiçbir þey 

Hiçbir þey 

Yýldýrmýyor onlarý 

Geliyorlar 

Geliyorlar adým adým 

Bilek bilek 

Yere topraða basarak geliyorlar. 

Makinist babamýn alnýnda ter taneleri 

Öptüðüm üstüpülü yaðlý elleri 

Ve çakýr gözleriyle dikilmiþ karþýma 

Kocaman olmuþ 

Gülüyor. 

Bir renkli kýyamet üstümüzde 

Kimsenin buðüne görmediði 

Daha çok göreceðimiz. 

Taksim 

Bir Mayýs Alaný 

Gelecek güzel günlere giriyor. 

Müştak Erenus

Bir Ozanla Bir Oyun Yazarı 

Ken di i çin de kay bol du ðu ilk gün ol ma lý… 

Al za i mer! 

Saba hýn er ken sa a ti, bir tý kýr týy la u yan dým. 

Ant re ye çýk tý ðým da o nu be yaz ka ba ný ný giy - 

miþ, ka pýyý aç ma ya ça lý þýr ken bul dum. 

Ne re ye, de dim? Pos ta ne ye, di ye ya nýt la dý. 

N’a pý cak sýn pos ta ne de? Kay bo lan bir köy var dý 

ha ni, aç lýk tan, ço cuk lar, a na lar, on la ra mek tup a - 

ta ca ðým! 

Ken di þi i ri ne mek tup yaz mýþ tý Müþ tak E re - 

nus, e lin de her han gi bir zarf fi lan yok! 

Diz le ri min tit re di ði ni ha týr lý yo rum. 

Gel bi raz sa lon da o tu ra lým, de dim. “Pas - 

ta ne a çýl ma mýþ týr, sa at da ha al tý bu çuk!” 

Ken di i çin de kay bol du ðu gün ler - 

den bir gün, sen di ka lar ve par ti ler 

sa hip len me yin ce, so kak lar da cop - 

la nan dört a na gel miþ ti e vi mi ze, 

ö lüm o ru cu na yat tý lar. Müþ tak E - 

re nus ö lü mü ne dek on la rý hiç u - 

nut ma dý. 

Ha la çö ze me di ðim rast lan tý - 

lar var; ar týk çok az ko nu þu yor - 

du, u zun ve düz gün bir cüm ley le, 

bir gün, “O ka dý na na sýl kýy dý lar?” 

de miþ ti; üs te le dim, “kim o ka dýn?”. 

Yü zü me na sýl o lur da bil mez sin gi bi le - 

rin den bak tý. Bil mi yor dum. On da ki ka 

son ra te le fon çal dý. E vi miz de ta ný dý ðý e mek çi a - 

na lar dan ö lüm o ru cun da ki Gül sü man Dön mez’in 

Ar mut lu’da öl dü ðü nü söy le di ler. 

Ken di i çin de kay bol du ðu gün ler de, a na lar dý - 

þýn da he men her þe yi u nut tu a ma, ken di þi ir le riy - 

le; kýb lem de di ði Na zým’ýn þi ir le ri ni hiç unut ma - 

26 

dý. Tek rar la ya bil me si i çin yal nýz ca bir di ze yi söy - 

le me niz ye ti yor du. 1940’lar da bir ta til gü nü… 

Se vi ne rek sür dü rü yor du he men, “Þaþ kýn Bak kal - 

da’ki ah þap bir e vin so fa sýn da…” Ak de niz’de bir 

ha ya let do la þý yor… “Bir Ý tal yan ne fe ri nin ha ya le - 

ti!...” 

Bir gi zem li rast lan tý da ha; as lýn da ö lüm ta ri hi 

5 Ka sým 2002. Ýs tan bul Ba ro su Kül tür Sa nat Ko - 

mis yo nu’nda ki dost lar, o ta rih te top lan tý ha lin de 

o la cak la rý i çin, an ma nýn Ka sým’a a lýn ma sý ný is te - 

di biz den: Ka sým 2007, Sov yet Dev ri mi’nin 90. 

yý lý… 

Müþ tak E re nus, Bo ðaz’a her ne za man 

bak sa, Ka ra de niz’in ö te sin de ki ilk e mek - 

çi ik ti da rý nýn he ye ca nýy la göz le ri ya - 

þa ran bir ku þa ðýn son tem sil ci le rin - 

den di. Ya þa mý bo yun ca bu he ye - 

ca ný ný hiç yi tir me di. Sov yet le rin 

yý kýl ma sý fi lan výz gel di o na. Her 

ne ko þul da o lu nur sa o lun sun, e - 

mek ten, e mek çi den u mut kes - 

me mek… O nun gi ze mi bel ki de 

buydu iþ te! Ya da ký sa ca, her ko - 

þul da ay dýn ka la bil mek!... 

Bi zim ki bir o zan la, o yun ya za - 

rý nýn bir lik te li ðiy di; a ra mýz da ki bir - 

kaç ku þak far ka kar þýn A li’nin bo yun - 

ca, kýrk yý la ya kýn bir dost luk tan söz e de - 

bi li yo rum. Bir bi ri mi zi ge liþ tir mek ten vaz geç me - 

dik hiç! Ba na her za man se ve rek kat lan dý. Ben de 

o na. Bu ne den le ay rýl dý ðý mý zý dü þün mü yo rum. 

He le bu gün, bu ra da, hiç! 

Bilgesu Erenus 


Müştak Erenus’un Şiirine Dair 

Ben þi i ri her za man ta raf o la rak gör düm. Þi ir 

han gi ko þul lar da ve ne i çin ü re ti lir se ü re til sin, 

mut la ka bir þey le ri sor gu la yan ve ye ni bir 

þey le rin ö nü nü a çan bir a raç olmaları gerektiğini dü - 

þü ndüm. Nes nel ha yat la hep iç i çe ve o nun kop maz 

bir par ça sý dýr þi ir. Þi ir le ri o kur ken de hep bu a çý dan 

ba kar ve de ðer len di ri rim. Ve ne ya zýk ki o ku du ðum 

ki tap la rýn ço ðu nun böy le bir dert le ri nin ol ma dý ðý ný 

gö rü yo rum. Da ha çok ken di iç sý kýn tý la rý ný þi ir di ye 

ya zý yor lar. Tüm bun la rýn ya nýn da e mek ve rip ça lý þan - 

lar, ken di le ri ne ye ni yol lar e di ne bi le cek o lan iz lek le - 

re de rast la mak müm kün. Son za man lar da o ku yup in - 

ce le di ðim Müþ tak E re nus’un Taþ lý Ya zý ad lý, tüm þi - 

ir le ri nin yer al dý ðý ki ta býn da, þi i ri nin ta raf, þa i ri nin de 

mu ha lif ol du ðu nu gör düm. Ger çek an lam da bir ay dýn 

so rum lu lu ðuy la di ze le ri ni o luþ tur muþ ve pra tik ha ya - 

tý da ey lem sel o la rak yaz dýk la rý ný doð ru lar du rum da. 

Müþ tak E re nus’un þi ir le ri, kü çük ay rýn tý la rýn, in - 

san ve top lum ha ya tý i çin ö nem li ve ha ya ti da mar la - 

rý ný bes ler. Ýn sa ný her za man in sa ni bir þey ler le dü - 

þün dü rür. Bü tün in san lý ðýn or tak öz le mi o lan, ko ca - 

man, gü neþ li bir dün ya ya da ir ya zýl mýþ di ze le ri, in sa - 

ný na sýl da sa rýp he ye can lan dý rý yor. Müþ tak E re - 

nus’un þi ir le ri, o ku run o ku ma sýy la so mut tan so yu ta 

ge çip, tek rar o kur ta ra fýn dan so mut la nýn ca, iþ te o za - 

man bam baþ ka bir a lem pa rýl dar ve in sa ný bir þey ler 

yap ma ya zor lar. Müþ tak E re nus’un di ze le ri in sa na, i - 

de al le ri ne sým sý ký sa rý lýp on la rý da ha da bir ka rar lý lýk - 

la bü yüt me si ni ve tüm in san la rýn dil, din, ýrk ay rý mý 

yap ma dan bir a ra da ya þa ya bi le cek le ri bir dün ya yý 

im ler. 

Þi ir le ri ya lýn ve kü çük ay rýn tý lar la ö rü lü. Þi ir le - 

rin de iþ le nen her þey in sa na da ir ve ger çek çi dir. Bu 

tav rý ný ha ya tý ve ey lem li lik le riy le de doð ru lar. Bü tün 

þi ir ki tap la rýn da in san ve in sa na da ir o lan la rý iþ le miþ - 

tir. 

Her þa i rin ha ya týn da ö nem li bir ye re sa hip o lan 

e se ri, e ser le ri var dýr. E re nus i çin han gi e se ri da ha ö - 

nem li dir bi le mem, a ma be nim i çin “Ser ma ye Des ta - 

ný” o nun e ser le ri a ra sýn dan ö nem li bir ye re sa hip tir. 

“Ser ma ye in san la rýn ça lýn mýþ e me ði dir di yor te - 

mel ki tap lar 

ve bu eþ ký ya lýk ha la sü rü yor 

bu gün yer yü zün de” 

Ha la de vam e den bu eþ ký ya lý ðý, bel ki de bir ço - 


(EÞ KÝ YA LIK DE VAM E DÝ YOR) 

27 

Rasim Oktar Şiir Atölyesi’nden Atila Oğuz 

ðu nuz fe o dal ve ka pi ta list sis tem le bir lik te dü þü nü - 

rüz, bu bü yük o ran da doð ru dur. An cak bu eþ ký ya lý ðý 

ben, Fet hi ye’de ki A mint has me zar lý ðý ný zi ya ret et ti - 

ðim de de çok dü þün düm. A ca ba bu dik ya maç ta, bu 

ka ya lýk la rý kral lar mý oy du yok sa kö le ler mi? Ve gü - 

nü müz de de sü ren bu eþ ký ya lý ðýn ta ri hinin çok es ki le - 

re da yan dý ðý ný dü þü nü yo rum. 

“Ne za man ve na sýl ol du da 

Böy le yý ðýl dý üs tü mü ze 

Böy le be la ol du di ye” 

Ýþ te bu di ze ler, her in sa ný dü þün dü rür is ter is te - 

mez… 

Ser ma ye Des ta ný’ný o ku du ðu muz da as lýn da bi zi 

bir a vuç in sa nýn sö mür dü ðü nü an la rýz. 

“Beþ mil ya rý bul du ðu mu zu söy lü yor sa yý lar, 

Bu beþ mil yar dan bi ri sen 

Bi ri ben 

Bi ri de biz 

Du rup dim dik baþ la rý mýz la 

Ken di mi zi say dýr ma sý ný bil me li yiz” 

Bu di ze ler de na sýl da kü çü lü yor dün ya… Ve bir 

a ra da o lun du ðun da…. 

“Bir yan gýn gi bi 

Kav ga lar sa vaþ lar ta lan lar” 

E ko no mik ve si ya si yap tý rým la rýn dý þýn da da Af - 

ga nis tan ve Or ta do ðu ü ze rin de ki em per ya list sa vaþ 

ve ta lan da de vam e di yor, ya ni ser ma ye nin e mek çi 

halk lar ü ze rin de ki bas ký sý ço ða la rak sü rü yor, eþ ki ya - 

lýk de vam e di yor. 

Ser ma ye ken di ge li þi mi ve sü rek li li ði i çin her þe - 

yi mubâh sa yar ve bu yol da din le ri de in san la rýn baþ - 

kal dýr ma ma la rý i çin ö te ki dün ya i le o ya lar ve on la rýn 

i yi bi rer söz din ler ol ma la rý i çin di nin em ret ti ði gi bi 

dav ran ma la rý ný is ter. Müþ tak E re nus “Ser ma ye Des - 

ta ný”nda ka pi ta list sis te mi e ni ne bo yu na iþ le miþ, böy - 

le zor bir ko nu yu, sav sö ze düþ me den im ge le ye bil miþ 

ve ta ri he ký sa bir not düþ müþ. 

“Ýþ te sa bah e lin den tu tan 

Bu ge lin yýl dýz lar 

A ha ö nü müz de ye ni bir dün ya 

E me ðe a lýn te ri ne 

Mer ha ba” 

Bi ze dü þen bu mer ha ba yý ço ðal ta rak pay laþ - 

mak... Mer ha ba ya rý na da ir kü çük bir u mut bes le yen - 

le re... Mer ha ba Müþ tak E re nus üs tat...

mutluluğa dair 

“sen mut lu lu ðun res mi ni ya pa bi lir mi sin A bi din 

i þin ko la yý na kaç ma dan a ma 

gül ya nak lý be be si ni em zi ren me lek yüz lü an ne ci ðin res mi ni de ðil 

ne de ak ör tü de el ma la rýn 

ne de ak var yum da su ka bar cýk la rý nýn a ra sýn da do la nan kýr mý zý ba lý ðýn ki ni 

sen mut lu lu ðun res mi ni ya pa bi lir mi sin A bi din 

1961 ya zý or ta la rýn da Kü ba’nýn res mi ni ya pa bi lir mi sin 

çok þü kür çok þü kür bu gü nü de gör düm öl sem de gam ye mem gay rý nýn 

res mi ni ya pa bi lir mi sin üs tat 

ya zýk ya zýk Ha va na’da bu sa bah doð mak var mý þýn res mi ni ya pa bi lir mi sin” 

Ko nu muz, der gi mi zin ilk sa yý sý nýn ar ka iç ka - 

pa ðýn da ya yýn la dý ðý mýz “A bi din Di no”ya a it 

ol du ðu nu dü þün dü ðü müz re sim le il gi li... 

U zun bir za man bu res mi Na zým’ýn, A bi din Di - 

no’ya yaz dý ðý bu þi i re ce va ben ya pýl mýþ ol du ðun dan 

o ka dar e min dik ki, dost la rý mýz la pay laþ týk. So nun da 

öð ren dik ki tek ya ný lan biz de ðil dik. Ýn ter ne tin a ra ma 

mo to ru na gi rin, gra fik ler den “mut lu lu ðun res mi”ni a - 

ra ma ya baþ la yýn, kar þý ný za hep bu re sim ve þi ir çý ka - 

cak týr. Ya nýl gý mý zý böy le ce pe kiþ ti re rek yo lu mu za de - 

vam et tik. Ta ki bir ay ön ce yi ne in ter net te bu ya nýl - 

gý yý dü zelt mek ü ze re ya zýl mýþ bir ya zý ya rast la yýn ca - 

ya ka dar. 

Nur þen Gör þen þöy le di yor du: “In ter net te yan lýþ 

bil gi nin ko lay lýk la o luþ tu rul du ðu na ör nek tir bu slayt 

film. Si te ler de mut lu lu ðun res mi o la rak gös te ri len re - 

sim A bi din Di no’ya a it de ðil dir. Res mi ya kýn laþ tý ra - 

rak ba kar sa nýz ya ta ðýn ke na rýn da i kin ci im za yý –res - 

min sa hi bi ni gö rür sü nüz. (...) Ger çe ði bil me yen le ri 

de ha la ya nýl tý yor bu re sim ve þi ir. Re sim A bi din Di - 

no’ nun de ðil... Ger çek sa hi bi. Di an ne Den gel 

28 

Dianne Dengel 

Home Sweet Home 

18x24 Print 

http://www.di an ne den gel.com/ Si te sin de im za la dý ðý 

bu res mi gö re cek si niz. Di ðer re sim le ri ne bak tý ðý nýz - 

da üs lup ben zer li ði ni gö rün ce ik na o la cak sý nýz.” 

Ay ný ko nu da bir de e leþ ti ri si var Nur þen Gör - 

þen’in: “A bi din Di no D gru bu res sam la rý a ra sýn day - 

dý. -1933- Nu rul lah Berk, Ce mal Tol lu, Ze ki Fa ik Ý - 

zer, E lif Na ci ve hey kel tý raþ Züh tü Mü ri toð lu ar ka - 

daþ la rýy dý.1950’li yýl lar da i se ar ka daþ la rý Na zým Hik - 

met, A ra gon, Pi cas so, Av ni Ab raþ, Çe tin At lan, Ya þar 

Ke mal, Or han Ve li ve da ha ni ce le ri A. Di no’nun her 

za man ya ný ba þýn da ve en ya kýn dost la rýy dý. Bugün 

da hi sað o lan lar ‘Mut lu lu ðun Res mi’ tab lo su nun al - 

týn da ki im za i çin bugü ne ka dar A bi din Di no’ya a it 

de ðil dir de me di ler? Ni çin? Bu gü zel tab lo ko nu suy la 

ve Na zým’ýn þi i riy le bir çok ki þi ye hi tap et miþ ken, bir 

çok ki þi ye u laþ mýþ ken on la rýn ha ber le ri ol ma dý mý a - 

ca ba? Bu müm kün mü? Ger çek ten muh te þem bir re - 

sim kar þý sýn da ar týk tab lo nun ki me a it ol du ðun dan 

çok, ko nu su ve res min ken di si ö nem ka zan dý ðý i çin 

o la bi lir bel ki. Bir þa i rin þi i ri ne u yar la nýp, ye ni lik çi ve 

dev rim ci bir res sa ma at fe dil miþ : De lik ça tý al týn da 


dam la yan su la ra rað men te bes süm e de bi len in sa nýn ha ya ta ba kýþ tar zýn da ki mut lu - 

luk...U yur ken bi le ha la bu ka dar hu zur lu ve mut lu luk do lu, te bes süm e de rek u yu - 

yan in san lar var sa, O res min i çin de ve o ka dar saf ol mak is te rim ben de. Res me ba - 

kar ken hu zur do lu yor in san.” 

Ve de vam e di yor: 

“Bu gü ne ka dar bu re sim i çin bir çok söy len ti ol du: A bi din Di no, Na zým Hik - 

met’in sor du ðu “Mut lu lu ðun res mi ni ya pa bi lir mi sin A bi din? so ru su na ya nýt o la rak: 

“Mut lu lu ðun res mi ni na sýl ya pa bi li rim de miþ ve o gün den son ra re sim yap ma yý bý - 

rak mýþ.” 

“Mut lu lu ðun res mi ni ya pa bi lir mi sin A bi din ?”de miþ Na zým. A bi din Di no ‘da 

ce va ben: 

Gi de bil sey dik me ser ret kah ve si ne, 

Ýlk kar þý laþ tý ðý mýz ye re 

Ve bir a cý kah ve mi iç sey din. 

An lat say dýk 

O gün ler den, geç miþ ten, ge le cek ten, 

Ne gün ler bi ter di, 

Ne ge ce ler... 

Di ner di tüm a cý lar se nin le 

Bir düþ o lur du ay rý lý ðý mýz, 

A ný lar da ka lan. 

Ve do laþ say dýk Tür ki ye’yi 

Bir baþ tan bir ba þa. 

Yat tý ðý mýz yer ler mü ze ol muþ, 

Sür gün þe hir ler cen net. 

Ýþ te o za man Na zým, 

Ya par dým mut lu lu ðun res mi ni 

Bu na da ne tu al ye ter di; 

Ne bo ya 

Þi i ri ni yaz mýþ sa nýl dý ðý nýn ak si ne re sim ye ri ne.” 

Bi zi ay dýn lat tý ðý i çin Nur þen Gör þen’e ve in ter net te bu ko nu da dü zelt me ya - 

pan la ra te þek kür e di yo ruz. 

Doð ru su bu ha ber bi zi hü zün len dir di. Ger çek ten, tüm yok sul lu ða rað men bir 

ya ta ðý pay la þa bi len in san la rýn or tak mut lu lu ðu, res me ba kan her ke si gü lüm se ti yor - 

du. Res mi bü yüt tük ev le ri mi ze as týk, i nan dý ðý mýz hi ka ye yi tüm dost la rý mý za an lat - 

týk. O re sim de ki mut lu luk bi ze de ev ren sel mut lu lu ðu an la tý yor du ve biz de bu ev - 

ren sel li ði Na zým Us ta’nýn ve A bi din Di no’nun ev ren sel li ðiy le bað daþ týr dýk. 

Yi ne de ne ya zýk ki, tüm dü zelt me le re rað men bu re sim, bu hi ka yey le, ya pa nýn - 

dan ba ðým sýz ya yý lýp gi de cek tir. Ba zen sa nat, sa nat çý dan çýk tý ðý an dan i ti ba ren fark - 

lý bir yol a lýr. Bu res min al dý ðý yol da sa ný yo ruz ya pa ný ný kay gý lan dýr ma ya cak, ak - 

si ne gu rur lan dý ra cak týr. 

Ya nýl gý mýz dan do la yý tüm dost la rý mýz dan ge cik miþ bir ö zür di li yo ruz. 


Abidin Dino 

Ana 

101.00 x 70.00 cm. 

1942 - 43 

Abidin Dino 

Partizanlar 

70.00 x 49.00 cm. 

1942 - 43

Vamos Bien Yoldaþlar 

Hrant Dink anmasýnýn yapýldýðý gün, 

Okmeydan’ýnda Güneþin Sofrasý Kültür 

Merkezi’nde bir toplantý vardý. Katýlýmcýlar, 

Venezuella Komünist Partisi üyesi Yorlando Conde, 

oðlu Gustavo Conde ve eðitimci, öðretim görevlisi 

Lura Leon’du. Dünyanýn gözlerini çevirdiði bir ülkeden 

gelen bu konuklarý dinlemekle, Hrant Dink 

anmasý eyleminde bulunmak arasýnda kaldýk. Her 

ikisi de önemliydi. Ama aramýzdan birine 

Venezuella’dan gelen komünistlerin toplantýsýna 

katýlmak düþtü. Yüreðimin yarýsý sokakta omuz 

omuza yürüyen kitlenin yanýnda kaldý. Yarýsý ise 

Venezuellalý konuklarý dinlemek için hazýrdý. 

Enternasyonal Marþý eþliðinde saygý duruþu ile 

baþladý toplantý. Konu, sanat, siyaset ve politika idi. 

Ýlk söz þair ve dramaturg Yorlando Conde’ye verildi. 

Þu aþaðýda okuduðunuz yazý konuþma esnasýnda 

aldýðým notlardan oluþan metindir. 

1848 yýlýndan beri Manifesto’nun þöyle bir 

yardýmý oldu, ya bu sýnýftansýnýzdýr ya da diðer sýnýftan. 

Engels’in “dünyanýn bütün proleterleri birleþiniz” 

sözünü hatýrlatmak isterim. Buna Jose 

Marti’nin “kaderimi topraðýn yoksullarýyla birleþtirdim” 

sözünü ekleyeyim. 

Burjuvazi sanatý her zaman yaþamdan ayrý bir 

þey olarak göstermek istedi. Sanat ise yaþamýn 

içindedir. Burjuvalarýn yaptýðý sanat deðildir. 

Gorki’nin Ana’sýný, Brecht’in Galile oyununu izlerseniz 

proletaryadan yana tam bir yaklaþým 

görürsünüz. Sanat tarihi boyunca bu tartýþma 

olagelmiþtir. Sanki iki ayrý sanat varmýþ gibi. Böyle 

bir þey yoktur, bir tek sanat vardýr. Ýçerik asla estetikten 

ayrýlamaz. Onlar bir bütündür. Kapitalist sistem 

için en tehlikeli olan þey sanatýn komünistlerin elinde 

olmasýdýr. Çünkü bir sanat eserinde bir toplumun 

içinde bulunduðu durum çok çarpýcý bir þekilde ele 

alýnabilir. Sosyalist içerikli eserler için çala kalem 

yazýldýðý söylenmiþtir. Ama bu doðru deðildir. 

Venezuella’da Komünist Partisinin sanata büyük 

katkýlarý olmuþtur. Ben bunun ürünüyüm. 

Gençliðimde çok yüzeysel eserler verdim. Partiye 

girdikten sonra kafamda yeni fikirler oluþmaya 

baþladý. Ülkenin politik, sosyal durumunu bilmek 

benim için önemli bir durumdu. Sanatýn, halkýn 

savaþýna, iþçi sýnýfýnýn sanatýna katký sunmasý gerektiðini 

kavradým. Parti çok kiþilikli insanlar yetiþtirdi. 

Parti militanlarý Venezuella edebiyatýna çok büyük 

30 

katkýlar yaptýlar. Parti bizleri yetiþtirdi, bizde tüm 

yeteneklerimizi ve bilgilerimizi partiye katmaya 

çalýþtýk. Müzik, þiir ve resim alanýnda da büyük 

sanatçýlar yetiþtirdi, onlara destek verdi. 

Marksizmden öðrendiðim bir þey varsa, o da her 

þeyin politik olduðudur. Ýnsanlýðýn ürettiði her þey bir 

politikadýr. Sanat ta bundan baðýmsýz deðildir. 

Kiþinin sanata bakýþý da onun görüþüne baðlýdýr. Öyle 

sanat eserleri var ki, açýk politik mesajý olmasa da 

onlar da insanlýða aittir. Mesela, 9. Senfoni, Van 

Gogh’un tablolarý… Balzac gerici bir kiþi olmasýna 

raðmen insanlýk Komedyasý diye büyük bir eser 

yaratmýþtýr. 

Eski Yunan’da sanatçýlara “halkýn kutsal ateþi” 

denirdi. Kendimize raðmen önemli þeyler çýkarýyoruz. 

Duvar resimciliði geliþmiþtir. Bunu da Þilili 

sanatçýlar taþýdýlar bizim ülkemize. Duvar resimleri 

yapan birimlerimiz var. 

Televizyonun olumsuz etkilerinden söz edersek, 

dünyanýn neresinde olursanýz olun televizyonu 

açtýðýnýzda ayný pislik akar insanlarýn beynine. Böyle 

bir çaðda, sosyalizm ve komünizm insanlýk için bir 

zorunluluktur. Ana romanýnda Pavel: “biz sosyalistiz, 

insanlarý birbirine düþüren özel mülkiyete 

karþýyýz. Biz kazanacaðýz” der. 

Chavez ilerici bir Katolik. Þu anda 

Venezuella’da açýk bir ortam var. Her açýdan… Sanat 

alanýnda üretimler arttý ama bir rehber yok. Marksist 

bir yönlendiricilik yok. Çok anarþik, çok daðýnýk bir 

durum var. Sanat örgütsüz durumda þu anda bizim 

ülkemizde. 

Venezuella tarihi boyunca sanatçýlar ya 

komünist oldu ya da ilerici insanlardý. Kapitalizm 

bütün Latin Amerika’yý iþgal etti. Hala bazý gerici 

sanatçýlar var. Partinin organik olarak bir baðý olmasa 

da onlara ideolojik katkýyý veriyordu. Ýlan edilen 

okuma yazma seferberliði ile 1.5 milyon kiþinin 

okuma yazma öðrendiði bir ülkede yeni üretimler 

çýkacaktýr. Cervantes ve Victor Hugo’nun kitaplarý 

basýlarak, ücretsiz olarak daðýtýldý. Yerliler kendi dillerinde 

eðitim görüyorlar. 

Sanatýn çeliþkilerin keskinliðini göstermede çok 

büyük bir etkisi var. Folklor alanýnda büyük bir 

kültürel patlama var. Örgütlenmeye katkýsý oluyor. 

Bir televizyon kapatýlmýþtý, hatýrlarsýnýz. Caracas. 

Hükümet Caracas’ýn sözleþmesini yenilemedi. 

Yerine ise tiyatro gösterimlerinin sunulduðu bir kanal 


kuruldu. Pek çok yeni dergi ve gazete basýlmaya 

baþladý. 

Komünistlerin birliði ile ilgili sorulan soruya, 

Gustav Conte þu yanýtý verdi: “Bütün dünyada birlikle 

ilgili sorun görüyoruz. Politik alandaki tecrübelerimiz 

bize göstermiþtir ki, ilerci sosyalist bir 

topluma ulaþmak için komünistlerin birliðine ihtiyaç 

zorunludur. Þu anda herhangi bir ülkede tam 

anlamýyla sosyalist bir hükümet yok. Bu kadar çok 

kapitalist ülkenin olduðu bir dünyada sosyalizmi kurmak 

zor bunu biliyoruz. Her ülke kendi yöntemleriyle 

sosyalizme ilerleyecek.” 

Einstein, en iyi eðitim metodu nedir, diye soranlara, 

örnek olmaktýr diyor. Baþka yolu yok mu diyorlar, 

o da yok diyor. Acaba Küba’daki herkes, insanlara 

Che gibi Fidel gibi örnek olabiliyor mu? 

Zayýflýklarý olan, yetmiþ yaþýnda bir komünist 

olarak bundan kaygýlanýyorum. Ama içimde yanan 

bir ateþ var. Ben Chavez’in kim olduðunu biliyorum 

ama onunla beraber gidebildiðimiz kadar gitmeliyiz. 

Nereden geldiðimizi biliyoruz ve nereye gideceðimizi 

de. 

Ýþçi sýnýfýna gitmek gerekiyor. Ýþçi sýnýfý yok safsatalarýna 

inanmayýn. Tüm gerekli þeyleri üretenler 

iþçilerdir. Tiyatro kolektif bir iþtir. Yönetmen, oyuncu, 

dekorcu, ýþýkçý da önemlidir. Komünizm tek bir 

yumruktur. Çok ama çok çok sabýrlý olmamýz lazým. 

Tabi ki bir komünist ilkeleri hakkýnda pazarlýk yapmaz. 

Annesiyle bile pazarlýk konusu etmez ilkelerini 

diyerek, yaný baþýnda oturan oðluna bakarak, 

babalarýyla ise asla, diyerek sözünü bitirdi. 

Daha sonra söz sýrasý oðul Gustavo Conde’ye 

geldi. Gustavo Conde daha çok politik alanda 

yaþanan geliþmelere deðindi. 

“Venezuella bir dönüþüm aþamasýnda. Orada bir 

sosyalist devrim olmadý. Demokratik bir açýlým söz 

konusu. Son yýllarda kültürdeki deðiþimler de bu 

kapsamda ele alýnmalýdýr. Küba devrimi gibi bir 

devrim sürecinden geçmiyoruz. Sandinist bir yöntemle 

de iktidara gelinmedi. Seçimle baþa geçmiþ bir 

yönetim var. Anayasa deðiþikliði önerisi gündeme 

geldi. Halk bunu onaylamadý. Onaylamamasý çok 

bildiðinden deðil, tam tersine ne önerildiðini 

bilmemesinden dolayýdýr. Oysa, bu taslakta iþçi 

sýnýfýný ilgilendiren pek çok madde vardý. Ýþ saati 8 

saatten 6 saate düþecekti. Sosyal haklar garanti 

ediliyordu. Ve bu reform paketi içinde adý deðiþecekti. 

Tam da bu noktada Komünist Parti Chavez’le 

çeliþki içerisine girdi. Sosyalizm ilan edilmez, inþa 

edilir. Öncü parti olmadan bir yerde devrim olmaz. 

Fabrikalar içinde Sovyetler öneriyoruz. Ayrýca 

mahallelerde komünal konsey oluþturulmasýný öneriyor. 

Üretim araçlarýnýn toplumsallaþtýrýlmadýðý, 


bankayla devletin birbirinden ayrýldýðý bir yerde 

sosyalizmden bahsetmek mümkün deðildir. KP ve 

Chavez Komünist Partisine birleþme önerisi yaptý. 

Komünist partisi, programý belli olmayan bir partiye 

giremezdi. Kendini fesh edemezdi, o nedenle 

Chavez’in önerisini reddetti.” 

Ekonomik yaþamýn örgütlenmesinde kooperatifçilik 

anlayýþý sorulduðunda Gustavo þu yanýtý verdi: 

“Þu anda kooperatifçilik tam anlamýyla baþarýsýzlýða 

uðradý. Kaçakçýlarýn bir merkezi oldu. Bir burjuvanýn 

mallarýna el konuluyor, oradaki çalýþanlarý fabrikaya 

ortak ediyor. Böylece küçük burjuva yaratmýþ oluyorsunuz. 

Kaðýt fabrikasýna el koydu ve iþçilere daðýttý, 

onlar bir bakkala dönüþtü. Sorun iþçilere fabrikayý 

vermek deðil, devletin iþçi sýnýfý adýna el koymasý 

gerekiyor. Sýnýf bilinçli olmayanlarýn elinde bulunan 

bir kooperatif hiçbir iþe yaramýyor. Bu yüzden bizde 

þu anda þeker krizi var. Þeker ithal eder hale geldik. 

Halkýn bilinç düzeyi bu durumdayken sosyalizm 

kurulamaz. Kooperatifçilik sorunun çözümü olamaz.” 

Tek ülkede sosyalizm mümkün müdür diye 

soran bir kiþiye ise aynen þu cevabý verdi: “Biz proletarya 

diktatörlüðünün kurulmasý gerektiðine inanan 

bir partiyiz. Þu anda bunun koþulu yok. Tek ülkede 

sosyalizm olabilir. Koþullarý oluþtuðunda herhangi 

bir yerde iktidarý almak için beklemekten yana 

deðiliz. Ancak þu anda bunun koþullarý yok. KP 

henüz bir kadro partisidir. Venezuella’daki koþullar 

izin verirse KP iktidarý alacaktýr. Komünist partisi 

bunun için bir saniye beklemez.” 

Son konuþmacý olarak sözü alan Lura Leon, 

Chavez iktidarýnýn eðitim alanýnda yürüttüðü kampanyalar 

hakkýnda bilgi verdi. “500 yýllýk eþitsizlik ve 

sömürü… Ve bir yüzyýllýk vahþi ve baðýmlý kapitalizm… 

Eþitsizlik ve dýþlanmakla dolu korkunç bir 

dönem… Geçen yüzyýlýn son on yýllarýnda devlet 

eðitimden el çekti. 1989’dan 1999’a kadar eðitime 

harcanan para sürekli olarak düþtü. Bu eþitsizlikle 

beraber üniversitelerin özelleþtirilmesi gündeme 

geldi. Bolivarcý hükümet eðitimi bir insan hakký 

olarak tanýyor. Anayasaya göre ücretsiz eðitim hakký 

herkese tanýnmýþtýr. Okuma yazma bilmeyen 1 milyon 

kiþi okuma yazmayý öðrenmiþ. Þu anda 

Venezuella da okuma yazma bilmeyen insan yok. 

Toplantý sonlandýðýnda, her nerede olursak 

olalým, hangi yaþta olursak olalým hiç fark etmez, 

komünistlerin ne kadar çok birbirine benzer yönleri 

olduðunu görmüþ olmanýn sevinci vardý yüreðimde. 

Bu bizim kültürümüz, sýnýfsýz, sömürüsüz bir dünya 

kurmak için mücadele edenlerin kültürü. Bugünden 

yaratýlmýþ olan bu ortak kültürün, gelecekte nasýl bir 

dünya yaratacaðýný hayal etmek zor hiç de zor deðil.

İnceleme 


Eme ðin ve ey le - 

min þa i ri Ru han 

Mav ruk, “bir 

þa i rin en iç ten þi i ri” 

na sýl ya zý lýr, “Is sýz A - 

da ve Sa vaþ Zýrh lý sý” 

ad lý ki ta býy la gös te ri - 

yor biz le re. “Sev da ö - 

lü le le ri”nden, “yal nýz - 

lý ðý nýn Füh rer”in den 

ka çýp ký yý la rý mý za ya - 

na þan da o dur. Kim bi - 

lir bel ki ka çak a þýk la rý 

u yu tan Is sýz a da de ðil 

de sa vaþ zýrh lý la rýn dan 

bi ri si dir o. 

Is sýz A da ve Sa vaþ Zýrh lý sý 

ya hut Pe ne lo pe ve Odyy se i a 

Bir þa i rin bir mýs ra sý ný o ku du ðunuz za man, o nun dün ya sý na gir miþ si niz de - 

mek tir. Ben Ru han ha ný mýn mýs ra la rý ný o ku ma ya baþ la dý ðým da o nun dün ya - 

sý na gir di ði mi dü þü nü yo rum. Ve bir þa i ri öy le yü zey sel ta ný ya maz sý nýz. Bir 

þa i ri ger çek ten ta ný mak is ti yor sa nýz, o nun mýs ra la rýn dan de rin an lam lar çý ka ra bil - 

me yi de bil mek ge re kir. Bu nu ya pa bil di ðimi söy le ye me ye ce ðim a ma ta ný mak is te - 

yen her ke sin bu ça ba ya gi riþ me si ge rek ti ði ni dü þü nü yo rum. Çün kü bü yük bir ke þif - 

tir. Her mýs ra, her mýs ra da ki her ke li me bel ki de bü yük san cý lar la doð muþ tur. Çün - 

kü, þi ir iþ çi lik tir, bu doð ru. Þi ir ger çek an lam da bir iþ çi lik. Þi ir yü rek le ya pý lan bir 

iþ çi lik tir ay ný za man da. Ve he pi ni zin bil di ði gi bi dev rim de nen þey de as lýn da iþ çi - 

nin yü re ðin den baþ ka bir þey de ðil dir. Ýþ çi nin yü re ði nin çar pý þý dýr. O nu his se de bil - 

mek tir dev rim. Ha ni her za man di yo ruz ya, De niz’in, Yu suf’un Hü se yin’in sö zü nü, 

“Dev rim ya ru hu muz da dýr ya da hiç bir yer de” di ye. E ðer ger çek ten yü re ði niz çar - 

pý yor sa. E ðer ger çek ten dý þa rý da yü rür ken dev ri mi i çi niz de his se de bi li yor sanız þa - 

ir siz si niz de mek tir. Çün kü þa ir lik o tu rup gü zel mýs ra lar yaz mak de ðil sa de ce. Þa ir - 

lik his se de bil mek ve ta ri hi ne ta nýk lýk e de bil mek tir ben ce. 

Þi ir dü þün ce nin duy gu sal kar þý lý ðý dýr, di yor. Ben þim di ken di söz le rin den der - 

le di ðim bir bö lüm su na ca ðým si ze. “Þi ir tut ku la rým dan ge çe ge çe u laþ tý ðý mýz er - 

dem dir. Ken di de rin lik le ri ni a ra yan genç bir ka dýn dýr o. Bu a ra yý þýn so nun da ken di 

es te ti ði ni a ra yan dev rim ci ler le ta nýþ tým. A kar su yun ba þýn dan ay rýl ma yan, yoz laþ - 

maz çün kü.” Çün kü, Ru han hiç bir za man a kar su yun ba þýn dan ay rýl ma mýþ týr. Hep a - 

ký þýn i çe ri sin de ol muþ tur. O nun i çin de kir len me miþ tir. Çün kü a kan þey kir len mez. 

De vi nen þey pas tut maz. 

“Þi ir be nim va rol ma ne de nim dir” di yor. Bir çok þa ir þi ir ya zar bel ki de bir çok 

in san þi ir ya zar a ma her hal de çok a zý i çin bu “var ol ma ne de ni dir.” 

“Þi i ri bi ti re mez ler, a cý nýn ve di re ni þin ço cu ðu dur o çün kü” di yor. Ve bu mem - 

le ket te bu ka dar çok a cý ya þa nýr ken, bu ka dar çok di re niþ ya þa nýr ken, kat li am ger - 

çek leþ ti ri lir ken þi i rin bit me si müm kün de ðil. Þa ir de bit me ye cek bu mem le ket te, þi - 

ir de bit me ye cek de mek tir. 

“Ben de ken di im ge mi a rý yo rum.” di yor. De mek ki bu a ra yýþ ha la sü rü yor. O 

bir a ra yýþ çý, Gýl ga meþ Des ta ný’ný o ku yan la rý nýz bi lir. Gýl ga meþ Des ta ný’nýn ba þýn da 

da Gýl ga meþ ilk de fa bu a ra yý þa, mü ca de le ye çýk tý ðýn da, a ra yýþ dü þün ce siy le yo la 

çýk tý. O da bir a ra yýþ çý dýr as lýn da. Þa ir ler de de mek ki bü yük bi rer a ra yýþ çý dýr lar. 

“Is sýz A da yal nýz lý ðýy la ço ðul, yap rak la rý na her dil den tür kü ler öð ret miþ, þen - 

lik le rin de dal ga la ra zýl gýt lar çek ti ren fi ra ri a þýk la rý i çin de u yu tan yal nýz bir a da. Sa - 

vaþ zýrh lý sý na ge lin ce, o nu an lar sý nýz ca ným. Sa va þan lar da var bu ül ke de, de mek ki 

sa vaþ zýrh lý sý sa va þan lar, ya ni dev rim ci ler. Is sýz A day sa za ten an lý yor su nuz. O nun 

kim ol du ðu nu bi li yor su nuz. Az ön ce i ti raf et ti. “A çý lý rým bir yan gý nýn saç la rýn da ge - 

ce ye/sev da çe ker hep u zak tan/yýl dýz lar gül dö ker e tek le ri ne/se sim ka ya lýk lar da sý - 

cak bir rüz gar/her a cý sýð mý yor iþ te þi i re.” de mek ki o da ne ka dar uð ra þýr sa uð raþ - 

sýn her a cý yý her sev gi yi her sev da yý þi i re sýð dý ra bil miþ de ðil dir he nüz. He nüz di ye - 

lim o na. Bel ki ge le cek te da ha faz la sý da ha ço ðu o la cak, ki böy le o la ca ðý ný dü þü nü - 

yo ruz. 

32 


“Ka nat la rý mý ý þý ða kap tý ran per va ne ler den ya - 

nan, yý ký lan o cak lar dan ar ta ka lan pus lu hü zün le za - 

man za man dol sam da hep e lin de ki ki tap la rý göð sü - 

ne bas tý ra rak ko þan ü ni ver si te li bir ký zýn yü re ði ni ta - 

þý dým” di yor. “Coþ ku mu di re nen ler den al dým/ A kar - 

su yun ba þýn dan hiç ay rýl ma dým, kir len me mek i çin” 

As lýn da fi yort la rý o ku du ðu nuz da or da ki Ni hal’i o ku - 

du ðu nuz da o nun ken di si ol du ðu nu da çý ka ra bi li yor - 

su nuz. Or da u ça rý, de li do lu taþ kýn bir çað la yan gi bi 

sü rek li a kan bir in san la kar þý la þýr sý nýz. O as lýn da 

Ru han’ýn tam ken di si dir. “Ya þa mýn ö zün de di ya lek - 

tik, di ya lek ti ðin ö zün de i se ha re ket var dýr. Þi ir tek 

ba þý na dün ya yý de ðiþ ti re mez. De ðiþ ti re cek coþ ku yu 

ve u mu du ve rir yal nýz ca” Bu çok ö nem li. “þi ir tek 

ba þý na dün ya yý de ðiþ ti re mez. De ðiþ ti re cek coþ ku yu 

ve u mu du ve rir” di yor. Ka çý ný zýn yü re ðin de ger çek - 

ten Na zým’dan, A ra gon’dan, E lu ard’dan. Ne ru - 

da’dan, bü yük þa ir ler den, ken di þa ir le ri miz den Ad - 

nan Yü ce ler den, Ah med A rif ler den, Ha san Hü se - 

yin ler den, Ru han Mav ruk lar dan di ze ta þý ma yan kaç 

ki þi var dýr. San mý yo rum en a zýn dan bir ya da bir kaç 

di ze yi, en a zýn dan duy muþ su nuz dur. En a zýn dan ak - 

lý mý zýn bir kö þe si ne yaz mý þýz dýr. Öy le kal ma sa da 

dö nü þü me de uð ra sa o mut la ka bir yer de bi ze u mut 

ve ren, bi ze güç ve ren bir mýs ra bir di ze o la rak her 

za man bu lu nur. 

Ah med A rif’in de yi miy le “mýs ra da mýt tý ðý ný” 

bi li yor duk o nun, fýr tý na la ra a lýþ kýn Is sýz A da’ya bu 

ka dar yak laþ ma yý ba þa ran Sa vaþ Zýrh lý la rýn dan sa - 

ya bi lir dik ne de ol sa ken di mi zi... “Za ma na bý ra ký lan 

gün ler” bu har la þýr ken, o þi i rin ve ey le min pe þin den 

koþ ma ya de vam e di yor du ken di ne a yýr dý ðý öf ke siy - 

le. O u mu dun tür kü cü le rin den bi riy di; þi ir le riy le u - 

mut ta þý yor du in san la ra, öf ke si ken di ne ka lý yor du. 

Bir de “i çin de ki ka ra kol la rý yý ka bil se” kim bi lir in - 

san lýk ne ha ri ku la de mýs ra lar ka za na cak týr. Bel ki i - 

çin de ki ka ra kol la rý he nüz yý ka ma mýþ týr a ma, o, buz - 

da ðý nýn al týn da da hi at ma ya de vam e den bir yü re ðe 

sa hip tir. 

E me ðin ve ey le min þa i ri Ru han Mav ruk, “bir 

þa i rin en iç ten þi i ri” na sýl ya zý lýr, “Is sýz A da ve Sa - 

vaþ Zýrh lý sý” ad lý ki ta býy la gös te ri yor biz le re. “Sev - 

da ö lü le le ri”nden, “yal nýz lý ðý nýn Füh rer”in den ka çýp 

ký yý la rý mý za ya na þan da o dur. Kim bi lir bel ki ka çak 

a þýk la rý u yu tan Is sýz a da de ðil de sa vaþ zýrh lý la rýn - 

dan bi ri si dir o. “Ký rýl mýþ ýh la mur dal la rý” að la ma sýn 

di ye ko þan da o dur, “de rin le ri nin kül le ri sav ru - 

lan”da. Ön ce le ri yap rak la ra tu tun muþ tur, “yal nýz lýk - 

tan öl me mek i çin”, son ra kav ga ya ve sev da ya, çe - 

vir di ði say fa lar sa ye sin de. Bel li ki gü neþ li el le riy le 

ki tap lar dan bal top la yan lar dan bi ri de o dur. “A cý ka - 

vuþ ma lar”dan se vinç li ku cak laþ ma la ra u la þan da. 


Þar ký lar, ö zel lik le se vinç li þar ký lar yol da þý ol - 

muþ tur o nun. “U zak ka dar ya kýn”dýr her þe ye. Yaz - 

dýk ça gü zel le þen bir ül ke dir sev da sý, “kir tut maz.” 

Ma sal lar la, mi to lo jiy le yoð rul muþ tur her þi i ri. Bir 

ya nýn dan He i di ba kar, bir ya nýn dan A pol lon. 

A yý þý ðý ez gi ler den sü zü lüp þi ir ler de tit re þir ken, 

o a ra dý ðý ný bu lur. Yýl ký ya bý ra kýl mýþ kent ler de bi le o 

yýl dýz top lar. Koy nun da yýl dýz bü yü tür. 

Ken di ni u mu da vur ma dý ðý ak þam var mý dýr a ca - 

ba? “Fi lis tin as ký sýn da yýl lar” var gü cüy le o muz la rý - 

na a sý lýr ken, o þi ir ýr ma ðýy la meþ gul dür yi ne. 

“Hü zün ler a lýp sa tan” bir çer çi dir o. Ya þa mýn i - 

çin de hü zün de var dýr se vinç ler ka dar. Ay ný za man da 

sür gün mül te ci dir, Na zým gi bi va pur la rý her ok þa yý - 

þýn da el le ri ya nan. 

Su i çer ken vu ru lan düþ le rin bu luþ tu ðu gö ðe 

bak ma yý ih mal et mez hiç bir za man, çün kü o “ka nýn - 

da Kaf da ðý na yo la lan ka rýn ca lar dan bir hal kýn is ya - 

ný ný ta þýr”. Keh ri bar gü lüþ lü ço cuk lar i çin yü re ði ni 

or ta ya koy muþ tur çün kü o. E lin de bir kýr mý zý el ma - 

sý var dýr; o nun la ka tý lýr kav ga ya. 

“Tür kü be niz li ler”in þa i ri dir. Bu ki ta býy la biz 

sa vaþ zýrh lý la rý na çok þey öð re ti yor. Si murg Tu fa - 

ný’ný ye ni den baþ la tý yor, se si mi zi pos tal lar çið ne me - 

sin di ye. Tüm tut sak lar, o nun þi ir le riy le öz gür dür 

þim di. Hep si bir im ge nin sýr týn da ka nat aç mýþ týr öz - 

gür lü ðe. Kir pik le ri ne a sý lý ma yýn tar la la rý nýn pat la - 

ma sý na ge rek yok tur ar týk. Çün kü kal bi di na mit ku - 

yu su þa ir ler den bi ri dir o. Kir pik le ri ne a sý lý o ma yýn - 

lar pat lar sa di na mit le ri de in fi lak et ti rir. 

“Ya þa mak di ren mek tir” der ler. Pe ki ya di ren - 

mek? Di ren mek ya rat mak týr; ya ni sa vaþ mak. “Ne 

ya þam sýz þi ir ne de þi ir siz ya þam o lur” di yor. Bu na 

ke sin lik le ka tý lý yo rum. Þi ir siz bir ya þý mý as la ka bul 

et me me miz ge re kir. Dev rim ci le rin de, tüm yol daþ la - 

rý mý zýn da þi ir siz bir ya þa mý as la ka bul et me me le ri 

ge re kir. Ya ni sa de ce mü ca de le et mek yet mez. Sa de - 

ce sa vaþ mak yet mez. Bu i þin bir de yü rek ya ný var. 

Ben ce o ya ný da ta mam la yan bi raz þi ir dir. Þi ir ler ve 

tür kü ler dir, þar ký lar dýr. Bun lar ol ma dan öy le ku ru 

ku ru ya mü ca de le ve ril mez di ye dü þü nü yo rum. A yý - 

þý ðý i çin, “ha ya tým da çok ö nem li bir yer al dý lar. Ýn - 

ce lik, de rin lik ve gü zel in sa ný bul dum. Bir lik te ü ret - 

mek çok gü zel” di yor. Biz ce de o nun la bir lik te ü ret - 

mek çok gü zel. O nun gi bi bir þa ir le, o nun gi bi bir in - 

san la be ra ber ol mak, bu ra da ol mak, bu ça tý nýn al týn - 

da ol mak ve bir lik te bir þey ler ya pa bil mek çok gü - 

zel. “Ir mak a kýp gi di yor” di yor. E vet ýr mak ak ma ya 

de vam e di yor. He pi miz i çin. Ve biz o nun i çe ri sin de 

öð ren me ye de vam e di yo ruz. Yü re ði mi zi güç len dir - 

me ye de vam e di yo ruz. Ken di mi zi güç len dir me ye 

de vam e di yo ruz.

Önsöz yayın hayatına başladığında acaba 

1000. sayfayı görebilecek miyiz demiştik. 

İşte 1000. sayfamız.... 

5000. sayfada buluşmak dileğiyle 

M

dosya 

Devrim ve Edebiyat

Top lum la rýn ya þa mý ný de - 

rin den et ki le yen dö nem - 

ler var dýr. Bu dö nem ler 

in san lýk ta ri hin de bü yük al tüst 

o luþ la rýn ya þan dý ðý dö nem ler - 

dir. Bu top lum sal al tüst o luþ la - 

rýn et ki le ri yüz yýl la rý kap sa ya - 

cak ni te lik te dir. Ýþ te bun lar dan 

bi ri de 1871’de ya þa nan Pa ris 

Ko mü nü dür. Pa ris Ko mü nü 

pro le tar ya nýn ilk kez po li tik ik - 

ti da rý, yö ne ti mi ken di e li ne al - 

dý ðý ilk iþ çi ik ti da rý dýr. Et ki si 

sa de ce Pa ris’le sý nýr lý kal ma mýþ 

tüm dün ya yý et ki le miþ, tüm 

dün ya da ki iþ çi ve e mek çi le rin 

ya rý na da ir u mut la rý ný bü yü te bi - 

le cek le ri pra tik bir de ne yim ol - 

muþ tur. 

YA ÞA SIN KO MÜN 

Ko nu þan kal bi min se si, 

Kor kum, kay gým ta sam yok. 

ö vü ne rek, de rim ki: 

Be ðen di ðim tek bay rak 

Ký zýl renk li bay rak týr. 

ký zýl dýr ka ným gi bi, 

ka ným gi bi do la þýr 

i çin de yü re ði min. 

ço cuk lar, 

ya þa sýn Ko mün! 

ço cuk lar, 

Ya þa sýn Ko mün! 

o gün ler de ge le cek 

Her ço cu ðun a yak ka bý sý, 

her ke sin ek me ði, i þi gü cü 

sof ra sýn da i yi þa ra bý o la cak. 


ço cuk lar 


Sevgili Önsöz Okurlarý, 

“Ýþçi Emeðiyle Eylemiyle Deðiþtirir” dörtlememizin ardýndan, 

yaptýðýmýz deðerlendirme sonucu, dosya olarak “Devrim ve Sanat” 

konusunu kararlaþtýrdýk. Kapsamý çok geniþ olan böyle bir konunun 

altýndan ancak bölümlere ayýrarak kalkabileceðimizi 

düþündüðümüzden, “Devrim ve Edebiyat”, “Devrim ve Tiyatro”, 

“Devrim ve Müzik”, “Devrim ve Sinema”, “Devrim ve Plasitik 

Sanatlar” baþlýklarý altýnda incelemeye karar verdik. Ayný zamanda 

siz okurlarýmýzýn yapacaðý katkýlarla bu zor iþin altýndan birlikte 

kalkabileceðimizi biliyor ve desteklerinizi bekliyoruz. 

36

Her büyük altüst oluþ dönemi, yaþamýn her alanýnda olduðu 

gibi sanat alanýnda da büyük patlamalarýn yaþandýðý dönemleri 

beraberinde getirmiþtir. Devrim yalnýzca siyasi iktidarlarý 

deðiþtirmekle kalmamýþ, ayný zamanda o güne kadar ki egemen 

düþünüþ, yaþayýþ tarzlarýný da deðiþtirmiþtir. Bir çok dev eser tam da 

bu dönemin ürünü olarak ortaya çýkmýþtýr. Bu tek taraflý bir etkileþim 

deðildir elbette, ayný þekilde yaratýlan sanat eseri de kendi 

döneminin deðiþimine etkide bulunur. Devrim ve sanat iliþkisine 

diyalektik yaklaþým bize göstermiþtir ki, devrimler sanatýn geliþimi, 

sanattaki üretimler ise devrimlerin ilerleyiþini etkiler. 

Burjuva devrimlerin ardýndan yaþanan aydýnlanma dönemi, 

burjuva sýnýf açýsýndan kültür, sanat, bilim alanýnda büyük 

geliþmeleri de beraberinde getirmiþtir. Ayný þekilde iþçi sýnýfýnýn ilk 

iktidarý olan Komün’ün ardýndan sanat alanýnda yaratýlmýþ olan 

eserler, bize devrimler ve sanat arasýndaki karþýlýklý etkileþimi 

göstermiþtir. Komün kendi þairlerini, kendi yazarlarýný, kendi edebiyatýný 

yaratmýþtý. 

Ekim Devrimi ise sanat alanýnda yepyeni bir dönemi baþlatmýþtýr. 

Devrim için verilen zorlu mücadele, kendini ölümsüz eserler 

olarak ortaya koymuþtu. Ýþçi sýnýfýnýn yanýnda yer alan, ayný 

zamanda sýnýfýn kendi içinden yetiþtirdiði sanatçýlar, yaratýlan 

deðerleri estetize ederek, ölümsüz kýlmýþlardýr. Hangimizin 

dünyasýnda büyük bir deðiþim yaratmamýþtýr, Durgun Don, Ve 

Çeliðe Su Verildi, Seni Halk Adýna Ölüme Mahkum Ediyorum, 

Yarýn Bizimdir Yoldaþlar ve daha niceleri… Yüreðimizi harekete 

geçiren Nazým Hikmet, Neruda, Vaptsarov ve daha nice þairlerimiz 

deðil mi? Onlarýn dizelerinin yaratýlmasýna neden olan nasýl ki 

toplumsal gerçekler ise, bizim deðiþimimizde onlarýn dizelerinin 

etkisi yok sayýlabilir mi? Elbette, yok saymak mümkün deðil. 

Devrimler ve Edebiyat konusunu araþtýrmaya baþladýðýmýzda, 

nasýl büyük bir zenginlik ile karþý karþýya olduðumuzu görmüþ 

olduk. Bu zenginliðin tümünü bir dosya konusu içinde nasýl vereceðimizi 

çok düþündük. Þu anda elinizde olan dosyanýn tüm bu 

zenginliði sunmada eksikleri olduðunun farkýndayýz. Ama bunu bir 

giriþ sayalým diyor ve siz okurlarýmýzýn katkýsýný beklediðimizi bir kez 

daha belirtmek istiyoruz. 

Bahar sayýmýzýn dosya baþlýðý Devrimler ve Tiyatro olacaktýr. 

Bu alanda çalýþmasý olan, araþtýrmalarý bulunan tüm dostlarýn 

katkýlarýný bekliyoruz. 

Bahar sayýmýzda görüþmek dileðiyle… 

37 

E u ge ne Cha te la in 

6 A ra lýk 1829’da Pa ris’te 

doð du. Ýþ çi. 1848 Ha zi ran’ýn da 

ba ri kat lar da sa vaþ tý. 1851 A ra - 

lý ðý’nda tu tuk la nýp sür gün e dil - 

di. Ser best kal dý ðýn da po li ti ka - 

cý, pro pa gan da cý ve þa ir o la rak 

ey lem le ri ni sür dü re bil mek i çin 

rek lam cý lýk, ko mis yon cu luk 

gi bi iþ ler yap tý. 4 Ey lül 

1870’den son ra Pa ris Ko mü nü 

Mer kez Ko mi te si’nde yer a lýr 

ve ka sým 1870’te Sa vun ma 

bir li ði ni ku rar. Pa ris Ko mü nü 

sa vaþ çý la rýn dan. 14 Tem muz 

1874’te gý ya ben sür gün ce za sý - 

na çarp tý rý lýr. “A teþ Dar be si” 

ad lý der gi nin baþ ya za rý o lur, 

bir çok þi ir ki ta bý ya yýn la nýr. 

“1871 Sür gün le ri”, “Bi lin me - 

miþ Çi çek ler”, “Son Yýl la rým”. 

1902’de 73 ya þýn da öl müþ tür.

J.W. V.Go et he 

1749 – 1832 

Al man e de bi ya tý nýn ve kla - 

siz min en bü yük ya zar la - 

rýn dan o lan Go et he, 28 a - 

ðus tos 1749’da Frank furt’da doð - 

du. Var lýk lý bir a i le den ge len ba - 

ba sý ta ra fýn dan Ay dýn lan ma dü - 

þün ce si nin i de al le ri ne gö re ye tiþ - 

ti ril di. Kü çük yaþ ta Fran sýz ca, La - 

tin ce ve Es ki Yu nan ca öð ren di, 

gü zel sa nat lar ve ti yat ro yu ta ný dý. 

1765’de hu kuk e ði ti mi ne baþ la dý 

an cak has ta la nýp e vi ne dön dü. 

Din ve mis ti sizm le ta nýþ ma sý bu 

dö nem de dir. Ý yi le þin ce, hu kuk e - 

ði ti mi ni Stras bo urg’da ta mam la - 

dý. Dil ü ze ri ne a raþ týr ma lar ya pan 

Her der’le dost luk kur du. 1775’de 

We i mar Dü kü ta ra fýn dan el çi lik 

da nýþ man lý ðý na a tan dý ve 1782’de 

‘von’ un va ný ný al dý. Je na ken tin de 

i ka met e di yor du ve Schil ler’le de 

bu ra da ta nýþ tý. Yak la þýk on yýl sü - 

ren dost luk la rý sý ra sýn da, i ki ya zar 

o lum lu an lam da bir bi ri ni her yön - 

den et ki le di ler. Si ya si ka rý þýk lar 

ve top lum sal pat la ma la ra, 

1805’de Schil ler’in ö lü mü de ek - 

le nin ce çok sar sý lan Go et he, Je - 

na’dan ay rýl dý. Ya þý da hay li i ler - 

le miþ ti, kö þe si ne çe kil di; yaz dý, 

dur ma dan yaz dý ve ha ya tý nýn en 

ü ret ken dö ne mi ni ge çir di. 22 

Mart 1832’de We i mar’da öl dü. 

Al man E de bi yatı 

ve Dev rim 

Þi ir de Go et he ve Schil ler’i; mü zik te Be et ho ven ve Wag ner’i; fel - 

se fe de Kant ve He gel’i; bi lim de E ins te in ve Marx Planck’i ve 

bü tün bun la rýn ya ný ba þýn da, Marx ve En gels’i ye tiþ ti ren top rak - 

la rýn e de bi yat ta ri hi ni in ce le mek, hiç de ko lay de ðil. E ser le ri ni Al - 

man ca ve ren A vus tur ya lý, Ýs viç re li ve Çek ya zar lar da he sa ba ka týl dý - 

ðýn da, Av ru pa kül tü rü nün te mel ta þý yý cý la rýn dan bir ül ke nin e de bi ok - 

ya nu su na dal mak, her hal de ko ca bir ö mür ge rek ti rir di. Bu yüz den, a - 

raþ týr ma a la ný mý zý da ralt mak ve ö ne çý kan bir kaç ör nek le “dev rim ve 

e de bi yat” söy le þi mi zin Al man ya a ya ðý ný o luþ tur mak, bir ek sik lik o la - 

rak de ðil, bir zo run lu luk o la rak al gý lan sýn. 

Hu zur A ra yan Go et he 

Al man kül tü rü nün a na te ma sý ný tek bir söz cük le ö zet le mek ge re - 

kir se, her hal de bu söz, “gör kem li lik” o lur du. Her þe ye ol duk ça geç ve 

e pey ce ar ka dan baþ la ma nýn ge tir di ði ruh ha liy le Al man kül tü rü, ön de 

gi de ni al te dip geç me yi, ben zer le ri ni ih ti þam la göl ge de bý rak ma yý a - 

maç e di nen e ser ler ya rat tý. Köln Ka ted ra li, Re ich tag bi na sý ve Bran - 

den burg ka pý sý, bu e ði li min en so mut mi ma ri i fa de le ri dir. Be et ho - 

ven’ýn en ya kýn ar mo nik ez gi yi müt hiþ bir zen gin lik le be ze yi þi, Wag - 

ner’in gül yap ra ðý gi bi a çý lan kat mer li ve en in ce ay rýn tý lar da öl çü lü u - 

yu mu gö ze ten mü zi ði, gör ke min no ta la ra dö kül me si dir. Marx’ýn þa - 

kay la ka rý þýk söy le di ði “Ka pi tal’i tuð la ka lýn lý ðýn da yaz ma say dým, 

Al man ya’da o nu kim se cid di ye al maz dý” i fa de si, bu kül tü rün bi lim 

ve po li ti ka da bi le “gör kem” a ra yý þýn da o lu þu nun di le ge li þi dir. 

“Gör kem li Al man kül tü rü, ni ha ye tin de, bir bur ju va kül tü rü dür. 

Al man bur ju va sý ný fý ný, o nun kül tü rü nün be lir gin yan la rý ný, bü yük ta - 

ri hi o lay lar ya rat mýþ týr. Al man ya’da bur ju va sý nýf, er ken sa yý la bi le cek 

çað lar da ken di ni gös ter me ye baþ la mýþ tý. Kut sal Ro ma, Ger men im pa - 

ra tor lu ðu a dýy la u zun yýl lar var lý ðý ný sür dü ren e ge men fe o dal ya pý, 

Lut her’in pro tes tan re for mu ve To mas Mun zer’in ba þý ný çek ti ði er ken 

pro le ter a yak lan ma la rý ta ra fýn dan alt üst e dil miþ, da ha 16. yüz yýl da çü - 

rü yüp da ðýl ma ya yüz tut muþ tu. Al man bur ju va sý ný fý i se, kü çük ti ca ret 

kent le rin de si ya sal bir güç ha li ne gel miþ ti. Bur ju va it ti fa ký, Lut her ve 

Kal vin’in baþ lat tý ðý pro tes tan re form cu lu ðu gö rün tü sü al týn da, þe hir le - 

rin yö ne ti ci prens lik le ri ni ken di ya ný na çe ke rek ge niþ le di. Ro ma ka to - 

lik ki li se si ne bað lý lý ðý sür dü ren im pa ra tor lu ða kar þý, i çer de pro tes tan 

re form cu bur ju va it ti fa ký nýn mü ca de le si, za man la bü tün Av ru pa lý fe o - 

dal le ri sa va þýn i çi ne çek ti. 30 yýl sa vaþ la rý de nen bu a cý ma sýz ký yým da, 

Al man ya top rak la rý güç lü fe o dal kom þu la rý ta ra fýn dan par ça par ça ay - 

rýl dý. 1640’ta im za la nan West fal ya ant laþ ma sý i le, Al man ya on lar ca 

kü çük þe hir dev le ti ne bö lü nür ken, Fran sa tüm Av ru pa’nýn ko ru yu cu 

ha mi si i lan e di li yor du. 

38 

Setenay Berdan

30 yýl sa vaþ la rýn da Al man ya, nü fu su nun ne re dey se üç te bi ri ni kay - 

bet mek le kal ma dý, ne re dey se 300 yýl bo yun ca, Av ru pa’nýn bü yük güç - 

le ri a ra sýn dan si lin di. Bu bü yük fe la ket so nu cu, al man bur ju va sý ný fý na 

a ta let, han tal lýk ve fa ci a lar ya þa mýþ kur ban la ra öz gü bir si nik lik ha kim 

ol du. Al man ya’da bur ju va sý ný fý bir da ha hiç bir dev ri me ön cü lük et me - 

ye cek öl çü de ge ri çe kil miþ ti. 

Bur ju va sý ný fýn, e ner ji den yok sun, kor kak, a þý rý lý ðýn her tür lü sün - 

den ka çý nan si nik li ði, o nun sa na tý na da dam ga sý ný vur du. Din sel mis ti - 

sizm, ya da geç mi þin a ný la rý na ka çýþ, e de bi yat ta Hoff man’ýn ma sal la - 

rýy la, kü çük öy kü ki tap la rýy la (nu vel ler) ya þam bul du. Al man ya’nýn a - 

ta let ve mis ti sizm le do lu, i çe ka pa nýk kül tü rü nü aç mak, an cak ev ren sel 

ger çek li ðin pe þi ne dü þen fel se fi yak la þým la rýy la bü yük he ye can lar ya - 

ra ta cak, dev dü þü nür le rin e se ri o la bi lir di. Al man pra tik ya þa mý nýn han - 

tal lý ðý, fel se fe ve te o ri de ki a tý lým lar la den ge le ne bi lir di. Fel se fe de Kant, 

e de bi yat ta Go et he ni ha yet bu et ki yi ya ra tan de ha lar ol du lar. Kant’ýn hýz 

ver di ði fel se fi yo ðun luk, na sýl ki Ach te yi, Her der’i ve He gel’i ya rat týy - 

sa; Go et he’nin hü ma nizm ve a kýl cý lýk yük lü -a ma her za man a zýn lý ða 

düþ man- e de bi ya tý da, yal nýz ca sa nat çev re le ri ni de ðil, bur ju va sý ný fýn 

po li tik þe kil le ni þi ni de et ki le di. Kant, bur ju va sý ný fa ih ti ya cý o lan gü ve - 

ni ve a kýl cý lý ðý ver di. Got he de, “a þý rý lýk lar dan u zak, hu zur do lu ge li - 

þim” va az la rýy la bu þe kil le ni þi ta mam la dý. 

“Genç Wet her’in A cý la rý” Go et he’nin ilk genç lik e se ri dir, ve ro - 

man tik dö ne min ö lü mü ne ya ký lan bir a ðýt gi bi dir. Wert her, ger çek te 

Go et he’nin ken di si dir. Ya kýn ar ka da þý nýn ni þan lý sý Lot te’ye man týk ve 

sý nýr ta ný maz bir aþk la tu tul muþ tur. Öy kü nün so nun da Lot te, ken di si ne 

ro man tik ve taþ kýn .... ve ..bel li ol ma yan duy gu lar va de den þa ir Wert - 

her’in ye ri ne, ga ran ti li ve hu zur do lu bir ge le cek va de den dev let gö rev - 

li si ni þan lý sý na ter cih e de cek tir. Wert her aþk a cý sý na da ya na maz ve in ti - 

har e der. Böy le ce Go et he, si ya set te ol du ðu gi bi, aþk ta da a þý rý duy gu la - 

rýn yý ký cý lý ðý ný be tim ler. Hi ka ye nin a sýl kah ra ma ný, a cý lar i çin de in ti har 

e den Wert her de ðil, a kýl cý ve din gin bir a i le ya þa mý ný se çen Lot te’dir ve 

o ha yat ta ka lan dýr. 

Go et he, si ya set ve e de bi yat ta ki bu tav rý ný ö lü mü ne dek sür dü re - 

cek tir. Al man þo ve niz mi ni ve sa vaþ çý ha ma se ti yü cel ten Prus ya cý lýk a - 

kým la rýn dan ne den li nef ret e der se, dev ri min a þý rý lýk çý, yý ký cý ve de 

halk çý ö ge le rin den de o den li nef ret et mek te dir. Al man ya’yý iþ gal e den 

Na pol yon’la ki þi sel dost luk lar kur mak tan çe kin miþ ve 1789 dev rim le - 

ri ni halk çý a þý rý lýk la rý ný tör pü le ye rek o nu nam lu u cun da Av ru pa ký ta sý - 

na ta þý yan bu u fak-te fek a da ma hay ran lý ðý ný giz le miþ tir. “Ben dev rim - 

le ri sev mem, çün kü yýk tý ðý de ðer ler, ya rat tý ðýn dan faz la dýr.” di yor du. 

Týp ký Al man bur ju va sý nýf gi bi, Go et he’de, a týl gan lýk la ra ve he ye - 

can la ra yer ver me yen ev rim ci ve “hu zur lu” bir ge li þi min i de a li ze e dil - 

me si var dýr. Ya zý lý þý on lar ca yýl sü ren Fa ust ad lý e se rin de Go et he, bi lim 

de zir ve ye çý kan Dr. Fa ust’un, a yar tý cý þey tan Me fis to’yla gi riþ ti ði bir 

id di a yý an la týr. An laþ ma ya gö re Me fis to, Dr. Fa ust’u hiç bir in sa nýn u la - 

þa ma ya ca ðý ma ce ra la ra, rü ya lar a lem le ri ne, bü yü lü sa vaþ la rýn kah ra - 

man lýk la rý na, ta ri hi aþk la ra ve ni ce he ye can la ra sü rük ler. E ðer Fa ust, 

ya þa dý ðý bu an lar dan bi rin de, “Dur geç me, ne gü zel sin” der se, id di a yý 

kay be de cek tir, ka za nan Me fis to o la cak týr. E se rin so nun da Dr. Fa ust, 

bü tün o he ye can ka sýr ga la rýn dan ge çip, a sýl o la ný, hu zu ru, a maç lý ü re - 

tim de bu lur. Yok sul luk, suç ve -dev ri mi çað rýþ týr dý ðý þüp he siz- “zo run - 

lu luk”, Fa ust’un a maç lý ü re ti miy le re fa ha ka vu þa cak ül ke top rak la rýn - 

dan ko vu la cak týr. Ge ri ye yal nýz ca, coþ kun luk ve he ye can lar dan vaz ge - 

39 

J. C. F. Schil ler 

1759 -1805 

Al man ya’da 19. yüz yý lýn ilk 

ya rý sýn da or ta ya çý kan Ro - 

man tik fel se fe a ký mý nýn ö - 

nem li dü þü nü rü, þa ir, o yun ya za rý 

ve ta rih çi. Go et he’nin ya ný sý ra Al - 

man kla sik ça ðý nýn en ön de ge len 

i sim le rin den dir. 

Schil ler’in o yun la rý Al man ti - 

yat ro su nun stan dart re per tu a rýn da 

yer al mak ta dýr ve ba lat la rý en se vi - 

len Al man þi ir le ri nin a ra sýn da yer 

a lýr. Ö zel lik le sa nat ve e ði tim ko - 

nu sun da ki gö rüþ le riy le hak lý bir ün 

ka zan mýþ o lan Schil ler, 1795 yý lýn - 

da ya yýn la nan Ýn sa nýn Es te tik E ði - 

ti mi Ü ze ri ne Mek tup lar ad lý e se - 

riy le Ba tý kül tü rü nün bü tün bir ta - 

ri hi ni or ta ya koy ma yo lun da bir 

de ne me ye kal kýþ mýþ týr. O, iþ te bu 

de ne me çer çe ve si i çin de, mo dern 

in san da ki bö lün müþ lü ðü ve ya ban - 

cý laþ ma yý teþ his e den ilk dü þü nür - 

le rin den bi ri ol ma o nu ru nu ta þýr. 

“Bü yük ba þa rý la rýn sa hip le ri kü - 

çük iþ le ri ti tiz lik le ya pa bil me 

sab rý ný gös te ren ki þi ler dir.”

C. J.Heinrich Heine 

1797 - 1856 

"Eğer bir yerde kitapları yakıyorlarsa, 

orada eninde sonunda 

insanları da yakacaklardır." 

Silezya’lı Dokumacıların 

Türküsü 

"bir damla yaş yok karanlık 

gözlerinde 

dişlerini gıcırdata gıcırdata 

oturuyorlar tezgahta, 

acıyı, açlığı çektik yeterince; 

sana bir kefen örüyoruz 

ey Almanya 

bir örüp, üç küfür sallıyoruz 

örüyoruz, örüyoruz." 

çi þin “hü zün”ü kal mýþ týr. Fa ust, u ður suz bir ka dýn ký lý ðýn da, kar þý sý na 

çý kar “hü zün”e þöy le ses le nir. 

“Ben sa de ce dün ya yý do laþ tým, her zev ki saç la rýn dan ya ka la - 

dým. Be ni tat min et me ye ni bý ra ký ver dim. Kaç mak is te ye ni de ser - 

best bý rak tým. (Bu söz le, Lot te’nin ter ci hi a nýþ tý rý lý yor). Her çe þit 

he ves ler duy dum. Her is te di ði me u laþ tým ve u laþ týk ça, ye ni ar zu la - 

ra ka pýl dým, böy le ce ha ya tý mý fýr tý na lar i çin de ge çir dim. Ön ce bü - 

yük ve güç lü a dým lar a tý yor dum. A ma þim di ba si ret li ve ted bir li 

dav ra ný yo rum. Yer yü zü nü ye te ri ka dar öð ren dim. Ö te dün ya ya 

ba kan pen ce re i se, bi zim i çin ka pa lý dýr. Ka ma þan göz le ri ni kýr pa - 

rak o ra ya ba kan ve bu lut la rýn üs tün de ken di ne ben ze yen var lýk 

bu lun du ðu na veh me den ler, bu da la dýr. (Got he bu ra da Al man ya’yý 

“ye ni hý ris ti yan cý lýk la a ya ða kal dýr ma yý düþ le yen ge ri ci a kým la rý mah - 

kum e di yor) Ýn san bu lun du ðu ye re sým sý ký bas ma lý ve et ra fý na bak - 

ma lý dýr. Be ce rik li o lan lar i çin, bu dün ya ve rim siz de ðil dir. Son suz - 

luk lar da do laþ ma ya ne lü zum var! O nun bil di ði þey le rin hep si el le 

tu tu la bi lir. Bu se bep ten, in san ha yat ta yo lu na de vam et me li, ha ya - 

let ler le kar þý la þýr sa al dý rýþ et me me li, yo lun da yü rür ken hem e lem, 

hem haz duy ma lý, fa kat hiç bir za man e mel le ri tü ken me me li.” 

Dr. Fa ust, in san lý ða, din sel so fu luk tan a rý na rak bu dün ya i çin ça - 

lýþ ma yý, haz ve ü zün tü gi bi tüm in sa ni duy gu la rý bu a maç lý ça ba ya bað - 

la ma yý ö ðüt le dik ten son ra, bir ü ber mensch (üs tün in san) po zu na bü rü - 

ne rek, Go et he’nin her za man sý ra dan lýk ve ca hil lik le dam ga la dý ðý hal - 

ka e mir ler yað dý rýr: 

“U þak lar, he pi niz ya tak la rý nýz dan kal ký nýz. Ce sa ret le dü þün - 

dü ðüm þe yi her ke se se vinç le gös te ri niz. A let le ri ni zi a lý nýz, kaz ma 

kü rek le ri iþ le ti niz. Ta sar la nan þey, der hal ger çek leþ ti ril me li dir. Sý - 

ký bir dü zen ve hýz lý ça lýþ ma, en gü zel ö dü lü ha ke der. Bu bü yük e - 

se rin mey da na gel me si i çin bir iþ çi ye, bir baþ çý ye ter.” 

Ta sar la nan þe yi he men ger çek leþ ti re cek “baþ çý” Go et he’yle ay ný 

kent te, We i mar’da ka rar gah ku ran Prus ya kra lý dýr. Ýþ gal ci Na pol yon or - 

du la rý ný kov mak i çin hal ký si lah lan dý ran, bu a maç la on la ra bir çok de - 

mok ra tik hak ve öz gür lük va de den, fa kat va at le ri nin hiç bi ri ni tut ma - 

yan kra la, Go et he, iþ te böy le des tek o lu yor. De mok ra tik hak la rý gök yü - 

zü ne a it ha ya let ler o la rak i lan e di yor ve bur ju va sý ný fýn “bý ra kýn hak la - 

rý, ça lý þýn” di yor. Prus ya kra lý, Av ru pa’nýn en bü yük dü zen li or du su nu 

kur ma ya yö nel di ðin de, bu or du nun si pa riþ le ri ni üst le nen sa na yi ve ti - 

ca ret ka pi ta list le ri, Go et he’nin ö ðü dü ne u yu yor lar ve dev le tin , o sað - 

mal i ne ðin me me si ne a sý lýp, se mi ri yor lar. 

1848 Dev rim le rin de E de bi yat 

A ma Go et he’nin ö ðüt le ri ne uy ma yýp gök yü zün de ki ha ya let le ri a - 

ra ma ya de vam e den ler var dý. On lar en çok, Prus ya lý kra lýn ver di ði öz - 

gür lük söz le ri ni çið ne yip, tüm Al man ya’yý ko yu bir san sür ve bas ký al - 

týn da tut ma sý na öf ke le ni yor lar dý. Bu öf ke, 1830’da Fran sa’da pat lak 

ve ren Tem muz o lay la rýn da ve “cum hu ri yet” slo gan la rý al týn da sa va þan 

Lyon ba ri kat çý la rýy la, i yi ce a lev le ni yor du. 

Ya vaþ ça kay na ma nok ta sý na ge len hoþ nut suz lu ðu ve baþ kal dý rý yý, 

þa ir ler ta þý yor du. He men hep si soy lu ve zen gin bur ju va a i le le rin den ge - 

len bu þa ir ler gru bu, 1830’larda “Genç Al man ya” ad lý bir der gi çý kar - 

ma ya, ül ke yi din sel bir so fu luk la ve ko yu ge ri ci lik le yö ne ten sa ray e - 

ge men le riy le, þi i rin di lin den he sap laþ ma ya baþ la mýþ lar dý. Genç Al - 

man ya der gi si nin ya zar la rý a ra sýn da He i ne, Mandt, Gutzw gi bi ta nýn - 

40

mýþ i sim ler var dý. E ser le ri ya sak la nýp san sü re uð ru yor ol sa da, on lar, 

ne þe li bur ju va sa lon eð len ce le ri nin ve a ris tok rat bu da la la rý nýn vaz ge - 

çil mez par ça sý ol ma ya de vam et ti ler. Da ha son ra ki yýl lar da, Marx’ýn 

ya kýn bir dos tu ha li ne ge le cek o lan þa ir He in rich He i ne; “Ba lo la rýn 

sar hoþ e di ci li ði ni se vi yo rum. Ah bu es ki kül tür, ne ka dar çok çe ki - 

ci lik var on da. Pleb ler ka za nýn ca ne ka dar sý ký cý o la cak dün ya.” di - 

yor du. 

1842’de Al man ya’da ki ge ri ci li ðe kar þý dev rim ci de mok ra si nin 

bay ra ðý ha li ne ge len ve Karl Marx’ýn e di tör lü ðün de çý kan “Ren Ga ze - 

te si”ne þi ir ler yaz ma ya baþ la dý He i ne. Si lez ya lý do ku ma iþ çi le ri nin a - 

yak lan ma sý, ge ri ci re ji min düþ ma ný o lan bu yü rek li þa i ri, coþ kun, he ye - 

can lý ve a la bil di ði ne ya lýn þi ir ler yaz ma ya yö nelt ti. Si lez ya lý iþ çi ler ü - 

ze ri ne ka le me al dý ðý o en ün lü þi i rin de, do ku ma cý la rýn di lin den, kra la, 

pa paz ta ký mý na öf ke si ni bü tün a çýk lý ðýy la yan sý týr. 

Marx’la yap tý ðý bir soh bet te; “bey nim ko mü nist le ri se lam la sa 

da, ben bu yý ký cý güç ten kor ku yo rum.” di yor du ya, ay ný yý ký cý öf ke 

He i ne’nin ken di sin de de var dý. Yok sa, þu di ze le ri ya zar mýy dý hiç!? 

“Na rin me lo di ler yay ma 

Ba rýþ flü tü ol ma 

Sen, is yan bo ru su ol 

Ký lýç þa kýr tý sý, top gür le me si 

Vur, þak la, gür le, öl dür” 

He i ne i le ay ný dö nem de ya þa yan, he nüz ol duk ça genç bir þa ir ve 

ti yat ro ya za rý o lan Ge org Büch ner, Al man ya’da ilk il le gal dev rim ci ör - 

gü tün te mel le ri ni at mýþ tý. A dý “Ýn san Hak la rý Ko mi te si” o lan bu ör güt 

i çin de za na at çý lar, Fran sa’da ki a yak lan ma la ra ka týl mýþ es ki tü fek ler ve 

iþ çi ler var dý. Büch ner ken di ne Fran sýz dev ri mi nin ön der le rin den Dan - 

ton’u ör nek a lý yor du. “Dan ton’un Ö lü mü” ad lý ün lü ti yat ro e se rin de bu 

çað rý ya yer ve ri yor du: 

“Ha ya tý mýz ça lý þa rak ya vaþ ya vaþ öl mek ten i ba ret. Biz on lar - 

ca yýl dýr da ra ða cýn da sar kýp sal la ný yo ruz. a ma kur tu la ca ðýz. El bi - 

se le rin de ya ma ol ma yan la ra ö lüm! Nef ret! A ris tok rat la ra ö lüm! 

Ö lüm! Ö lüm!” 

Büch ner’in dev rim fik rin de, bur ju va zi ye yer yok tu, ne de ol sa on - 

lar da el bi se sin de ya ma ol ma yan lar ta ký mýn dan dý. Dev ri mi yal nýz ca 

yok sul la rýn, pro le ter ve köy lü le rin ba þa ra ca ðý na i na ný yor du, bur ju va sý - 

ný fa tam bir gü ven siz lik du yu yor du. “Çün kü dev rim on la rýn un van - 

la rý ný, zen gin lik le ri ni yo ke der. As lýn da dev rim bir güç so ru nu dur. 

Sün gü ye sün güy le kar þý dur maz sak, ne ka dar yü ce ve hak lý pren - 

sip le re sa hip ol sak da za val lý ca ye ni len biz o lu ruz” Büch ner, 1848 

dev rim le rin den on beþ yýl ön ce iþ te böy le ko nu þu yor du ve bu i ka zýn ne 

ka dar ye rin de ol du ðu on beþ yýl son ra an la þý la cak tý. 

Ýn san Hak la rý Ko mi te si a dý na ya yýn la dý ðý bil di ri yi Büch ner “Ku lü - 

be le re Ba rýþ Sa ray la ra Sa vaþ” çað rý sýy la son lan dý rý yor du. An cak, ko - 

mi te i ha ne te uð ra dý, ü ye le rin ço ðu Al man ya zin dan la rýn da a ðýr iþ ken - 

ce ler de öl dü ler. Büch ner, son an da Ýs viç re’ye ge çe rek, bu ö lüm ka pa - 

nýn dan kur tul du. Fa kat bu ye nil gi ru hun da o na rýl maz dar be ler aç tý. U - 

mut suz luk ve ye nil gi yý ký mý i çin de genç þa ir 23 ya þýn da ha ya ta göz le - 

ri ni yum du. 

Al man ya’da bur ju va ve zen gin soy lu a i le ler den ge len e de bi yat çý - 

lar, dev rim ci ge liþ me le rin hýz lan dý ðý 1840’lý yýl lar bo yun ca bir an da 

dev ri min ön der le ri ha li ne ge len Marx-En gels’le i liþ ki ler kur du lar. 

Fran sa’da pat la yan 1848 dev ri mi, ký sa sü re de Al man ya top rak la rý na 

41 

Karl Georg Büchner 

1813-1837 

Alman oyun yazarıdır. 20. 

yüzyıl Alman tiyatrosunun 

temellerini atmıştır. 

Alman romantizminin aksine 

yapıtlarında, insanları toplumsal, 

tarihsel ve psikolojik boyutları ile 

ele aldı. 1835'de yazdığı, ilk 

oyunu olan “Danton'un Ölümü”, 

Fransız Devrimi'ni konu alıyordu. 

1836'da yazmaya başladığı fakat 

yarıda kalan oyunu “Woyzeck”, 

temel karakterleri işçi sınıfından 

seçilmiş olan bu oyun, sonradan 

Alban Berg tarafından opera 

olarak bestelendi.

Tho mas Mann 

1875-1955 

20. yüz yý lýn en ö nem li Al man 

ya zar la rýn dan bi ri dir. 1895’te 

a ða be yi Hen rich i le bir lik te 

Ý tal ya’ya git ti. 1914’te Mü nih’e 

dön dü. 1929 yý lýn da No bel E de bi - 

yat Ö dü lü’nü ka za nan ya zar Na zi 

yö ne ti mi be nim se me di ði i çin 1933 

yý lýn da Al man ya’dan u zak laþ tý rýl - 

dý. 20. yüz yýl Al man ro ma ný nýn, 

çað daþ Av ru pa e leþ ti rel ger çek çi li - 

ði nin en ö nem li tem sil ci le rin den 

bi ri dir. E ser le ri ni yaz ma sü re ci nin 

i çi çe geç ti ði gö rü lür. He men he - 

men bü tün ya pýt la rý ken di ya þam 

öy kü sü nü te mel al mak la bir lik te, 

bun la rýn hiç bi rin de öz nel lik çer çe - 

ve sin de sý ký þýp kal ma mýþ hep si ne 

ev ren sel bir an lam ka zan dýr ma yý 

ba þar mýþ týr. Go et he ve Tols toy’un 

ya ný sý ra Wag ner, Schil ler gi bi ya - 

zar ve dü þü nür ler le il gi li ça lýþ ma 

ve si ya sal ya zý la rý bu lu nan Tho - 

mas Mann, 12 A ðus tos 1955’te 

Zü rih’te ya þa mý ný yi tir miþ tir. 

sýç ra dý. Dev rim ci þa ir ve ya zar lar, bir sü re dir ya rat týk la rý et kiy le be re - 

ket li bir dev rim top ra ðý o luþ tur muþ lar dý. 

Þa ir Frez lig rath, -ki, Marx, Ka pi tal’in bir cil di ni o na a da ya cak ka - 

dar bu þa i ri se ver di-, Al man ya’da ki dev ri min i de al le ri ni þi ir le rin de yü - 

ce leþ ti ri yor du. 

“Cum hu ri yet! Cum hu ri yet! 

O a man sýz, yü ce bir ça lýþ may dý 

Biz yen dik ký sa sü re de 

Cum hu ri ye ti kur duk sün güy le” 

Fre i lig rath bir baþ ka þi i rin de þöy le ses le ni yor: 

“halk lar la her yer de doð muþ öz gür lük 

hak var, ma dem ki doð muþ öz gür lük 

Hak! Öz gür lük!” 

Gü nü müz o ku yu cu su na ve dev rim ci bi lin ci ne gö re, ol duk ça ba sit 

gö rü nen bu þi ir ler, 1848 dev rim le rin de, Al man ya’nýn dev rim ci iþ çi le ri, 

köy lü le ri ve za na at çý la rý a ra sýn da bü yük yan ký bu lu yor du. Cum hu ri yet, 

hak, öz gür lük -bir za man lar Go et he’nin, gök yü zü nün ha ya let le ri a ra sý - 

na yol la dý ðý bu i de al ler bur ju va sý ný fýn saf la rýn dan çýk mýþ þa ir le rin di - 

lin de, e mek çi kit le le ri coþ tu ran, da ha sý ký bir sa va þý ma sü rük le mek i çin 

ih ti yaç duy duk la rý he ye ca ný ve ren bay rak lar gi biy di. Ba sit, ya lýn ve 

net. Yýl lar son ra En gels; “Bir cum hu ri yet sö zü i çin ö lür dük, a ma o 

gün ler, þü kür ge ri de kal dý” di ye cek ti. En gels’in duy gu la rý na ka týl ma - 

mak el de de ðil. 

Büch ner, He i ne, Fre i lig rath, 1848 dev rim le ri nin Al man ya’da ki ha - 

zýr la yý cý la rý ve güç lü si lah la rý ol du lar. Fa kat dev rim ler ba þa rý sýz lý ða uð - 

ra dý ðýn da, ye nil gi nin çe tin sý nav la rýn dan ge çe me di ler. Bur ju va zi, ken - 

di sa fýn dan çýk mýþ bu þa ir ve sa nat çý la rýn ö nem li bir bö lü mü nü sa týn al - 

dý. Ne var ki, He i ne ve Fre i lig rath, u mut suz luk yük lü ol sa lar da, bur ju - 

va ziy le son ne fes le ri ne dek uz laþ ma dý lar. Her i ki si de bü yük yok sun luk 

ve sý kýn tý lar i çin de öl dü ler. 

Tho mas Mann’dan Dar Ka fa lý lar Ge çi di... 

Al man bur ju va sý ný fý, “cum hu ri yet, hak, öz gür lük” di yen dev ri mi 

boð muþ tu, a ma o dev ri min mi ra sý ný ye ri ne ge tir mek zo run day dý. Yok - 

sa, Ýn gi liz ve Fran sýz ra kip le ri kar þý sýn da hiç bir re ka bet güç le ri kal ma - 

ya cak tý. Prus ya lý Bis marck’ýn kýr ba cý ný ka bul le nip Al man bir li ði ni ni - 

ha yet sað la dý lar. Geç ve ge ri de kal ma nýn te la þýy la, ü re tim le en son tek - 

nik le ri kul la na bil mek i çin, her yer de te kel ci bir leþ me ler ger çek le þi yor - 

du; ül ke de mir yol la rý ve li man lar la do na ný yor du. “Gör kem” ça ðý baþ - 

la mýþ tý. Ü re ti len her þey, ra kip le ri nin yap týk la rýn dan da ha ye ni, da ha et - 

kin ol ma lýy dý. Kö mür ve de mir ma de niy le do lu ül ke de “de mir-çe lik” 

ça ðý baþ la mýþ tý. 

Bur ju va sý nýf, ü re tim de ki bu gör kem li a tý lým la meþ gul dü. Sý na - 

i ge li þi min doð ru dan ü rü nü pro le tar ya da, dün ya nýn en güç lü ve Mark - 

sist par ti si ni ya rat mak la meþ gul dü. 

Mü zik te Wag ner’in, fel se fe de Ni etsc he’nin dö ne miy di. Bur ju va zi - 

nin gör ke mi bi rin ci si ne ý þýk, i kin ci si ne ka ran lýk o la rak yan sý mýþ tý. On - 

bin ler ce iþ çi yi ba rýn dý ran fab ri ka lar, dev li man lar ve ge mi ler le yer yü - 

zü ne in di ri lip mad de le þen yü ce li ðin ya nýn da, gi de rek cü ce le þen ser ma - 

ye grup la rý i çin öz gür lük, cum hu ri yet, sa de ce pro le ter par ti nin ka rar lý 

mü ca de le sin de di le ge ti ri len tat lý bir düþ tü sa de ce. Te kel ci li ðin si lin dir 

gi bi ez di ði bur ju va ke sim ler i çin, Ni etsc he’nin ni hi liz mi ve öz gür in sa - 

nýn yi tip gi di þi ne a ðýt la rý, bu gi di þi ter si ne çe vi re cek bir ü ber mensch 

42

(üs tün in san) a ra yýþ la rý, so nu Na zizm le bi te cek ma ce ra nýn ilk ba sa mak - 

la rýy dý. Al man ya, bur ju va de mok ra si si nin yü ce i de al le riy le sar hoþ o la - 

ma dan, te kel ci ge ri ci li ðin ba ta ðý na sap lan mýþ tý bir kez. 

Al man bur ju va sý ný fý nýn ge liþ me si ni an la tan en gü zel e ser, kuþ ku - 

suz, Tho mas Mann’ýn 1901’de ba sý mý ya pý lan “Bud denb ro ok A i le - 

si”dir. Bu e ser de T. Mann, o ku yu cu ya, Ku zey Al man þe hir le rin den 

Wbeck’te, ye rel ga ze te ler ve ce mi yet ha ber le rin den baþ ka bir þe yin o - 

kun ma dý ðý bu kent te ki dar ka fa lý bur ju va ya þa mý ný, Bud denb ro ok lar ör - 

ne ðiy le su nar. 

Za na at çý lýk tan ti ca re te a tý lan Bud denb ro ok la rýn, 19. yüz yý lýn son 

yýl la rý na dek, ül ke de ki de ði þim le re, is yan ve dev rim le re kar þý tep ki le ri - 

ni, yan sýz gi bi gö rü nen fa kat alt tan al ta kes kin bir i ro niy le yan sý týr 

Mann. Bu an la mýy la, ro man, ti pik bir Al man bur ju va dar ka fa lý lý ðýn ay - 

rýn tý lý bir pa no ra ma sý dýr. Kah ra man lar, tü müy le bur ju va çev re den dir, 

an la tý lan o lay lar da bu çev re nin dý þý na çýk maz. 1848 dev ri mi bi le, so - 

kak ta ki le rin gö zün den de ðil, is yan cý la rýn ku þat tý ðý be le di ye bi na sý nýn i - 

çin de ki bur ju va la rýn gö zün den ak ta rý lýr. Be le di ye mec lis ü ye si Kon sül 

Bud denb ro ok, dý þar dan i çe ri ye ya ðan taþ la rýn ka bart tý ðý ö lüm kor ku - 

sun dan da ha güç lü bir ne den le, sa de ce hu zur suz la nan ka yýn pe de ri ne 

bir a ra ba bul mak i çin dý þa rý çýk tý ðýn da, 1848 is yan cý la rýy la kar þý la þýr ve 

on la ra þöy le ses le nir: 

“Dü ze ni boz du nuz, so kak lam ba la rý ný bi le yak ma dý nýz. Ne il - 

gi si var bu nun ih ti lal le...” 

Al man bur ju va sý ný fý, 19. yüz yýl bo yun ca e sir a lan dar ka fa lý lý ðý, 

bun dan da ha i yi res me den pa saj, zor bu lu nur. Ro man, baþ tan so na dur - 

gun bir su gi bi a kar. Ne si lah lar a teþ le nir, ne ký lýç lar þa kýr dar. Kah ra - 

man lar, has ta lýk lar dan ya da ih ti yar lýk tan ö lüp gi der. Tho mas Mann, 

bü tün ya þam la rý ný el le rin de ki ser ma ye yi bi rik tir me ye a da yan bu a i le yi, 

yi ne ay ný te mel ü ze rin de yý ký ma uð rat ma yý ih mal et mez. Tüc car Bud - 

denb ro ok lar, her a lan da e ge men o lan te kel ci güç kar þý sýn da tu tu na maz - 

lar ve if las e der ler. 

19. yüz yýl so nun da Al man ya’da on bin ler ce Bud denb ro ok var dýr. 

Em per ya list le þen Al man ya’nýn te kel ci sa na yi gü cü ne ka tý la ma yýp, bu 

her a lan da ge ri ci lik e ði li mi ne kar þý ge le bi le cek e ner ji yi bu la ma mýþ li - 

be ral ler ve kü çük-bur ju va lar, o yýl la rýn e de bi ya týn da ki ni hi list e ði lim - 

le re, sü rek li yön de ðiþ ti ren a ra yýþ la ra te mel ol du lar. 

Ba ri kat lar da Do ðan Ýþ çi Sý ný fý Sa na tý 

Al man bur ju va sý ný fý nýn dam ga sý ný vur du ðu sa nat, 20. yüz yý lýn 

baþ la rýn da bir a ra yýþ i çi ne gi rer ken, dün ya nýn en güç lü par ti si ne sa hip 

iþ çi sý ný fý i se, saf la rýn dan he nüz güç lü e de bi yat çý lar çý ka ra mý yor du. Bu 

du rum sa nat ve dev rim i liþ ki si nin en can a lý cý so run la rýn dan bi ri ne ý þýk 

tu tu yor. 

Al man iþ çi le ri, 20. yüz yýl ba þýn da, ço ðu za man 12 sa a te va ran, çok 

yo ðun ve di sip lin li bir ça lýþ ma nýn tut sa ðýy dý. Tüm dün ya nýn pro le ter le - 

ri gi bi, on la rýn ya þam la rý ný da, ma ki ne le rin ta kýr tý sý, me ka nik pres le rin 

güm bür tü sü ve pay dos sa a ti son ra sý ya rý uy ku lu, bit mek bil me yen e ve 

dö nüþ yol la rý nýn so luk renk le ri dol du ru yor du. Ya þa ma tran vay du rak la - 

rý nýn ve bu ðu lu cam la rýn a ra sýn dan ba kan lar, yo ðun dü þün sel bir e mek 

is te yen sa nat sal et kin li ðe na sýl u la þa cak lar dý? 

Ö te yan dan, iþ çi sý ný fý a dý na dü þün sel fa a li yet i çin de o lan ve o na 

“or ga nik bað lar”la i liþ ki le nen bir ay dýn ta ba ka söz ko nu suy du. On lar, 

i çin de ya za ma dýk la rý bu pro le ter dün ya yý, ne den li bü tün lük lü ve ek sik - 

43 

Ste fan Zwe ig 

1881-1942 

Öð re ni mi ni Vi ya na ve Ber - 

lin ü ni ver si te le rin de, fel se - 

fe bö lü mü’nde ta mam la dý. 

Ýn gi liz ce, Fran sýz ca, Ý tal yan ca, La - 

tin ce ve Yu nan ca öð ren di. Ga ze te - 

ler de mu ha bir lik yap ma ya baþ la - 

yan Zwe ig, bir çok ül ke yi do laþ týk - 

tan son ra Zü rih’e gel di. Bi rin ci 

Dün ya sa va þý baþ la mýþ tý . Ya zar; 

Vi ya na sa vaþ ka rar ga hý na “Sa vaþ 

Ar þi vi Bö lü mü ”ne me mur o la rak 

gir di. Sa vaþ kar þý tý ki þi li ðiy le ta - 

nýn dý. Ges ta po’nun, e vi ni ba sýp si - 

lah a ra ma sý ü ze ri ne, ül ke si ni terk 

et mek zo run da kal dý. Ön ce Ýn gil te - 

re’ye da ha son ra New York’a git ti. 

Zwe ig yol cu luk la rýn dan bi rin de ta - 

nýþ tý ðý ve ev len di ði, i kin ci e þi Lot - 

te Alt man i le Bre zil ya’ya yer leþ me 

ka ra rý al dý. Bu ka ra rý ný uy gu la yan 

ya zar; çok sa yý da de ne me, öy kü, 

ro man ve ya þam öy kü le ri yaz dý. 

Av ru pa’nýn ve ül ke si nin i çi ne düþ - 

tü ðü du rum dan, bü yük ü zün tü 

duy mak tay dý. Ya þa mýn da ya þa dý ðý 

bü yük düþ ký rýk lýk la rý nýn da et ki - 

sin de ka la rak ka rý sý Lot te i le bir - 

lik te in ti har et ti.

An na Seg hers 

1900-1983 

1900 yý lýn da, Al man ya’nýn 

Ma inz ken tin de doð du. Ta rih, sa - 

nat ta ri hi ve si no lo ji öð re ni mi nin 

ar dýn dan dev rim ci ay dýn lar çev re - 

si ne gi ren Seg hers, 1933’te Al - 

man ya’da fa þiz min ik ti da ra gel me - 

siy le Fran sa’ya sý ðýn mak zo run da 

kal dý. Pa ris’te si ya sal ya yýn or gan - 

la rýn da ça lýþ tý. 1940’ta Pa ris iþ gal 

e di lin ce ön ce Mar sil ya’da 1941’de 

de Mek si ka’da ya þa dý. 1942’de 

ABD’de ya yým la nan ‘Das si eb te 

Kre uz’ad lý ro ma nýy la dün ya ça - 

pýn da ün ka zan dý. 

1947’de Al man ya’ya dö nüp 

Do ðu Ber lin’e yer leþ ti ve 1983’te - 

ki ö lü mü ne dek o ra da ya þa dý. Kle - 

ist, Büch ner, U lus la ra ra sý Le nin 

Ba rýþ ve Marx ö dül le ri sa hi bi An - 

na Seg hers, çok sa yý da ki ro man ve 

öy kü le ri nin ya ný sý ra de ne me le riy - 

le de ta nýn mak ta dýr. San ta Bar ba - 

ra lý Ba lýk çý la rýn A yak lan ma sý, 

Tran sit, Ö lü ler Genç Ka lýr, Ye din - 

ci Çar mýh, Yol daþ lar, Ö lü Kýz la rýn 

Ge zi si, Türk çe de ya yým lan mýþ ö - 

nem li ya pýt la rý a ra sýn da dýr. 

siz yan sý ta bi lir ler di? Ha ya tý so kak lar da ve mülk süz ler a ra sýn da geç miþ 

bir Gor ki, an cak yüz yýl da bir gö rü le bi le cek is tis na sa yýl ma lýy dý. Al - 

man ya, böy le bir is tis na ya da hi sa hip o la ma dý. Bu yüz den iþ çi sý ný fý, 

ken di e de bi ya tý ný ken di si nin ya rat tý ðý ko þul la rý, an cak üc ret li kö le lik - 

ten kur tu la ca ðý bir top lum sal dev rim den son ra bu la bi lir di. O bü yük gü - 

ne ka dar, ço ðu bur ju va saf lar dan ko pup gel miþ bu “or ga nik ay dýn lar”, 

on lar a dý na sa nat sal et kin lik ya ra ta cak lar dý. Sa nat sal bü tün lük, ya ni 

pro le ter sý ný fýn ken di sa na tý ný biz zat ken di si ü ret me si, top lum sal bir 

dev ri min e se ri o la bi lir di. O gü ne dek ya pý lan lar, ha zýr lýk tan, mi ra sýn 

göz den ge çi ril me sin den i ba ret ka la cak tý. Top lum sal dev rim çýð lýk la rý - 

nýn so kak la rý dol dur du ðu 1918-1923 yýl la rý i se, sa nat sal bü tün lü ðe u - 

laþ ma da ya rým kal mýþ bir ba þa rý nýn hi ka ye si ne ta nýk o la cak tý. 

Bi rin ci em per ya list pay la þým sa va þý nýn he men bi ti min de, Al man - 

ya’da dev rim pat lak ver di. Karl Li ebk ne icht, Ber lin’de top la nan yüz - 

bin ler ce iþ çi nin ö nün de, sos ya list cum hu ri ye ti i lan et ti. Fa kat, sos ya liz - 

me i ha net e den sos yal-de mok rat par ti li der le ri, dev ri mi ez mek i çin te - 

kel ci Al man e ge men le riy le bir leþ mek ten çe kin me di. Bu na rað men 

dev rim, 1923’te kal dý rý lan son ba ri kat la ra dek, dö ne me dam ga sý ný vur - 

du. 

Bu çe tin mü ca de le ler, a yak lan ma lar ve ba ri kat lar la do lu yýl lar da, 

iþ çi sý ný fý e de bi ya tý bü yük bir can lý lýk gös ter di. Kla ber, Gotsc he, Ho e - 

zi, Bre del, Marc ha wit za ve Ne u enk ratz gi bi ya zar ve þa ir ler, biz zat ka - 

týl dýk la rý o bü yük dev rim yýl la rý nýn can lý an la tým la rýy la do lu coþ kun e - 

ser ler ver di ler. Bu e ser ler ge nel de ba sit di ya log la ra da ya nan, iþ çi sý ný - 

fý na gün cel dev rim ci sa vaþ ta net po li tik he def ler ve ders ler gös te re cek 

ya lýn lýk ta, e de bi üs lup kay gý sý güt me den kah ra man la rý ný en yü ce i de a - 

ler le be ze yen e ser ler di. On lar, ka rar lý lý ðýn, en üst bi çim le re bü rün müþ 

mü ca de le le rin ve sý ra dan in san la rý ko lay lýk la et ki le ye cek sar sý cý o lay - 

la rýn an la tým la rýy dý lar. Çok u cu za sa týn a lý na bi li yor ve ký sa sü re de o ko - 

nu yor lar dý. A maç, a ce le si o lan bir dev rim ci sü re ce ge re ken a ji tas yonpro 

pa gan da gü cü nü, e de bi yat la pe kiþ tir mek ti. 

A yak lan ma yýl la rý, iþ çi sý ný fý e de bi ya tý i çin an cak bir baþ lan gýç vu - 

ru þu sa yý lan, dev ri min can lý i de al le ri nin sý ra dan ki þi le ri kah ra man laþ - 

týr dý ðý o la ða nüs tü gün le rin res mi dir. A yak lan ma yýl la rýn da, dev rim ci 

kah ra man lý ðýn ö ne çýk tý ðý e de bi yat, kit le le rin ü ze rin de bir gü neþ gi bi 

par lar. 

A ma dev ri min fýr tý na la rý ge çip, ye ri ni dur gun luk, iþ ve ge çim sý - 

kýn tý sý nýn gün lük te la þý al dý ðýn da, iþ çi sý ný fý nýn e de bi ya týn dan ge ri ye 

pek az iz kal mýþ týr. Ýþ çi sý ný fý, sa nat sal bü tün lü ðü tek yan lý ve ge çi ci bir 

sü re sað la yan dev rim gün le rin den, kuþ ku suz, si ya si bi ri kim ka dar, sa - 

nat sal bi ri kim el de et miþ o la rak çý kar. A ma bu bü tün lük, sa de ce pro le - 

tar ya ik ti da rýy la sað la na bi le cek, ga ran ti ye a lý nýp ge liþ ti ri le cek tir. 

Zih ne A çý lan Ü çün cü Göz: Sa nat 

1918-1923 Al man dev ri mi nin ye nil gi si ü ze ri ne çok ça ya zýl dý. A - 

ma þim di ye dek pek az tar tý þý lan bir ol gu yu bu ra da ma sa ya ya tý ra lým. 

Ko mü nist par ti si ve sos yal-de mok rat lar a ra sýn da çok ça par ça ya bö lü - 

nen Al man pro le tar ya sý, bit mek bil me yen tar týþ ma lar a ra sýn da, ken di - 

ne uy gun o lan doð ru dev rim ci yo lu a yýr de dip kav ra mak ta zor lan dý. Bu 

kav ra yýþ ek sik li ði nin ta rih sel ve sos yal te mel le ri ya nýn da, bir de es te - 

tik-sa nat sal bi ri kim yok sun lu ðu nu da vur gu la mak ta ya rar var dýr. 

Le nin, Rus ya’da iþ çi sý ný fý na hi tap e der ken, ko nuþ ma ve ya zý la - 

rýn da sýk sýk Go gol, Puþ kin, Sçer din ve Çer ni þevsky gi bi bü yük e de - 

44

i yat çý lar dan a lýn tý ve ör nek le re yer ve rir di. Bu, an lam sýz bir ça ba de - 

ðil di. 

Ýn san lar i çin kav ra yý þýn çe þit li bi çim le ri var dýr: Ýz le nim ler, de ne - 

yim ler, ak ta rým lar ve bu na ek o la rak bir de sa nat sal al gý la yýþ. Rus - 

ya’da iþ çi sý ný fý nýn kav ra yýþ ka pa si te si ni art tý ran, tam da bu sa nat sal 

al gý la yýþ týr. Rus ya’nýn e le a vu ca sýð maz dev rim ci sa nat ya pýt la rý, iþ çi 

sý ný fý par ti si nin a ji tas yon la rýn dan çok ön ce, e mek çi le rin al gý la yýþ la rýn - 

da be lir gin bir yer e din miþ ti. 

Po li ti ka nýn di li nin zo run lu dar lý ðý, net leþ ti ril miþ ya lýn he def ler, 

ha re ke te ka tý lý mý sað la yan bir leþ ti ri lip ba sit leþ ti ril miþ sim ge ve kod - 

lar la öy le si ne yük lü dür ki, in san lar ken di le ri ni a sýl ha re ke te ge çi ren 

kar ma þýk et ki le ri, ken di le ri ne öz gü ba kýþ ve kav ra yý þý, bu or tak po ta - 

da e rit mek du ru mun da dýr. Fa kat, dev ri min zor lu dö ne meç ler le ö rül dü - 

ðü ve in san la rýn her bi ri nin yo ðun la þan po li tik tar týþ ma ve kar ma þa i - 

çin de ken di ne a it doð ru la rý bul mak zo run da bý ra kýl dý ðý an lar da, on la - 

rýn yar dý mý na sa nat sal al gý lar ye tiþ me li dir. Sa nat sal al gý, po li tik slo - 

gan la rýn, sim ge le rin, kod la rýn ar dýn da ki a sýl ger çe ði gör me le ri ne, i de - 

o lo jik ve fel se fi bi ri kim ya nýn da et kin bir rol oy nar. Di ren me nin Es te - 

ti ði ad lý ya pý týn da Pe ter We iss, genç bir iþ çi nin kim li ðin de, bu sa nat - 

sal al gý nýn gü cü nü ol duk ça ye rin de i fa de e di yor. 

“Ka pa lý bir ba kýþ a çý sý nýn ö te si ne ge çip çok an lam lý lý ðýn o la - 

nak ver di ði böy le si ne þa þýr tý cý i fa de bi çim le ri bi zim i çin ve ya þa dý - 

ðý mýz me ka niz ma la rý, du ra ðan bir dü zen le me nin ya pý la bi le ce ðin - 

den da ha de rin le me si ne gör me mi zi sað lý yor du. Bu i fa de bi çim le ri - 

nin ti pik ö zel li ði, a yal gü cü mü zü ha re ke te ge çi rip, bi zi i liþ ki ler, 

ben zet me ler bul ma ya it me si, böy le ce kav ra ma ka pa si te mi zi ge niþ - 

let me siy di.” 

19. yüz yý lýn son çey re ðin den i ti ba ren çok ö nem li po li tik ve i de o - 

lo jik ba þa rý la ra im za a tan Al man pro le tar ya sý, bu ge liþ kin li ðe pa ra lel 

bir sa nat sal et kin lik or ta ya ko ya ma dý ðý i çin, a vu cu nun i çin de ki dev ri - 

min ka çý þý na ta nýk ol du. El bet te, 1918-1923 dev rim le ri nin ye nil gi si 

tek ba þý na bu yok sun luk la a çýk la na maz; a ma bu yok sun lu ðun vur gu - 

lan ma dý ðý bü tün a çýk la ma lar, yi ne de ek sik ka lýr. 

Fa þist Na zi par ti si nin ik ti da ra ge li þi, mu az zam bas ký la rý be ra be - 

rin de ge tir di. San sür ler, top la ma kamp la rý na dol du ru lan mil yon la rýn i - 

çin de ki sa nat çý lar, he nüz doð mak ta o lan iþ çi sý ný fý e de bi ya tý ný ke sin ti - 

ye uð rat tý. Fa þist Na zi ik ti da rý, e mek çi ha re ket i çin de ki sa na týn gü cü - 

nün far ký na var dý ðý i çin, en bü yük dar be ler den bi ri ni bu a lan da ger çek - 

leþ tir di. Bin ler ce ya za rýn mil yon lar ca ki ta bý bü yük mey dan lar da is te - 

rik þen lik ler ve vah þi bir iç gü dü nün ha re ke te ge çi ril di ði tö ren ler le ya - 

kýl dý. 

Top la ma kamp la rýn da kre ma tor yum la ra, gaz o da la rý na dol du ru lan 

mil yon lar ca in san dü þü nül dü ðün de, ki tap la rýn ya kýl ma sý na ö nem at - 

fet mek, pek na if bir yak la þým gi bi gö rü ne bi lir. Fa kat bu ey lem, baþ lý - 

ba þý na, in san la rýn en ö nem li di re niþ ve sa va þým a raç la rýn dan bi ri ni, on - 

la rýn e lin den a lý yor du. Na zi ler, çýl gýn ca bir is te ri nin gü dü le riy le de ðil, 

ne yap týk la rý ný pe ka la bi le rek, ki tap lar ya ký yor du. 

Sa nat, her in sa nýn zih nin de ba rýn dýr dý ðý bir güç tür. Bel lek de ni len 

dü þün sel güç, in san ken di var lý ðý ný ko ru sun ve o var lýk teh li ke ye düþ - 

tü ðün de o na yar dým cý ol sun di ye, mil yon lar ca yýl lýk ev ri min so nu cun - 

da or ta ya çýk mýþ týr. Bel lek te top la nan gör sel ve i þit sel iz le nim ler, týp - 

ký bil gi sa ya rýn mik ro iþ lem ci si gi bi, i de o lo jik ve sa nat sal et kin lik ler ta - 

ra fýn dan iz le nir, der le nir, bi çim le nir. Ýþ çi sý ný fý nýn i de o lo jik dü zen le - 

45 

Peter Weiss, 

1916 -1982 

Dokuma imalatçısı Yahudi 

bir baba ile aktris bir 

annenin oğludur. 18'ine 

kadar Almanya'da yaşamış' sonra 

Nazi soykırımı nedeniyle 

Londra'ya göç etmiştir. 

Otobiyografik Ailenin 

Ayrılması (1961) ve Kaçış 

Noktası`ında (1962) romanları 

savaşın yıkıcı izlerini ve 

sömürünün, işkencenin karşısına 

dikilen bir başkaldırıyı ortaya 

koymuştur.

Unutmak Yok 

Nerelerdeydin diye sorarsan 

“Hep eskisi gibi”, diyeceðim. 

Topraðý örten taþlardan 

söz edeceðim, 

sürdükçe kendini 

harcayan ýrmaktan; 

ben yalnýz kuþlarýn 

yitirdiklerini bilirim, 

gerilerde kalan denizi bilirim, 

bir de aðlayan 

ablamý. 

Neden ayrý adlarla 

anýlýyor ülkeler, neden 

günler 

yeni günleri izliyor? 

Neden koyu bir gece 

birikiyor aðýzda? Neden ölüler? 

Nereden geliyorsun diye 

sorarsan bölük pörçük 

kelimelerle konuþmak 

zorundayým, 

aðzý zehir gibi yakan araçlarla, 

çoðu çürümeye yüz tutmuþ 

hayvanlarla 

ve avutamadýðým yüreðimle. 

Andaç deðil yanýmýzda 

götürdüklerimiz 

unutuþta uyuklayan sarýmsý 

kumru deðil, 

yaþlarla kaplý yüzler, 

boðazýmýza yapýþan eller 

ve yapraklardan sýyrýlan þey: 

me ler ü re ten ya pý la rý, çýp lak bas kýy la da ðý týl dý ðýn da, or ta ya çý kan boþ - 

lu ðu sa nat, ken di et kin li ði öl çü sün de dol du ra bi lir di. Ýþ te bu teh li ke yi 

ber ta raf et mek i çin Na zi ler, e ner ji le ri nin ö nem li bir bö lü mü nü sa nat - 

sal yý ký ma har ca dý lar. 

Bu yý ký mýn so nuç la rý fe la ket ol du. Top la ma kamp la rý na gir mek ten 

kur tu lan lar, baþ ka ül ke le re göç et ti ler. E de bi yat çý lar Al man ya’dan a - 

de ta top lu ca göç et ti ler; ge ri ye bir a vuç Na zi yan lý sý sa nat çý kal dý. Av - 

ru pa’nýn çe þit li ül ke le ri ne sý ðý nan yüz ler ce e de bi yat çý, Na zi ik ti da rý na 

kar þý bir u mut o la rak gör dük le ri Ko min ter nin “Halk Cep he si” çað rý la - 

rý ný coþ kuy la des tek le di ler. He in rich ve Tho mas Mann, Ste fan Zwe ig, 

Alf red Dob lin, Tol ler, Bec her gi bi e de bi yat çý lar ne ya zýk ki Al man 

top rak la rýn da ha yat bul ma þan sý kal ma yan bu cep he po li ti ka sý nýn a çýk 

des tek çi le ri ha li ne gel di ler. 

De mok ra tik Al man ya’nýn Ka rar’ý 

50 mil yon dan faz la in sa nýn ö lü mü ne yol a çan 2. Pay la þým Sa va - 

þý na da ir, en baþ ta SSCB ve Fran sa’da yüz ler ce e ser ya zýl mýþ týr. An - 

cak, o yýl la rý an la tan Al man e ser le ri pek az dýr. Çün kü bu ce hen nem 

yýl la rý ný i çe ri den göz lem ler le ak ta ra cak e de bi yat çý lar yok tu Al man - 

ya’da. Ya zý lan lar i se, ya yurt dý þýn da ki sür gün ya zar lar dan gel di ya da 

top la ma kamp la rýn dan kur tu lan lar dan. 

Yurt dý þýn da sür gün ha ya tý ya þa yan e de bi yat çý lar i çin de An na 

Seg hers’in is mi ö zel lik le a nýl ma ya de ðer. 1928’de Al man ya Ko mü - 

nist Par ti si ne ka tý lan ve 1933’te Pa ris’e yer leþ mek zo run da ka lan Seg - 

hers, hem sa vaþ ön ce si hem de sa vaþ son ra sý Al man ya’sý nýn en ge niþ 

pa no ra ma sý ný, bir çok e ser le o ku yu cu ya su nar. 

Ýlk e ser le rin den bi ri, 1934’te A vus tur ya’da pat lak ve ren an ti-fa - 

þist si lah lý a yak lan ma yý an lat tý ðý “Þu bat’a Gi den Yol” dur. Seg hers, 

bu e ser de kah ra man la rý ný a yak lan ma nýn i çin de þe kil len di rir, di ya log - 

lar ba sit tir, kah ra man la rýn çok kat man lý ki þi lik le ri yok tur ve da ha çok 

o lay lar ön plan da dýr. Seg hers, a ðýr lý ðý A vus tur ya Sos yal-De mok rat 

Par ti si li der le ri nin kor kunç so nuç la ra yol a çan yan lýþ la rý na ver miþ tir. 

Ro man, ya rat tý ðý kah ra man lar dan çok, bu i de o lo jik yak la þým la rý ve 

si lah lý bir a yak lan ma ya i liþ kin çar pý cý ders le riy le a kýl da ka lýr. 

En gels, ma den o cak la rýn da ça lý þan iþ çi le rin ha yat la rý ný ve mü ca - 

de le le ri ni an la tan bir e se ri ken di si ne gön de ren Min na Ka utsky’ye þu 

sa týr lar la ce vap ver di ði ni u nut ma ya lým: 

“Ben as la bu tür i de o lo jik þi i rin kar þý sýn da ol ma dým. (...) 

Muh te þem ro man lar ya zan çað daþ Rus ve Nor veç ya zar la rý nýn 

hep si i de o lo jik tir. An cak ben, e ði li min, du rum ve ey le min so nu - 

cun da, ken di li ðin den doð ma sý ge rek ti ði ni dü þü nü yo rum, bu e ði li - 

mi ö zel lik le vur gu la mak ge rek mez ve ya zar ken di si nin be tim le di - 

ði top lum sal ça týþ ma la rýn ge le cek te ki ta rih sel çö zü mü nü o ku ra 

ken di si sun mak zo run da de ðil dir.” 

An na Seg hers, ilk e ser le rin de En gels’in bah si ni et ti ði i de o lo jik 

kar ma þa ya faz la sýy la a ðýr lýk ve ri yor du. Fa kat, son ra ki e ser le rin de çok 

yön lü, çok kat man lý kah ra man la rýn el le tu tu lur de re ce de ger çek çi be - 

tim le me le ri ön pla na çýk tý. Bu sa ye de An na Seg hers, 1918-23 yýl la rý - 

nýn ye tiþ tir di ði tür den ba sit, ya lýn ve i de o lo jik ro man cý lar dan çok da - 

ha de rin et ki ler ve iz ler bý rak tý. Ö zel lik le “Ö lü ler Genç Ka lýr” ro ma - 

nýn da, Spar ta kist a yak lan ma dan 2. Dün ya Sa va þý so nu na de ðin u za - 

nan o lay lar zin ci ri i çin de, san ki hiç göç et me miþ ve o top rak lar da ya - 

þa mýþ gi bi, Al man ya’nýn ger çek çi bir gö rü nü mü nü su nar. 

46

Seg hers’in sür gün lü ðü ni ha yet 1947’de so na e rer ve doð du ðu 

top rak la ra ge ri dö ner. Fa kat bu kez ye ri, Na zi fa þiz mi ni ye nil gi ye uð - 

ra tan Ký zýl Or du nun iþ ga li al týn da, ye ni bir ya þa ma ha zýr la nan De - 

mok ra tik Al man Cum hu ri ye ti’dir. 

Her ke sin ka fa sýn da ki so ru, “Ö lü ler Genç Ka lýr” ro ma nýn da be lir - 

len di ði gi bi, Na zi le rin pe þin den sü rük le nen ya da ses le ri ni çý kar ma - 

ya rak bu zu lüm dü ze ni ne ses siz ce or tak o lan mil yon lar ca Al ma nýn 

þim di he def o la rak gös te ri len sos ya lizm i de al le ri ne na sýl u yum sað la - 

ya ca ðý dýr. Seg hers “Ka rar” ad lý ro ma nýn da, bu çet re fil li so ru nu, kes - 

kin göz lem ler eþ li ðin de o ku ru na yan sý týr. 

Sa vaþ son ra sý Al man ya, yý kým ha lin de dir. O ra dan o ra ya sü rük le - 

nen mil yon lar ca mül te ci, top la ma kam pýn dan kur tu lur lar, bom bar dý - 

man lar la en kaz ha li ne gel miþ kent ler ve fab ri ka lar, Na zi ya lan la rý na 

kan ma nýn ve ya bun la ra baþ kal dýr ma yýp ses siz li ði seç me nin u tan cýy la 

baþ ba þa ka lan, cep he de ka lan ö lü le ri ni i nat la bek le me ye de vam e den 

bir halk, sos ya liz min gü cü ha li ne na sýl ge ti ri le cek ti? 

“Kay gý ve piþ man lýk, yý kýn tý lar da ça lý þan lar da gö rü len u yum 

has ta lý ðý gi bi ya pýþ mýþ tý in san la ra. Sa bah la rý çý ka rýp at týk la rý, 

kur tul duk la rý ný san dýk la rý bu duy gu lar ak þam la rý yi ne ruh la rý na 

gi rip yer le þi yor du in san lar ka rar sýz ve yýl gýn dý.” 

Na zi zul mü ne ses siz ce or tak ol muþ Al man hal ký na kar þý öf ke i - 

çin de de ðil dir Seg hers, on la rýn ruh la rý ný ke mi ren piþ man lýk ve kay gý - 

la rý, bir dok tor ti tiz li ðiy le ir de ler. En kaz ha lin de bir ül ke ve bu en kaz - 

lar i çin de piþ man lýk la rýy la ya þa yan in san la rý ye ni den a ya ða kal dý rýp 

sos ya lizm i de al le riy le do nat mak i çin o la ða nüs tü ça ba sar fe den bir a - 

vuç in sa na yer ve rir ro ma nýn da Seg hers. Bu hü ma nist yak la þý mý na 

rað men, po li tik u ya nýk lý ðý da el den bý rak maz. Ro man kah ra man la rý - 

nýn bir kýs mý “Ö lü ler Genç Ka lýr”da ki tip le me ler dir. Bu ol gu, hem 

mü ca de le nin hem de yý ký lan a ma yo ko lup git me yen fa þiz min, te kel ci 

ka pi ta list e ge men lik te ki te mel le ri ne bir gön der me dir. 

Ka rar ro ma ný nýn a sýl kah ra man la rý, Na zi dö ne min de sus kun ka - 

lan in san lar dýr, bu in san la rýn dö nü þü mü, i de a li ze e dil me den ve ses siz 

se da sýz bir üs lup la ak ta rý lýr. Ön ce le ri halk, “Bu fab ri ka lar ar týk si zin” 

sö zü ne bir an lam ve re mez ler, fa kat ya þa dýk la rý zor luk la ra ken di ken - 

di le ri ne çö züm bul duk ça ve si ya si ön der ler in san la rý bu þe kil de yön - 

len dir dik çe, ka rar la rý ný ve re cek ler dir. Ye ni du ru ma en hýz lý a dap te o - 

lan lar i se, her za man ol du ðu gi bi, genç ler dir. Seg hers, çok çet re fil li 

bir ko nu yu, sa na týn ve sa nat çý nýn bü tün ya pý la rý say dam laþ tý ran gü cü 

ve zen gin kav ra yý þýy la a de ta te re ya ðýn dan kýl çe ker gi bi çö züm le miþ - 

tir. 

Seg hers gi bi, 20. yüz yýl Al man e de bi ya týn da seç kin bir ye ri o lan 

Bec her, zo run lu sür gün ya þa mýn dan son ra De mok ra tik Al man Cum - 

hu ri ye ti’ne yer leþ ti. Bec her, bu ül ke de Kül tür Ba kan lý ðý da yap mýþ týr. 

Na zi dö ne min de yurt dý þý na çý kan S. Zwe ig ve Ko mü nist kim li ðiy le 

ta ný nan þa ir Tol ler, za fer den ön ce, u mut suz luk i çin de in ti har et me yi 

seç ti ler. Ço ðu sür gün ya zar, za fer den son ra da ge ri dön me di, Na zi 

par ti si ni a çýk ya da ses siz ce des tek le yen Al man hal ký ný af fe de me di - 

ler. 

Oy sa, Na zi Al man ya’sýn da, kü çük grup lar ha lin de di re ni þi sür dü - 

ren grup lar her za man var dý. Üs tün bir ce sa ret is te yen bu di re niþ te yü - 

rek li in san lar, i na nýl maz iþ ken ce le ri ve vah þi i dam la rý gö ze al mýþ tý lar. 

Bu di re niþ grup la rýn dan en ün lü sü, Ký zýl Or kest ra a dýy la bi li nen ve 

Ký zý lor du is tih ba ra tý ta ra fýn dan yön len di ri len grup tu. Ko mü nist par ti - 

47 

aþýnmýþ bir günün karanlýðý 

acýyý kanýmýzda tatmýþ bir günün. 

Ýþte menekþeler, iþte kýrlangýçlar 

bize sevinç veren ne varsa, 

geçici ve küçük duyarlýklarýn 

yan yana göründüðü süslü 

kartpostallarda. 

Ama bu sýnýrýn ötesine 

geçmeliyim, 

diþlemeliyim sessizliðin 

çevresindeki kabuðu, 

ne karþýlýk vereceðimi bilemem: 

öyle çok ki ölüler, 

ve öyle çok ki al güneþle 

yarýlmýþ hendekler, 

ve öyle çok ki 

gemilere vuran miðferler, 

ve öyle çok ki öpüþlerle 

kilitli eller, 

ve öyle çok ki unutmak 

istediklerim. 

Pablo NERUDA

Andrey Voznesenski 

1903 – 1950 

GOYA 

Ben Goya’yým! 

Çorak bir tarlaya kuzgunlar gibi 

süzülen düþman 

yuvalarýndan oydu gözlerimi. 

Ben acýyým! 

Ben iniltisiyim 

savaþýn. 41 karlarýnda yanmýþ 

þehirlerim ben. 

Ben açlýðým! 

Ben kýrýlmýþ boynuyum 

çýplak alana çanlar gibi 

sallanarak asýlmýþ 

bir ihtiyar kadýnýn... 


Ey gazap üzümleri! 

Top sesleriyle yürüdüm Batý’ya, 

çaðrýsýz konuðun külleriyim 

ben! 

O unutulmaz göðe tabut 

çivileri gibi 

sert yýldýzlar çaktým! 


Andrey Voznesenski 

nin en ce sur, en ye te nek li un sur la rý nýn yö ne ti ci li ðin de ki bu grup, Na - 

zi or du ka rar gah la rý na dek sýz mýþ, der le di ði is tih ba rat la rý SSCB’ye 

ak ta ra rak, Na zi le rin ye nil gi sin de be lir le yi ci rol oy na mýþ tý. Ne ya zýk 

ki, di ðer grup lar gi bi, Ký zýl Or kest ra’ya da ir ger çek le ri an la tan e ser - 

ler pek az. Di li mi ze çev ri len bir e ser i se, ö zel lik le SSCB ve Sta lin yö - 

ne ti mi ne kar þý kü fü re va ran suç la ma lar la do lu. 

Na zi zul mü ne kar þý i çer den yü rü tü len bu müt hiþ mü ca de le le re 

da ir, pek az ta nýk ha yat ta kal dý. Ký zýl Or kest ra’nýn he men bü tün e le - 

man la rý ya ka lan dý lar ve vah þi ce yo ke dil di ler. Top la ma kamp la rýn da 

sað kal ma yý ba þa ran bir a vuç ya zar, sa vaþ son ra sý nýn “top la ma kam - 

pý e de bi ya tý”ný o luþ tur du lar. Kamp lar da ya þa nan vah þet, ro man, ti yat - 

ro ve a ný ki tap la rýn da tüm çýp lak lý ðýy la dün ya ya du yu rul du. Bu e de - 

bi yat çý lar sa ye sin de in san lýk fa þiz min a kýl al maz ið renç yü zü nü gör - 

dü, ta ný dý ve in san lý ðýn or tak bel le ði ne yer leþ tir di. Bu e ser ler, 20. 

yüz yýl Av ru pa e mek çi kül tü rü nü ve al gý la yý þý ný o luþ tu ran et ki ler ya - 

rat tý. Av ru pa lý e mek çi ler, bu gün da hi Na zi ka lýn tý la rý na, fa þist par ti le - 

re ge çit ver mi yor sa, iþ te bu e de bi yat e ser le ri nin ya rat tý ðý et ki ler sa ye - 

sin de dir. Na zi dö ne mi an la tým la rýn dan yo la çý ka rak “So ruþ tur ma” ad - 

lý ti yat ro e se ri ni ka le me a lan Pe ter We is, in san ak lý nýn sý nýr la rý ný zor - 

la yan vah þe tin bel ge le ri ni, bir to kat gi bi fa þiz min yü zü ne vur du. 

Pe ter We is, he nüz genç bir e mek çi o la rak, Na zi dö ne mi ni sür - 

gün de ge çir di. “Di ren me nin Es te ti ði” ad lý bü yük ha cim li e se rin de, 

hem ken di de ne yim le ri ni, hem de Na zi Al man ya’sýn da kor ku suz ca 

mü ca de le e den ve i dam e di len yol daþ la rý ný a ný yor du. Bu ro man, 

1920’leri, Ýs pan ya Ýç Sa va þý ný, Ko min tern i çin de ki tar týþ ma la rý, 2. 

Pay la þým Sa va þýn da ki a man sýz mü ca de le yi, hem po li ti ka hem de sa - 

nat cep he sin den e le a la rak, o ku yu cu yu bir he sap laþ ma nýn i çi ne çe ki - 

yor. 

Gö rül dü ðü gi bi, sa vaþ son ra sý Al man e de bi ya tý nýn te mel ko nu su, 

Na zi vah þe ti nin sor gu lan ma sý ol du. Vah þet ö ne çý kar ken, an ti-fa þist 

sa va þý mýn an la tý la rý ar ka plan da kal dý. 

20. yüz yý lýn i kin ci ya rý sýn da, Al man ya’nýn uç suz bu cak sýz kül tü - 

rel mi ra sý nýn sa hip le ni ci le ri, bað rýn dan dün ya ça pýn da ya zar lar çý kar - 

ma ya de vam et ti. He in rich Böll, Gun ter Grass, Pe ter Hand ke, Ýn ge bor 

Bach mann, en çok bi li nen ler dir. Fe de ral Al man ya’da ya þa ma yý ter cih 

et ti ði hal de fa þiz min teh li ke si nin te kel ci e ge men lik le bir lik te te mel - 

le ri ni ko ru du ðu nu o yun la rýn da di le ge ti ren Mar tin Wal ser, ö zel bir il - 

gi yi ha ke di yor. Ne var ki, ya yýn ha ya tý ný za yön ve ren te kel le rin il gi - 

si ay ný yön de ol ma dý ðý i çin, sa vaþ son ra sý Al man ya e de bi ya tý nýn dev - 

rim ci fi kir le riy le ö ne çý kan ya zar la rý ný ta ný ma fýr sa tý pek az ol du. 

Al man ya’da dev rim ve e de bi yat ko nu lu bu de ne me ça ba sýn da, 

Brecht gi bi bir de vin hiç sö zü nü et me di ði mi zi, o ku yu cu far ke de cek - 

tir. Brecht, en baþ ta, ti yat ro a la nýn da ya rat tý ðý dev rim ni te li ðin de ki 

ye ni lik ler ve ba kýþ a çý sýy la ta rih te ye ri ni al dý. Bu a çý dan Breht’i 

“Dev rim ve Ti yat ro” baþ lý ðý al týn da in ce le mek da ha fay da lý o la cak týr. 

Ya zý nýn ba þýn da söy le di ði miz gi bi, Av ru pa kül tü rü nün en ö nem - 

li ta þý yý cý la rýn dan o lan Al man e de bi ya tý ný bü tün yön le riy le e le al ma - 

mýz müm kün de ðil di. Dev rim ve is yan la rýn al tüst e di ci dö nem le rin - 

de, e de bi ya týn ve ya zar la rýn ye ri gi bi, ken di sý nýr la rý ný çiz miþ bir ko - 

nu da, bir kaç ör nek le ye tin miþ ol ma mýz, u ma rýz ki o ku yu cu ta ra fýn - 

dan bir ek sik lik o la rak de ðil, a ma bu ra da sö zü e dil me yen ya da þöy - 

le bir a ný lýp ge çi len ya zar la ra o lan me ra ký ya rat ma gi ri þi mi o la rak al - 

gý la nýr. 

48

Ekim Devrimi , 

Toplumcu Gerçekçilik 

49 

Gorki-Şolohov 

Özgür Güven 

19. yüz yý lýn so nu na doð ru sos ya liz min en güç lü ol du ðu ül ke o la - 

rak Rus ya ö ne çýk mýþ, bu du rum ilk mey ve si ni de 1905 Dev ri mi 

i le ver miþ ti. Son ra sýn da, Bi rin ci Em per ya list Sa vaþ bü tün dün ya - 

da dev rim ci kri zi ol gun laþ tý rýr ken, 1917 Bü yük E kim Dev ri mi nin za fe - 

riy le pro le tar ya, çö küþ dö ne mi ne gi ren em per ya list ka pi ta list sis te me 

ilk bü yük ve öl dü rü cü dar be yi vur du. Bu bü yük, çý ðýr a çan ta rih sel o - 

la yýn her a lan da yan sý ma la rý, so nuç la rý, ken di si ni gös ter me si, i fa de et - 

me si de ka çý nýl maz dý. 

Ka pi ta list top lum sal i liþ ki ler sis te mi nin yý kýl ma sý ve ye ni bir top - 

lum sal sis te min, sos ya liz min ku ru luþ sü re ci, ka pi ta lizm den sos ya liz me 

ge çiþ sü re ci ka çý nýl maz o la rak sa nat a la nýn da da ken di ya ra tý cý ye ni bi - 

çi mi ni or ta ya çý kar dý: Bu, top lum cu ger çek çi sa nat ol du. E kim Dev ri - 

miy le bir lik te baþ la yan ka pi ta lizm den ko mü niz me ge çiþ ça ðý, bi rey le 

top lum a ra sýn da ki ye ni i liþ ki le ri, ye ni bir ya þam bi çi mi ni, ü re tim ve de - 

ðer ler sis te mi ni or ta ya çý kar dý. Bu ge liþ me ler, ye ni top lu mun ta rih sel 

ge liþ me le ri ne denk ge len ye ni bir sa nat tar zý o la rak top lum cu ger çek çi 

sa na týn doð ma sý na, ge liþ me si ne yol ver di. 

Le nin, her hal kýn kül tü rü nün i çin de de mok ra tik bir kül tü rün ö ge - 

le ri nin de var lý ðý na dik kat çe ker. Bu de mok ra tik kül tür ö ge le ri, ken di - 

le ri ni gös te rip, ge liþ ti re cek ta rih sel ko þul la ra E kim Dev ri miy le ka vuþ - 

tu. Top lum cu ger çek çi sa nat, si ne ma da E in se in te in, mü zik te Þos ta ko - 

viç, e de bi yat ta Gor ki, Þo lo hov gi bi bü yük us ta lar ta ra fýn dan ge liþ ti ril - 

di, güç len di ril di, ö zel lik le ri gös te ril di. Bu ra da Gor ki, Rus e de bi ya týnın 

ye ni bir ni te lik o la rak top lum cu ger çek çi e de bi ya týn ku ru cu su ol du. E - 

ser le rin de, bu ye ni sa na týn ka rak te ris tik ö zel lik le ri ni de or ta ya koy du: 

ka pi ta liz min ev ren sel bir e leþ ti ri si ni ya par ken, ay ný za man da da ha ön - 

ce ki ger çek çi sa nat-e de bi yat a kým la rýn dan -na tu ra lizm, e leþ ti rel ger - 

çek çi lik gi bi- fark lý o la rak ye ni top lu mun ku ru lu þu na bü yük bir coþ - 

kuy la ka tý lan ye ni in sa ný çi zer ken, o, ken di tav rý ný da or ta ya ko yu yor - 

du. 

Dev ri min güç lü sal dý rý la rýy la, dal ga la rýy la sar sý lan Rus ya’da Gor - 

ki, uz laþ maz sý nýf lar a ra sýn da ki kar þýt lýk la rý ge rek çiz di ði ki þi ler le, ge - 

rek an lat tý ðý o lay lar ve ol gu lar la a çýk bi çim de ser gi ler. Bur ju va sý ný fýn 

ve o tok ra si nin i çin de ol du ðu za ma ný mut lak laþ tý ran, ka lý cý ký lan, aç - 

göz lü, hýrs lý, doy mak bil mez ve her tür lü de ði þi me kar þý çý kan ka rak - 

ter le ri ol du ðu ka dar, bu nun kar þý tý ný, pro le ter sý ný fý da çi zer. Pro le ter le - 

rin ve e mek çi le rin na sýl e zil di ði ni, sö mü rül dü ðü nü, a þa ðý lan dý ðý ný a ma 

bü tün bun la ra rað men bu sý ný fýn u mut la rý ný, ge le ce ðe ba ký þý ný, i le ri yü - 

rü yü þü nü de çi zer. El bet te salt bu i ki sý ný fa men sup ka rak ter ler le ye tin - 

mez, top lu mun her tür lü ko nu mu nu, her tür lü ka rak te ri ni de çi zer: Dar - 

ka fa lý, sö züm o na yol gös te ri ci le ri, as ker le ri, vah þi ya þam ko þul la rý nýn 

in san lýk tan çý kar dý ðý i ler-tu tar ye ri kal ma mýþ lüm pen pro le tar ya yý, po - 

lis a jan la rý ný, fa hi þe le ri, di len ci le ri, hýr sýz la rý... Ya ni top lum da yer a lan 

Gor ki 

1868-1936 

Alek sey Mak si mo viç Peþ - 

kov da ha çok bi li nen a dý 

i le Mak sim Gor ki, nak li - 

ye ci lik ya pan ba ba sý ný 5 ya þýn - 

day ken kay be der, an ne si ye ni den 

ev le nin ce do ðum ye ri o lan 

Nova g rod’a dö ner. 11 ya þýn da 

ta ma men ök süz ka lýr ve an ne an - 

ne si ve bü yük ba ba sý ta ra fýn dan 

Ast ra han’da bü yü tü lür. Ma sal la - 

rý i le bü yü dü ðü an ne an ne si nin ü - 

ze rin de bü yük et ki si var dýr. Gor - 

ki yal nýz ca bir kaç ay o ku la gi de - 

bi lir. 8 ya þýn da ça lýþ ma ya baþ lar, 

bu sa ye de Rus iþ çi sý ný fý nýn ya - 

þa mý ný ya kýn dan ta nýr. Bir ge mi - 

de bu la þýk çý lýk ya par ken o ku ma 

me ra ký sa rar. Son ra ki 5 yýl bo - 

yun ca de ði þik iþ ler de ça lý þa rak, 

da ha son ra ya zý la rýn da kul la na - 

ca ðý pek çok iz le ni mi e din di ði 

bü yük Rus ya tu ru na çý kar. 

1905’de Rus ya Sos yal De mok rat 

Ýþ çi Par ti si ne res mi o la rak ü ye o - 

lur ve Bol þe vik ler le be ra ber ha - 

re ket e der. 1906’da ABD’ye se - 

ya hat e der ay ný yýl Rus ya’dan 

ay rý lýp Ý tal ya’da Kap ri A da sýn - 

da ki vil la sýn da ya þa ma ya baþ lar. 

1913’te tek rar Rus ya’ya dö ner 

Sov yet Ya zar lar Bir li ði Baþ kan - 

lý ðý ya par.

N. G. Çer ni þevs ki 

1828- 1889 

Rus dev rim ci de mok rat, ma - 

ter ya list fi lo zof, e leþ tir men 

ve sos ya list. Ba zý la rý ta ra - 

fýn dan bir ü top ya cý sos ya list o la - 

rak de ðer len di ril miþ tir. 1860’larda 

dev rim ci de mok ra tik ha re ke tin ön - 

de ri ko nu mun day dý. 

Yok sul bir pa pa zýn oð lu o la - 

rak Sa ra tov’da 1828’de doð du. 

1850’de St. Pe ters burg Ü ni ver si te - 

si’nden me zun ol du. 1862’de tu - 

tuk lan mýþ ve hap se dil miþ tir. Pet ro - 

pav lovsk zin da nýn da 4 ay gi bi ký sa 

bir sü re i çe ri sin de Na sýl Yap ma lý? 

i sim li ün lü ro ma ný ný yaz mýþ týr. 

Zin dan dan dý þa rý ya baþ ka hiç bir 

ya zý nýn çýk ma sý na o la nak ol ma dý - 

ðýn dan, ro man tü rü, da ha çok ya - 

za rýn dün ya gö rü þü nü dý þa rý çý kar - 

ma sý nýn bir yo lu ol muþ tur. Ya zar 

ro man da bir aþk hi ka ye si ni an la tý - 

yor gö rün se de as lýn da sos ya liz me 

a it bir kur gu dan bah set mek te dir. 

Ro man, Rus ya’da dev rim ci genç - 

li ðin o lu þu mun da bü yük bir rol oy - 

na mýþ týr. 

1862 yý lýn da ‘i dam’ hük mü 

ve ril miþ, ar dýn dan ce za i kö le lik 

ve da ha son ra Si bir ya’ya sür güne 

çev ril miþ tir. 17 E kim 1889’da, 61 

ya þýn day ken öl müþ tür. 

hiç bir in san ko nu mu, du ru mu o nun kes kin göz le min den, ka le min den, 

e leþ ti ri sin den ka ça maz, ya þam bü tün renk le riy le, can lý lý ðýy la, çe þit li li - 

ði ve kar þýt lýk la rýy la Gor ki’nin e ser le rin de ye ri ni a lýr. Ka pi ta liz min iz - 

be ler de sü rün dür dü ðü in sa ný çiz di ði gi bi, Gor ki’nin biz de en çok bi li - 

nen kah ra ma ný “A na” da ol du ðu gi bi bu ko þul lar da dev rim mü ca de le - 

si ne a tý lan ye ni in sa ný da, in san da ki de ði þi mi de an la týr. O nun ka rak - 

ter le ri, her za man gö rüþ le ri ni or ta ya ko yar ken ken di sý nýf gü dü le riy le 

ha re ket e der ler. O nun e ser le rin de ka rak ter ler, bi rey ler is ter o lum lu çi - 

zil sin is ter o lum suz, far ket mez, hiç bir za man ken di sý nýf sal ö zü nün dý - 

þýn da yer al maz. 

Gor ki’de ge rek o lay lar, ge rek çiz di ði ka rak ter ler, ki þi ler ken di ta - 

rih sel ke si ti i çin de yer a lýr lar. Bo ris Suç kov bu nun ne de ni ni þöy le a çýk - 

lý yor: 

“Gor ki, o lay la rýn kar ma þýk i ler le yi þi nin, ya þam da ki a cý ma sýz lý ðýn, 

a da let siz li ðin, yok sul lu ðun ve ýs tý ra býn ar dýn da ya tan þe yi, ya ni, in san 

ya þa mýn dan yok sul lu ðu ve ýs tý ra bý kal dýr ma ya yö ne lik bir ge li þi mi ha - 

zýr la mak ta o lan ne den i le et ki nin o hiç dur ma yan ha re ke ti ni al gý la mýþ - 

týr.” 

Bu ta rih sel ba kýþ, kav ra yýþ, sa de ce Gor ki’nin de ðil top lum cu ger - 

çek çi e de bi ya týn te mel ö zel lik le rin den bi ri dir. 

Gor ki’nin hal kýn i çin den ge len alt ta ba ka lar dan ka rak ter le ri çi zi - 

min de ki bü yük ba þa rý sý ný be lir le yen de iþ te bu ka rak ter le rin ve kit le le - 

rin ha re ke ti nin yö nü, ta rih sel ro lü, ta rih sel gö rev kav ra yý þý dýr. Gor - 

ki’nin çiz di ði ki þi ler, ö zel lik le de alt sý nýf la rý an la týr ken çiz dik le ri öy le 

çok i yi e ði tim gör müþ ki þi ler de ðil dir. A ma ya þa mýn o kar ma ka rý þýk, 

bi lin mez lik ler le do lu la bi rent le rin den çý kýþ yo lu nu bu la cak ka dar da 

ay dýn dü þü ne bi len in san lar dýr. On la rýn bu ay dýn ka rak te ri, sý nýf sal ko - 

num la rýn dan kay nak la nýr. Çün kü Gor ki, ka rak ter le ri nin he men ta ma - 

mý ný da ha ilk genç lik yýl la rýn dan baþ la ya rak a dým a dým gez di ði Rus - 

ya’nýn mu jik le rin den, iþ çi le rin den, iz be ler de ya þa yan yer siz-yurt suz la - 

rýn dan da mý týr. O nun çiz di ði ka rak ter ler ya þa mýn i çin den çý kýp ge lir ler. 

Bu ne den le, ya þa ma da ir her ko nu da dü þün ce le ri, bir ta výr la rý, söy le ye - 

cek le ri bir þey le ri var dýr. 

Gor ki’nin bü tün ya pýt la rýn da ken di ni gös te ren ve yi ne top lum cu 

ger çek çi sa na týn ö zel lik le rin den bi ri o lan in sa na yak la þý mýn da ki Mark - 

sist hü ma nizm dir. Bu ra da ö ne çý kan, in sa nýn mad di, ma ne vi, her tür lü 

kö le lik ten ve sö mü rü den kur tu lup, top lum sal in san ol ma sý dýr; ge rek 

ken di e me ði ne ya ban cý laþ ma ol sun, ge rek top lu ma ya ban cý laþ ma ol - 

sun, Gor ki’nin e ser le rin de mah kum e di lir. O, bu nu, ka pi ta lizm ko þul la - 

rýn da ya þa yan in sa nýn dü þü rül dü ðü a þa ðý lan ma yý an la týr ken yap tý ðý gi - 

bi, dev rim uð ru na mü ca de le ye a tý lan ve öz gür le þen in sa ný an la týr ken de 

yap tý ðý kar þý lýk lý gös ter me yo luy la ya par. O nun e ser le rin de öz gür lük 

uð ru na mü ca de le ye a tý lan e mek çi in san, in sa nýn i yi ve soy lu tut ku la rý - 

nýn ta þý yý cý sý dýr. Gor ki’nin e ser le rin de yer a lan in san lar Rus halk kit le - 

le ri nin i çin den ki þi ler dir. Bu ö zel lik le riy le kit le le rin mü ca de le ci, ya ra - 

tý cý, dö nüþ tü rü cü ka rak te ri ni can lý o la rak ser gi ler ler. Kit le ler de a çý ða 

çýk ma ya baþ la yan ye ni ko lek tif ça lýþ ma ve ko lek tif mül ki yet ü ze rin de 

þe kil le nen ye ni in sa nýn çi zi mi, an cak Gor ki gi bi sa nat a la nýn da ye ni bir 

çý ðýr a çan sa nat çý lar ta ra fýn dan ya pý la bi lir di. 

Top lum cu ger çek çi sa na týn ku ru cu su Gor ki’de ol sun, on dan son ra 

ge len ve bu sa na tý ge liþ ti ren di ðer sa nat çý lar da ol sun en i yi e ser ler e pik 

e ser ler ol du. On la ra bu e pik ö zel li ði ve ren top lu mun ger çek çi bir çi zi - 

mi ol du ðu ka dar, top lum da ki çok yön lü i liþ ki ve ça týþ ký yý, çe liþ me yi 

50

an lat ma nýn en i yi yo lu ol ma sý dýr. Ýs ter Þo lo hov’da ol sun is ter Eh ren - 

burg ya da di ðer le rin de, top lu mun i çin de bu lun du ðu nes nel ko þul la rý, 

bu ko þul la rýn in san la rý in san la rýn da bu ko þul la rý kar þý lýk lý o la rak de ðiþ - 

ti rip dö nüþ tür me le ri ni yan sýt týk la rý e ser le rin e pik ol ma sý bun dan i le ri 

ge li yor. 

Top lum cu ger çek çi sa nat çý lar ta rih sel o la rak iþ le dik le ri e ser le rin - 

de, ta ri hi tüm ger çek li ði i çin de, sü rek li ha re ket ha lin de ki kit le le rin, top - 

lum sal sý nýf ve kat man la rýn mü ca de le siy le bir lik te ve rir ler. Ki ta ri hin a - 

sýl ya ra tý cý sý da bu sý nýf lar ve kat man lar a ra sýn da ki mü ca de ley le i fa de 

e di len kit le ler dir. Top lum cu ger çek çi ya zar, salt bu mü ca de le nin bir 

res mi ni çiz mek le, fo toð ra fý ný çek mek le kal maz; ta ri hin te mel yö nü nü 

de ta rih sel sü re cin nes nel ge li þi mi i çin de gös te rir. Top lum da var o lan 

bü tün sý nýf ve ta ba ka la rýn kar þý lýk lý i liþ ki le ri, ça týþ ma la rý ve et ki le þim - 

le ri ne bað lý o la rak te mel o la nýn ya nýn da o na ta bi o la ný, i kin cil o la ný ve 

kar þý çý ka nýy la bir lik te ve rir; hem top lum sal ha re ke tin i le ri yö ne li mi ni, 

hem bu na kar þý çý kan güç le rin bo þu na ça ba la rý ný bir lik te, kar þý lýk lý et - 

ki le riy le iþ le ye rek ve rir ler. 

Gor ki’den son ra top lum cu ger çek çi e de bi ya týn bü yük us ta la rýn dan 

Þo lo hov’un baþ ya pý tý sa yý la bi le cek e pik þa he se ri “Dur gun A kar dý 

Don”da geç miþ le bu gü nün, bu gün le ge le ce ðin na sýl bü yük bir mü ca de - 

le ye gir di ði ni, es ki nin çö küþ sü re ci ni ve in sa nýn ken di ta ri hi ni bi linç li 

o la rak yap ma ya gi riþ me si ni na sýl ver di ði ni gör mek müm kün. Þo lo hov 

bu bü yük e se rin de, Rus e de bi ya týn da ken di sin den ön ce ge len ger çek çi 

ya zý nýn bi ri ki min den ya rar lan mak la ye tin mez. Na sýl ki, bi lim sel sos ya - 

lizm ken di sin den ön ce ki fel se fe-e ko no mi-po li tik ve sos ya lizm an la yýþ - 

la rý ný, bi ri ki mi ni e leþ ti rel bir süz geç ten ge çi rip ye ni bir sen tez o la rak 

doð duy sa, top lum cu ger çek çi ro man da Þo lo hov’un yap tý ðý da bu ol - 

muþ tur. Þo lo hov, Dos to yevs ki’den Tols toy’a, Her zen’den Puþ kin’e ka - 

dar bü tün Rus ger çek çi ya zý ný nýn bi ri ki min den ya rar la nýr ken, ye ni bir 

sen tez o la rak top lum cu ger çek çi ro ma ný güç len di rir. 

Þo lo hov’un is ter öy kü le rin de is ter se ro man la rýn da ol sun, çi zi len 

ka rak te rin iç dün ya sý çok can lý bi çim de bü tün zen gin li ðiy le çi zi lir. Öy - 

le ki, o nun i çin de ki fýr tý na lar la, o ki þi nin ka rak te ri ni be lir le yen ta rih sel 

ça týþ ma la rý, çe liþ me le ri ve bü tün sü re ci bir lik te, o dur du ru la maz ha re - 

ke ti i çin de ve rir. Çün kü Þo lo hov’da in san, ta ri hin bir nes ne si ol du ðu 

ka dar ta ri hi ya pan bir öz ne dir ay ný za man da. Bu ne den le dir ki, o nun e - 

ser le rin de ya rat tý ðý ki þi ler bi rey sel o lan la ta rih sel o la nýn, bi rey sel o lan - 

la top lum sal o la nýn di ya lek tik bir li ði i çin de çi zi lir, var o lur lar. 

Þo lo hov, “Dur gun A kar dý Don’da, Bi rin ci Em per ya list Sa va þý, iç 

sa va þý, dev ri mi çi zer ken, çö küp gi den, ye ni len es ki ya þa mýn, ka pi ta list 

sis tem de ki in sa nýn, bi re yin bir çö züm le me si ni ya pa rak baþ lar. Bu nun 

var dý ðý yer ka pi ta liz min bir çö züm le me si o lur. A ma bu çö züm le me de 

ay ný za man da Þo lo hov, top lum da ki dö nü þü mü, bu dö nü þü me a yak di - 

re yen, di re me ye ça lý þan in sa nýn i çin de bu lun du ðu ruh sal du ru mu, kar - 

þýt sý nýf lar a ra sýn da ki sa va þý da bü tün sert li ði i çin de çi zer. Top lu ma bin 

bir yol la bað lý bi re yin bu çö züm le ni þi ve top lum da ki bü yük dö nü þü - 

mün sýç ra ma nok ta sý ný ve rir ken Þo lo hov, te kil o lan la bir lik te, ay ný za - 

man da o nu ge nel o lan la ba ðýn tý sý i çin de ve rir: Bü tün bir sü reç, te kil o - 

lan la ge nel o la nýn us ta ca çi zi mi i çin de ve bü tün can lý lý ðýy la. 

Bu e pik ro ma nýn ilk bö lüm le rin de Þo lo hov, Don ký yý sýn da ki bir 

Ka zak kö yü nü, bu köy de ya þa yan la rýy la bir lik te çi zer ken, as lýn da bu ö - 

zel o lan dan ha re ket le Ka zak la rýn hem u lu sal-ta rih sel ge le nek le ri ni, a - 

lýþ kan lýk la rý ný, ah lak an la yýþ la rý ný, bir bir le riy le i liþ ki le ri ni hem de ü re - 

51 

Aleksandr lvanoviç Herzen 

1812-1870 

Dekabrist isyanı gözünü 

açmış ve kendisini "saf ve 

temiz" kılmıştı. 1840- 

1850 derebeylik Rusya'sında 

yaşadığı devrin en büyük düşünürleri 

katına yükselmesini bilmişti. 

Hegel'in diyalektiğini sindirmiş, 

bu diyalektiğin "inkılabın cebir 

ilmi" olduğunu anlamıştı. 

Hegel'den daha ileri gitmiş. 

Feuerbach'ın peşinden yürüyerek, 

maddeciliğe kadar varmıştı. 

Tabiatın incelenmesi hakkında 

mektupların birincisi olup, 1844 

yılında yazılan Tecrübecilik ve 

Fikircilik adlı makalesinde onu, 

birçok tecrübeci tabiat alimlerini, 

zamanımızın birçok fikircilerini ve 

yarı-fikircilerini bugün bile aşan 

bir düşünür olarak görüyoruz. 

Aleksandr Herzen diyalektik maddeciliğe 

iyice yaklaşmış ve tarihi 

maddeciliğin eşiğine kadar gelip 

durmuştu." 

Lenin

Lev Ni ko la ye viç Tols toy 

1828-1910 

Ken di ül ke si nin top lum sal 

si ya sal çal kan tý la rý ný, hal - 

ký nýn kül tü rü nü, ya þa yý þý - 

ný ger çek ten bü yük bir us ta lýk la 

yan sýt mýþ týr. Ger çek çi e de bi ya týn 

en bü yük tem sil ci le rin den ol du ðu 

ka dar, bir fi lo zof bir e ði tim ci o la - 

rak da ün ka zan mýþ tý. “Sa vaþ ve 

Ba rýþ”, “An na Ka re ni na”, “Kru et - 

zer So nat”, “E fen di i le U þak”, 

“Ka ran lýk la rýn Gü cü”, “Ý man Ne - 

dir”, “Ýn ci ler”, “Ki li se ve Dev - 

let”, “Ý ti raf la rým”, “Di ri liþ”, 

“Genç li ðim”, “Ço cuk lu ðum”, 

“Ha cý Mu rat” (ro man), “A yak la - 

nýþ”, “Ser gey Ba ba”, “Tan rý Bi - 

zim Ý çi miz de dir”, “Ka zak lar”, 

“Te sa düf”, “Ý ki Sü va ri” baþ lý ca e - 

ser le ri dir. 

tim sü reç le ri ni, ça lýþ ma bi çim le ri ni an la týr. Ö zel o la ný, u lu sal o la ný ve 

ev ren sel o la ný bir lik te gös te rir. Þo lo hov, bu ra da, bu köy den ha re ket le a - 

i le ya pý sý nýn, top rak la i liþ ki le ri nin, di nin, çar lý ðýn, as ker li ðin, sa vaþ çý - 

lý ðýn ve bü tün bun la rýn ü ze rin den Ka zak la rýn bir top lum sal e ko no mik 

tah li li ni ya par. Bu tah lil de, el bet te ki Ka zak köy lü le ri nin ken di ya þam - 

la rýn da ki dar lý ðýn on la rýn dü þün ce le ri nin uf ku nu da na sýl sý nýr lan dýr dý - 

ðý an la tý lýr; Os man lý’dan Uk ray na lý la ra ka dar hem Rus ya’nýn ken di i - 

çin de ki di ðer u lus la ra hem de dý þýn da ki u lus la ra ol du ðu ka dar, ken di le - 

rin den hiç de fark lý ol ma yan di ðer köy lü le re kar þý yer le þik ön yar gý lar, 

düþ man lýk lar la bir lik te gös te ri lir. 

Þo lo hov’un çok can lý, çok renk li bi çim de bi ze gös ter di ði Ka zak la - 

rýn dün ya sý da, týp ký dün ya nýn her ye rin de ol du ðu gi bi sý nýf la ra bö lün - 

müþ tür. Sý nýf lar ve sý nýf sal kat man lar a ra sýn da ki i liþ ki ler, çý kar ça týþ ma - 

la rý, yö ne ten, e ge men o lan sý nýf la halk a ra sýn da yüz ler ce yýl dan be ri sü - 

re ge len, üst üs te bi nen çe liþ ki ler... Bu ka dar de rin ve kök lü so run la rýn, 

çe liþ ki le rin çö zü mü nün an cak bir top lum sal dev rim le gün de me ge le ce - 

ði, ger çek le þe ce ði ya zar ta ra fýn dan gös te ri lir. An cak bu, öy le bir çýr pý - 

da de ðil, bu e pik e se rin i çin de her sý ný fýn ve ol gu nun i çin de tüm yön - 

le riy le ve bü tün ya lýn lý ðýy la a çýk ça gös te ri lir. 

Þo lo hov, ki tap ta çiz di ði her ka rak te rin tra je di si ni ay rý ay rý iþ le - 

mek le bir lik te, bu ki þi ler bir bi rin den ko puk de ðil, bir bü tün o la rak e se - 

ri o luþ tu ran ör gü nün bi rer par ça sý o la rak var dýr. Ro ma nýn te mel ka rak - 

ter le rin den Gre gor Me le kov i le Ak sin ya’nýn aþ ký ný e le a la lým. O bü yük 

top lum sal kay naþ ma nýn, alt üst o lu þun i çin de bu aþk ö nem siz bir ay rýn - 

tý gi bi dur sa da, Þo lo hov, bu aþk ü ze rin den yüz ler ce yýl lýk yer leþ miþ ah - 

lak an la yý þý ný, a i le i liþ ki le rin de ki i ki yüz lü lü ðü; ka dý nýn top lum ta ra fýn - 

dan e ko no mik, din sel, ah la ki her tür lü yol dan na sýl bü yük bir bas ký al - 

tý na a lýn dý ðý ný gös te rir. On la rýn aþk la rý uð ru na kar þý la rý na çý kan her tür - 

lü en ge li, ge rek ken di ka fa la rýn da ki iç mo no log lar yo luy la ol sun, ya þa - 

dýk la rý he sap laþ ma lar yo luy la ol sun, ge rek a i le le ri ni, köy le ri ni ter ke dip 

gi der ken mad di yol lar dan ol sun her tür lü en ge li aþ mak i çin na sýl mü - 

ca de le et tik le ri ni gös te rir. An cak a çýk a çýk far ket me miþ ol sa lar da, her 

i ki si de va ro lan top lum sal ya pý i çin de bu aþ ký öz gür ce ya þa ma ya cak la - 

rý ný, bu top lum sal ya pý nýn de ðiþ me si ge rek ti ði ni de rin den his se der ler. 

Ö te yan dan, Ak sin ya’nýn da ha en baþ ta, her þe yi bý ra kýp gi de lim 

di ye rek tek lif et ti ði ye ni bir ya þa mý, Gre gor da ha o ra da, he men red de - 

der. Çün kü o nun ka fa sýn da yer le þik ya þam bi çi mi, ö zel mül ki yet ve 

top rak sa hip li ði öy le si ne bir sa bit fi kir dir ki, ki ta býn so nu na ka dar, za - 

man za man bun dan te red düt le re düþ se de, aþ ma sý, bu dün ya yý ter ket - 

me si müm kün ol maz. 

A i le nin zo ruy la Gre gor i le ev len di ri len Na tal ya’nýn dra mý i se bir 

baþ ka ya nýy la ev li lik-a i le i liþ ki le ri nin gös te ril me si, mah kum e dil me si - 

dir. Bu ev li lik, Na tal ya’nýn cý výl cý výl ya þa mý nýn, renk li ki þi li ði nin gi - 

de rek sön me siy le so nuç la nýr. Oy sa Na tal ya tek yan lý bir aþk la Gre gor 

i çin ol du ðu ka dar, a i le si i çin de pek çok öz ve ri ye a çýk bi ri dir. Bu ra da, 

Na tal ya’nýn tra je di si nin a sýl ne de ni i se es ki ve çök mek te o lan dü ze nin 

ken di si dir: ku ru lu o lan dü ze nin ka tý ku ral la rý, in sa ni ol ma yan de ðer le - 

ri i le o nur lu bir in sa nýn ger çek ge rek sin me le ri a ra sýn da ki çe liþ ki dir, ça - 

týþ ma dýr. 

Þo lo hov, Gre gor-Ak sin ya aþ ký ný ir de ler ken, top lu mun et ki si ü ze - 

rin de de du rur. Gre gor ol sun Ak sin ya ol sun bir yan dan es ki top lu mun 

a i le-ah lak an la yý þý na kar þý çý kar ken, bir yan dan da ken di le rin de de iç - 

sel leþ miþ o lan bu a i le-ah lak de ðer le ri nin et ki sin de ha re ket e der ler. Bu 

52

yer le þik, es ki, köh ne miþ an la yý þa e sir o lup, o na bo yun eð dik le ri dö - 

nem ler de bir bir le rin den u zak la þýr-ko par lar; kar þý çýk týk la rýn da i se aþk - 

la rý ný öz gür ce, sa kýn ca sýz ya þar lar. Bu i ki yan bir lik te ve bir bir le riy le 

ça tý þa rak her i ki sin de de var lý ðý ný sür dü rür. Þo lo hov bu çe liþ ki yi hem 

kah ra man la rý nýn iç dün ya sýn da ki fýr tý na lar la, gel git ler le ve rir, hem de 

es ki top lum la o lan i liþ ki le rin de, o nun yý kýl mak ta o lan ya pý sý na kar þý çý - 

kýþ la rýn da, sa vu nuþ la rýn da ya þa dýk la rý gel git le riy le ta rih sel bir sü reç o - 

la rak ve rir. 

Es ki top lum la ye ni top lum, git mek te o lan la gel mek te o lan a ra sýn - 

da ki bu çe liþ ki yi, mü ca de le yi Þo lo hov pek çok o lay i çin de iþ ler, gös te - 

rir. Bun lar dan bi ri si de sa vaþ ol gu su dur. Gre gor’da týp ký ken di a ta la rý 

gi bi as ker li ði kut sal sa yar. Çar’a hiz met o nun gö zün de de din sel et kiy - 

le kut sal bir gö rev o la rak var dýr. Çar lýk or du sun da Bi rin ci Em per ya list 

Sa va þa ka tý lýr. Top lum da ki yer le þik de ðer ler le ye tiþ miþ o lan Gre gor, 

üst le rin den ge len e mir le re hiç dü þün me den bo yun e ðer; ne uð ru na ö lü - 

mü gö ze a lýp sa vaþ tý ðý ný, ken di le rin den da ha i yi do nan mýþ, da ha ha zýr - 

lýk lý bir düþ ma nýn ü ze ri ne gön de ril di ði ni bi le dü þün mez. Ka pi ta liz min 

ken di ge li þi mi nin ka çý nýl maz o la rak yol aç tý ðý, halk la rýn bir bi ri ni bo - 

ðaz la dý ðý bu sa vaþ ta ya þa dý ðý on ca a cý lar dan, al dý ðý on ca ya ra lar dan 

son ra, bu sa va þýn sa de ce ken di si ne, ken di hal ký na ol du ðu gi bi bü tün 

halk la ra za rar ver di ði ni, aç lýk, se fa let ve ö lüm ge tir di ði ni, oy sa bur ju - 

va la rýn bu sa vaþ tan da ha çok zen gin ol du ðu nu gör me ye baþ lar. Ken di - 

le ri ne düþ man o la rak gös te ri len kar þý la rýn da ki si per ler de yer a lan la rýn - 

da ken di le ri gi bi dü þün me den baþ ka la rý nýn çý kar la rý i çin sa va þa zor lan - 

dý ðý ný his set me ye baþ lar. 

Þo lo hov, bu ra da em per ya list sa va þýn a sýl ni te li ði ni, soy gun, ta lan, 

pay la þým sa va þý ol du ðu nu gös ter di ði gi bi, bu nun halk a çý sýn dan an lam - 

sýz lý ðý ný, a cý ma sýz lý ðý ný, vah þe ti ni, as ker el bi se si giy di ril miþ köy lü le ri, 

ka zak la rý ne hal le re dü þür dü ðü nü de gös te rir. Gre gor’un da dü þün ce le - 

ri za man za man di ðer pek çok as ker gi bi çar lý ða kar þý çý kan, ka pi ta liz - 

me, es ki ya þa ma kar þý is yan duy gu la rýy la do lan, öz gür bir ya þa mý ar zu - 

la yan dev rim ci dü þün ce le re yak la þýr. 

Çar ve din ta ra fýn dan kut sal i lan e di lip gör kem li bir ha le i le ör tü - 

len bu sa va þýn ken di le ri ne yok sun luk, se fa let ve zor luk lar dan baþ ka bir 

þey ge tir me di ði ni kav ra dý ðýn da, ken di si ni bü yük bir sü ku net ve bo yun 

e ðiþ le bu sa vaþ çað rý sý na uy ma ya ça ðý ran di ni al dat ma ca da, Çar, as ker - 

lik, kah ra man lýk gi bi es ki ya þam dan, çök mek te o lan top lum dan ka lan 

bü tün her þey gö zün de an la mý ný yi ti rir. Ka fa sýn da ki pek çok þey yý kýl - 

mak la bir lik te ye ri ne ne ko ya ca ðý ný bi le mez. Gre gor, tüm bu ya þa dýk - 

la rý kar þý sýn da þaþ kýn dýr. Ge rek ken di si ne, ge rek hal ký na ve ri len a cý la - 

rýn, ya pý lan la rýn, bun ca kö tü lü ðün ne re den kay nak lan dý ðý ný bil me se de 

kýz gýn dýr ve bu kýz gýn lý ðý ný ki me yö nel te ce ði ni bil mez. Tam bu sý ra da, 

cep he de bu lu nan, or du i çin de fa a li yet sür dü ren Ga ran za i sim li Bol þe - 

vik le yol la rý ke si þir. Ga ran za, o na bu du ru mun ger çek ne den le ri ni, sý nýf 

mü ca de le si ni an la týr ve ya þa dýk la rý nýn a sýl so rum lu su nun ka pi ta lizm, 

Çar, Çar lýk ve o nun su bay la rý ol du ðu nu an la týr. Bu kö tü lük ler den ve 

zu lüm den kur tul ma nýn, ba rý þýn ve köy le ri ne dö nüþ le ri nin ger çek leþ me - 

si i çin es ki dü zen den kur tul ma la rý ge rek ti ði ni an la týr. An cak Gre gor i - 

çin her þey bu ka dar ba sit de ðil dir. Bir ya nýy la söy le nen le ri an lar, kav - 

rar, a ma bir ya nýy la da es ki dü ze ne bað lý dýr. Top rak sa hi bi bir e mek çi 

a i le den ge li þi, ö zel mül ki ye tin i lik le ri ne iþ le miþ et ki si, ge le nek le ri öy le 

ko lay ca ü ze rin den a ta ca ðý bir ka put de ðil dir. Her ne ka dar geç mi þiy le 

bað la rý ný ko par mýþ gi bi gö rün se de ge le cek le il gi li bir fik re sa hip ol ma - 

dý ðý i çin ge le cek o na hep kor ku ve rir, be lir siz li ði ni sür dü rür. 

53 

Dos to yevs ki 

1821-1881 

Eser le rin de i ki dün ya a ra sýn - 

da ya þa yan bir ku þa ðý ra - 

hat sýz e den ah lak sal, din - 

sel, si ya sal ko nu la rý et ki le yi ci bir 

dil ve us ta lýk la di le ge tir miþ tir. 

Ro man kah ra man la rý ge nel lik le 

kö tü ya þam ko þul la rýn da ya þa yan 

in san lar dýr. Bu ro man karakterleri 

bir bi rin den fark lý uç dü þün ce ler le 

za ma nýn Rus ya’sý ný po li tik , sos - 

yal ve ruh sal a na liz ler yo luy la in - 

ce ler ler. Göz lem le ri nin kes kin li - 

ði, ay rýn tý la ra ver di ði ö nem, kar - 

ma ka rý þýk ya þa mýn dan çý kar dý ðý 

sað lam ka rak ter le ri ve ro man kur - 

gu la ma da ki us ta lý ðýy la Av ru pa’da 

ve ül ke sin de ken di sin den son ra 

ge len he men tüm ya zar lar ü ze rin - 

de et ki li ol du. Ka ra ma zov Kar - 

deþ ler, Suç ve Ce za ro man la rý nýn 

ya ra tý cý sý dýr.

Mi ha il A lek sand ro viç Þo lo hov 

1905 - 1984 

Ýlk ki ta bý, 1. Dün ya Sa va þý ve Ýç 

Sa vaþ yýl la rýn da ki Ka zak la rý 

an la tan Don Hi ka ye le ri, 1926 

yý lýn da ba sý lýr. Ay ný yýl Ve Dur gun 

A kar dý Don (Ti hi Don) ad lý ro ma - 

ný ný yaz ma ya baþ lar. Bu ro ma ný 

yaz ma sý 14 yý lý ný a lýr ve Sta lin ni - 

þa ný i le ö dül len di ri lir. Bu ro man 

Sov yet ler’de za ma nýn en çok o ku - 

nan ya pýt la rin dan bi ri o lur ve 

1965’de No bel E de bi yat Ö dü lü a - 

lýr. U yan dý rýl mýþ Top rak ad lý ro - 

ma ný i le de 1954 yý lýn da Le nin Ni - 

þa ný’na la yýk gö rü lür. Bu ro man 

Ya rýn la rýn To hu mu (1932) ve Don 

Kıyısında Ha sat (1960) ol mak ü - 

ze re iki ký sým dan o luþ mak ta dýr. Bu 

ro man da da kol lek ti viz min uy gu - 

lan dý ðý yýl lar da ki gün lük ha ya tý 

yan sý týr. 1957’de yaz dý ðý ký sa hi - 

ka ye si “Ýn sa nýn Ka de ri” film o la - 

rak da çe ki lir. Va tan i çin Dö vüþ tü - 

ler i sim li e se ri bi ti ri le me miþ tir. 

Þo lo hov 1932’de SSCB Ko - 

mü nist Par ti si’ne, 1939’da SSCB 

Bi lim ler A ka de mi si’ne ü ye ol muþ 

ve yi ne 1939 yý lýn da da Seç kin 

Sov yet ün va ný al mýþ týr. Ý ki ke re 

Sos ya list Kah ra man lýk Ma dal ya sý 

i le ö dül len di ril di. Sov yet Ya zar lar 

Bir li ði’nin yar dým cý baþ kan lý ðý ný 

yap tý. 

Þu bat 1917’de Çar lýk dev ri lir, Ke rens ki ve bur ju va cum hu ri yet ge - 

lir, a ma ne sa vaþ du rur ne de as ker le rin du ru mun da bir de ði þik lik o lur. 

Tek þey boþ söz ler le o ya lan ma dýr. Or du da hu zur suz luk, mo ral bo zuk - 

lu ðu ken di ni i yi ce a çý ða vur ma ya baþ lar. Bol þe vik le rin or du i çin de ki 

ça lýþ ma la rý ar tar. Bu ça lýþ ma lar ilk so nuç la rý ný Pe ters burg ü ze ri ne, iþ çi - 

ler ü ze ri ne sü rül me ye ça lý þý lan, üs te lik cep he yi ta ma men a ça rak iþ çi ler 

ü ze ri ne sü rül me ye ça lý þý lan Ka zak la rýn bu nu red de dip, kar þý dev rim ci 

dar be yi en gel le me le riy le ve rir. 

E kim Dev ri mi, as ker le rin, Ka zak la rýn köy le ri ne dö nü þü ve iç sa - 

va þýn pat la ma sý peþ pe þe ge lir. Gre gor da ha ne ol du ðu nu an la ma dan 

ken di ni iç sa va þýn i çin de bu lur. Çar lýk or du sun dan ar ta ka lan kar þý dev - 

rim ci Be yaz Or du nun su bay la rý hem sa vun duk la rý hem de men su bu ol - 

duk la rý sö mü rü cü sý nýf la rýn her tür lü yoz lu ðu nu, Bi rin ci Em per ya list 

Sa vaþ ta da ha da ar týr mýþ lar dýr. Çü rü me ve yoz luk ta en uç bo yut la ra 

var dýk la rý gi bi a la bil di ði ne vah þi leþ miþ ler dir de. Bu vah þet le ri ni sa de - 

ce Ký zý lor du ya men sup sa vaþ çý lar, e sir ler ü ze rin de de ðil, hem ken di 

ast la rý na, as ker le ri ne kar þý hem de hal ka kar þý her fýr sat ta ser gi le mek - 

ten ka çýn maz lar. Çün kü bun lar yüz yýl lar dan be ri e ge men o lan, sö mü - 

ren sý nýf lar dan ge li yor lar dý ve bu ay rý ca lýk la rý nýn sür me si i çin bo þu na 

bir ça ba i çi ne gir dik le rin den, ta rih sel ge liþ me ye kar þý sa vaþ týk la rýn dan 

sa de ce ve sa de ce vah þet, zor, bas ký, te rör ve kor ku ü ze rin den ko num la - 

rý ný de vam et tir me ye ça ba lý yor lar dý. Her e ge men sý ný fýn yap tý ðý gi bi, 

son dem le ri ne gel dik le rin de ta rih sel a ký þa kar þý an lam sýz ca di ren me ye 

ça ba lý yor lar dý. 

Gre gor u zun sü ren iç sa va þýn o sert, a cý ma sýz ça týþ ma la rý ný ya þa - 

dýk tan son ra bu nu da ha yo ðun bi çim de his set me ye baþ lar. An cak geç - 

miþ le he sap laþ ma hem ko lay de ðil dir, hem de ki þi sel de ðil dir. Bu, kit - 

le sel, top lum sal bir o lay o la rak sür mek te dir. Bü tün top lum da, top lum - 

sal sý nýf lar a ra sýn da, geç miþ le ge le cek a ra sýn da, çü rü yen le, es ki miþ o - 

lan la ye ni ye ni ku rul ma ya ça lý þý lan ge le ce ðin ye ni ya þa mý a ra sýn da ki 

mü ca de le bü tün a cý ma sýz lý ðýy la sür mek te dir. E mek çi kit le ler ye ni ye ni 

el le ri ne al ma ya baþ la dýk la rý ken di yaz gý la rý ný bir da ha baþ ka la rý na, sö - 

mü rü cü sý nýf la ra kap týr ma mak a ma cýy la can la baþ la ça lý þý yor, di di ni - 

yor lar dý. 

Gre gor ar týk öy le bir nok ta ya gel miþ ti ki, hem ken di öz le di ði, is te - 

di ði, Ak sin ya i le bir lik te sa kin bir ya þa mýn ö nü ne ge çen, hem de hal ký 

bü yük a cý la ra bo ðan bu iç sa vaþ tan i yi ce býk mýþ, es ki dün ya ta ra fýn dan 

ken di si ne ve ril miþ o lan tüm de ðer ler le, ön yar gý lar la ba ðý ný ko par mýþ tý. 

Bu na rað men ça ðýn tek ger çek ve i le ri ci yö nü o lan sos ya lizm dü þün ce - 

si o na çok ya ban cý, as la ka bul e di le mez ge li yor du. O na gö re sos ya lizm 

ger çek Ka zak ya þa mý ný yok e de cek ti. Es ki dü zen le o lan bü tün bað la rý - 

ný ko par mýþ ol ma sý na rað men ye ni yi be nim se ye me me si, ka bul len me - 

me si ne de niy le, es ki yi be ðen me se de ye ni ye kar þý bo þu na bir sa va þý 

sür dür me ye de vam e di yor du. 

Gre gor’un bur da ken di tra je di si ni ha zýr la yan es ki top lu mun, ka pi - 

ta liz min çö kü þü, çý kýþ sýz lý ðý ol du ðu ka dar, bu top lu mun Gre gor’un ka - 

fa sýn da çiz di ði a þýl ma sý zor sý nýr lar dý da. Zi ra bi rey le rin ka fa la rýn da ki 

dü þün ce le rin de ki sý nýr la rýn yý kýl ma sý, a þýl ma sý, dü þün ce tar zý nýn de ðiþ - 

ti ril me si en zor o lan dýr. Bi re yin bu nu ya pa bil me si i çin top lum la, top - 

lum sal ya pýy la ol du ðu ka dar ken di ken di siy le de kök lü bir he sap laþ ma 

yap ma sý ge re kir. Gre gor, bü tün ki tap bo yun ca za man za man iç mo no - 

log lar yo luy la bu i þe gi riþ se de, de ri ne in me yen, yü zey sel bir he sap laþ - 

ma o la rak ka lýr. Çün kü Gre gor, ken di sý nýr la rý ný aþ mak i çin, du var la rý - 

54

ný yýk mak i çin ha re ke te geç mez, o sý nýr lar da na dir de ol sa zor la ma la ra 

gir se de as la on la rý aþ maz. Bu da Gre gor’un ken di yaz gý sý na, dra ma tik 

so nu na bi le bi le bo yun eð me sin de gös te ri lir. 

Þo lo hov, dört cilt lik bu e pik ne hir de ön plan da hep Gre gor’u ve o - 

nun la i liþ ki li o lan çev re yi, in san la rý an lat sa da, yan ka rak ter ler o la rak 

çi zi len ler le bü tün bir top lu mu an la týr. Stok man, Ga ran za, Po þe voy, 

Bun çuk i le ri top lum uð ru na bü yük mü ca de le le re gi ren bu ki þi le rin öz - 

gün yan la rý bir ya na, or tak ka rak ter le ri, hiç bir ki þi sel çý kar dü þün me - 

den, he sap sýz ki tap sýz bi çim de hem dav ra nýþ hem de dü þün ce le riy le 

sos ya lizm uð ru na mü ca de le ye a tý lan ye ni in san ti pi ol ma la rý dýr. 

Yi ne Gre gor’un ba ba sý Pan ta le i mon Me lo kov, kü çük mül ki ye tin 

ti pik bir tem sil ci si dir. Her þe yi he sap la yan, kur naz, di ðer köy lü le ri ve 

ak ra ba la rý ný bi le kan dý ra cak den li hýrs lý. Ken di a i le si ni, çift li ði ni, bir - 

kaç dö nüm lük a ra zi si, hay van la rý i le a lý þý la gel dik ya þam bi çi mi ni, ya ni 

es ki top lu mu, çö ken ve çök mek te o lan bu ya þam bi çi mi ni ko ru mak i - 

çin, sta tü sü nü de vam et ti re bil mek i çin u zun sü re mü ca de le e der, kar þý 

ko yar. Bu u ður da bü yük oð lu nun ö lü mü nü gö rür; kü çük oð lu Gre - 

gor’un bir o ya na bir bu ya na sav ru lup gi di þi ni iz ler. E lin den hiç bir þey 

gel mez. So nun da ye ni o lan ka za nýr. 

Þo lo hov, es ki dün ya yý Ak sin ya’nýn ö lü mün de so mut la yýp, bü tün 

kar þý çýk ma sý na, bo þu bo þu na di ren ci ne rað men Gre gor’un el le riy le o - 

nu me za ra ya týr dýk tan son ra, Gre gor þah sýn da o nu her þe yi ka bul le nip 

kö yü ne, tes lim ol ma ya gö tü rür ken; ye ni dün ya nýn za fe ri ni kýz kar de þi 

Dun ya’nýn öz gür lü ðü ve aþ kýn da gös te rir. 

En baþ ta da be lirt ti ði miz gi bi, Þo lo hov’da top lum cu ger çek çi e de - 

bi ya týn be lir gin yan la rýn dan bi ri o lan top lum sal in sa ný çi zer ken, o nu ta - 

ri hin i çin de, bü tün ha re ket li li ðiy le, de vi ni miy le çi zer. Za ten “Dur gun 

A kar dý Don”u E kim Dev ri mi ve iç sa vaþ sü re ci ni an la tan bir baþ ya pýt 

dü ze yi ne çý ka ran da, Þo lo hov’un bu nu an la týr ken bu den li us ta ve ba þa - 

rý lý an la tý mý ol muþ tur. 

55 

K. M. Simonov 

1915 - 1979 

BEKLE BENi 

Bekle beni, döneceğim ben. 

Çok çok, bıkmadan bekle! 

Sarı yağmurların 

Hüznü basınca, 

Kar kasıp kavururken, 

Kızgın sıcaklarda – bekle. 

Uzak yerlerden mektuplar 

kesilince 

Bekle beni. 

Birlikte bekleyenlerin 

beklemekten 

Usandığına bakma, bekle. 

Bekle beni, döneceğim. 

Unutmak zamanı geldiğini 

Ezbere bilenleri 

Hayırla anma! 

Varsın oğlum, anam 

Hayatta olmadığıma inansın, 

Dostlarım beklemekten usansın, 

Ocak başında toplanıp 

Acı şarapla 

Yadetsinler beni. 

Sen bekle. Onlarla birlikte 

İçmekte acele etme. 

Bekle beni; döneceğim, 

Bütün ölümleri çatlatmak için 

döneceğim! 

"Şansı varmış..." desinler, 

Beklemedikleri için, 

Beni bekleyerek 

Düşman ateşinden nasıl 

Koruduğunu anlayamazlar. 

Sağ kalışımın sırrını yalnız 

Senle ben bileceğiz- 

Bütün sır -senin 

Başkalarının bilmediği gibi 

beklemeyi bilmende. 

K. M. Simonov

“Ýl ya da” ve “Odys se i a” bir 

yan dan Yu nan tra ged ya la rý nýn 

ha ber ci si dir, di ðer yan dan, ya - 

lýn bir dil le ka le me a lý nan da ha 

doð ru su sö ze dö kü len des tan - 

lar da ki an la tým tar zý; geç miþ 

ve þim di a ra sýn da gi dip ge le rek 

-za man a ký þý ný ký ra rak- ak ta rý - 

lan hi ka ye ler, mo dern e de bi ya - 

týn bi linç a ký þý tek ni ði nin ön - 

cü sü dür. Us lup ta ki sa de li ðin a - 

sýl ne de ni ni i se, o çað lar da söz - 

lü an la tý mýn mü zik eþ li ðin de 

ya pýl ma sýn da bu la bi li riz. An - 

cak bu sa de lik, bir can sýz lýk 

an la mý na gel mez; ter si ne, çok 

can lý ve eð len ce li bir ha va sý 

var dýr Ho me ros hi ka ye le ri nin. 

Gör dü ðü, bil di ði in san lar, me - 

kan lar ve eþ ya lar dýr o nun an - 

lat týk la rý. “Ho me ros, sü rül müþ 

bir tar la yý, buð day-yü rek li ek - 

me ði, kuþ la rýn u çu þu nu, yon - 

tul muþ bir is kem le yi, li man da 

bir ge ce-gö ðü ne kar þý du ran 

ge mi le ri, de re de ça ma þýr yý ka - 

yan ka dýn la rý an la týr. Ya lýn dýr, 

can lý dýr, kla sik tir... 

Ýr lan da lý ya zar Ja mes Joy - 

ce’un Ulys ses’i, Ýn gi liz ya zar 

Sha kes pe a re’in Tro i lus ve 

Cres si da’sý, Ro ma’lý þa ir Vir - 

gil’in A e ne id’i Ho me ros’un 

des tan la rýn dan de rin iz ler ta þý - 

yan e ser ler den dir ler. 

Yunan İç Savaşı ve Edebiyat 

Yu nan iç sa va þý, e de bi ya tý ve ya kýn ta ri hi ne baþ la ma dan ön ce es - 

ki Yu nan ta ri hi ve e de bi ya tý ü ze ri ne ký sa ca de ðin mek te fay da 

var. M.Ö. 2000’lerde Ak ha lar Yu na nis tan’a gel di ler ve Myke - 

ni, Ar gos, Tir yas, Pylos böl ge le rin de yer leþ ti ler, gel dik le ri yer ler Rus - 

ya’nýn uç suz bu cak sýz step le ri dir. Bu böl ge ye yer le þen Yu nan lý lar za - 

man la ge li þe rek, ö zel lik le de niz yo luy la Do ðu’ya u la þýp o ra dan hem ti - 

ca ret hem de e kin sel a lýþ ve riþ ler yap tý lar. Ve he men bu run la rý nýn di bin - 

de ki Mi nos uy gar lý ðý ný da (Gi rit) za man la iþ gal e dip, zen gin li ði ne el 

ko ya rak, ta ri he mal o lan Yu nan uy gar lý ðý o luþ ma ya baþ la dý. Yu nan söy - 

len ce le rin de yo ðun Mý sýr, Me zo po tam ya (Sü mer) A na do lu ve Gi rit et - 

ki le ri var dýr, bun la rýn ço ðu nun ad la rý ný de ðiþ ti re rek al dý lar, ba zý la rý ný 

da ol duk la rý gi bi al dý lar ve ta rih sah ne sin de in san lýk i çin ö nem li e de bi 

ve fel se fi kay nak lar sun du lar. 

Gi rit’in ký sa ca Yu nan uy gar lý ðý na et ki le ri ne ba ka lým. Gi rit’te ge - 

liþ miþ bu lu nan müt hiþ bir mü hen dis lik bil gi si var dý ve Gi rit li ler Yu nan 

þe hir le ri ni in þa et ti ler. Bu þe hir ler Mi ken, Tyrint he i di bu da ðý nýk ve fa - 

kir ka sa ba la rý Gi rit li ler ta ra fýn dan in þa e di len sa ray lar la süs le di ler. Yu - 

nan lý lar Gi rit li ler den öð ren dik le ri ni bü yük bir ti tiz lik le ken di le ri de ör - 

me ye de vam et ti ler. Bu ra da gö rül dü ðü gi bi Yu nan lý lar bir çok þe yi Gi - 

rit li le re borç luy du lar ve da ha faz la sý ný Gi rit li ler, Si cil ya’da ki Chypre’i 

sö mür ge al tý na al mak i çin as ker le re ih ti ya cý var dý ve Yu nan lý lar al dý lar 

ge mi le ri ne ve Yu nan lý lar da de niz ci li ði öð ren miþ ol du lar. 

Es ki Yu nan e de bi ya tý, tak lit bir e de bi yat ol ma mak la be ra ber o ri ji - 

nal sa yý la bi le cek ni te lik te dir, ya zar lar da ha çok ken di ya þa yýþ ve gör - 

56 

Atila Oğuz

dük le rin den e sin le ne rek sa nat e ser le ri ni ya ra týr lar dý ve bu da Yu nan e - 

de bi ya tý ný öz gün bir e de bi yat ya par, çok de rin ta ri hi kay nak la ra in me - 

mek kay dýy la. Bü tün e de bi tür ler de ol du ðu gi bi Yu nan e de bi ya tý da þi - 

ir le baþ lar, bu þi ir ler Hymnos a dý ný a lýr ve din sel ni te lik te dir ler. Bu þi - 

ir le rin en ö nem li si tan rý A pol lon’un þe re fi ne söy le nir di, da ha son ra di - 

ðer tan rý lar i çin de söy len me ye baþ lan dý. 

Es ki Yu nan e de bi ya tý beþ bö lü me ay rý lýr, bun lar dan il ki, E pik Çað - 

dýr. Bu dö nem de ken di i çin de üç bö lü me ay rý lýr: 

1- Ho me ros’tan ön ce ki e de bi yat, Hymnos; yu kar da a çýk la dý ðým 

bö lüm, ilk A o ý dos lar; bun lar da dö ne min ilk o zan la rý. E pik A o ý dos lar; 

bu dö nem de ki o zan lar þi i ri din sel et ki den kur ta rýp kah ra man lýk þi ir le ri, 

ya ni des tan la rý söy le me ye baþ la dý lar. Rhap so dos lar; bun lar da mü zik 

eþ li ðin de de ðil de el le rin de bir deð nek tem po tu ta rak þe hir den þeh re do - 

la þa rak o kur lar dý. 

2- E pik Þi ir (Des tan), e pik þi i rin (des tan) va ta ný Yu na nis tan ve 

Gi rit’tir an cak Dor la rýn Yu na nis tan’ý iþ gal et me le riy le bir ký sým Yu nan - 

lý la rýn kü çük As ya’ya gel me le riy le baþ lar ve ge li þir. Tru va’yla da do - 

ruk nok ta sý na u la þýr, Ho me ros’un da Ýz mir li ol du ðu bi li nir. 

3- Di dak tik E pos-He ri o dos, bu dö nem ki þi ir ler Ho mer’den fark - 

lý dýr, ar týk kah ra man lýk þi ir le ri nin ye ri ni, ge li þen de mir ça ðýy la bir lik te 

in san la rýn gün lük ya þam dan kay nak la nan kay gý la rý a lýr ve bu so run la ra 

e ði lir þi ir, þi ir ar týk öð re ti ci ko num da dýr, bil gi ta þý mak ta dýr. He si o dos 

(yak la þýk o la rak Ý.Ö. 700 yýl la rýn da Ask ra’da doð muþ tur) He si o dos’tan 

ký sa bir þi ir: 

Ba ba mýz gi bi yap sen de, ko ca bu da la Per ses, 

o da bir gün da ha gü zel ya þa ma u mu duy la 

Aþ tý en gin de niz le ri bý ra kýp ar dý na 

A i ol ya’nýn Kyme ken ti ni, 

Gel di bu ra la ra ka ra ge mi siy le. 

Bol luk tan, zen gin lik ten, ra hat lýk tan de ðil, 

Kör o la sý yok sul luk tan ka çý yor du. 

Gel di He li kon’un e te ðin de 

Bu la net li Ask ra’ya yer leþ ti 

Bu ký þý sert, ya zý çe kil mez, tat sýz ka sa ba ya 

Bu ký þý sert, ya zý çe kil mez, tat sýz ka sa ba ya 

Li rizm ve nes rin baþ lan gý cý; li riz min fark lý tür le ri 8. ve 6. yüz yýl - 

lar da ki dö nem de baþ lar. “Li rik Çað” da de nir bu dö ne me, bu dö nem le 

bir lik te ilk fi lo zof lar da or ta ya çýk ma ya baþ lar ve li riz min ya ný sý ra fel - 

se fe, ta rih de baþ la mýþ o lur. Li rik þi i rin kö ken le ri baþ lan gýç ta çe þit li þar - 

ký lar la baþ la mýþ ve e pik des tan lar da bu lu nan li rik un sur la bir lik te Ý.Ö. 

VI I. yüz yýl dan baþ la ya rak bir tür o la rak þi i ri ya rat mýþ týr. Li rik þi ir de 

ken di i çin de beþ gru ba ay rý lýr. 

Li rik þi ir den son ra E le ge i ak þi ir ge lir ve VI I. yüz yýl da or ta ya çý kar 

ve li rik þi i rin en es ki bi çim le rin den dir dil ve bi çim o la rak des tan þi i ri - 

ne ben zer. Bu þi i rin ku ru cu su o la rak Kal li nos ka bul e di lir (yak. Ý.Ö. VI - 

I. yy.) Kal li nos’un þi i rin den ký sa bir ör nek: 

Genç si lah ar ka daþ la rým, 

Ne za man gös te re cek si niz mert li ði ni zi?.. 

Ay ný dö ne min þa i ri ve ay ný za man da bir dev let a da mý o lan So lon 

(Ý.Ö. 640-558)’dan bir ör nek: 

57 

Victor Hugo 

1802-1885 

1831-1941 arasında çok 

sayıda şiir, piyes ve roman 

yazan Hugo, 1841’de Fransız 

Akademisi’ne seçildi. 

1848 İhtilali’nden sonra 

Cumhuriyetçi saflara geçti ve 

Cumhurbaşkanlığı için aday 

bile oldu. Kendisi seçilemedi, 

ama seçilen Louis Napolyon’u 

destekledi. Ancak Napolyon 

da imparatorluğunu ilan 

edince, Hugo 1851’de Fransa 

topraklarını terk ederek yirmi 

yıl sürecek gönüllü bir sürgünü 

geçireceği- Channel Adalarına 

yerleşti. 

Burada yazdığı “Sefiller” 

(1861), onun en çok tanınan ve 

sevilen eseridir. İmparatorluk 

dönemi sona erip Üçüncü 

Cumhuriyet kurulunca, Victor 

Hugo, Paris’e bir kahraman 

olarak döndü. Millet meclisine 

seçildi, ama politikadan çok 

edebiyatla ilgilenmeyi tercih 

etti. 1885’de öldüğünde, 

büyük bir törenle Pantheon’a 

gömüldü.

Dido Sotiriyu 

1909 - 2004 

1909’da Ay dýn’da doð du. Ül - 

ke sin de ki ka dýn hak la rý mü ca de - 

le sin de her za man ön saf lar da yer 

al dý. 1970’lerde Tür ki ye’de en 

faz la o ku nan ro man lar dan bi ri o - 

lan, Türk ve Rum lar a ra sýn da ki 

dost luk ve sev gi yi an la tan “Ben - 

den Se lam Söy le A na do lu’ya”nýn 

ya za rý dýr. Bu top rak la rý hiç u nut - 

ma dý ve E ge’nin i ki ya ka sý ný bir 

a ra ya ge tir mek i çin ça lýþ tý. So ti ri - 

u, ‘Ben den Se lam Söy le A na do - 

lu’ya’ i le Yu na nis tan’da bir çok 

ba rýþ ve dost luk ku ru lu þun dan ö - 

dül al dý ðý gi bi Ab di Ý pek çi Ba rýþ 

ve Dost luk Ö dü lü’ne de la yýk gö - 

rül dü. So ti ri u’nun ül ke miz den ya - 

yým lan mýþ di ðer ki tap la rý a ra sýn - 

da ‘Buy ruk: Be lo yan nis’in Öy kü - 

sü’ ve ‘Ö lü ler Bek ler’ bu lu nu yor. 

Hal ka hak ký ol du ðu ka dar i ti bar ver dim 

þe re fi ni ne pek a zalt tým ne de pek bol sun dum 

zen gin ve kuv vet li o lan a ða la ra 

‘hak ký nýz dan ço ðu nu al ma ya cak sý nýz’ de dim 

Her i ki ya ný da kuv vet li si lah la ko ru dum 

hiç bi ri ne ö te ki ni hak sýz ca ez dir me dim 

The og nis (Ý.Ö. VI I. yy.) 

Phoky li des (Ý.Ö. VI. yy.) E le ge i ak þi i ri nin tem sil ci le rin den dir ler. 

I AM BÝK ÞÝ ÝR; bir ký sa bir u zun he ce den o lu þur ve ku ru cu su Pa - 

ros lu Ark hi lok hos’tur. Bu þi i rin ilk he ce le ri hi civ ve in ti kam duy gu la - 

rý ný yan sý týr, ko nuþ ma ya uy gun ya pý sý ne de niy le tra ge di a ve ko me di a 

þa ir le ri ta ra fýn dan kul la nýl dý. 

Si mo ni des (Ý.Ö. VI I. yy. or ta la rý) 

Hip po naks (Ý.Ö. VI. yy.) 

A na ni os (Ý.Ö. VI. yy) ay ný dö ne min þa ir le ri dir. 

SO LO LÝ RÝ ÐÝ O DE 

So lo li ri ði ki þi sel duy gu la rý, li rik ve e le ge i ak tür le riy le har man lan - 

ma sýn dan do ðan bir tür dür. Bu tür de söy le nen þi ir ler, aþk þar ký la rý, iç ki 

þar ký la rý, po li tik þar ký lar ve sa vaþ þar ký la rý dýr. Dö ne min þa ir le ri: Al ka i - 

os (Ý.Ö. 630-560), po li tik þar ký lar, iç ki þar ký la rý ve aþk þar ký la rý yaz mýþ - 

týr. Ký sa bir ör nek; “Ý çe lim! ni ye bek le ye lim lam ba la rý?/Gün ý þý ðý za ten 

bir par mak kal dý. Ey sev gi li” 

Sapp ho (Ý.Ö. 630-565) 

A nak re on (Ý.Ö. VI. yy.) 

E rin na (Ý.Ö. IV. yy. so nu) dö ne min þa ir le ri dir ler. 

KO RO LÝ RÝ ÐÝ, or tak duy gu ve he ye can la rý i fa de e den þar ký lar - 

dýr. Ho me ros’tan ön ce de var dý. Spar ta’da ki Dor lar ta ra fýn dan ge liþ ti ril - 

miþ ve Yu na nis tan’a ya yýl mýþ týr. Bu ko ro la rýn söy le di ði þar ký lar, tan rý - 

la ra ve kah ra man la ra söy le nir di. Dü ðün tö ren le rin de, ö lü le rin ar dýn - 

dan, tan rý A pol lon i çin söy le nen þar ký la rý Gi rit kö ken li o lan pa i a na lar 

söy ler di. Bun lar Spar ta’da çok po pü ler di. Bað bo zum la rýn da tan rý Di - 

ony sos i çin, tan rý lar dan da çok in san lar i çin þar ký lar söy ler ler di ve za - 

fer ka zan dýk la rýn da da çe þit li o yun lar eþ li ðin de söy ler ler di. 

Bu dö ne min þa ir le ri; Tha le tas (yak. Ý.Ö. VI I yy.) Gi rit li, Ter pand - 

ros (Ý.Ö. VI I. yy.) An tis sa þeh rin de doð du, Spar ta’da ya þa mýþ tý. A ri on 

(Ý.Ö. VI I. yy. or ta la rý) Alk man (Ý.Ö. VI I. yy.) Alk man as len Lydi a lý’dýr 

Sa par ta’da doð du ðu sa nýl mak ta dýr. Li rik þi i rin ku ru cu la rýn dan dýr, genç 

kýz lar i çin þi ir ler ya zar dý. Ký sa bir ör nek: 

Tan rý lar a teþ püs kü rür, öç a lýr. 

Mut lu dur bü tün bun la ra rað men 

Gün le ri nin ör gü sü nü hu zur la do ku yan, 

Göz ya þý dök me yen in san. 

Ste sik ho ros (Ý.Ö. VI I-VI. yy.) Iby kos (yak. Ý.Ö. IV. yy. or ta la rý), 

Ke os lu Si mo ni des (Ý.Ö. 556-467) Bakkhy li des (Ý.Ö. 505-450), 

Bakkhy li des, Si mo ni des’in ye ðe ni ve öð ren ci siy di. Þi i rin den ký sa bir 

ör nek: 

An cak ba rýþ 

Re fa ha ka vuþ tu rur in san la rý 

58

Bal dan tat lý tür kü ler den de met le re... 

Ti mok re on (Ý.Ö. V.yy.), La sos (Ý.Ö. VI. yy.), Ka rin na (Ý.Ö. VI. yy.), 

Pin da ros (Ý.Ö. 522 ve ya 518-446) 

ÝLK FÝ LO ZOF LAR 

I o ni a o ku lu: I o ni a’da boy ver me ye baþ la mýþ tý ilk tan rý kav ra mý nýn 

dý þýn da dün ya yý ve o lay la rý in ce le me ve Yu nan fel se fe si iþ te bu I o ni a 

ve ya Mi le tos o ku lun da fi liz len me ye baþ la dý. Mi le tos lu Tha les (Ý.Ö. 

624-545) yu nan fel se fe si nin ku ru cu su ol du ðu güç lü bir ih ti mal dir, fi - 

zik, ge o met ri, ast ro no miy le il gi len miþ tir, ev re nin o lu þu mu nu a çýk la - 

mak içn Tha les her þe yin su dan baþ la dý ðý ný söy le miþ ve Ý.Ö. 585’teki 

gü neþ tu tul ma sý ný ön ce den he sap la mýþ tý. Tha les i çin þu nu da be lir te lim; 

Tha les ay ný za man da bir tüc car dý ve ge mi ler le do ðu ya se fer ler ya par dý 

ve do ðu dan da bil gi ak ta rý mý ol du ðu da tar týþ ma gö tür mez bir ger çek - 

tir. 

Dö ne min di ðer fi lo zof la rý sý ra sýy la þun lar dýr: A nak si mand ros (Ý.Ö. 

610-547) Tha les’in ar ka da þý ve öð ren ci si. Mi le tos lu A nak si mand ros, 

Mi le tos o ku lu nun ilk fi lo zof la rýn dan dýr. A nak si me nes (Ý.Ö. 580 ve ya 

525-520) A nak si me nes’de mi le tos lu dur, a sýl un sur o la rak ha va yý ka bul 

e der. Di o ge nes (Ý.Ö. 460-390) Di o ge nes’de ho ca sý A nak si me nes gi bi a - 

sýl un sur ha va yý ka bul e der. He rak li tos (Ý.Ö. 550-480) mi le tos o ku lu nun 

E fe sos lu bir fi lo zo fu dur. He rak li tos’a gö re, hiç bir þey ye rin de dur maz, 

her þey ha re ket ha lin de dir. 

Mi le tos o ku lun dan son ra ku ru lan Ý tal ya o ku lu nun ve E le a (Ve li a) 

o ku lun dan ge niþ o la rak bah set me ye ce ðim ar týk, ge li þi min sey ri bel li dir, 

yal nýz ca dö ne min fi lo zof la rý ný sý ra sýy la ve re ce ðim. Kse nop ha nes (Ý.Ö. 

570-475), Par me ni des (Ý.Ö. 515-445), Ze non (Ý.Ö. 490-430) 

Geç miþ ta ri hin ar ka so kak la rýn da yap tý ðý mýz bu ký sa ge zin ti nin a - 

ma cý ir de le ye ce ði miz Yu nan Ýç Sa va þý ve e de bi ya tý hak kýn da bi ze sað - 

lam da ya nak lar sun ma sý ve ge le cek a dý na ko yu lan her tuð la nýn han gi 

te mel ler de ge liþ ti ði ni gör mek ve bil mek zo run lu lu ðun dan gel mek te dir, 

bu nu Yu nan Ýç Sa va þýn dan da gö re ce ðiz. 

YU NA NÝS TAN’DA ÝÇ SA VAÞ VE EDE BÝ YAT 

1943-1949 yýl la rý a ra sýn da ya þan dý ve sa vaþ tür kü ler le baþ la dý. Ýþ - 

te bir Klept Tür kü sü: 

Yol daþ lar be ni so rar lar sa sa na, 

Bir kur þu nun be ni dur dur du ðu nu söy le me on la ra, 

Söy le me baht sýz ol du ðu mu. 

De niz le rin ö te sin de ki o ke der li ül ke de 

Ev len di ði mi söy le on la ra. 

Ka rý mýn a na sý ko ca bir yas sý ta þýr þim di, 

Ça kýl taþ la rý dýr er kek kar deþ le rim 

Ve ge li nim be nim, ka ra top rak týr. 

Yu nan lý lar bü tün ta rih le ri bo yu iþ gal ci le re kar þý hep sa vun du lar 

yurt la rý ný ve Klept’ler di ye ün len di ler, iþ te iç sa vaþ ta da ay ný ruh ha liy - 

le ve tür kü ler le kar þý ko yu yor He la sýn ký zýl di ren gen le ri. Yu nan iç sa - 

va þýn da, Yu nan köy lü le ri nin ge le nek ten ge len düþ ma na kar þý koy ma ve 

sa vaþ ma, par ti zan saf la rý na yo ðun bir þe kil de ka týl ma la rý ný sað la dý. 

E las’ýn do ðu su, 1942 Tem muz’un da bir sa bah A ti na’nýn üç yüz ki - 

lo met re ku zey ba tý sýn da ki Kar pe ni si böl ge sin de kü çük bir yer o lan 

Dom nis ta’nýn köy mey da nýn da te pe den týr na ða si lah lý on beþ a da mýn 

gö rül me siy le tür kü ler söy len me ye baþ lan dý dað lar da. 

As la yý kýl ma yan sar sýl maz bir du var gi bi, 

Güm bür de yen sa vaþ a lan la rýn da, 

59 

J.-B. CLE MENT 

(1836-1903) 

“Ek mek Par ça sý nýn Þar ký la rý” a dý 

al týn da top la dý ðý ro man slarıile 

tanınır. “Hal kýn ken di yok sul lu ðu - 

nu gör me ye, ken di çý kar la rý ný dü - 

þün me ye zor la mak ge rek. Þar ký lar 

bi li ma dam la rý nýn söy lev le ri gi bi 

sý ký cý de ðil, çað daþ dü þün ce le ri 

yan sý tan, ge le ce ði söy le yen ve ha - 

zýr la yan ez gi ler ol ma lý dýr,” der. 

Ge le ce ðin Þar ký la rý’ný bu dü þün - 

cey le ya zýp bu þar ký lar da sa na yi 

kö le li ði te ma sý ný iþ ler. 

“tü ze a dý na ses le ni yo rum/çok tan 

gel di za ma ný/fab ri ka kö le le ri - 

nin/top rak kö le le ri nin, ma den ci le - 

rin/ken di sek sen do kuz la rý ol ma - 

lý.” di ze le ri ne de niy le Bel çi ka’ya 

sý ðýn mak zo run da ka lýr. Bir yýl ön - 

ce Mont mart re’da yaz dý ðý, Ko - 

mün ye nil gi siy le ye ni bir an lam 

ka za na cak o lan baþ ya pý tý “Ki raz 

Za ma ný”ný 1867’de Bel çi ka’da 

ya yýn lar. 1870’te ba sýn suç la rýn - 

dan bir yýl ha pis ce za sý na çarp tý rý - 

lýr. Ver say lý lar Ko mü ne sal dýr dý - 

ðýn da son kur þu nu na ka dar di re - 

nen le rin a ra sýn da dýr. Ha zi ran 

1871’de “Kan lý Haf ta” þi i ri ni ya - 

zar. Dev rim ci mi li tan bir ya þam 

sür dü rür. E lin de bas ton, taþ ra yý 

do la þýr, baþ ken tin dev rim ci hal ký - 

na, iþ çi sý ný fý na des tek o la cak ör - 

güt ler ku rar. 1 Ma yýs 1891’deki 

ey le mi ne de niy le i ki yýl ha pis ce - 

za sý na çarp tý rý lýr, ge niþ halk yý ðýn - 

la rý nýn pro tes to gös te ri le ri ne de - 

niy le ce za sý er te le nir. “Ko mün cü - 

le rin Ö cü” ad lý bir de ro ma ný o lan 

ya zar, 1903’de ö lür.

An to ni o Mac ha do y Ru iz 

1875 -1939 

Mad rid’te Ins ti tu ci on Lib - 

re de En se nan za’da ve 

Pa ris’te Sor bon ne Ü ni - 

ver si te si’nde e de bi yat ü ze ri ne öð - 

re nim gör dü. Çe vir men lik ve öð - 

ret men lik yap tý. Ýç Sa vaþ sý ra sýn da 

Cum hu ri yet çi le rin sa fýn day dý, 

1939’da an ne siy le bir lik te baþ ka 

mül te ci ler le sý ný rý ge çip Fran sa’ya 

sý ðýn dý ðý yýl öl dü.Ýs pan yol e de bi - 

ya týn da dö ne mi nin u mut la u mut - 

suz luk a ra sýn da ki ge ri li mi ni yan sý - 

tan ü rün ler ver miþ,1898 Ku þa ðý 

de ni len ha re ke tin ö nem li tem sil ci - 

le rin den dir. 

A ris’in ön der li ðin de ku rul du Halk Or du su 

1923 yý lýn da 23 ya þýn day ken Genç Ko mü nist le rin li de ri ol du A ris. 

A ris’in is mi mi to lo ji de ki sa vaþ tan rý sý A res’ten et ki le ne rek ko nul du ðu 

sa ný lýr, öy le ol sun ve ya ol ma sýn A ris tam bir sa vaþ tan rý sýy dý iþ gal ci 

em per ya list le re kar þý. A ris ký sa sü re de E las’ý to par la yýp ha tý rý sa yý lýr 

bir güç top la dý ve A ris Yu nan lý la ra þöy le ses len di: Ý tal yan iþ gal ci le ri ne 

kar þý, Ý tal ya’yý zi ya ret et mek is ter se niz Yu nan or du su na ka tý lý nýz! 6 Ni - 

san 1941’de Yu na nis tan’a geç mek ü ze re Yu gos lav ya’ya gir di Hit ler’in 

SS’leri, ha re ket bek len di ði gi bi ký sa bir sü re de ol ma dý ve bu sü re i çin - 

de ba zý seç kin Al man bir lik le ri fe na hal de hýr pa lan dý lar. Ýlk pa ra þüt o - 

lay la rý, Hit ler’in de on la ra bü yük u mut bað la dý ðý bu ye ni sa vaþ a ra cý 

Gi rit sa vun ma sý kar þý sýn da boz gu na uð ra dý lar. So nuç o la rak Yu nan se - 

fer ber li ði Al man la rýn Rus ya’ya kar þý gi ri þe cek le ri sal dý rý yý haf ta lar ca 

er te let ti ve böy le ce kýþ a yý na kal dý. 

Gi rit düþ tük ten son ra kral ve hü kü met Yu na nis tan’da bu lu nan Ýn - 

gi liz bir lik le riy le bir lik te ül ke yi terk et ti ler. Al man lar 27 Ni san 1941’de 

A ti na’ya gir di ler ve ken di iþ bir lik çi hü kü met le ri ni kur du lar. Bu dö nem - 

ler de kent i çin de mü ca de le güç le ri di re niþ i çin ye ral týn da bi ra ra ya ge - 

lir ken, si lah lý çe te ler de köy ler den dað la ra doð ru çe kil me ye baþ la dý lar, 

bu çe te ler par ti zan lar ya da eþ ký ya lar dý, Yu nan ge le ne ðin de eþ ký ya la rýn 

ö ne mi bü yük tür. “Klepth” o la rak ad lan dý rý lýr dý eþ ký ya lar, þim di hep si 

bir bir bir le þi yor lar ve iþ gal ci le re kar þý sý ký yor lar kur þun la rý ný ve da ha 

da bir gür söy lü yor lar tür kü le ri ni. 

Yu na nis tan iç sa va þý E las’ýn ve di ðer u lu sal kur tu luþ ör güt le ri nin 

ça ba la rýy la yük se li yor du. Bu a ra da çe þit li ey lem ler de ya pý lý yor du. 

Bun la rýn ba þýn da u la þý mý en gel le mek ge li yor du ve köp rü ler bü yük bir 

us ta lýk la ha va ya u çu ru lu yor du.Yu na nis tan iç sa va þý baþ tan da be lirt ti - 

ðim gi bi, kent ve kýr o la rak i ki ye ay rý lý yor, her i ki cep he de de mü ca de - 

le o lan ca hý zýy la a ký yor du zul mün üs tü ne. Kent te di re niþ bü yük bir hýz - 

la bü yü yor ve ka la ba lýk bir kit le Meç hul As ker A ný tý’na doð ru tüm en - 

gel le ri a þa rak i ler le yen ka la ba lýk u lu sal marþ la rý ný söy lü yor lar dý hep 

bir a ðýz dan. 

“Ta ný rým se ni 

Þim þek ler sa çan ký lý cýn dan, 

Ta ný rým se ni 

A ziz Yu nan lý ke mik le riy le zen gin le þen 

Top ra ða dü þer ken kor ku suz ba kýþ la rýn dan 

Ve es ki çað lar da ki gi bi 

Se lam lý yo ruz se ni öz gür lük” 

Ve son di ze a teþ a çan Al man ve Ý tal yan si lah la rý nýn ta ra ma la rýy la 

ke sil di. Se lam sa na öz gür lük! Se lam sa na öz gür lük! An cak kent di re - 

niþ le ri bi tip tü ken mek bil mi yor du, dal ga dal ga a ký yor du fa þist iþ gal ci - 

le re kar þý. Ça lýþ ma ba kan lý ðý nýn bi na sý na doð ru ya pý lan ey lem de, ba - 

kan lýk bi na sý iþ gal ci av cý kuv vet ler ta ra fýn dan ko run mak tay dý, di re niþ - 

çi le rin se sa de ce bir kuþ ta ban ca sý var dý, a ma on la rýn güç lü yü rek le ri 

var dý ve bu gü ne bað la yan güç lü geç miþ le ri. O to ma tik iþ gal ci fa þist si - 

lah la rýn a te þi ü ze ri ne çýl gýn ca yü rü yen ka la ba lýk, kar þý ko nul maz bir is - 

tek le yü rü yor lar dý düþ man nam lu la rý nýn ü ze ri ne ve yü rür ler ken mey da - 

ný es ki Yu nan’ýn çýl gýn sa vaþ na ra sý kap lý yor du. A e ra! (A e ra, rüz gar, 

ka sýr ga, çýl gýn lýk) O to ma tik si lah la rýn ö lüm kus tu ðu böy le bir an da, ka - 

la ba lýk sa de ce be de ni ni a ta rak kur þun la rýn ö nü ne bi na ya doð ru yü rü - 

yor du ve yü rür ken ö len yol daþ la rýn ce set le ri nin ü ze rin den bü yük bir 

ka rar lý lýk la düþ ma nýn ü ze ri ne a ký yor lar dý ve ni ha yet kit le çýp lak et le - 

60

iy le o to ma tik si lah la rý sus tu rup ba kan lýk bi na sý ný baþ tan a þa ðý yað ma - 

la yýp bü tün bel ge le ri yak tý lar, ar dýn dan grev ler ve di re niþ ler le de vam 

et ti kan mü ca de le le ri. 

Kýr day sa par ti zan mü ca de le si o la ðan hý zýy la de vam e di yor du, Ý tal - 

yan iþ gal ci le ri ne kar þý ve ri len bü yük bir ça týþ ma nýn so nun da 100 Ý tal - 

yan as ke ri ö lü ve 146’sý e sir a lýn mýþ tý. Yu nan iç sa va þýn dan ve ba ha rýn - 

dan ký sa bir a lýn týy la de vam e de lim, bu a lýn tý dan par ti zan la rý da ha i yi 

an la ya ca ðýz ve sa vu na ca ðýz. 

“Sa ba hýn a la ca ka ran lý ðýn da bel li be lir siz se çi len yol dað la rýn a ra - 

sýn da ki do ðal an fi ti yat ro nun i çin den ge çe rek a þa ðý la ra doð ru gi di yor 

ve Si a tis ta ge çi di ne doð ru u za ný yor du. U zun kýv rý mýn so nun da gö rü len 

taþ bir köp rü, yo lu e ri yen kar la rýn hýz lan dýr dý ðý bir a kar su yun kar þý ký - 

yý sý na ge çi ri yor du. Ký sa ö mür lü Yu nan ba ha rý, ka ya lar da ki her çat lak - 

tan fýþ ký ran sa rý, kýr mý zý ve ma vi çi çek ler le göz ler ö nün dey di. Gü ney - 

de ki me yil li a ra zi, ku þak lar bo yun ca top rak ta iz bý rak mýþ ba kým lý as - 

ma lar la set len miþ ve e kil miþ ti... 

Her du va rýn ar dýn da çö mel miþ, ko yun pos tu nun al týn da ý sýn ma ya 

ça lý þa rak yo lu göz le yen bir a dam var dý... 5 Mart 1943 gü nü þa fak sö kü - 

yor du. Ka za ni ta ra fý na ba kan set le rin a ra sýn da yüz ka dar a dam giz le ni - 

yor du. Ço ðu E las ye dek le rin den ve ö zel bir ge ril la bir li ði ne bað lý ol ma - 

yan köy lü ler den o lu þu yor du. Dört gün dür ay ný yer de Gre ne va i za ku þa - 

tan ka la ba lýk bir Ý tal yan as ke ri kon vo yu nu bek li yor lar dý. Ve bu bek le - 

yi þin ar dýn dan bü yük bir gü rül tüy le Ý tal yan as ke ri kam yon la rý bek le nen 

ye re gir me ye baþ la dý lar ve on kam yon dan do ku zu et ki siz ha le ge ti ri lip 

a raç la ra el koy du es ki ya pý lý si lah ve han çer le ri dý þýn da si lah la rý ol ma - 

yan, yü rek le ri güç lü in san lar. 

Yu nan iç sa va þý ný bü tün ay rýn tý la rýy la an lat mak, sa ný rým cilt ler do - 

lu su yaz ma yý ge rek ti rir; an cak bu bir der gi ya zý sý ve müm kün ol duk ça 

öz ve ký sa tut ma lý yým. Ýç sa vaþ tüm hý zýy la a kýp gi der ken, en ni ha ye tin - 

de ik ti dar la taç lan dý rý la cak ken Ýn gi liz le rin ve di ðer em per ya list le rin 

ent ri ka la rý ve Yu nan Ko mü nist Par ti si nin Mer kez Ko mi te si nin yan lýþ 

ka rar la rý so nu cu, bü yük bir ye nil giy le so nuç lan dý, a cý la rý na a cý lar ek - 

len di Yu nan hal ký nýn. A ma bit me di ya þa ma sa va þý mý. 

Ýç sa vaþ la bir lik te kök lü bir e de bi ge le ne ði o lan Yu nan hal ký, iç sa - 

vaþ dö ne min de de kah ra man lýk tür kü le ri ve hi ka ye le riy le yer et ti hal - 

kýn yü re ði ne. Yu nan Ýç sa va þý nýn en ö nem li e de bi ü re ti mi o lan Be lo - 

yan nis’in öy kü sü Di do So ti ri ya ta ra fýn dan ka le me a lýn mýþ týr. Be lo yan - 

nis i çin Ko mü nist þa ir Na zým Hik met’te Ka ran fil li A dam di ye bir þi ir 

yaz mýþ tý. Bu þi i rin ilk di ze si ne ku lak ve re lim: 

“Se her ka ran lý ðýn da, 

pro jek tör le rin ý þý ðýn da 

kur þu na di zi len be yaz ka ran fil li a da mýn 

fo toð ra fý 

du ru yor üs tün de ma sa nýn” 

Be lo yan nis i çin U lus la ra ra sý ey lem ler ya pýl mýþ tý a ma Yu nan fa þist - 

le ri ka rar la rý ný ver miþ ler di, on lar i çin iþ gal ci le re kar þý sa vaþ ma nýn ö ne - 

mi yok tu. Çün kü on lar her ha lu kar da ið renç mi de le ri ni do yu ru yor lar dý, 

Be lo yan nis’i 30 Mart sa ba hý, pro jek tör ý þý ðý al týn da kur þu na diz di ler. 

Ve in san lar el le rin de ka ran fil ler le yol la ra dö kül dü ler. 

“Ýn san lar yol la ra dö kül müþ 

o muz la rýn da Be lo yan nis’in yü ce ta bu tu nu 

ta þý ya rak tan. 

Han çer le ri nin ar ka sý na giz len me ye 

61 

OZAN VE ÖLÜM 

Ölümle başbaşa yürürken 

görüldü o, 

Korkmadan tırpanından. 

- Gene de kuleden kuleye güneş 

Çekiçler örste, örste, demirci 

ocaklarının örsünde. 

Konuşuyordu Federico 

Okşayarak, ölümle. 

Ölüm dinliyordu onu. 

"Daha dün mısralarımda can 

yoldaşım, 

Kuru avuçların şaklıyordu senin 

Daha dün mısralarımda, 

Daha dün kırağını verdin şarkıma 

Ve ağlatı'ma gümüş tırpan 

keskinliğini, 

Seni şakıyacağım, sende artık 

kalmayan eti, 

Olmayan gözlerini, 

Rüzgârın dağıttığı saçlarını 

şakıyacağım 

O öpülen kırmızı dudaklarını... 

Ölüm, güzel çingenem, 

ölümümsün dün de bugün de, 

İçime çekerken Gırnata'nın 

havasını, Benim Gırnata'mın." 

Yürürken görüldüler onlar... 

Bir mezar yontun bana 

dostlarım 

Ozan için 

Taştan ve düşten, -Elhamra'da, 

Suyun ağladığı bir çeşme üstüne, 

Sonsuza kadar desin o: 

Cinayet Gırnata'da işlendi! 

Onun Gırnata'sında! 

An to ni o Mac ha do y Ru iz

Eduardo Galeano 

1940 

14 yaşındaki ilk politik çizgi 

romanı, Sosyalist Parti'nin haftalık 

yayın organı El Sol’da yayınlanmıştır. 

1973'te bir askeri darbe ile iktidar 

değişince Galeano hapse atılmış, 

daha sonra da sürgüne yollanmıştır. 

Arjantin'e yerleşmiş ve kültürel bir 

dergi olan, Crisis'i kurmuştur. 1976'da 

askeri bir darbe ile, Arjantin'de iktidara 

gelince ülkeden İspanya'ya geçti. 

1985’ten bu yana Montevideo'da 

yaşamaktadır. 

“Bü tün o u zun yýl lar i çin de ay - 

na da ken di le ri ne an cak bir kaç kez 

ba ka bil di ler; gör dük le ri bir baþ ka sýy - 

dý. U ru gu ay as ke ri dik ta tör lü ðü nün, 

bit mez tü ken mez iþ ken ce ler den do la - 

yý yýp ran mýþ, bir ta but tan da ha bü yük 

ol ma yan ba ra ka la rý nýn yal nýz lý ðýy la 

la net len miþ, hint fa kir le ri gi bi za yýf 

“re hi ne le ri”, bir kýþ la dan di ðe ri ne ta - 

þý nýp du ru yor lar dý. Nes ne ler le bi le 

ko nu þa mý yor lar dý. Hüc re ler de eþ ya 

yok tu, Hiç bir þey yok tu. Ye ni bir iþ - 

ken ce ra un du nun ha ber ci si o la bi le - 

cek par mak lýk lý ka pý la rýn her gü rül - 

tü süy le ve ya pos tal ses le riy le ha va ya 

sýç ra yark, buz gi bi so ðuk be ton ze - 

min ü ze rin de u yu yor lar dý. Ba zen on - 

la ra su bi le ve ril mi yor du, o za man 

ken di id rar la rý ný i çi yor lar dý. Ba zen 

ye mek ve ril mi yor du, o za man si nek, 

so lu can, ka ðýt, top rak yi yor lar dý. Ba - 

zen bir mu ci ze ger çek le þi yor du: Se - 

rin bir e sin ti, ö rül müþ pen ce re ler de ki 

bir de lik ten i çe ri ye por ta kal ko ku su 

ta þý yor du, ya da i çe ri ye in ce bir ý þýk 

çiz gi si ni dü þü rü yor du, bel ki de de lik - 

te i çe ri ye gir me yo lu nu bu lan bir kuþ - 

tü yü o lu yor du. Ba zen du var dan, yan 

hüc re de ki tu tuk lu nun ver di ði bir ha - 

ber du yu lu yor du; par mak tý kýr tý la rýy - 

la i le ti len bir me saj.” 

Eduardo Galenao 

ça lý þý yor ca ni ler 

Çe ki lin ca ni ler, çe ki lin ka çýn! 

Dün ya sar sýl dý. Gök sar sýl dý. 

E vin te me li sar sýl dý. 

Ta van da a sý lý lam ba sar sýl dý. 

Sa at kaç der sin? Sa at kaç? 

A ným sa bu nu ço cu ðum a ným sa? 

Be lo yan nis’in ar dýn dan Fran sýz þa ir E lu ard’da þu di ze ler le ses len - 

di, ni ce þa ir ve ya zar gi bi. 

“Be lo yan nis öl dü. Ay dýn lýk bir ge le cek uð ru na na mu su mu zu ve u - 

mu du mu zu ko ru ma sý ný bil di. Gü lüm se di sü rek li...” 

Be lo yan nis’in ar dýn dan Yu nan e de bi ya tý ye ni den kah ra man lýk tür - 

kü le riy le çal ka lan dý ve ar dýn dan e de bi me tin ço ðal dý, kin ku sa rak fa þiz - 

me ve em per ya liz me. Bir kez da ha bi ze gös ter miþ ol du ki hal kýn öz gü - 

cün den baþ ka tu tu na cak bir da lý yok tur. E zi len halk lar, bo yun du ruk tan 

kur tul mak i çin ver dik le ri mü ca de ley le bir lik te, far kýn da bi le ol ma dan 

e kin sel bir zen gin lik ya ra týr lar ve bu e kin sel zen gin lik on la rý ve mü ca - 

de le le ri ni ge le cek ku þak la ra ak ta rýr ve ye ni mü ca de le le re yol gös te rir, 

ön cü lük e der. 

Çað daþ Yu nan e de bi ya tý nýn pý rýl tý lý ve ay dýn lýk im ge li þa ir le rin den 

Yan nis Rit sos, ay dýn lýk ve dev rim ci de ðer le rin den do la yý Yu nan e ge - 

men le ri ta ra fýn dan sü rek li sür gün le re ma ruz ka lý yor du a ma Rit sos her 

þe ye rað men ve bü tün o lum suz luk la ra kar þýn im ge le ri ni ö rü yor du kar - 

deþ lik ten ya na bir dün ya i çin. En ö nem li e ser le rin den bi ri o lan Yu nan - 

lý la rýn öy kü sün den ký sa bir a lýn tý. 

“On lar el sý kýþ týk la rýn da, bü tün in san lýk i çin 

par lar gü neþ. 

On lar gü lüm se dik le rin de, kü çük bir kýr lan gýç fýr lar 

gür sa kal la rýn dan 

On lar u yu duk la rýn da, on i ki yýl dýz dü þer boþ cep le rin den. 

On lar öl dük le rin de, on la rýn bay rak la rý ve da vul la rýy la 

yo ku þu týr ma nýr ha yat” 

Yu nan lý la rýn öy kü sü an la týl dý ðý bu ký sa bö lüm de na sýl da di ri li yor 

par ti zan la rýn ve her tür lü iþ gal ci ye kar þý a yak la nan in san yü re ði, iþ te 

Rit sos’un þi i ri ni bes le yen güç lü kar þý ko yuþ ge le ne ði dir. Rit sos’un son 

bir di ze siy le ve da e de lim. 

“Aç lý ðý bi len in san la rýn gu ru ruy la 

þa fa ða yö nel di ler” 

Yu nan iç sa va þý ve e de bi ya tý, bü tün di re niþ ge le nek le rin de ol du ðu 

gi bi, ken di kül tü rel zen gin li ði ni, kah ra man ve kah ra man lýk des tan la rý - 

ný ya rat tý, di re nen bü tün dün ya halk la rý na ay dýn lýk bir yol ol ma sý di le - 

ðiy le… 

Kay nak lar: 

1- Buyruk (Be lo yan nis’in Öy kü sü), ya zan Di do So ti ri yu, Bel ge Ya - 

yýn la rý 

2- Yu nan Ýç Sa va þý (Ka pe ta ni os), Do mý ný qu e E u des, Bel ge Ya yýn la rý 

3- Yu nan ve Ro ma Mi to lo ji si, Co let te Es týn-He le ne La po re, Tü bi tak 

4- E ki Yu nan E de bi ya tý, Gü ler Çel gin, Rem zi Ki ta be vi 

5- Ýn san lýk Ta ri hi, And re Rý bard, Say Ya yýn la rý 

6- Yan nis Rit sos Seç me Þi ir le ri, Türk çe ye çe vi ren, Ce vat Ça pan, Yön 

Ya yýn la rý 

62

Tütün Dimitr Dimov 

Di mitr Di mov’un ya pý tý Tü tün, bir par ti zan ro ma ný dýr. Par ti zan 

ro man o la rak pro le ter ro man dýr. Pro le tar ya dý þýn da ko mü nist 

par ti zan lýk yok tur. Ya zar, salt pro le tar ya nýn top lum sal ya þa mý - 

ný ve mü ca de le si ni e le al ma mýþ, pro le tar ya i le kar þýt lýk ha lin de o lan 

bur ju va zi nin top lum sal i liþ ki le ri ni de yan sýt mýþ. E ðer böy le yap ma mýþ 

ol say dý, di ya lek tik ya rý yol da kal mýþ o lur du. Çün kü bur ju va top lum 

kar þýt la rýn bir li ði ne da ya nýr. Bu bir li ðin bir kut bun da bur ju va sý nýf kar - 

þýt kut bun day sa pro le ter sý nýf var dýr. Sý nýf lý bir top lum da, an cak sý nýf - 

la rýn kar þý lýk lý i liþ ki si kav ra na bi lir se top lu mun du ru mu ve gi di þi de 

kav ran mýþ o lur. O hal de bur ju va top lu mu o luþ tu ran sý nýf la rý, on la rýn 

kar þý lýk lý sý nýf i liþ ki le riy le bir lik te ver mek ge re ki yor. Bu kar þý lýk lý i liþ - 

ki dý þýn da ne e mek çi sý ný fýn du ru mu an la þý la bi lir ne de e ge men sý ný fýn 

du ru mu. Bü tün so run, sý nýf la rý ha re ket ha lin de, de ði þim i çin de hem ta - 

rih sel hem de di ya lek tik o la rak ve re bil mek tir. 

Ro man da, bur ju va dün ya sý na ge niþ yer ve ri li yor. Ya za rýn bu nun la 

a ma cý, bur ju va zi nin ken di i çin de ki i liþ ki le rin ge li þi mi ni müm kün ol du - 

ðun ca tüm de tay la rý i çin de ve re bil mek tir.Ya za rýn göz lem le ri nin gös ter - 

di ði gi bi bur ju va dün ya sý, sü rek li çý kar ça týþ ma la rý, re ka bet, bi rey le rin 

bir bir le riy le sa va þý, kir li i liþ ki ler ve çü rü me i çin de dir. Bu dün ya nýn çü - 

rü me si, bur ju va top lu mu kar þý tý ve ar dý lý ta ra fýn dan te mel le rin den sar - 

sýl dýk ça da ha de rin bir du rum al mak ta dýr. Ro man, bur ju va dün ya sý ný, 

da ha çok o nun et ra fýn da ver di ði Ni ko ti a na sa hip le ri nin þah sýn da kar, 

da ha yük sek “kar i çin yap ma ya cak la rý þey yok tur” bur ju va il ke si ni 

doð ru bi çim de an la tý yor. Ya za rý mýz, o lay la rýn en ba þýn da ken di de ðer - 

len dir me le ri ni i þin i çi ne pek kat ma dan bur ju va zi nin du ru mu nu ol du ðu 

gi bi be tim li yor. O ku yu cu, o lay la rý ta rih sel a ký þý i çin de, ne re ye doð ru 

git ti ði ni yi ne o lay la rýn ge li þi mi i çin de kav rý yor. Böy le ce o kur, ken di ni 

o lay la rýn, i liþ ki le rin i çin de bu lur ken, ge liþ me nin, o lay la rýn han gi yö ne 

doð ru gi de ce ði ni ken di si de se ze bi li yor. Ya zar, ki ta býn so nu na doð ru, a - 

de ta kit le le rin o muz la rý na çý kýp o ra dan ses le nen bir a ji ta tör gi bi dav ra - 

ný yor, bur ju va dün ya sý nýn ka çý nýl maz çö kü þü nü ve ka çý nýl maz o la rak 

çö ke ce ði ni yük sek ses le i lan e di yor. Ya da bur ju va dün ya sý na son ve - 

ren, o nu yý kan e mek çi kit le le rin se si o lu yor. 

Ya za rýn ro man i çin de ve so nun da böy le si de ðer len dir me ler yap - 

ma sý do ðal dýr. Ör nek, Tols toy Sa vaþ ve Ba rýþ’ta bu nu ya pý yor. Cer van - 

tes Don Qo u i o te’de ay ný þe yi ya pý yor. 

Tü tün’de iþ çi ler, doð ru o la rak, mi li tan, dün ya yý de ðiþ ti ren güç ni - 

te li ði i çin de ve ri li yor. Ya þam la rý ve mü ca de le le ri an la tý lan tü tün iþ çi le - 

ri, iþ çi sý ný fý par ti sin de ör güt lü ve par ti nin yö ne ti min de ha re ket e di yor - 

lar. Ýþ çi le rin mü ca de le si ve bi rey ler an la tý lýr ken, on la rýn gel dik le ri dü - 

ze yi doð ru bi çim de ken di ger çek le riy le an lat ma Tü tün’ü top lum cu 

(sos ya list) ger çek çi ro man yap mak ta dýr. Di mitr Di mov, bu ra da, ka fa - 

sýn da mi li tan bir iþ çi ti pi ya rat mý yor. Ger çek ya þam da o la ný ye ni den ya - 

ra tý yor, o ka dar. Hiç þüp he siz salt bir ay na gi bi yan sý tý cý ro lüy le sý nýr lý 

kal mý yor; sý nýf sa va þý nýn bel li bir dö ne mi ni ye ni den ya ra týr ken, o na 

63 

D. Dağlı 

Dimitr Dimov 

1909-1966 

Di mi tr Di mov Çað daþ Bul - 

gar e de bi ya tý nýn ün lü us - 

ta sý. 1909 yý lýn da Lo - 

veç’te doð du. Ço cuk luk yaþ la rýn - 

da Fran sýz ca ve Ýs pan yol ca öð ren - 

di. Li se yi bi tir dik ten son ra Ve te ri - 

ner lik Fa kül te si ne gir di. 1934’de 

fa kül te yi bi ti rip bir köy de ve te ri - 

ner o la rak ça lýþ ma ya baþ la dý. 

1939’da tek rar ü ni ver si te ye dö ne - 

rek a sis tan ol du. 1940’tan 43’e 

ka dar Mad rid’te kal dý. 1946’da 

do çent, 1953’te pro fe sör ol du. Di - 

mov’un ilk ya pý tý 1938’de yaz dý - 

ðý ‘Teð men Bends’dir. A sýl ü nü nü 

1945’te ya yýn la dý ðý ‘Mahkûm 

Ruh lar-Tut ku’ i le yap tý. Bir tü tün 

þir ke tin de me mur o la rak ça lý þan 

ü vey ba ba sý sa ye sin de,tü tün iþ çi - 

le ri nin ya þa mý ný ve on la rýn mü ca - 

de le si ni ya kýn dan ta ný dý. Sos ya - 

list Ger çek çi li ðin en ö nem li ya - 

pýt la rýn dan o lan ‘Tü tün’ün o luþ - 

ma sýn da bu dö ne min ö nem li bir 

pa yý var dýr. 1966’da Bük reþ’te öl - 

dü ðün de, ar dýn da üç ro man, üç o - 

yun, dört bü yük öy kü ve ge zi not - 

la rý bý rak mýþ týr. Di mi tr Di mov, az 

ya pýt la da ol sa, a dý ný bü yük us ta - 

lar a ra sý na yaz dýr ma yý ba þar mýþ 

ya zar lar dan bi ri dir.

YİRMİ ALTILAR BALADI 

Söyle, şair, şarkıyı 

Söyle 

Gök bezi mavidir 

Öyle 

Denizin de şarkıdır mırıltısı 

Mırıltı... 

Yirmi altı onların sayısıydı, 

yirmi altı 

Mezarlarını kumlar saklamaz 

İki yüz yedinci verstada 

Kurşuna dizildiklerini 

Kimse unutmaz 

Denizin ardında 

Orda 

Havada dolaşan duman 

Görüyor musun kum altından 

Kalkıyor Stepan Şaumyan 

Kumlu çöl tenha mı tenha 

Bak, orda elli el daha 

Kalkıyor püfünü silerek 

Diyor yirmi altılar: 

"Bakû'ye gitmemiz gerek 

Bir görelim durdukça duman 

Nasıldır bizim Azerbaycan 

Gece, 

Bir kavun misali 

Yuvarlatıyor ayı 

Dalgalar yalıyor kıyıyı 

Tam böyle bir gece 

Frenkler 

Onları kurşuna dizdiler. 

Sosyalizm uğruna 

Haydi kalk 

Ayağa kalktı bütün halk 

Çarlığa karşı 

El ele 

Hem köylü hem de amele 

İliç vardı Rusya'nın orda 

Beylerin başına çekiç 

İndiren atamız İliç 

Kafkas'taysa burda 

Bunlar 

Bunlar vardı, yirmi altılar 

Gece karanlığı hafifçe 

Hafifçedir o, bu gece 

Bakû üstünde uçuyor karaltılar 

Yirmi altılar 

Yirmi altılardır bu karaltı 

Yirmi altı. 

Hışırdayan 

ken din den bir þey ler de ka tý yor, fa kat kat tý ðý þey ler, sü re cin güç lü, sa - 

nat sal an la tý mý dýr sa de ce. Ger çek ya þam da Bul ga ris tan pro le tar ya sý 

tüm o sü reç le ri ya þa mýþ ve bü yük bir dev rim ger çek le tir miþ tir. Böy le - 

si ne dev rim ci bir sý ný fýn ta ri hi de vi ni mi ni sa nat sal o la rak güç lü ve ger - 

çek çi bi çim de an lat mak ge re kir di. 

Tü tün’de e mek çi sý ný fýn tek kah ra ma ný yok as lýn da. Bel li bi rey le - 

rin mü ca de le si ö ne çýk sa da da ha çok sý ný fýn ko lek tif kah ra man lý ðý te - 

mel a lýn mýþ týr. Bu il ke sos ya list sa na týn tüm a lan la rýn da (ro man, si ne - 

ma, hey kel vb.) iþ len miþ tir. Kit le le rin ko lek tif kah ra man lý ðý tek tek bi - 

rey le rin kah ra man lý ðý ný yok say maz; bi rey le rin kah ra man lý ðý kit le le rin 

ko lek tif kah ra man lý ðý na da ya nýr. 

I. CÝLT 

“De li kan lý la rýn þa ka laþ ma la rýn dan hiç bir tat al mý yor du. Kom þu 

kýz lar la da dost luk ku ra mý yor du. Dýþ gö rü nüþ le ri ne pek ö nem ver me - 

yen ba sit ve ka ba sa ba ya ra týk lar dý, a ma bu nun far kýn da bi le de ðil di ler; 

çün kü da ha i yi bir ha yat öz lem le ri ve kül tür lü ol ma is te ðin den yok sun - 

du lar.” (sy.11) 

Kü çük bur ju va sý nýf tan o lan Ý ri na, e mek çi ve yok sul sý ný fýn in san - 

la rý ný a þa ðý lý yor, kü çüm sü yor, ken di ni on la rýn dý þýn da ve üs tün de gö rü - 

yor. Ý ri na gi bi le riy le her yer de kar þý laþ mak müm kün. Sa de ce ken di le ri - 

ne gü ven du yar, ken di söy le dik le ri nin dý þýn da söy le nen le ri saç ma bu - 

lur, ken di le ri ni ken di sý ný fýn dan o lan in sa nýn i de al ti pi o la rak gö rür ler. 

An cak ken di sý ný fýn dan o lan bi riy le bir lik te ol duk la rýn da mut lu o lur lar. 

“Ne var ki, Ý ri na, i yi çev re le rin kýz la rýy la da dost luk ku ra mý yor du; 

çün kü ken di ni be ðen miþ lik le ri o nur ký rý cýy dý. O kýz lar, öð ret men le ri ne 

bi le ka ba ve üst per de den ya nýt ve rir di.” (sy.13) 

Ý ri na, yok sul in san la rý ka ba , kül tür süz, ba sit in san lar o la rak a þa ðý - 

lar ken, zen gin ço cuk la rý da Ý ri na’yý “alt tan bi ri” di ye a þa ðý lý yor, kü - 

çüm sü yor lar. Zen gin ço cuk la rýy la ar ka daþ lýk kur mak, on la rýn ken di si - 

ni çe þit li bi çim ler de ve i ma lar la, ba zen de doð ru dan ya pý lan ha ka ret le - 

re, bo yun eð me si de mek tir. 

“Ça kýr’ýn (po lis ko mi se ri) köy de ki tar la sýn dan baþ ka, ken tin dý þýn - 

da bir bað la bir de tü tün tar la sý var dý; bun la rý, borç la rý ný vak tin de ö de - 

ye me yen ler den gö re vi nin ve mah ke me mü ba þi riy le o lan ya kýn dost lu - 

ðu nun yar dý mýy la u cu za al mýþ tý.”(s.21) 

Köy lü ler, kü çük ü re ti ci ler ka pi ta list ler ta ra fýn dan çe þit li yol lar la 

sö mü rü lür ler: Borç lan ma, i po tek, a ðýr dev let ver gi le ri vb. Ka pi ta list iþ - 

le yi þin e ge men ol ma sýy la bir lik te köy lü le rin, kü çük ü re ti ci le rin mül ki - 

yet le rin den u zak laþ ma sý ve yok sul laþ ma sý da ar tar. 

Po lis vb. dev let güç le ri de kü çük mülk sa hip le ri nin i çi ne düþ tük le - 

ri zor e ko no mik du rum la rýn dan ya rar la nýr lar. Halk kit le le ri mülk süz le - 

þir ken, on lar e ko no mik güç le ri ni ar tý rýr lar. On lar bu nu sa yý sýz yol la, 

bas ký, hi le, fýr sat çý lýk vb. i le ya par lar. 

“Ya sak ki tap lar o ku yor ve bir ta kým ser sem le ri hü kü me te kar þý kýþ - 

kýr tý yor. La tin ce öð re nim yap tý, a ma Ey lül a yak lan ma sýn dan son ra hü - 

küm giy di ði i çin iþ ver mi yor lar. Þim di çe vi ri ler ya pý yor, on dan bun dan 

pa ra is ti yor, ya da bu na ben zer þey ler ar dýn da. Pek bil mi yo rum.” 

(sy.26) 

Bu söz ler, kar de þi Bo ris’in a bi si Pa vel hak kýn da söy le dik le ri dir. 

Bo ris, Pa vel’e ta ma men kar þý ve o lum suz ta výr a lýr. Ör güt lü bir ko mü - 

nist o lan Pa vel i çin söy le nen ler bur ju va ve kü çük bur ju va çev re le rin 

her yer de ko mü nist le re söy le dik le ri dir. Bu ra da a dý ge çen Ey lül A yak - 

64

lan ma sý, Bul ga ris tan’da Ko mü nist Par ti si’nin ger çek leþ tir di ði (Ey lül 

1923) dün ya nýn ilk an ti-fa þist a yak lan ma sý dýr. Bur ju va zi nin a yak lan - 

ma ya ka tý lan la ra yap tý ðý bas ký nýn bir bi çi mi de, on la ra hiç bir yer de iþ 

ver me mek ve bu ne den le aç bý ra ka rak i ra de le ri ni kýr mak týr. A ma ko - 

mü nist ler ken di le ri ve hal kýn öz ve ri le ri sa ye sin de a yak ta ka lýr, mü ca - 

de le le ri ni sür dü rür ler. 

“Tü tün iþ le me si ni, sa týn al ma yol la rý ný, bi lan ço o yun la rý ný, rüþ vet 

da ðýt ma sa na tý ný, bir de grev le ri bas týr ma sý ný he le bir öð ren sin di! Yer - 

le ri ni bü yük bir kýs kanç lýk la ko ru yan us ta lar la yö net men ler gi bi kü çük 

kü çük hýr sýz la rýn, bu da la lar la ya lan cý la rýn koy du ðu en ge li a þýp bü yük 

ser ma ye nin, or tak la rýn, ge nel mü dür ve ba þuz man la rýn gi zem li dün ya - 

sý na gi den yo lu bul ma ya ça lý þa cak tý.” (sy.30) 

Tü tün iþ let me le rin de da ha sý ra dan bi ri o la rak ça lý þýr ken Bo ris’in 

ha ya li ve as lýn da he de fi da ha o za man dan þe kil le ni yor. Bur ju va top - 

lum da ya þa yan her ak lý ba þýn da in san “bü yük ser ma ye nin, or tak la rý ný, 

ge nel mü dür ve ba þuz man la rýn gi zem li dün ya sý na gi den yo lu” bi lir. Ya - 

zar bu “gi zem li yo lu” as lýn da yu kar da ol du ðu gi bi a çýk o la rak gös te ri - 

yor. Bo ris de, Stend hal’in Kýr mý zý ve Si yah ro ma ný nýn kah ra ma ný gen - 

cin du ru mun da ol du ðu gi bi, bur ju va top lum da yük sel me nin han gi yol - 

la o la ca ðý ný kav ra mýþ du rum da. 

“Ýl çe nin pek çok þe yi bu a da ma (Ni ko ti a na tü tü nün pat ro nu) ve ya - 

ban cý ül ke ler le ti ca re ti ne bað lýy dý. Tü tün sa tý þý nýn baþ la ma sý ný, iþ çi le - 

rin al ný nýn te ri ni, yap rak tü tü nün dýþ de ðe ri ni, üc ret le ri, hep o be lir li - 

yor du. Bin ler ce ki þi nin bir lok ma ek mek bul ma sý ya da yok sul lu ða düþ - 

me si o nun e lin dey di. Mil let mec li sin de ba zý mil let ve kil le ri nin pro tes - 

to la rý, bir den pat lak ve ren grev ler, iþ çi ler le po lis ler a ra sýn da ki çar pýþ - 

ma lar da o nun yü zün den di.” (sy.42) 

Ka pi ta list ü re tim, e ko no mi nin her a la ný na el a týp tüm ü re tim ü ze - 

ri ne e ge men o lun ca, ya ni ka pi ta list ü re tim ko þul la rýn da, tüm e ko no mik 

i liþ ki ler –ve tü tün ü re ti ci le ri nin de- ser ma ye nin var lý ðý na bað lý ha le ge - 

lir. Top lum da ki tüm ça týþ ma lar (ge rek par la men to da ki pro tes to lar, ge - 

rek se grev ci iþ çi le rin po lis le ça týþ ma sý) e mek-ser ma ye çe liþ ki si ek se - 

nin de mey da na ge lir. 

Ka pi ta list top lum da iþ çi ler ol ma dan ser ma ye va ro la maz; ser ma ye 

ol ma dan da iþ çi ler. A ma iþ çi le rin, ser ma ye ol ma dan da top lum sal ü re - 

tim de bu lun ma la rý ve ya þam la rý ný sür dür me le ri o la nak lý dýr. Bu, mül ki - 

ye tin top lum mül ki ye ti ne dö nüþ tü ðü yer ler de o lur. 

“Böy le yü rü mez. A nar þist o lu ver dik. Us ta, par ti ic ra ko mi te sin den 

o lan her ke si at tý, yap týk la rý mý zý bir bir boz du. Sen de hýr la þý yor sun us - 

ta lar la her þey i çin.” (sy.44) 

Bun la rý, Bul ga ris tan Ýþ çi Par ti si ü ye si o lan ký zý Li la’ya söy le yen 

yi ne par ti li o lan ba ba sý Þiþ ko’dur. Þiþ ko yýl la rýn tü tün iþ çi si dir, iþ ten çý - 

kar týl mýþ týr. 

Ka pi ta list ler, e ðer bir iþ ye rin de ko mü nist ler var sa ve a çý ða çýk - 

mýþ lar sa, iþ ye rin de o to ri te le ri ni sür dür mek, is tek le ri ni iþ çi le re ka bul et - 

tir mek i çin ön ce ko mü nist le ri iþ ten a tar lar. Ni ko ti a na tü tün fab ri ka sýn - 

da da ay ný þey ya pý lý yor. 

Þiþ ko, fab ri ka da ilk ör güt len me dö ne mi nin ça lýþ ma tar zýy la ha re - 

ket e di yor; ses siz se da sýz, faz la ö ne çýk ma dan iþ çi ler a ra sýn da ör güt len - 

mek. Li la i se iþ çi ler a ra sýn da be lir li bir güç ha li ne gel miþ Par ti’nin bu 

du ru mu na denk o la rak da ha a týl gan ve a çýk bir ka pýþ ma ya gi riþ me yan - 

lý sý. 

65 

Ne yel, ne duman 

Konuşuyor dinle, Şaumyan: 

"Çaparidze, sen hele bak 

Köylünün elinde toprak 

İşçinin elinde 

Ekmek 

İktidar onların demek 

Bak, petrol kuyuları işler 

Her yerde trenler, gemiler 

Her yerde bunlar dolaşır 

Ve kızıl yıldızı taşır" 

Çaparidze diyor: 

"Evet 

Bu büyük, pek büyük nimet 

Görülüyor ki emekçiler 

Tamamiyle güce ermişler. 

Gece, bir kavun misali 

Yuvarlatıyor ayı 

Dalgalar 

Yalıyor kıyıyı 

Tam böyle bir gece 

Frenkler 

Bizi kurşuna dizdiler" 

Sosyalizm uğruna 

Haydi kalk 

Ayağa kalktı 

Bütün halk 

Çarlığa karşı 

El ele 

Hem köyle hem de amele 

İliç vardı Rusya'nın orda 

Beylerin başına çekiç 

İndiren atamız İliç 

Kafkas'taysa burda 

Bunlar 

Bunlar vardı, yirmi altılar. 

Bakû'nün üstünde 

Şafak sökmeye başlar 

Sustular artık 

Aziz karaltılar 

Kimi alnından yaralı 

Kimi göğsünden 

Dönüyorlar 

Mezarlarına Bakû'den 

Söyle, şair,şarkıyı 

Söyle 

Göz bezi mavidir 

Öyle 

Denizin de şarkısıdır mırıltısı 

Mırıltı... 

Yirmialtı onların sayısıydı 

Yirmialtı. 

Sergey YESENİN

Gur ban na zar E zi zov 

1940-1975 

Sov yet Þa ir Gur ban na zar E - 

zi zov, 1940 yý lý nýn Mart a - 

yýn da bir öð ret men a i le si - 

nin tek ço cu ðu o la rak Aþ ka bat 

þeh ri nin Büz me yin kö yün de dün - 

ya ya ge lir. Ba ba sý A ziz Hüm me - 

dov I I. Dün ya Sa va þý na ka tý lýr. 

Cep he den dön dük ten son ra da öð - 

ret men lik ya par. Türk me nis tan’ýn 

çe þit li yer le rin de ya þar lar. 

1959 yý lýn da li se yi bi ti rir ve 

yi ne ay ný yýl Türk men Dev let Ü - 

ni ver si te si’nin fi lo lo ji bö lü mü ne 

gi rer. 

1955 yý lýn dan i ti ba ren der gi - 

ler de, ga ze te ler de þi ir le riy le boy 

gös ter me ye baþ lar. Ü ni ver si te yýl - 

la rýn da i se ken di ni ta ma men e de - 

bi ya týn i çin de bu lur. Ö lün ce ye ka - 

dar, de ði þik ga ze te ve der gi ler de 

ça lý þýr. 

1975 yý lýn da ak lý ný yi tir miþ 

bir as ker ka ça ðý nýn ser se ri kur - 

þun la rý al týn da can ve re ce ði a na 

ka dar ge ce gün düz “Be nim Þi’ri - 

ye tim” de di ði þi ir le riy le be ra ber - 

dir. Gur ban na zar E zi zov, sa de ce 

þi ir le riy le de ðil, genç þa ir le ri ye - 

tiþ tir mek i çin gös ter di ði gay ret le 

de ta nýn mýþ bir i sim dir. 

“Li la, gü ven le ‘Biz ne yap tý ðý mý zý bi li yo ruz’” de di. 

Þiþ ko, “Bi li yor lar mýþ! Bir þey bil di ði niz yok” di ye ho mur dan dý. 

“Siz genç ler son gün ler de ken di ni zi a þý rý be ðe nir ol du nuz.” 

“Siz le rin yan lýþ la rýn dan çok þey öð ren dik.” 

Þiþ ko kaþ la rý ný çat tý, a ma ne þe si ni boz ma dan, ‘Ah, þu na da bak!’ 

de di. ‘Ya a! Bun la rý sa na Pa vel Mo rev öð ret tiy se, biz yaþ lý la rýn da bir 

þey ler yap tý ðý mý zý söy le yi ver o na. Bir yý ðýn par ti si kur duk, grev ler dü - 

zen le dik, þu ra da bu ra da a yak lan ma lar…’” (sy. 44) 

Ý ki si de Ýþ çi Par ti li, i ki si de tü tün iþ çi si o lan ba ba i le ký zý a ra sýn da 

as lýn da bir çe liþ ki yok. Ba ba o lay la ra sa hip ol du ðu bi ri kim a çý sýn dan 

ba kar, ký zý i se ön ce ki ku þa ðýn bi ri ki mi ne e leþ ti rel yak la þýr. Genç ler, ön - 

ce ki par ti li ku þa ðýn ha ta la rýn dan da öð re nir ler ve da ha i le ri gi der ler. 

Bu nun böy le ol du ðu bir sü re son ra ger çek le þen dev rim le doð ru lan mýþ - 

týr. A ma Þiþ ko ve ön ce ki ku þa ðýn ye ni ko þul la ra a yak uy dur du ðu –hiç 

de ðil se ba zý la rý nýn- par ti zan sa va þý sý ra sýn da an la þý lý yor. Grev ci tü tün 

iþ çi si Þiþ ko, da ha son ra bir par ti zan bir li ði ni yö ne tir. 

“Ço cuk la rý da ha döl ya ta ðýn day ken has ta lýk lý dam ga sý ye miþ ge be 

ka dýn lar, kýþ la rýn boþ ta ge çe cek gün le ri ni ka ra ka ra dü þü nen er kek ler, 

ya þa ma gü cü nü tü ket miþ hü zün lü genç kýz lar, ya rýn la rýn dan gü ven siz 

de li kan lý lar. Sað lýk la rý ný Ni ko ti a na’ya sat mak la yok sul luk tan kur tu la - 

bil miþ her yaþ tan ta sa lý ve a sýk su rat lý in san ça lý þý yor du bu sa lon da. Ki - 

mi le ri ne gö re e mek le ri ni is te ye is te ye sa tan bu bit kin ler, ça lý þýr ken ba - 

ðý ra ça ðý ra sö vü yor, ve rem li sal ya la rý ný tü kür me yip yu tu yor, toz lu bez 

par ça la rýy la ter le ri ni ku ru tu yor lar dý. Ku ru ve sap sa rý par mak lar ze hir 

sa çan tü tün yap rak la rý ný a ce le a ce le a yý rý yor, son ra kü çük kü çük pa ket 

e dip so nun da bal ya ya pý yor du. Ýþ çi ler den ki mi si kas ka tý ol muþ ba cak - 

la rý ný oy nat ma yý de ni yor du a ra da bir; tü tün toz la rýy la tý kan mýþ ci ðer le - 

ri ta ze ha va ya ka vuþ mak is ti yor, pör sü müþ yüz le ri ve ký zar mýþ göz le ri, 

bit me ye cek miþ gi bi u za yan iþ sa at le ri ne son ve re cek kam pa na yý sa býr - 

sýz lýk la bek li yor du” (sy. 56) 

Uy gar lýk ser ma yey le öz deþ tir. Ka pi ta list le rin, ka pi ta list dü ze ne 

yö ne lik tüm pro pa gan da la rý iþ te bu uy gar laþ tý rý cý e ði li mi ta þýr. Bu gün 

in san lý ðýn ge liþ me de re ce si (uy gar lý ðýn dü ze yi) ta ma men bir sý ný fýn (iþ - 

çi sý ný fý nýn) has ta lýk lý ge liþ me si, fi zi ki çö kün tü sü ve en te lek tü el o la rak 

ge ri le me si pa ha sý na sað lan mýþ týr. Ko ca bir top lum, bir sý ný fýn (iþ çi sý - 

ný fý nýn) e me ði ne da ya nýr. Bu ne den le iþ çi sý ný fý nýn a yak lan ma sý, ka pi - 

ta list top lu mun ha va ya uç ma sý de mek tir. 

“Gün lük ge çim sa va þý, er kek le rin gö zü nü bu dak tan sa kýn maz ve 

ka dýn la rý kav ga cý yap mýþ tý. A ra la rýn da ça týþ ma lar ol mak tay dý. So nun - 

da, en az pa ra a lan ve en hor gö rü le ni o lan yap rak a yý rý cý la rý nýn ba þý na 

pat la dý ka bak. Us ta ba þý, tü tün yap rak la rý nýn en de ðer li si o lan ‘ka ba ku - 

lak’la rý ký rýp boz ma ya de vam e der se niz iþ ten a ta ca ðým” di ye göz da ðý 

ver di. Za val lý cýk lar að la yýp sýz la dý lar ve yap rak la rý da ha dik kat li iþ le - 

mek i çin bü yük bir ça ba gös ter di ler. Par ça ba þý na pa ra a lan ‘bal ya cý lar’ 

da iþ a ðýr gi di yor di ye sö vüp-say dý lar.” (sy. 57) 

Ýþ çi ler or tak ör güt len me dik le ri, ve or tak ha re ket et me dik le ri ko þul - 

lar da, a ra la rýn da re ka bet e ge men dir. Bir bir le ri ne kar þý kav ga cý lýk la rý, 

sür tüþ me le ri, bir bi ri nin ye ri ni al ma ya ça lýþ ma la rý ve ka pi ta list le rin ko - 

þul la rý na bo yun eð me le ri, hep a ra la rýn da ki bu re ka bet ten i le ri ge lir. Her 

ka pi ta list, iþ çi ler a ra sýn da ki re ka bet ten hem on la ra bo yun eð dir mek i - 

çin, hem de üc ret le ri ni dü þür mek i çin so nu na dek ya rar la nýr. 

“Biz ler bir dü þün ce ye gö zü ka pa lý sap la nan ki þi ler de ði liz. Bir iþ - 

çi nin du ru mu nun ne çe tin ol du ðu nu bi lir sin. He le giz li ça lý þýl dý ðýn da… 

66

En a ðýr iþ ken ce ler ve so nun da ken di e lin de bir ta ban ca kur þu nu… E - 

vet, ba zen bu bi le bir mut lu luk tur, ya ka yý e le ver me den ya da on la rýn 

kur þu nuy la ge ber me den ken di e lin le be ce re bi lir sen (…) in san la rýn se - 

viþ ti ði ni, ev le nip ço cuk lar yap tý ðý ný gö rür sün, ken di ya þa yý þýn kör bir 

gaz lam ba sý gi bi gö rü nür gö zü ne. Ki mi za man kor kunç bir yal nýz lýk 

du yar sýn, si nir le ri ni alt-üst e den bir yal nýz lýk. Böy le bir an da bir ka rým 

ol say dý, ço cuk la rým ol say dý, on la rý se vip öp sey dim, ben de her þe yin 

ta dý ný çý kart say dým di ye öz lem du yar, ya nar tu tu þur sun. (Max Eþ ke na - 

zi sy. 105-106) 

Ko mü nist ler hep a ðýr ko þul lar da mü ca de le ve rir ler. He le mü ca de - 

le yer al týn da, hem de yýl lar ca sü rü yor sa, ko þul la rýn ne den li çe tin ve a - 

ðýr ol du ðu ken di li ðin den an la þý lýr. Bun lar mo ral boz ma nýn de ðil, ye ral - 

týn da ça lý þan in san la rýn za man za man kar þý kar þý ya ol duk la rý sý kýn tý la rý 

di le ge ti ri yor. Ö zel lik le mü ca de le ye ilk baþ la yan lar da bu dü þün ce ler o - 

lu þur. A ma ko mü nist sa vaþ çý lar her þe yin bi lin cin de o la rak dav ra nýr lar. 

Her þey den yok sun luk i çin de ve a ðýr ko þul lar da mü ca de le ve rir ken, bu 

þart lar da sa va þým ver dik le ri i çin, baþ ka za man duy ma ya cak la rý bir mut - 

lu luk du yar lar. 

“Ye ni ge len mü dü rün bü yük par ti ler ha lin de tü tün sa týn al dý ðý ný 

gö ren ler, fir ma nýn fe la ke te sü rük len di ði ni, ba ta ca ðý ný i le ri sür müþ ler di. 

Oy sa ter si ol muþ tu. Ni ko ti a na, Stru ma ve Bja lo Mo re’yi yu tup bi rer þu - 

be si du ru mu na ge tir di. Pay da ðý tým al týn zin ci ri ne ye ni bir kaç ba kan 

da ha ek le di ve kü çük fir ma la rý pi ya sa dan u zak laþ týr ma ya baþ la dý. Bü - 

tün bun lar ra kip le ri ne kar þý aç tý ðý sa vaþ ta, Bo ris’in ba þa rý la rýy dý. Yal - 

nýz ca Co hen’in Al man si ga ra tröst le riy le i liþ ki le ri ne Na zi ler iþ ba þý na 

gel dik ten son ra ve bü tün ent ri ka la ra kar þýn do kun ma dý. Ya hu di Co hen, 

ra kip le re kar þý sa vaþ ta i se ya rar bir ö ðey di. Tü tün e ki ci le ri ve iþ çi le re 

ge lin ce, Ni ko ti a na on la rýn gýrt la ðý na öy le bir ya pýþ tý ki, ö te ki fir ma lar - 

da he men ar ka sýn dan git ti ler.” (sy. 147-148) 

Ser best re ka bet, te kel leþ me ler ve mer ke zi leþ me ye doð ru i ler ler. 

Her ser ma ye, da ha kü çük o la ný yu ta rak bü yür. Ka pi ta list ler bu sa vaþ ta 

ra kip le ri ni ba týr mak i çin her o la na ðý kul la nýr lar. Bu nun ba þýn da dev let 

gü cü nü ya ný na al mak ge lir. Tü tün iþ let me si Ni ko ti a na da bu nu ya pý yor. 

Kar or tak la rý a ra sý na dev let ba kan la rý ný, mil let ve kil le ri ni a la rak ra kip - 

le ri kar þý sýn da po li tik üs tün lük sað lý yor. Dev let des te ði ni ya ný na a lan 

tü tün iþ let me si, ra kip le ri ni de vi re rek bu a lan da te kel ha li ne ge lir. Ni ko - 

ti a na’nýn tüm bu a tý lý mý, ye ni ge nel mü dür Bo ris sa ye sin de ger çek le þi - 

yor. 

Her ser ma ye bir leþ me si, mer ke zi leþ me si, te kel leþ me si nin ilk so nu - 

cu da i ma bir mik tar iþ çi nin da ha iþ ten a týl ma sý dýr. Ka pi ta list ler hem e - 

ko no mik o la rak hem de po li tik o la rak da ha güç lü du ru ma ge lir gel mez, 

iþ çi le re kar þý þid det li bir sal dý rý ya ge çer ler. Ta bi tüm ka pi ta list le rin iþ - 

çi le rin te pe si ne in me de or tak çý kar la rý var dýr. O nun i çin bi ri si sal dý rý ya 

baþ la dý mý di ðer le ri de ar dýn dan gi der. 

“Al man lar tü tün a lý mýy la bir de po li ti ka bas ký sý el de et mek is ti yor - 

lar. Siz bu a lan da hiç bir yar dým sað la ya maz sý nýz. Oy sa Ni ko ti a na’nýn 

iþ ba þýn da ki ler le, mil let ve kil le riy le, mu ha le fet par ti le riy le, ba sýn la, e - 

mek li ge ne ral ler le, sö zün ký sa sý, ge rek li her kes le i liþ ki le ri var. Bun la rý 

tek ba þý ný za ba þa ra ca ðý ný zý sa ný yor sa nýz, bu da la lýk e der si niz.” (sy. 155) 

Bu teh dit le ri Ni ko ti a na ge nel mü dü rü Bo ris, bir bur ju va o lan ve 

ken di siy le sür tü þen, yo lu na en gel çý kar ma ya ça lý þan Ba rut çi yef’e söy - 

lü yor. 

67 

Hristo Botev 

Bul gar þa ir, 5 O cak 1848’de 

Ka lo fer’de doð du, 20 Ma - 

yýs 1876’ da öl dü. 1863’te 

e ði ti mi ni ta mam la ma sý i çin Rus - 

ya’da O de sa’ya gön de ril di. 

1867’de Os man lý e ge men li ði ne 

kar þý çýk mak ve sos ya list dü þün - 

ce le ri yay mak a maç la rýy la Bul ga - 

ris tan’a dön dü, an cak Ro man - 

ya’ya kaç mak zo run da kal dý. Ro - 

man ya’da ki Bul gar göç men le ri a - 

ra sýn da ya þa dý. Ga ze te ler, der gi ler 

çý kar dý. 1876 Ma yýs’ý baþ la rýn da - 

ki a yak lan ma ya des tek ol mak i çin 

Bul ga ris tan’a gir di, 20 Ma yýs 

1876’da Ves lez Da ðý cý va rýn da 

Os man lý bir lik le ri i le çý kan ça týþ - 

ma da öl dü rül dü.

Ýl ya EH REN BURG 

1891-1967 

HA YIR U NU TUL MAZ SIN 

SEN, MAD RÝD 

Ha yýr, u nu tul maz sýn sen, Mad rid, 

Ka nýn, çek tik le rin u nu tu la maz. 

So ðuk bir rüzgâr sa vu ru yor toz 

bu lut la rý ný. 

Þu kýz ne den kol tuk deð ne ðiy le 

yü rü yor? 

Gün or ta sýn da ne den ya ný yor 

fe ner ler? 

Kim gö re bi le cek gü ne þin 

doð du ðu nu? 

Ka ra ban çel ni çin ya þý yor? 

Þu be þik ni ye boþ? 

Þu an ne da ha ne ka dar za man 

an la mý ya cak, ku cak la mý ya cak? 

Gö ðe de var a çý lan bir ka pý, 

Ýs ter sen o na i nan, 

A ma yer de ki yýr týk ça ma þýr 

par ça sý ný gö rü yor mu sun? 

Ya ka na bu lan mýþ top ra ðý? 

Ve top lar bü tün ge ce an la tý yor lar: 

U za ða ka çý la mý ya ca ðý ný, o na 

bir yar dým da e di le mi ye ce ði ni? 

Gü ne þin bo þu na doð du ðu nu, 

Bu ra ya ne de niz le rin, 

Ne ge mi le rin, ne tren le rin, 

Ne de þu a va re yýl dýz la rýn 

e ri þe bi le ce ði ni. 

Ýl ya EH REN BURG 

E ko no mik gü cü e lin de bu lun du ran lar, bu güç le ri ne da ya na rak po - 

li tik gü cü de el de e der ler. Po li tik gü ce da ya na rak da ha faz la e ko no mik 

güç sað lar lar. Bu nun i çin her bü yük ka pi ta list hü kü met, dev let güç le ri - 

ni ve mu ha le fet par ti le ri ni, ba sýn çev re le ri da hil tüm et kin bur ju va o - 

dak la rýy la sý ký, çok sý ký bir i liþ ki i çi ne gi rer. 

“Mü dür, yi ne gü lüm se di, ‘Dü þün ce ve gö rüþ ler den hiç çe kin mem. 

Say gý bi le du ya rým; kar ga þa lýk la ra, vur-kýr la ra yol aç ma ma la rý ko þu - 

luy la..’” (sy. 175) Ni ko ti a na’nýn mü dü rü bun la rý, sos ya list iþ çi li de ri 

Li la’ya söy lü yor. 

Bur ju va lar, pro le ter sos ya list gö rüþ le ri, da ha gö rüþ dü ze yin dey ken 

en gel le mek ve bas ký al týn da tut mak i çin e lin den ge len her þe yi yap - 

mak tan hiç bir za man ge ri dur ma mýþ týr. An cak, tüm bas ký la ra ve en gel - 

le me le re rað men, sos ya list gö rüþ ler e mek çi kit le ler a ra sýn da ve ay dýn - 

lar a ra sýn da yay gýn laþ ma ya baþ la yýn ca, bur ju va zi bu kez de bu dü þün - 

ce le rin sa de ce dü þün ce o la rak kal ma sý ný is ter. Sos ya list ha re ke tin, bur - 

ju va e ge men li ði de vir mek i çin gi riþ ti ði tüm ey lem le re ve he le de dev - 

rim ci yön tem le re da ya lý o lan la rý en gel le mek i çin her ön le me baþ vu rur. 

Ýs ter ki, e leþ ti rel gö rüþ ler, bur ju va e ge men lik ve dü zen sý nýr la rý i çin de 

kal sýn. 

“Li la, kü çük a töl ye den çýk tý. Sis da ha da bas týr mýþ tý. Pa zar, ay dýn - 

lýk mey ha ne ler de in san la rýn gay da ve man do lin din le yip bol bol iç me - 

le riy le so na er mek tey di. Hay van la rýn çe kil di ði a hýr lar dan güb re ve sa - 

man ko ku la rý ge li yor du. Pa zar ye rin de ki Ya hu di za na at çi ve es na fýn ev - 

le ri i ki kat lýy dý. Alt kat ta dük kan var dý, bi rin ci kat ta o tu ru lur du. Bu ev - 

ler de ya þa yan lar bit ki sel bir ö mür sü rer ler di.” (sy. 187) 

Her sý ný fýn ü ye le ri, ken di sý ný fý nýn gi de bil di ði yer le re gi der. Bur ju - 

va sý nýf ve o nun bü rok rat la rý þe hir ku lüp le ri ne gi der ken e mek çi ler 

mey ha ne le re gi der. Fab ri ka ya þa mý öy le býk tý rý cý, yo ru cu ve kat la nýl - 

maz ki, iþ çi ler i çin ya þam e ve gel di ðin de ya da mey ha ne ye ka pa ðý at tý - 

ðýn da baþ lar. 

Ya þa dý ðý yer ler son de re ce ber bat týr. Bit ki sel bir ya þam, ya ni do ðal 

ha liy le bir ya þam sür dü rür ler. Ka pi ta list ler da ha çok zen gin leþ mek i çin, 

is ter ler ki iþ çi ler hep bu dü zey de ya þa sýn. Ser ma ye, iþ çi le ri da i ma bit - 

ki sel ya þam dü ze yin de ya þat ma e ði li min de dir. 

“Son ra, ön den yü rü yüp bü tün e lekt rik le ri aç tý, ge niþ hol, bü yük 

ye mek o da sý, bir sa lon ve kýþ bah çe si Ý ri na’nýn þaþ kýn ba kýþ la rý ö nün de 

bir bir ay dýn lan dý lar. Giz li ý þýk lar, ma un a ða cýn dan pa no la rýn pa rýl tý sý, 

bir bi riy le uy gun renk te i pek li ve ka di fe ler, e ve bir ma sal ha va sý ver miþ - 

ti” (sy.244) 

Bu ra da an la tý lan ev Ni ko ti a na’nýn bü yük ser ve ti Bo ris’in e þi Ma - 

ri a’nýn e vi. 

Ka pi ta list le rin sü rek li bü yük bir ser vet bi rik tir me le ri nin a ma cý en 

i yi bi çim de gi yin mek, çok i yi dö þen miþ ev ler de ya þa mak, en gü zel ye - 

mek le ri ye mek, en pa ha lý iç ki le ri iç mek, bol bol ge zip eð len mek ve 

kül tür e din mek. Ýþ çi ler on la ra hem bol ser vet ve hem de bol ca boþ za - 

man sað lý yor. Bur ju va ya þam, ya ni a sa lak ya þam, baþ ka bir sý ný fýn pro - 

le ter ya þa mý nýn so nu cu dur. 

“E vet, Bo ris son gün ler de çok kir li iþ ler çe vi ri yor du a ma, baþ ka 

ça re si de yok tu! Ni ko ti a na’nýn a yak ta ka la bil me si ve var lý ðý ný sür dü re - 

bil me si, iþ ba þýn da ki le re da ðý tý la cak pa ra la ra bað lýy dý. Bo ris’in yap týk - 

la rý kir li iþ ler di a ma, ka çý nýl maz dý. Ken di si nin zevk ve se fa i çin de ge - 

çir di ði ha yat tik sin ti ve ri ciy di, a ma ka çý nýl maz dý.” (sy. 258) 

Ka pi ta list le rin e ko no mik gü cü nü a yak ta tu tan þey, üc ret li e mek sö - 

68

mü rü sü dür. Bir ka pi ta list ra kip le riy le re ka bet e de bil mek i çin de üc ret - 

le ri dü þür mek du ru mun da dýr. Bu nun ya nýn da bir ta kým ‘kir li iþ ler’e de 

gi ri þir ler, ya ni gö rü nür de ya sal dü ze ne bað lýy mýþ gi bi dav ra nýp, alt tan 

al ta i se dev let yö ne ti ci le riy le her tür lü i liþ ki ye gi rer ler. Her ka pi ta list 

gü cü o ra nýn da, bu i liþ ki le re mut la ka gi rer. 

“Bu ra da ki ha ya tým tek dü ze ve çe tin; gü nü gü nü ne ya þa yan in san - 

lar la o muz o mu za, týr man ma ya ça ba lý yo rum çe tin yo kuþ ta.” (sy.277) 

Li la, yurt dý þýn da bu lu nan ve a ra la rýn da duy gu sal i liþ ki o lan Pa - 

vel’e ya zý yor bun la rý. Pa vel böl ge nin et kin bir par ti kad ro suy ken, Par - 

ti, o nu, par ti ye za rar ve ren gö rüþ le re sa hip ol du ðu ge rek çe siy le Par ti - 

den u zak laþ tý rý yor.” 

Li la, bir lik te ça lýþ tý ðý ve mü ca de le ver di ði iþ çi ler ve böl ge hal ký 

hak kýn da göz lem le ri ni yan sý tý yor. Ta bi yal nýz ca gö rü nür de o lan la rý. E - 

vet, he nüz ye ni bir top lum kur ma yý he def le me yen in san lar gü nü gü nü - 

ne ya þar lar. On la rý et ki le yen her þey gün lük ya þam i çin de o lup bi ter. 

An cak gün ce li et ki le yen, hat ta yön ve ren o lay lar e ko no mik te mel de 

mey da na ge lir. Ör nek, bir e ko no mik kriz kit le le rin top lum sal gün lük 

ya þa mý ný ta ma men et ki si al tý na a lýr. Ve on la rý ey lem le re, gün lük ya þa - 

mýn dý þý na çý ka ra bi lir. 

“A yak ta du ra ma ya cak ka dar al ça cýk ve leþ ko ku lu ku lü be ler de 

beþ-al tý ki þi bir a ra da ya tar dý. Ve rem li ler den has ta lýk ge çer di sað lam la - 

ra. Ço cuk lar, ek mek di ye að la þýr, ka dýn lar bir bir le riy le çe ki þir di. O yýl 

yaz iþ siz li ðin den son ra yok sul luk aç lý ða çe vir miþ ti. Bu ra in san la rý nýn 

ya þa mý has ta lýk, kav ga ve yok sul luk i çin de ge çi yor du.” (sy.287) 

Bir ta raf tan bur ju va zi nin zen gin lik ve re fah i çin de ki ya þa mý, di ðer 

ta raf ta e mek çi le rin yok luk ve yok sun luk i çin de ki ya þa mý, bur ju va top - 

lu mu ta mam la yan bir top lum sal tab lo. Ýþ çi yok sul luk i çin de ol ma dan, 

ya þa mak i çin ge rek li o lan ge çim a raç la rýn dan yok sun ol ma say dý, ka pi - 

ta list üc ret li e mek çi yi ne re den bu la bi lir? Halk bes len me di ði i çin has ta, 

güç süz, pis ku lü be ler de ve her ba kým dan in sa ni ol ma yan ku lü be ler de 

ya þý yor. 

“Ni ko ti a na ge nel mü dü rü, is te ði ni ö zel bir in ce lik le an lat tý ve En - 

düst ri ci ler Bir li ði Baþ ka ný, bü yük bir an la yýþ gös ter di. Baþ kan, grev ci - 

ler den hiç bi ri ni i þe al ma ma la rý i çin bü tün bir lik ü ye le ri ne bir ge nel ge 

gön de re ce ði ne de söz ver di.” (sy. 303) 

Grev ci le re kar þý ta výr al mak tüm ka pi ta list le rin çý ka rý na ol du ðu i - 

çin, sý nýf sal bir dav ra nýþ týr. Ka pi ta list ler, grev ci le re ve ö zel lik le de ön - 

cü iþ çi le re kar þý “Ka ra lis te ler” dü zen ler ler. Bir iþ ye rin den a tý lan grev - 

ci iþ çi le rin lis te si ya pý lýr, on la rý di ðer ka pi ta list ler de i þe al maz. Böy le - 

ce grev ci iþ çi ler aç lý ða, ö lü me mah kum e di lir. “Ka ra lis te ler”, ka pi ta - 

list le rin iþ çi le re kar þý or tak sal dý rý sý dýr. A maç, yal nýz ca gre ve gi den iþ - 

çi le ri ce za lan dýr mak de ðil, da ha son ra dan gre ve gi de cek iþ çi le rin gö zü - 

nü kor ku ta rak gre vi ta ma men en gel le mek tir. 

“Li la a dým la rý ný hýz lan dýr dý. Si vil po lis de hýz lan dý. Gü neþ ar ka dan 

vu ru yor du Li la’ya. Göl ge ler, si vil po li sin git tik çe yak laþ tý ðý ný gös te ri - 

yor du. E li ni ce bi ne so kup, ta ban ca sý nýn sa pý na ya pýþ tý sým sý ký. Son ra 

par ma ðý ný te ti ðe gö tür dü. Yü zü taþ ke sil miþ ti. Kö þe de ki al çak e ve va - 

rýn ca, he men ö te ki yo la sap tý ve du va ra i yi ce ya pýþ tý. Göz le ri pý rýl pý - 

rýl dý. A dým lar git tik çe yak la þý yor du. Kir li kal dý rým la ra vu ran bir göl ge 

hýz lý hýz lý yak la þý yor du. Li la’nýn ba kýþ la rý, e vin kö þe si ne di kil miþ ti. Si - 

vil gö rü nür gö rün mez ta ban ca yý bo þalt tý ü ze ri ne.” (sy. 139) 

Grev ha zýr lýk la rý yo ðun laþ týk ça, ya ni sý nýf sa va þý mý þid det len dik - 

çe, bur ju va zi nin iþ çi le re yö ne lik bas ký la rý, teh dit ler, sal dý rý lar, tu tuk la - 

69 

Gioconda Belli 

1948 

Şair ve romancı Gioconda 

Belli varlıklı bir ailenin kızı 

olarak 1948'de Managua'da 

dünyaya geldi. Genç yaşta 

evlendikten ve bir çocuğu olduktan 

sonra, Somoza diktatörlüğünü 

devirmek için mücadele eden 

Sandinistalar'a katıldı. 1975'ten, 

Sandinistalar'ın diktatörlüğe son 

verdiği 1979 Devrimi'ne kadar 

Meksika ve Kosta Rika'da geçen 

sürgün yıllarında silah kaçırmak 

da dahil olmak üzere çeşitli gizli 

görevler üstlendi. 1979'da 

Nikaragua'ya döndükten sonra 

iletişim ve propaganda alanında 

çalıştı; Sandinista Ulusal 

Kurtuluş Cephesi'nin uluslararası 

tanıtımında görev aldı. 1990'da 

FSLN'nin seçim yenilgisinin 

ardından edebi çalışmalarına hız 

verdi. Yazarın şimdiye kadar 

Türkçede Portakal Ağacında 

Oturan Kadın, 1993 adlı yarı otobiyografik 

romanından başka 

Seni Sevebilmek Nikaragua 

(1999) adlı bir şiir kitabı yayımlanmış 

olup çeşitli dergilerde şiirleri 

çıkmıştır.

Latin Amerika’da Edebiyat 

Tarih kitapları, 1492’de 

Christof Colombus’la 

başlayan işgal ve sömürgecilik 

tarihini, bize, yeni bir kıtanın 

keşfi olarak öğretilir. Aslında 

gerçek bunun tam tersidir. Orada 

eski bir dünya vardır, uygarlık 

düzeyi çok ilerde olan. Yeni olan 

ise, sömürgecilerin uzak denizlerden 

kalkarak yaptıkları yolculuğun 

ardından, kendileri gibi yaşamayan, 

farklı dilleri, kültürleri 

olan bir uygarlıkla karşılaşmaları 

ve oraları talan etmeleridir. 

Karşılaştıkları uygarlık onların 

beklediğinin çok üstündedir. 

Aztek, Maya ve İnka uygarlıkları… 

ma lar ve öl dür me ler de i yi ce týr ma nýr. Bul ga ris tan’da fa þizm ik ti dar da. 

Mü ca de le za ten çok sert. Ýþ çi le rin mü ca de le si bu ko þul lar da dev rim ci 

bi çim ler al mak zo run da. Li la, bir ko mü nist par ti li, bir iþ çi ön de ri o la - 

rak yal nýz ca grev ler de, grev i çin el kal dýr mý yor, ge rek ti ðin de e li si la ha 

da u za ný yor. Bul ga ris tan’da par ti li le rin si lah ta þý ma sý hem ko þul lar ge - 

re ði dir hem de Bul ga ris tan Ko mü nist Par ti si’nin dev rim ci ni te li ði ge - 

re ði dir. 

“Ko yu ma vi gök yü zü al týn da ki bu bol gü neþ li Ma yýs gü nün de git - 

tik çe ge niþ le yen þu yý ðýn, ba þa rý nýn gü ve niy le se vinç ten u çu yor du. U - 

zun sü re dir iþ çi ler top lan ma o la na ðý el de e de me miþ ler di. Ve an cak bu - 

gün ko nuþ ma o la na ðý na ka vuþ muþ lar dý. Öz gür bir ha yat öz le miy le coþ - 

tu ru yor lar dý bir bir le ri ni.” (sy. 338) 

Fark lý tü tün fab ri ka la rý nýn iþ çi le ri gre ve gi der. Grev bü yük bir ba - 

þa rýy la ger çek le þir. O za ma na dek bir bir le rin den ko puk o lan iþ çi ler ey - 

lem de kay na þýr ve bü tün le þir ler. Grev, iþ çi le rin ken di le ri ne gü ven le ri ni 

ar tý rýr. Grev, kay naþ ma, ken di ne gü ven, bü yük bir coþ ku ya ra týr. Ve iþ - 

çi ler ilk de fa ey lem a la nýn da, ey lem sa ye sin de öz gür o la rak ha re ket e - 

der ler. Bu du rum on lar da de rin bir öz gür lük öz le mi ya ra týr. 

2. CÝLT 

“A ma ev len me ye hiç ni ye ti yok tu. Do kuz yýl sü rey le Ma ri a - 

na’nýn has ta lý ðý na ba kar ken, Bo ris’i, Ý ri na’yý ve Spi ri di nov a i le si nin 

ha ya tý ný gör müþ, in ce den in ce ye dü þün müþ tü. Var dý ðý so nuç, ev li lik 

de ni len þe yin yal nýz ca pa ra i liþ ki si ni dü zen le yen bir an laþ ma ol du - 

ðuy du. Bi rik tir di ði pa ray la bu ba kým dan ya rý ný ný gü ven al tý na al dý ðý - 

na gö re böy le bir an laþ ma yap ma sý hiç de ge rek li de ðil di.” (sy. 53) 

Ev de Ni ko ti a na pat ro nu nun ký zý ve sa hi bi o lan Ma ri a na’ya ba - 

kan genç hem þi re nin ev li lik hak kýn da ki dü þün ce le ri bun lar. 

Genç hem þi re nin, bur ju va ev li lik le il gi li i yi göz lem le ri var. Bu 

göz lem le re gö re bur ju va ev li lik ne söy len di ði gi bi “aþk ev li li ði”dir 

ne de cin sel aþ kýn en i de al bi çi mi dir. Bur ju va ev li lik ö zel mül ki ye te 

sý ký sý ký ya bað lý ve do la yý sýy la bir pa ra i liþ ki si ne in dir gen miþ tir. Bur - 

ju va ev li lik, bur ju va a i le da ðýl mak la bir lik te ha len a yak ta o lu þu nun 

ne de ni, sür mek te o lan ö zel mül ki yet le a ra sýn da ki kop maz bað dýr. 

“A ma þa ka yý an la ma mýþ o lan ge ne ral, si nir li si nir li ko nuþ ma yý 

sür dür dü: “Bý ra kýn o Yu nan lý yý. Ký zýl Yu nan çe te le ri o nu da sal lan dý - 

rýr lar. Böy le bir sa vaþ gö rül me di bu gü ne ka dar. Þu sý ra lar du rum o la - 

ða nüs tü ka rý þýk, çok ka rý þýk…’” (sy. 139) 

E mek li ge ne ral, Sov yet Ký zý lor du su’nun Din yes ter neh ri ni ge - 

çip, Sof ya’ya doð ru i ler le dik le ri sý ra da bu de ðer len dir me le ri ya pý yor. 

Du rum, tüm fa þist ler, fa þiz min des tek çi si ve Al man em per ya liz - 

mi nin iþ bir lik çi le ri i çin sa de ce ka rý þýk de ðil, ar týk çok teh li ke li ol ma - 

ya baþ lý yor. Sý nýr lar da Ký zýl Or du i ler ler ken, Yu na nis tan ve Bul ga ris - 

tan’da i se Ko mü nist Par ti ön der li ðin de ki Par ti zan lar da sal dý rý la rý ný 

yo ðun laþ týr dý lar. Sa va þýn ve fa þist le rin so nu yak la þý yor. Ve e mek li 

ge ne ral, halk düþ man la rý nýn so nu nun ne o la ca ðý ný çok i yi bi li yor. 

“Von Ge i er ye ni den gür le di, ‘Al man hal ký u çu ru ma yu var lan - 

mak ü ze re, Ad lar! Biz ler de ha la su su yo ruz! Ne den su su yo ruz? Biz - 

ler de að zý mý zý aç maz sak kim ler ger çe ði söy le ye cek baþ ta ki ser sem - 

le re?” (sy. 179) 

Mu zaf fer Ký zý lor du nun i ler le yi þi Al man ya sý ný rý na da ya nýn ca, 

Al man fa þist güç le ri bir bi ri ne dü þer ler. Her kes ken di ni kur tar ma ya 

70

a kar. Bul ga ris tan ve Yu na nis tan’da Al man tü tün tröst le ri nin tem sil - 

ci si o la rak bu lu nan Bin ba þý Von Ge i er de bun lar dan bi ri. Al man - 

ya’nýn sa va þý kay bet ti ði an la þý lýn ca, fa þist Al man or du su nun i çin de, 

iþ ba þýn da ki le re kar þý tep ki ler ve hat ta su i kast ler bi le gö rül me ye baþ - 

lar. 

“Kos tov a cý a cý gül dü. Sa va þýn baþ lan gýç ay la rýn da Von Ge i er, 

üs tün in sa nýn dü þün ya pý sý ve Al man var lý ðý nýn bü yük gö re vi gi bi 

þey ler koy muþ tu Kos tov’un ka fa sý na. Þim di i se o üs tün in san lar, a di 

hýr sýz lar gi bi tit ri yor lar, a ra cý la rýy la pa ra ko par ma ya ça lý þý yor lar - 

dý…” (sy. 204) 

Al man or du su Mos ko va’ya doð ru i ler ler ken Al man ýr ký nýn üs - 

tün lü ðün den söz e den ler, bu söz le rin, bu sý ra da on lar i çin hiç bir an - 

la mý yok tu ar týk. Ül ke le ri bü yük gü rül tüy le iþ gal e den fa þist Al man 

or du su, ar týk ses siz ce kaç ma yol la rý a rý yor du. 

“Teð men, sert bir dav ra nýþ la, ‘… Bul ga ris tan’da Rus or du la rý i - 

ler li yor ve Al man lar Üs küp’e çe ki li yor. Bu sa bah Va tan Cep he si hü - 

kü me ti ku rul du.” (sy. 205) 

Do ðu Av ru pa’da ve Bal kan lar’da iþ gal ci Al man güç le ri, Ký zý lor - 

du’nun ve i çer de dev rim ci güç le rin i ler le me siy le iþ gal et ti ði böl ge - 

ler den (ül ke ler den) çe kil dik çe, kur ta rý lan böl ge ler de ge çi ci dev rim 

hü kü met le ri ku ru lur. Ön ce le ri dað lar da ku ru lan hü kü met ler da ha 

son ra baþ kent le re ta þý nýr. 

“Yüz ba þý Gints, çam la rýn hý þýr tý sý ný du yu yor du yi ne, ‘Her þey 

bit ti’ di ye dü þün dü. Ba þa ra ma dýk gö re vi. Ýh ti yar Þiþ ko bu da la gi bi 

gö rü nüp be ni o yu na ge tir di; tu za ðý na düþ tüm. Ha ri ta dan an lý yor ö te - 

ki de. Ay dýn ki þi ye ben zi yor. Hiç de ðil se so ðuk kan lý, dav ra nýþ la rý çe - 

vik ve söz le ri kul lan mak ta çok us ta. Yu nan lý nýn ye rin de ol sa hiç de 

þaþ ký na dön mez di.” (sy. 252) 

Dý þa rý da Ký zý lor du nun dur du ru la maz i ler le me siy le bir lik te, i çer - 

de Ko mü nist Par ti le rin ön cü lü ðün de za fer yak la þýn ca, bu se fer Ýn gi - 

liz güç le ri dev re ye gi rer, Ko mü nist le rin i çer de ki za fe ri ni en gel le mek 

i çin po li tik, dip lo ma tik, as ke ri bü tün yol la ra baþ vu rur lar. Ýn gi liz or - 

du sun dan Yüz ba þý Gints de bir Yu nan fa þis ti i le bir lik te (ken di ni dost 

gös te re rek) Bul gar par ti zan bir lik le ri ni yan lýþ yön len di re rek tu za ða 

dü þür me yi ve im ha et me yi plan lar. Fa kat, son de re ce u ya nýk o lan ko - 

mü nist yö ne ti ci ler, tu za ðý an lar, Ýn gi liz su bay la Yu nan lý fa þis ti ö lüm - 

le ce za lan dý rýr lar. 

“Dim ko bu nu se zin le miþ ti, güç lük le du yu lan bir ses le, o nun söz - 

le ri ‘Her þey ge lip ge çer. Ýn san lar vu ru lup ö lür ler, ha yat sü rüp gi der 

ve da ha i yi ya rýn lar ge lir…’ de di” (sy. 252) 

Bu söz ler, bir kaç da ki ka son ra ö le cek o lan par ti zan bir li ði nin ko - 

mu ta ný Dim ko’nun son söz le ri. 

Ya þam sü re cek, ya þa yan lar gö re cek. Ko mü nist ler ta rih sel ma ter - 

ya liz me da ya na rak bu nu hep söy ler ler. Ta ri hin a ký þý bu söz le ri doð - 

ru la mýþ týr. O gü zel ya rýn lar, e zi len ve sö mü rü len halk kit le le ri nin ve 

sý nýr sýz bir öz ve riy le mü ca de le e den ko mü nist le rin el le riy le ku ru lur. 

“Ni ko ti a na, ki þi lik de ni len in san o nu ru nu çü rüt müþ, vic dan la rý 

pa ray la sa týn a lý nýr du ru ma ge tir miþ ve in san la rý öl dür müþ tü. A ma 

yap tý ðý kö tü lü lük le rin iz le ri ni pay da ðý týp or ta dan kal dýr mýþ tý. Ni ko - 

ti a na, pa ra ya gö zü doy ma yan ve in san yu tan bir ma ki ney di. Yal nýz - 

ca iþ çi le ri de ðil, ken di öz pat ro nu nu da öl dür müþ tü. Var lý ðý ný bun dan 

böy le sür dür me si in san la rýn za ra rý na ve a kýl dý þý o lur du.” (sy. 286) 

71 

Latin edebiyatının ilk 

örnekleri İspanyolca ve 

Portekizce yazılmış 

metinlerdir. Bu metinlerin 

büyük bir kısmını da 

İspanyolların İspanya’ya gönderdikleri 

askeri raporlar oluşturur. 

İspanyol Alonso de Ercilay 

Zuniga’nın (1533-1594) Şili 

yerlilerinin soylu direnişini ve 

şairin bu dönemde yaşadığı 

acılarını anlatan 20 binin 

üzerinde koşuktan oluşan, La 

Araucan’dır. Latin topraklarından 

çıkmış olan ilk eser olarak 

kabul edilir. 

Bu dönemde ve sonraki 

uzun yıllarda sömürgeciliğin 

etkisiyle edebiyat İspanyol edebiyatının 

kötü bir taklidi 

olmanın ötesine geçememiştir. 

Bunun böyle olması da 

doğaldır. Sömürge etkilerini 

kıran, Meksikalı bir rahibe olan 

Juana Ines de la Cruz’un (1651- 

1695) yazdığı şiirler ve oyunlardır. 

Yerlilerin yaşamının edebiyata 

konu olması ise ilk 

olarak Brezilyalı Jose Basilio 

da Gama’nın yapıtlarında rastlanır.

Sömürgeciliğe karşı verilen 

mücadele, aynı 

zamanda kültürel 

bağımsızlık mücadelesini de 

içinde barındırıyordu. Artık 

İspanyol ve Portekiz sömürgecilerinin 

etkisini atıp Latin 

Amerikalı bilincinin oluşturulmaya 

başlanması gündeme 

gelir. 

Ekvatorlu Jose Joaguin de 

Olmedo’nun (1780-1847) 

Simon Bolivar önderliğindeki 

güçlerin İspanyollara karşı 

kazandığı zaferin anısına 

yazdığı şiir buna örnektir. 

Latin Amerika’nın gerçek 

anlamda ilk romanı olarak 

kabul edilen eseri, El 

Pertaqillo Sarniento’dur. 

1816’da yayınlanan bu eserin 

yazarı Jose Joaquin Fernandez 

de Lizardi’dir. Lizardi bu 

yapıtında, baş kişisi serseri 

aracılığıyla, toplumun gelenek 

ve göreneklerini eleştirir. 

Ka pi ta lizm tüm in san i liþ ki le ri ni çü rü tür. Ka pi ta list ü re tim çü rü - 

me i çin de ve çü rü mey le bir lik te va ro lur. Ýn san o nu ru nun ka pi ta lizm 

a çý sýn dan hiç bir an la mý ve hiç bir de ðe ri yok tur. O, tek de ðer ta nýr: 

pa ra. Ka pi ta lizm de bir þey, na ki te çev ri li yor sa de ðe ri var dýr. 

Ka pi ta list ü re tim bel li bir nok ta dan son ra her tür lü ge liþ me nin a - 

yak ba ðý o lur. Var lý ðýy la her ke se, her þe ye za rar ve rir. Or ta dan kal dý - 

rýl ma sý in san lý ðýn kur tu lu þu dur. Bu yar gý en so nun da her kes çe an la - 

þý lýr ha le ge lir. 

“Kos tov… yol da gi der ken, bi zim dün ya mýz her ya nýn dan yý ký lý - 

yor, di ye dü þü nü yor du. Ci na yet ler, po lis ve bas ký la rý hep bo þu nay - 

mýþ.” (sy. 291-92) 

Ni ko ti a na’nýn mü dü rü Kos tov, Yu na nis tan’day ken, Yu nan lý dev - 

rim ci iþ çi ler a ra sýn da i ler ler ken böy le dü þü nü yor. Ýþ çi ler bü yük bir 

coþ ku ve he ye can la dað lar da bu lu nan ve þe hir le re çok ya kýn yer de 

bu lu nan par ti zan la rý bek li yor lar. 

Ýþ çi sý ný fý nýn so kak lar da ki bu ka rar lý gös te ri le ri, Kos tov’da ken - 

di bur ju va dün ya la rý nýn ar týk so nu nun gel di ði ke sin gö rü þü nü u yan - 

dý rý yor. Ýþ çi sý ný fý nýn ve ön cü le ri ko mü nist le rin dev ri mi yap ma sý ný, 

ik ti da ra gel me si ni en gel le mek i çin ci na yet ler, iþ ken ce ler, po lis bas ký - 

sý, ký sa ca sý ge ri ci bur ju va þid det, ta ri hin a ký þý ný sa de ce bi raz ya vaþ - 

la týr, a ma ke sin lik le yok e de mez. Bur ju va zi ne ya par sa yap sýn, ne 

ken di yý ký lý þý ný dur du ra bi lir, ne de iþ çi sý ný fý nýn ik ti da ra ge li þi ni. 

Pa vel Mo rev’in yö ne ti min de bir bir li ðin sa kal lý, ya nýk yüz lü ve 

yýr týk giy si li par ti zan la rýn bir kaç gün ön ce bu ra dan ge çi þi ni de bil mi - 

yor lar dý. Çi çek ler le kar þý lan dýk la rý ný, do ku nak lý sah ne ler geç ti ði ni ve 

o ðul la rý na sa rý lan yaþ lý bir a na nýn on la rýn kol la rý a ra sýn da kalp dur - 

ma sýn dan ö lü ver di ði ni öð ren miþ de ðil ler di.” (301) 

Halk her yer de par ti zan la rý bü yük bir coþ kuy la, se vinç le, he ye - 

can la, ay ný duy gu lar la, çi çek ler le kar þý lý yor. Bu bir a ra ya gel me yal - 

nýz ca bir o nur lan dýr ma de ðil, hal kýn par ti zan lar la, ko mü nist par ti i le 

bu bir a ra ya ge li þi, ik ti da rýn e le ge çi ril me si nin ve ye ni bir top lu mun 

a çýk i la ný dýr. Do ku nak lý sah ne ler de e mek çi hal kýn bü yük öz le mi ni 

an la týr. 

“Bu ev ne Bo ris’in, ne Ma ri a na’nýn ne de Ba ba Pi er re’in de ðil, 

ka vu ru cu gü neþ al týn da tü tün top la yan köy lü le rin ve yap rak tü tün le - 

ri ni de po da iþ le yen in san la rýn dý. … Al da tý lan lar ve so yu lan lar, e mek - 

le ri nin kar þý lý ðý o lan bu e vi ge ri al mýþ lar dý.” (sy. 311) 

Ni ko ti a na pat ro nu nun ve a i le si nin e vi ne halk ik ti da rý ta ra fýn dan 

halk a dý na el ko nur. Ka pi ta list le rin tüm ser ve ti, halk kit le le ri nin 

mülk süz leþ ti ril me si, sö mü rül me si ve so yul ma sý nýn so nu cu el de e dil - 

miþ tir. Halk þim di mülk süz leþ ti ren le ri mülk süz leþ ti ri yor. Ve halk kit - 

le le ri or tak mül ki yet sa ye sin de bir da ha mül ki yet ten yok sun ol ma ya - 

cak týr. 

“Pa vel, i çi ne ka pa nýk bir ses le, ‘E vet, kor ku lu þey ler’ de di. ‘A - 

ma ha yat sü rü yor yi ne de’ 

Ý ri na, ö lür ken Dim ko’nun (Par ti zan) da böy le söy le di ði ni ha týr - 

la dý. Top lan tý ya gi der ken at lý po lis le rin cop la sal dýr dý ðý yok sul ü ni - 

ver si te li ler de böy le söy ler di.” (sy. 324) 

Sý nýf lý top lu mu yý kýp, ye ri ne sý nýf sýz bir top lum kur mak i çin yo - 

la çý kan lar, tüm Ko mü nist sa vaþ çý lar, tüm i le ri ci dev rim güç le ri, sý - 

nýf sýz sö mü rü süz bir dün ya nýn, bu mü ca de le den ge çe ce ði ni söy ler ler 

da i ma. –E vet ya þam sü rü yor! 

72

Arap Edebiyatı 

Sena Demir 

A rap halk la rý ge nel o la rak 19. yy’da bü yük bir de ði þi min i çi ne gir - 

miþ tir. Üç yüz yýl lýk Os man lý e ge men li ði nin ye ri ni ya vaþ ya vaþ Av ru pa - 

lý ka pi ta list dev let ler al ma ya baþ la mýþ týr. Bu yüz yý lýn ba þýn dan so nu na 

ka dar A rap la rýn ya þa dý ðý top rak lar da si ya sal, e ko no mik de ði þim ler o - 

luþ mak la kal ma dý fa kat ay ný za man da bu de ði þim ler ve A rap u lus çu lu - 

ðu nun ge li þi mi çer çe ve sin de A rap e de bi ya tý ye ni den güç len me ye, çað - 

daþ bir ge li þim sey ri ne gir me ye de baþ la mýþ týr. “Ye ni den” di ye bi li riz 

çün kü A rap e de bi ya tý o nun cu yüz yýl dan son ra A rap ça’nýn din, hu kuk 

ve din sel e de bi yat di li o la rak sý nýr lan ma sý; 16. ve 17. yy.lar da Os man - 

lý nýn e ge men li ði nin güç len me siy le di lin sý nýr lý lý ðý nýn de vam et ti ril me si 

A rap e de bi ya tý nýn ge li þi mi ni bir ba ký ma en gel le miþ tir. Ay ný za man da 

Ýs lam di ni nin sa na týn ge li þi mi ve çe þit li li ði ü ze rin de en gel le yi ci, ký sýt - 

la yý cý et ki si (ha ram, gü nah o la rak ka bul e dil me si ve ya ah lak bo zuk lu - 

ðu i le sa nat çý la rýn suç la nýp ce za lan dý rýl ma sý vb...), A rap e de bi ya tý nýn, 

mü zi ðin, res min, þi i rin vb. öz gür ce ge liþ me si ni en gel le miþ tir. Yi ne de 

A rap di li nin ko nu þul du ðu ge niþ halk yý ðýn la rý a ra sýn da sö zel (söz lü) e - 

de bi yat sür müþ ve bu nun ge li þi mi gö re ce da ha öz gür ol muþ tur... An cak 

ya zý lý e de bi yat sa ra yýn pa ten ti al týn da kal mýþ týr. 

Oy sa A rap lar da þi ir da ha Ýs lam ön ce si dö nem de ge liþ me ye baþ la - 

mýþ ve bu du rum a de ta a þi ret ler a ra sýn da ki fark lý leh çe le ri bir bi ri ne u - 

yum lu laþ týr ma nýn, di lin ge li þi mi nin bir a ra cý ol muþ tu. Da ha Ýs lam ön - 

ce si Pa zar yer le rin de (bu ra lar da ha son ra la rý kent le re dö nü þe cek tir) hal - 

ka a çýk þi ir gös te ri le ri dü zen le nir, bu ra lar da o ku nan þi ir ler din le yen le - 

rin ya þa dýk la rý yer le re söz lü o la rak ta þý nýr mýþ. Þi ir ler u yak lý ve bel li sa - 

yý da di ze ler le ya zý lýr, her þi i rin ken di i çin de bir öy kü sü nün ol ma sýn dan 

do la yý da, o þi ir ra hat ez ber len me ö zel li ði ne sa hip o lur muþ. El bet te söz - 

lü kal dý ðý, ya zý ya dö kü le me di ði i çin þi ir za man i çin de yok ol ma ve bo - 

zul ma teh di di al týn da ol muþ tur. Ta ri hin bir i ro ni si gi bi dir bu, çün kü ta - 

rih te ki ilk ya zý lý dil ler den bi ri o lan A rap ça ya zý di li (o za man lar A ra mi 

harf ler kul la nýl mak ta dýr, da ha son ra la rý bu gün kü A rap ya zý sý A rap di li - 

ni güç len dir mek i çin o luþ tu rul muþ tur) ço ðun luk la ya u zak ti ca ret iþ le - 

rin de ya da ö nem li ta rih an la tý mýn da kul la nýl mýþ týr. 

A rap e de bi ya tý nýn ya zý lý ha le ge ti ril me si 9. yy.da yay gýn laþ ma ya 

baþ la mýþ, o za man da A rap e de bi ya tý bü yük bir et ki ya rat mýþ týr. Da ha 

söz lü ol du ðu dö nem ler de çe þit len me ye baþ la yan þi ir, ya zý lý ha le gel di - 

ðin de a sýl gü cü nü gös te re bil miþ tir. El bet te bun da ka ðý dýn ve o kur-ya - 

zar lý ðýn da ha yay gýn ol ma sý nýn et ki si bü yük tür. An cak is la mýn ya yý lý þý 

sý ra sýn da fet he di len ye ni yurt lar dan bi ri si o lan Ý ran’da Fars e de bi ya tý da 

güç lü dö ne min de dir. Böy le ce or ta ya Fars ça-A rap ça ke li me le rin, be tim - 

le me le rin de a lýn dý ðý ye ni bir e de bi yat di li or ta ya çý kar. Yi ne de bu A - 

rap ça ko nu þan top rak lar dan çok Ý ran’da ye ri ni a lýr... O gü ne ka dar yö - 

ne ti min, do la yý sýy la sa na týn mer ke zi ön ce A rap ya rý ma da sý, son ra Bas - 

ra ve Kü fe, ar dýn dan Bað dat i ken, bu se fer sa na týn mer ke zi Bað dat ve 

Ý ran a ra sýn da pay la þýl mýþ týr di ye bi li riz. Os man lý e ge men li ðin de Os - 

73 

Sömürgeciliğe karşı yürütülen 

savaşın ardından Latin 

halklarını diktatörlere karşı 

verilen mücadele beklemektedir. 

Elbette bu mücadele kendini edebiyatta 

da ortaya koyacaktı. 

Bu edebiyat daha çok sürgün 

yazarları tarafından ortaya konuldu. 

Arjantin diktatörü Juan 

Manuel de Resas tarafından ülkeden 

kovulan yazarlar, uzak ülkelerden 

Resas’a karşı eserler ortaya 

koydular. 

Jose Pedro Crisologo 

Marmol’un (1817-1871) ilk 

Arjantin romanı kabul edilen 

yapıtı, Amalia, Resas’ın diktatörlüğünün 

korkunçluğunu sergiler. 

Latin Amerika edebiyatı, 

Avrupa’nın ve Rusya’nın 19. 

yüzyılın sonlarında ulaştığı 

düzeyi ancak 1960’lı yıllarda 

yakalayabilmiş ve bu tarihten 

sonra büyük bir patlama gerçekleştirmiştir. 

Küba Devriminin etkisi 

çok büyük olmuştur bu patlamada.

Jose Marti 

1853-1895 

Latin Amerika’nın bağımsızlık 

simgelerinden Jose 

Marti, aslen Kübalı bir 

şairdir. “Ben özgürlük ve bağımsızlık 

delisiyim / Varsın hainler 

gizlensinler soğuk bir taşın altında 

/ Dürüstçe yaşadım ben / 

Karşılığında / Yüzüm doğan 

güneşe dönük öleceğim” 

Emperyalist sömürgeciliğe, 

ırkçılığa karşı teorik ve pratik 

alanlarda, yılmadan verdiği 

mücadelesi ve Latin Amerika’nın 

toprağı kokan güçlü şiirleriyle ün 

salan Jose Marti, Mayıs 1895’te 

savaş alanında vurularak ölür. 

Önemli eserleri, Özgür Şiirler, 

Sürgün Çiçekleri, Tiranların 

Şöleni, Boyunduruk ve Yıldız 

man lý Türk çe’si yö ne ti min, A rap ça din, hu kuk, din sel e de bi ya týn, Fars - 

ça i se e de bi ya týn di li o la rak u zun yýl lar kal mýþ týr. Bu es na da Os man lý, 

Türk çe’yi ya ya bil mek ve ge liþ tir mek i çin e de bi yat di li o la rak da kul - 

lan ma ya ça lýþ mýþ týr. 

Ye ni den 19.yüz yý la dö ne cek o lur sak... Bu yüz yýl da ya vaþ ya vaþ 

bir bi çim al ma ya baþ la yan A rap u lu sal cý lý ðý al týn da A rap lar dil le ri ne ve 

kül tür le ri ne sa hip çýk ma ya, A rap di lin de sa na tý güç len dir me ye, ye ni - 

den bü yük bir ö zen gös ter miþ ler dir. Ka pi ta list dev let ler le ku ru lan i liþ - 

ki ler doð rul tu sun da iþ gal al týn da ki A rap e ya let yö ne ti ci le ri ta ra fýn dan 

on lar ca öð ren ci Av ru pa’ya e ði tim i çin gön de ril miþ tir. Bu öð ren ci ler 

yö ne ti min is te ði ü ze ri ne git miþ ol sa lar da, o gü nün Av ru pa’sýn da ki si - 

ya sal ge liþ me ler den bü yük öl çü de et ki le ne rek dön müþ ler dir. Ýlk gi den 

grup lar Fran sýz Dev ri mi nin et ki siy le, son ra ki ler sos ya list dü þün ce le rin 

et ki le riy le dö nüp ken di ül ke le rin de ye ni bir ay dýn lan ma dö ne mi ne ön 

a yak ol muþ lar dýr. 

Fran sýz Dev ri mi nin et ki si A rap la rýn da ba ðým sýz bir u lus ol ma sý 

ge rek ti ði dü þün ce si ni o turt ma ya baþ la mýþ, bu nun i çin de –ko nu mu zu 

il gi len di ren kýs mý i ti ba riy le e le al dý ðý mýz dan- A rap di li nin güç len di ril - 

me si ve e de bi yat, ta rih, þi ir vb. sa nat çe þit le ri nin A rap ça ka le me a lýn - 

ma sý, ü rün ler çý ka rýl ma sý, re form lar ya pýl ma sý sa vu nul muþ tur. Bu nok - 

ta da ki en bü yük ör nek; ilk öð ren ci gru bun da yer a lan Mý sýr lý Ri fa’a el- 

Tah ta vi ol muþ tur. Öð re nim i çin git ti ði Pa ris’i bü yük bir me rak la göz - 

lem le ye rek, A rap la rýn da is lam i nan cý na bað lý ka la rak mut la ka re form - 

la ra ih ti ya cý ol du ðu so nu cuy la dö ner. Tah ta vi’nin Pa ris göz le mi, o nun 

yap mak is te dik le ri nin bir an la tý mý gi bi dir. 

“Pa ris li ler Hý ris ti yan a le min de ki halk lar a ra sýn da ze ka la rý nýn kes - 

kin li ði, an la yýþ la rý nýn ber rak lý ðý ve zi hin le ri nin de rin me se le le re nü fuz 

e di þi i le a yýrt e di lir ler... ge le ne ðe mah kum de ðil dir ler, fa kat da i ma þey - 

le rin kö ke ni ni ve ka nýt la rý ný bil mek is ter ler. Sý ra dan in san lar bi le na sýl 

o ku nup ya zý la ca ðý ný bi lir ler ve her in san ken di ka pa si te si ne gö re ö nem - 

li ko nu lar la meþ gul o lur... Ye ni o la na me rak ve coþ ku duy mak, de ði þi - 

mi ve eþ ya la rýn, ö zel lik le de giy si le rin de ðiþ ti ril me si ni sev mek Fran - 

sýz’ýn ta bi a týn da var dýr... (...) Mu ci ze le ri red de der ler ve do ðal ya sa la rý 

ih lal et me nin müm kün ol ma dý ðý na i na nýr lar ve din ler in sa ný ha yýr iþ le - 

ri ne yö nel tir... fa kat çir kin i nanç la rý a ra sýn da, ze ka ve ze ki in san la rýn 

fa zi le ti nin pey gam ber le rin bil gi sin den da ha bü yük ol du ðu i nan cý da 

var dýr...” (A rap Halk la rý Ta ri hi – Al bert Ho u ra ni) 

Tah ta vi bu göz lem le ri doð rul tu sun da Mý sýr yö ne ti mi ne A rap di li - 

nin mut la ka ge liþ ti ril me si, e ði ti me a ðýr lýk ve ril me si ve re form lar ya pýl - 

ma sý ný vur gu lar... Da ha son ra ken di si Mý sýr’ýn ilk ü ni ver si te si o lan E1- 

Ez her’in öð ret me ni o lur, bu ra da hem e ði tim ve rir hem de ta rih ve sa - 

nat la uð ra þýr... 

Bu dö nem de A rap ça e ði tim ve ren çok az yük sek o kul bu lun mak - 

ta dýr. A ðýr lýk lý o la rak, bu yüz yýl da ö zel lik le Lüb nan, Su ri ye ve Mý - 

sýr’da yük sek öð re nim ve ren Hý ris ti yan o kul la rý a çýl mýþ, bu o kul lar da 

çok geç me den Müs lü man e lit ta ba ka nýn ço cuk la rý da e ði tim al ma ya 

baþ la mýþ týr. Bu ra da e ði tim Fran sýz ca ve Ýn gi liz ce ya pýl mak ta, bu da 

Av ru pa e de bi ya tý ný ve ba sý ný ný da ha ya kýn dan ta kip et me yi ve çe vi ri le - 

rin ço ðal ma sý ný sað la mýþ tý. Ne var ki, e lit ta ba ka a ra sýn da A rap ça ar ka 

pla na düþ müþ tür. An cak bu bir ge çiþ dö ne mi dir ve e de bi yat da ken di 

san cý la rý ný ya þa mak ta dýr. 

19. yy’da Fran sýz Dev ri mi nin bü yü süy le ken di ül ke le ri ne ge ri ge - 

len öð ren ci ler he nüz nü ve ha lin de o lan A rap bur ju va zi si nin tem sil ci le - 

ri gi bi dav ran mak la bir lik te, ye ni bir e de bi ya týn da te mel le ri ni at mýþ lar - 

dýr. 

74

“A rap di liy le yük sek dü zey de öð re nim gö ren ler i çin ye ni bir e de - 

bi yat o lu þu yor du. On do ku zun cu yüz yýl dan ön ce A rap ça neþ ri yat na dir - 

di, an cak yüz yý lýn i çin de, ö zel lik le baþ lý ca neþ ri yat mer kez le ri ol ma ya 

de vam e den Ka hi re ve Bey rut’ta yay gýn laþ tý.” (a.g.e.) 

Ka hi re ve Bey rut, bi ri Ýn gil te re, di ðe ri Fran sa i çin ö nem li güç mer - 

ke zi ol ma la rýn dan do la yý ka pi ta list ge li þim bu ra lar da di ðer A rap top - 

rak la rý na na za ran da ha er ken or ta ya çý ký yor, bu du rum ha liy le sa na týn 

da ge li þi mi ni et ki li yor, bu ra lar, ö zel lik le Ka hi re bir çe kim mer ke zi ha - 

li ne ge li yor du... 

19. yy’lýn son la rý na doð ru Av ru pa’da e ði tim gö ren A rap öð ren ci - 

ler a ra sýn da sý nýf lar mü ca de le sin den, Pa ris Ko mü nün den, sos ya list dü - 

þün ce ler den et ki le nim bü yük ol muþ tur. Yurt la rý na dö nen bu öð ren ci ler 

sos ya lizm dü þün ce sin den et ki len mek le kal ma mýþ fa kat o nu he nüz ge - 

liþ mek te o lan iþ çi sý ný fý a ra sýn da ör güt le me ye de gi riþ miþ ler dir. Mý sýr, 

Su ri ye, Lüb nan’da ko mü nist fa a li yet ler nü ve ha lin de de ol sa, 19. yy 

son la rýn da, 20. yy’lýn he men baþ la rýn da I rak ve Fi lis tin’de de ya yýl ma - 

ya baþ lar... 20. yy’lýn ilk pro le ter dev ri mi Bü yük E kim Dev ri miy le bu 

fa a li yet ler hýz ka za nýr, ko mü nist par ti le rin ard ar da ku rul ma la rýy la ve 

iþ çi sý ný fý nýn i çin de ö nem li bir ye re sa hip ol ma la rýy la bu ge li þim taç lan - 

dý rý lýr... 

20. yy’da i se bur ju va u lu sal cý e de bi yat çý la rýn, þa ir le rin ya nýn da, 

an ti-em per ya lizm den çok güç lü o la rak et ki len miþ, iþ çi sý ný fý ve yok sul 

e mek çi le rin mü ca de le si nin ya nýn da yer a lan, ko mü nist ör güt ler le ya - 

kýn lý ðý o lan e de bi yat çý, þa ir ler ye tiþ me ye baþ la mýþ týr ve öz gür lük is te - 

mi nin gü cü, sa na tý, i le ri ci top lum cu sa na tý, bu mü ca de le nin, (ö zel lik le 

þi ir ler) yol da þý yap mýþ týr... 

Ön ce lik le þu nu be lir te lim, bu coð raf ya yý tek tek e le a la bi le cek 

kay nak lar dan yok sun ol du ðu muz i çin an cak ö ne çý kan ül ke ler den ge - 

nel bir tab lo çý ka ra bi li riz. Fi lis tin’i bir ke nar da tu tar sak, ör nek le ri miz - 

den bi ri “þa ir ler di ya rý” o la rak ge çen I rak, di ðe ri “ro man cý lar ül ke si” o - 

la rak ge çen Mý sýr o la cak týr. A ma bun lar la bir lik te Su ri ye li bü yük þa ir 

Ni zar Kab ba ni’ye de ðin me mek müm kün de ðil dir. 

“Mý sýr, ço ðu ha tý rý sa yý lýr de re ce de ye te nek li o lan bir ro man cý lar 

ül ke si dir.” (S. A min) 

Mý sýr, di ðer A rap dev let le rin den er ken ge li þi miy le A rap halk la rý a - 

ra sýn da hem si ya sal hem de sa nat sal an lam da 19. yy so nu ve 20. yy or - 

ta la rý na ka dar bir mer kez ha li ne gel miþ tir. 

Ro man ya zý mý A rap di li ve e de bi ya týn da 19. yy’dan ön ce yok tur. 

An cak þi ir bi çi min de ya zý lan öy kü cü lük var dýr. 19. yy’lýn son la rý na 

doð ru i se Mý sýr’da ro man ya zar lý ðý ön de dir ve Mý sýr ro man ko nu sun da 

ilk ü rün le ri ver me ye baþ la yan ül ke ol muþ tur. 20. yy’da da bu ö zel li ði 

de vam et miþ ve ki mi A rap ay dýn la rý ta ra fýn dan Mý sýr ro man cý la rýn yur - 

du o la rak ad lan dý rýl mýþ týr. Öy le ki 19. yy’da Mý sýr lý ol ma yan ay dýn a i - 

le ler Ka hi re’ye ge lip bu ra da ba sýn i þiy le ya da öð re tim gö rev li si o la rak 

ça lý þý yor ya hut da ro man cý lý ðý ný bu ra da sür dü rü yor dur... Ka hi re’nin 

böy le bir çe kim mer ke zi ol ma sý nýn el bet te e sas ne de ni ka pi ta list ge li - 

þim le bir lik te, o kur-ya zar lý ðýn art ma sý, mat ba a ya e ri þim o la nak la rý, 

mo dern ya þa mýn Ka hi re’yi baþ tan ba þa sar ma sý dýr. 

Bu ge çiþ dö ne min de Mý sýr’da bir yan dan ha la yö ne ti me bað lý ka - 

lan e de bi yat çý lar, ge le nek sel bi çim de ya zý ma de vam e der ken, ö te yan - 

dan “hal ký keþ fe den” e de bi yat çý lar da or ta ya çýk ma ya baþ la mýþ týr. 

“Ah met Þev ki (1868-1932), hal ký il gi len di ren o lay la rý an lat mak ya 

da u lu sal duy gu la rý i fa de et mek ya da hü küm dar la rý öv mek i çin yük sek 

75 

Gabriela Mistral 

1889-1957 

Neruda’nın öğretmenlerinden 

Gabriela Mistral 

Nobel Edebiyat Ödülü 

kazanmış Şilili bir şairdir. 7 Nisan 

1889’da Şili’nin kuzeyinde, And 

dağı yamaçlarındaki Vicuna 

kasabasında doğar. Bir öğretmenin 

kızı olan Mistral, 15 yaşından 

başlayarak hayatı boyunca 

öğretmenlik yapar. Mistral ana 

dilini yetkinlikle kullanan bir 

şairdir. İspanyolca yazdığı yetkin 

dizelerin başka bir dilde verilemeyeceğini 

düşündüğünden, 

uzun yıllar şiirlerinin çevrilmesine 

izin vermez. Bu nedenle 

diğer ülkelerde uzunca bir süre 

tanınmaz.

Nicolas Guillen 

1902-1989 

Kübalı sosyalist, şair... Tam 

adı Nicolás Cristóbal 

Guillén’dir. Hem Afrikalı 

hem de Avrupalı kanı taşıyordu. 

Havana Üniversitesi'nde hukuk 

öğrenimi gördü. 

1937'de Cumhuriyetçiler'in 

safında İspanya İç Savaşı'na 

katıldı. Aynı yıl Küba Komünist 

Partisi'ne girdi. Altı yıl kadar 

sürgünde yaşadı; bir süre 

Avrupa'da -üç yılı Paris'te - 

kaldıktan sonra Küba Devrimi'nin 

başarıya ulaşması üzerine ülkesine 

döndü. 

1954'de Lenin Barış 

Ödülü'nü kazandı. 1961'de Ulusal 

Ozan (Poeta nacional) sanı verildi, 

UNEAC'ın başkanlığına seçildi. 

ŞEKERKAMIŞI 

Zenci 

tarlanın yanında. 

Yanki 

tarlanın üstünde. 

Toprak 

tarlanın altında. 

Kan 

bizden akıyor! 

Nicolas GUILLEN 

bir dil kul la nan” bir þa ir ken, “Ha fýz Ýb ra him (1871-1912) da ha a vam 

bir du yar lý lýk la ken di za ma nýn da ki Mý sýr lý la rýn si ya sal ve top lum sal fi - 

kir le ri ni i fa de et ti ve Þev ki’den da ha bü yük il gi gör dü. Ta ma men ye ni 

bir ya zý tü rü o luþ ma ya baþ la dý: dra ma, ký sa öy kü ve ro man. Ýlk ö nem li 

ro man o lan Hü se yin Hey kel’in Zey neb’i 1914’te ya yým lan dý, kýr sal 

kes me ye ni bir ba kýþ tar zý ge tir di, in san ha ya tý nýn kök le ri nin do ða da ol - 

du ðu nu i fa de et ti ve ka dýn er kek i liþ ki le ri ne yer ver di.” (A. Halk la rý Ta - 

ri hi / Al bert Ho u ra ni) Da ha son ra bu ro man Mý sýr’da, 1920’ler de si ne - 

ma nýn ve si ne ma cý lý ðýn ge li þiy le, si ne ma ya u yar la nan ilk yer li si ne ma 

ün va ný ný al dý. Ge çer ken be lir te lim ki Mý sýr ön ce rad yo nun, bir za man 

son ra si ne ma nýn A rap ül ke le rin de ilk yur du ol muþ, an cak si ne ma da ha 

çok ‘Holly wo od’un et ki sin de kal mýþ týr. 

20. yy’da Mah mut Tey mur, Yah ya Hak ký gi bi ler ba tý yý e leþ ti ren, 

kent ve ký rýn yok sul lu ðu nu vur gu la yan, in san-top lum i liþ ki si ne da ha 

ge le nek sel ci ba kan ro man lar ü re tir ken, ta ri hi sý nýf lar sa va þý mý o la rak 

ye ni den e le a lan sos ya list ay dýn lar or ta ya çýk ma ya baþ la dýk ça sos ya list 

sa nat e leþ tir men le ri ve sos ya list ol ma sa da ger çek çi-top lum cu e de bi ya - 

ta yak la þan da ha i le ri ci ro man ya zar la rý da or ta ya çýk ma ya baþ la mýþ tý. 

Ye ni Mý sýr’da ba zen u lu sal cý lý ðý da ar ka pla na a tan sý nýf lar mü ca de le si 

güç len dik çe e de bi yat çý lar ken di dö nem le ri ne da ha e leþ ti rel bak ma ya; 

u lu sal yan yi ne var lý ðý ný ko ru sa da sý nýf sal bir ba kýþ da ka zan ma ya baþ - 

la mýþ lar dýr. 

Hem Mý sýr lý hem de di ðer i le ri ci A rap ro man cý la rýn en bü yük ö zel - 

li ði ken di dö nem le ri ne e leþ ti rel yak la þýr ken, yö ne tim le halk a ra sýn da ki 

çe liþ ki le ri, ken di ku þak la rý nýn si ya sal so run la rý ný, in sa nýn ya ban cý laþ - 

ma sý ný e le al mýþ ol ma la rý dýr. An cak da ha ge ri ci-bas ký cý yer ler de bu yan 

ya o to san sür le re uð ra mýþ týr, ya da yö ne tim ya sak la mýþ týr. Ör ne ðin Su - 

u di A ra bis tan’da yö ne ti mi e leþ ti ren ro man lar yaz ma nýn be de li ö lüm 

ve ya sür gün ol du ðun dan A ra bis tan lý ya zar lar a ðýr lýk lý o la rak baþ ka ül - 

ke ler de bu ro man la rý ný ka le me a la bil miþ ler dir. Tüm bu ro man lar na sýl 

bir i çe ri ðe sa hip tir, A rap top rak la rýn da güç lü o lan an ti-em per ya list mü - 

ca de le yi ne ka dar iþ le ye bil miþ ler ya hut bu mü ca de le de na sýl bir et ki ye 

sa hip ol muþ lar, bu ko nu da ay rýn tý lý bil gi e din me miz müm kün ol ma mýþ - 

týr. Çün kü, ön ce lik le bu e ser ler Türk çe’ye çev ril me miþ tir. Çe vi ri si o lan 

bir kaç ro man dan (bu da el-Nak ba’yý ol duk ça güç süz an la tan ro man - 

cýk lar dýr) da bu nu çý kar ma mýz A rap e de bi ya tý na bü yük bir hak sýz lýk o - 

la cak týr. An cak, i le ri ci A rap ro man ya zar la rý nýn top lu ma o lan du yar lý - 

lýk la rý bir çok a raþ týr ma ki ta býn da ge çer ken de ol sa i fa de e dil miþ tir. 

1950’li ler de da hil hem Mý sýr’da hem de di ðer bir çok A rap dev le - 

tin de an ti-em per ya list mü ca de le i le bir lik te A rap iþ çi sý ný fý nýn bu mü - 

ca de le de oy na dý ðý rol, va ro lan iþ bir lik çi ik ti dar la rý de vi re cek ni te lik te, 

i ri li-u fak lý on lar ca a yak lan ma top lum da es ki miþ, ge ri ci i liþ ki le ri, pran - 

ga ni te li ði ta þý yan ge le nek sel o la ný da yýk ma ya baþ la mýþ týr. En ba þýn - 

dan i ti ba ren ge ri ci-din ci ha re ket ler bu ge li þi min ö nün de set o la rak kul - 

la nýl ma ya ça lý þýl mýþ sa da bu yýl lar da ba þa rý el de e de me miþ ler dir. 

1940 ve 1950’ler de top lum sal a yak lan ma lar çok güç len miþ ve ka - 

dý nýn bu mü ca de le de ki ro lü da ha da his se di lir du ru ma gel miþ tir. Bu 

nok ta da e de bi ya týn ko nu su da ön ce ki ler den fark lý o la rak ka dý nýn öz - 

gür leþ me si, o nun top lum da ki ni te li ði nin sor gu lan ma sý o lur ken, bu yýl - 

lar da A rap ka dýn e de bi yat çý lar da or ta ya çýk mýþ týr. Ne var ki, 1960’lar - 

la bir lik te din ci ha re ke tin et ki siy le i le ri ci ka dýn e de bi yat çý la rýn ye ri ni 

ya vaþ ya vaþ Ýs lam ge le ne ði ni sa vu nan ka dýn e de bi yat çý lar al ma ya baþ - 

la mýþ týr. 

76

Din ci ha re ket ilk doð du ðu dö nem den i ti ba ren kü çük ve or ta bur ju - 

va zi a ra sýn da var lý ðý ný sür dü re bil miþ, ay ný þey 1960’lar dan son ra da 

ge çer li li ði ni ko ru muþ tur. 

Sý nýf lar mü ca de le si yol al dýk ça bir çok de ne yi mi ve ken di kah ra - 

man la rý ný da ya rat tý ðýn dan 1960’lar dan son ra ki mi i le ri ci e de bi yat çý lar 

ro man ko nu la rý ný ve kah ra man la rý ný bu mü ca de le den al mýþ lar dýr. An - 

cak ka pi ta list sis te min çü rü yen, yoz la þan yü zü, po li tik bu la nýk lýk, kü - 

çük bur ju va ru hun “iþ ken ce le ri”, ka ram sar lý ðý da sa na ta bu laþ mýþ týr. 

Yok sul A rap halk la rý nýn mü ca de le si, sý nýf lar a ra sý güç den ge le ri bu top - 

rak lar da sa na týn yö nü ü ze rin de ger çek ten de söz sa hi bi du ru mun da dýr. 

Ay ný za man da gü nü müz de de et ki li ko nu mu nu ko ru yan Fi lis tin so ru nu, 

bir çok þa ir ve e de bi yat çý ya ‘il ham’ o lur ken, top lum da ki yer le ri ni de sü - 

rek li ha týr la týr du rum da dýr! 

“Þa ir ler di ya rý I rak” 

Ta rýk A li bir ki ta býn da I rak’ý þa ir ler di ya rý o la rak ad lan dý rýr ve 

bun da hak lý dýr da a ma en az I rak ka dar Fi lis tin de bir þa ir ler ül ke si dir. 

Geç miþ yüz yýl lar dan i ti ba ren A rap lar da þi ir her da im u mut la rý, a cý la rý 

i fa de et me de çok ö zel bir ye re sa hip ol muþ tur. Ýs ter I rak lý, is ter Fi lis tin - 

li, Su ri ye li ve ya Lüb nan lý ol sun þa ir ler, ye ter ki yü rek ler de çar pan sö - 

mü rü den, bas ký dan u zak bir öz gür lük dün ya sý nýn çað rý sý ný ta þý sýn, öz - 

gür lük sa va þý nýn çað rý sý o lan þi ir ler ü ret sin ler, iþ te o za man en sý ra dan, 

o ku ma sý yaz ma sý ol ma yan bir fel lah da hi o þi i ri bir si lah gi bi ku þa nýr, 

düþ le rin de sür gün de ki þa i ri göz le rin den ö per. 

Güç lü bir is yan ge le ne ði ne sa hip o lan I rak’ta þi i rin mü ca de le de ki 

ye ri de is yan la rý ka dar güç lü dür. 

19.yy. so nu i le baþ la mýþ o lan Av ru pa lý ka pi ta list dev let le rin iþ gal 

ha re ka tý, 1. Dün ya Sa va þýy la em per ya list le rin ka zan dý ðý bir hak o la rak 

bur ju va bel ge ler de ye ri ni a lýr ken, iþ gal al týn da in le yen yok sul lar ön ce 

bir bi rin den ba ðým sýz, ký sa sü re de da ha top lu ve güç lü a yak lan ma la ra 

gi riþ miþ ler dir. A ma iþ ga le kar þý bu bü tün lü ðü sað la mak o za man ki sos - 

yal ya pý yý dü þü nün ce he men ger çek le þe bi le cek bir þey ol ma dý ðý da ka - 

bul e di le cek tir. Bir bi rin den ay rý a þi ret ler top lu lu ðu, yüz yýl lar bo yu sü - 

ren di nin o güç lü et ki si ve baþ ka bir im pa ra tor lu ðun al týn da ya þa mýþ bu 

in san lar 20. yy.la bir lik te ye ni bir dün ya ya a yak lan ma lar la u yan mak - 

tay dý lar. Os man lý çök müþ, güç lü ka pi ta list dev let ler öz gür lük va at le riy - 

le iþ ga le gi riþ miþ a ma ha yat es ki sin den da ha kö le ce, yok sul luk sü rek li 

ar tan ver gi ler le çýð laþ mýþ, Me zo po tam ya’nýn be re ket li top rak la rý yi ne 

be re ket liy ken, tar la lar da ü rün ler dal la rý ný ký rý yor ken, dö þe nen ray lar - 

dan tren ler mal lar la gi dip baþ ka zen gin lik ler le dö ner ken or ta da ne öz - 

gür lük var dý ne de re fah... A ma ö te yan dan Bas ra’da, Bað dat’ta ye ni bir 

dün ya dan sö ze di li yor du... Öð re nim gör müþ genç ler, ka dý nýn in san ol - 

du ðun dan, ka dý nýn ve yok sul la rýn öz gür ve re fah bir yurt ta ya þa ma hak - 

kýn dan sa de ce ko nuþ mak la kal mý yor, bil di ri ler, ya yýn lar çý ka rý yor, iþ çi 

kah ve le rin de pro pa gan da lar ya pý yor lar dý. O sý ra lar da ül ke ye kuk la 

kral lar, ha in ler or du sun dan a tan mýþ lar ül ke yö ne ti mi ne ge ti ri li yor, i le - 

ri ci o lan tüm fa a li yet ler iþ ken ce, zin dan, ö lüm le ce za lan dý rý lý yor du. 

1928’de Bri tan ya, kuk la kra lý ný ko ru mak, baþ la yan a yak lan ma yý bas týr - 

mak i çin or du su nu se fer ber et ti ðin de, ka de ri ne bo yun e ðen ler iþ gal or - 

du su nun at la rý na yol ver di ðin de I rak lý þa ir Ce mil Sýt ký ez-Za ha vi bir þi - 

i riy le þöy le ses le nir: 

“Öf key le kar þý çý kýn es ki ge le nek le re 

Hat ta ge re ki yor sa a lýn ya zý ný za” 

Ö te yan dan þa ir Mu ham med el O beyd I rak lý la rý sa va þa ça ðý rý yor - 

du: 

77 

Octavio Paz 

1914-1998 

Meksikalı yazar Octavio 

Paz,1914 yılında bir 

devrimci generalin 

oğlu olarak dünyaya geldi. 

Hukuk ve edebiyat öğrenimi 

gördü; cumhuriyetçi İspanya’yı 

gezdi, 1937′de Valencia’daki 

Faşizme Karşı Yazarlar 

Kurultayı’na katıldı. 1943′ten 

sonra diplomatlık yaptı, 1968′de 

Mexico kentindeki öğrenci 

kırımı dolayısıyla Hindistan’daki 

elçilik görevini bıraktı. 

Edebiyata şiir yazmakla 

başladı. Yucatan’da işçiler ve 

köylüler için bir okul kurdu, yoksul 

yerlilerin tarihiyle ilgilendi. 

İç savaş sırasında, İspanya’da 

bulundu, Meksika’ya döndükten 

sonra yeniden edebiyatla ve 

siyasetle ilgilendi. 

1943 yılında Amerika’ya 

gitti; daha sonra Paris’te, 

Japonya’da ve Hindistan’da 

başıboş bir hayat sürdü. 

Meksika’ya döndükten sonrapeş 

peşe deneme, şiir ve tiyatro 

oyunları yayınladı. Meksika halk 

edebiyatıyla gerçeküstücülüğü 

bağdaştıran birçok yapıtı vardır.

Nizar Kabbani 

Su ri ye li bü yük þa ir Ni zar 

Kab ba ni u lu sal cý bir þa ir o - 

la rak ö ne çýk mýþ týr. A ma bu 

u lu sal cý lýk Su ri ye li lik de ðil… 

Kab ba ni, bir uç tan di ðe ri ne A rap 

u lu sal cý sý o la rak, sol u lu sal cý o la - 

rak gör müþ tür ken di ni... ve ve fa tý - 

na ka dar da han gi A rap top ra ðýn da 

bir is yan var sa coþ ku lan mýþ, han gi 

i ha ne ti gör se öf ke si ni di ze le re iþ le - 

miþ, ken di u lu su na da e leþ ti rel 

bak ma yý u nut ma mýþ, ge ri lik le re, i - 

ha ne te, al çal ma la ra mey dan o ku - 

mak tan da ge ri dur ma mýþ bir þa ir - 

dir... 

Ni zar Kab ba ni 1998’de ve fat 

et se de bu bü yük þa i rin þi ir le ri e - 

mi niz ha la A rap halk la rý nýn di lin - 

de dir. Çün kü bir çok de fa be lirt ti ði - 

miz gi bi þi ir bu top rak lar da mü ca - 

de le e den ka dýn-er kek, genç-yaþ lý 

sa vaþ çý la rýn yol da þý ol muþ tur. Ay - 

ný za man da Kab ba ni’nin ö nem li 

bir çok þi i ri bes te len miþ Fey ruz, 

Mer sel Kha li fe gi bi A rap hal ký nýn 

de ðer li sa nat çý la rý ta ra fýn dan o - 

kun muþ tur. 

“A teþ a çýn soy lu I rak lý lar 

u tan cý mý zý kan la te miz le yin. 

Kö le de ði liz biz, 

boy nu nu tas may la süs le yen. 

E sir de ði liz biz, 

el le ri mi zi ke lep çe ye u za ta cak. 

... 

Ye tim de ði liz biz, 

I rak’ta man da yö ne ti mi a ra yan. 

Ve bas ký ya bo yun e ðer sek e ðer 

u nut ma yýn, 

Dic le’nin zevk le rin de ki hak ký mýz dan da vaz geç me li yiz.” 

Bu çað rý la ra ku lak ve ren I rak lý lar i le Kürt ler bir yan dan es ki miþ, 

köh ne ge le nek le rin kam bu ru nu sýrt la rýn dan at ma ya ça lý þýr ken, bir yan - 

dan da ye nil dik le ri her a yak lan ma dan bir son ra ki ne da ha çok öf ke ve 

bi linç ta þý ma ya de vam et ti ler. 

I rak’ta þa ir ler þi ir le ri ni bir ko na ða çe ki lip, u zak tan o lay la rý sey re - 

dip ka le me al ma dýk la rý i çin ol sa ge rek þi ir le ri o a yak lan ma nýn gü cü, u - 

mu du ol muþ tur ve ye nil se bi le ye nil gi yi ders ler le, u mut la sor gu la yan 

þi ir ler yaz mýþ lar ve bu þi ir ler a ðýr bas ký ko þul la rýn da bir uç tan ö bü rü ne, 

ba zen sý nýr la rý da a þa rak do laþ mýþ týr. 

El-Ce va hi ri, Mu zaf fer el-Ne vab ve Sa di Yu suf I rak lý ilk i le ri ci 

çað daþ A rap þa ir le rin den dir. Ý le ri ci I rak lý þa ir le rin ha yat la rýn da ne zin - 

dan ne de sür gün ya þa mý ek sik ol muþ tur. 

Sa di Yu suf hem bu gün kü I rak sa va þýn da hal kýn is yan cý ge le ne ði ni 

vur gu la mak i çin hem de þa ir dos tu El-Ce va hi ri yad e der ken þun la rý 

söy le miþ tir: 

“Bi zim u zun bir di re niþ ta ri hi miz var. El-Ce va hi ri’nin er kek kar - 

de þi nin 1948’de Bri tan ya’ya kar þý a yak lan ma da a ðýr bir þe kil de ya ra - 

lan dý ðý ný bi li yor muy dun? Ü ze ri ne mer mi yað dý rýl dýk tan son ra Dic - 

le’de, Cisr el-Þe hu da’dan (þe hit ler köp rü sü) u zak ol ma yan bir yer de 

El-Ce va hi ri’nin kol la rýn da öl dü. Her þey si li nir, u nu tu lur gi der, a ma 

kan le ke le ri as la! Halk u zun sü re ne bu iþ ga li be nim se ye cek ne de kuk - 

la la rý ný.” (Ta rýk A li / Bush Bað dat’ta) 

El-Ce va hi ri 1948’de ki o bü yük a yak lan ma da þu di ze le ri ka le me a - 

lýr: 

“Kor bir u fuk gö rü rüm 

Ve bir sü rü yýl dýz sýz ge ce 

Bir ne sil ge lir, di ðe ri gi der, 

A teþ se hep ya nar du rur.” 

1948 a yak lan ma sý I rak ta ri hin de çok ö nem li bir ye re sa hip tir, iþ çi 

sý ný fý nýn da bu a yak lan ma da oy na dý ðý rol I rak’ta e ge men le ri kor ku tur, 

yüz ler ce iþ çi tu tuk la nýr, öl dü rü lür. A yak lan ma ‘el-Veth bah’ (sýç ra ma) 

o la rak ad lan dý rý lýr ve el-Veth bah’ýn ye nil gi ye uð ra týl ma sý i çin her tür lü 

yol de ne nir. O sý ra da El-Nak ba ya ni Ýs ra il’in ku ru lu þuy la Fi lis tin li A - 

rap la rýn yurt la rýn dan göç et ti ril me si ve kat le dil me si ya þa nýr ve bu o la - 

yý bir fýr sat bi len e ge men ler el-Veth bah’ýn ba ký þý ný ön ce ‘u lu sal so ru - 

na’ çe ker, ar dýn dan “A rap la ra sal dý rý var ken bir lik ol ma lý yýz” söy lem - 

le riy le so run dý þa i ti lir. A ma bu o gün kü e ge men le re sa de ce bir kaç yýl 

ö mür ka zan dý rýr. Ýþ çi sý ný fý ve yok sul e mek çi ler “ek mek ve öz gür lük” 

a yak lan ma la rý na de vam e der, 1958 Tem muz Dev ri mi ne ka dar... 

1958 Tem muz Dev ri mi I rak’ta bü yük u mut lar ya rat mýþ tý an cak bu 

dev rim ya i le ri gi de cek ti ya da ka pý da bek le yen Ba as ve em per ya list - 

78

ler ce ge ri le ti le cek ti. Ýç sa va þý gö ze a la ma yan Ko mü nist Par ti si dev ri mi 

bu ha liy le ko ru ma ya ça lýþ týk ça ye nil gi yi de ka pý dan i çe ri al mýþ ol du. 

Bir kaç yýl son ra Ba as bü yük bir te rör le ik ti dar kol tu ðu na o tur muþ, dev - 

rim le do ðan bü yük u mut lar kan lý sar gý lar la ör tül müþ tü. 

El-Ce va hi ri, Mu zaf fer el-Ne vab bu te rör dal ga sýn da so ruþ tur ma la - 

ra uð ra mýþ tý. Mu zaf fer el-Ne vab tu tuk lan mýþ, “iþ ken ce gör müþ, son ra 

di ðer tu tuk lu lar la bir lik te ha pis ha ne den kaç ma yý” (a.g.e.) ba þar mýþ a - 

ma sür gün ha ya tý baþ la mýþ týr, o ül ke den o ül ke ye. 

“Ka bul et tim ka de ri mi, 

Týp ký bir kuþ gi bi, 

Kat lan dým her þe ye, 

Bir tek a þa ðý lan ma ha riç, 

Bir de kal bi min 

Sul tan’ýn sa ra yýn da ka fe se ka pa týl ma sý. 

Fa kat A ziz Al la hým, 

Kuþ la rýn bi le dö ne cek yu va la rý var 

Ben se u çu yo rum bu va ta nýn 

Bir u cun dan ö bür u cu na, 

Bir de ni zin den ö bür de ni zi ne, 

Gar di yan la rýn bir bir le ri ni ku cak la dýk la rý, 

Bir ha pis ha ne den ö bür ha pis ha ne ye” 

1979’da da Sad dam Hü se yin tüm ra kip le ri ni alt e de rek, I rak ve 

Kürt hak la rý ný ye ni bas ký ve kat li am lar la ku þat mýþ tý. Bu bas ký dal ga sý 

yi ne 1960’lar da ki gi bi ye ni sür gün le ri, iþ ken ce le ri, ya sak la rý ge tir miþ - 

ti. Böy le ce Sa di Yu suf’un sür gün ya þa mý baþ la mýþ tý. Dev ri min ge ri le - 

til me si nin ar dýn dan ya vaþ ya vaþ sö nen u mut lar Sad dam’la ka ram sar lý - 

ða ka dar var mýþ tý. Sa di Yu suf Sad dam’ýn ge li þi ni bir þi i rin de þöy le an - 

la týr: 

“A ra dan çey rek a sýr geç miþ 

Bir de fark e di yo ruz ki 

*Ýbn Tam mý’ya gel miþ 

Sa pa nýn ba þý ol muþ 

*El-Mu vaf fak ha la ka zý yýp çý ka rý yor 

Ýs yan kar kö le le ri 

Top ra ðýn rah min den” 

*Ýbn Tam mi ya (1263-1328): Sün ni-Han ba li ra di kal le rin den. 

*El-Mu vaf fak: “... ef sa ne vi bir mü ca de le ye sah ne o lan Zanc is ya - 

ný (kö le is ya ný), El-Mu vaf fak ta ra fýn dan a cý ma sýz ca e zi le ne ka dar on 

dört yýl (869-883) sür müþ...” (a.g.e.) 

Sa di Yu suf 2003 I rak iþ ga lin de bü yük bir öf ke duy muþ, hal ký nýn a - 

cý sý ný his set miþ tir. Ýþ gal ci le rin ve iþ gal yan lý la rý nýn I rak ü ze ri ne yap tý ðý 

top lan tý la rý “Ça kal Dü ðü nü” o la rak ad lan dýr mýþ ve bu a dý ta þý yan þi i ri 

i le sö zü I rak di re ni þin de ye ri ni al mýþ týr: 

“Ça kal la rýn yüz le ri ne tü kü re yim 

Tü kü re yim lis te le ri ne, 

Bil di re yim ki biz I rak hal ký yýz 

biz bu ül ke nin an tik a ðaç la rý, 

gu rur lu yuz al çak gö nül lü saz dan ça tý la rýn al týn da” 

Þam’da sür gün de ya þa yan Mu zaf fer el-Ne vab i se iþ gal gün le rin de 

A me ri kan ge ne ra li ne mey dan o kur ca sý na þu di ze le ri ka le me a lýr: 

“Ve as la gü ven me bir öz gür lük sa vaþ çý sý na 

kol suz o la rak çý kýn ca kar þý na 

79 

“Bizi terörizmle suçluyorlar: 

Savunuyoruz diye gülü ve 

kadını... 

.... 

Bizi terörizmle suçluyorlar; 

Yazıyoruz diye harap olmuş bir 

yurdu 

ve parçalanmış, güçsüzleşmiş 

bir yurdun haberlerini... 

adresi olmayan bir vatan bizimki 

ve adı olmayan bir ulus 

.... 

Bir vatan ki bize gazete almayı 

yasaklar, 

yasaklar haber dinlemeyi. 

Bir yurt ki, kuşlarına yasaktır 

cıvıldayıp durmak. 

Bir vatan ki terör yüzünden 

bütün yazarları alışmış 

hiç bir şey hakkında yazmamaya. 

.... 

Bir ülke ki 

katılır barış görüşmelerine 

onursuz 

ve çıplak ayakla. 

.... 

Bizi terörizmle suçluyorlar 

reddediyoruz diye ölmeyi 

İsrail buldozerleriyle, 

.... 


reddediyoruz diye yeryüzünden 

kazınmayı 

Moğolların, Yahudilerin ve 

Barbarların ellerinde, 

bir taş attık diye 

güvenlik Konseyi’nin camına, 

sezarların sezarı 

oradan kendi istediğini aldıktan 

sonra. 


reddediyoruz diye kurtlarla 

masaya oturmayı 

Bir orospuyla el sıkışmayı.

.... 


savunuyoruz diye ülkemizi 

tozun onurunu 

başkaldırdık diye insanların 

Ve kendimizin ırzına 

geçilmesine. 

Koruyoruz diye, çöllerimizdeki 

son palmiye ağaçlarını 

semalarımızdaki son yıldızları 

isimlerimizdeki son heceyi 

analarımızın memelerindeki 

son sütü. 

Eğer buysa günahımız, 

Ne güzel şey bu terörizm 

... 

Ben terörizmden yanayım 

kurtarabiliyorsa bir halkı 

zorbalardan ve zorbalıktan 

kurtarabiliyorsa insanı 

insanın acımasız mezaliminden 

geri getirebiliyorsa limonu 

zeytin ağacını 

ve götürebiliyorsa kuşları 

Lübnan’ın güneyine 

gülmeyi de Golan tepelerine. 

.... 


bütün şiirlerim 

bütün sözcüklerim 

bütün düşlerimle 

ve bu yeni dünya düzeni 

bir kasabın ellerinde 

olduğu sürece. 

.... 


eğer ABD Senatosu 

temsil ediyorsa yargıyı 

dağıtıyorsa ödülü ve cezayı. 

.... 


bu yeni dünya düzeni 

boğazlamak istedikçe evlatlarımı 

köpeklere yedirmek için 

.... 

İşte tüm bunlar adına 

Bağırıyorum gücümün yettiğince: 


Ben terörizmden yanayım. 

(Londra, 15 Nisan 1997) 

Nizar Kabbani 

Ý nan ba na, o kre ma tor yum da yan dým ben. 

Ger çek þu ki, an cak top la rýn ka dar bü yük sün. 

Ça tal bý çak sal la yan ka la ba lýk lar 

Dü þü nür ken sa de ce ken di mi de le ri ni 

Ey be nim ken di va ta ný na a þýk in san la rým, 

Ben ka pý la rý mý za ü þü þen bar bar lar dan kork mu yo rum. 

Ha yýr, kork mu yo rum i çi miz de ki düþ man lar dan: 

Ti ran lýk tan, o tok ra si’den, dik ta tör lük’ten.” 

Bu ra da son o la rak Sa di Yu suf’un bir soh be ti ni ak ta ra rak bu ký sa I - 

rak yol cu lu ðu mu zu bi ti re lim. 

“Ü çü müz da ha yaþ lý bir ku þak tan ge li yo ruz: El-Ce va hi ri, Mu zaf - 

fer el-Ne vab ve ben. Ü çü müz de so nun da sür gü nü boy la dýk. El-Ce va hi - 

ri bir kaç yýl ön ce (1997’de) Þam’da öl dü ðün de ga li ba 100 ya þýn day dý. 

Bað dat’ý bir da ha hiç gö re me miþ ti. Sad dam bi ze dur ma dan el çi gön de - 

ri yor, ü çü mü zün de Bað dat’ta hal ka a çýk bir þi ir o ku ma þen li ði yap ma - 

mýz i çin ge ri dön me mi zi is ti yor du. E ðer böy le bir þey o lur sa o mey da - 

na en az 500 bin ki þi nin top la na ca ðý ný Sad dam da biz de bi li yor duk. El - 

çi si a ra cý lý ðýy la bi ze, ‘He pi ni zin ko mü nist ol du ðu nu ve ba na sal dý rýp 

dur du ðu nu zu bi li yo rum, a ma siz le rin u lu sal mi ra sý mý zýn bir par ça sý ol - 

du ðu nu zun da far kýn da yým. Lüt fen, ge ri dö nün. Da mar la rým da a kan 

kan gü ven li ði ni zin ga ran ti si dir’ me sa jý ný i let mek tey di. Gel ge le lim, çok 

gü ven ve ri ci bir me saj de ðil di bu. Bir çok dos tu muz ve yol da þý mý zýn 

böy le me saj la ra ka nýp ge ri dön dük ten son ra iþ ken ce le re uð ra dý ðý ný ya 

da öl dü rül dü ðü nü u nut ma mýþ týk. Za ma nýn da A me ri ka lý lar la böy le an - 

laþ mýþ tý.” 

Sa ný rýz Sa di Yu suf I rak’ta þi i rin gü cü nü ye te ri ka dar i fa de et miþ tir 

bu söz le riy le... Kim bi lir þim di I rak’ta di re niþ çi le rin dil le rin de han gi 

güç lü þi ir ler var dýr, ya ra tý lý yor dur... 

Ni zar Kab ba ni 

Su ri ye li bü yük þa ir Ni zar Kab ba ni u lu sal cý bir þa ir o la rak ö ne çýk - 

mýþ týr. A ma bu u lu sal cý lýk Su ri ye li lik de ðil… Kab ba ni, bir uç tan di ðe - 

ri ne A rap u lu sal cý sý o la rak, sol u lu sal cý o la rak gör müþ tür ken di ni... ve 

ö lü mü ne ka dar da han gi A rap top ra ðýn da bir is yan var sa coþ ku lan mýþ, 

han gi i ha ne ti gör se öf ke si ni di ze le re iþ le miþ, ken di u lu su na da e leþ ti rel 

bak ma yý u nut ma mýþ, ge ri lik le re, i ha ne te, al çal ma la ra mey dan o ku mak - 

tan da ge ri dur ma mýþ bir þa ir dir... 

Ni zar Kab ba ni 1998’de öl se de bu bü yük þa i rin þi ir le ri e mi niz ha - 

la A rap halk la rý nýn di lin de dir. Çün kü bir çok de fa be lirt ti ði miz gi bi þi ir 

bu top rak lar da mü ca de le e den ka dýn-er kek, genç-yaþ lý sa vaþ çý la rýn yol - 

da þý ol muþ tur. Ay ný za man da Kab ba ni’nin ö nem li bir çok þi i ri bes te len - 

miþ Fey ruz, Mer sel Kha li fe gi bi A rap hal ký nýn de ðer li sa nat çý la rý ta ra - 

fýn dan o kun muþ tur. 

Kab ba ni’nin en ö nem li þi ir le rin den bi ri si 1967 sa va þý nýn ye nil gi si - 

nin he men ar dýn dan ya zýl mýþ o lan “Ha va miþ’e la Def ter el-Nek sah” 

(Boz gun Ki ta bý na Ke nar Not la rý)dýr. Þi ir o dö nem A rap top rak la rý ný bir 

uç tan bir u ca do laþ mýþ týr. Dö ne min ö nem li li de ri Na ver’ý, di ðer u lu sal - 

cý li der le ri, ha ta la rý ný gö re me yen sol cu la rý da e leþ ti ren bu þi ir halk ta - 

ra fýn dan bü yük bir il giy le kar þý la nýn ca ya sak lan mýþ týr. A ma þi ir ya sak 

din le me miþ sý ra dan in san lar ka set le re bu þi i ri o ku yup ço ðalt mýþ, el den 

e le do laþ týr mýþ, hat ta ez ber len miþ tir... Da ha son ra la rý hem þi i re hem þa - 

i ri ne ya sak kal dý rýl mýþ týr. 

Kab ba ni þi i rin de sa va þýn ye nil gi si ni te mel o la rak A rap bir li ði nin 

sað lam laþ tý rý la ma ma sý na ma let miþ tir... ve em per ya list ler le ku ru lan iþ - 

80

ir li ði ne öf ke si ni kus muþ tur... Oy sa þa i rin düþ le di ði A rap bir li ði, öz - 

gür lü ðü, bur ju va u lu sal cý lýk la an cak bu ka dar yol a la bi lir di. O nun “bir - 

lik” dü þü an cak sos ya lizm le ger çek te mel le ri ne o tu ra bi lir di... Yi ne de 

þa i rin bu ek sik li ði dö ne min Ko mü nist Par ti le ri nin ek sik li ði ka dar a ðýr 

de ðil di ve þi i ri ek sik li ði ne rað men çok güç lü ve sa vaþ çý, u mut do lu - 

dur... 

Boz gun Ki ta bý na Ke nar Not la rý 

1. 

Dost lar, 

Es ki söz ler öl dü. 

Es ki ki tap lar öl dü. 

Yýp ran mýþ ça rýk lar gi bi bez gin söz le ri miz öl dü. 

Ö lüm ye nil gi yi ha zýr la yan zih ni yet tir. 

2. 

Þi i ri miz a cý laþ tý, 

Ka dýn la rýn saç la rý, ge ce ler, per de ler ve so fa lar, 

A cý laþ tý. 

A cý laþ tý her þey. 

3. 

Bed baht ül kem, 

Bir þim þek hý zýy la 

Aþk þi ir le ri ya zan bir þa ir den 

Bý çak la ya zan bir þa ir çý kar dýn. 

4. 

Söz cük le re sýð mý yor his le ri miz: 

Þa ir le ri miz den u tan ma lý yýz. 

... 

A rap ço cuk la rý 

Ge le ce ðin mý sýr ko çan la rý 

Zin cir le ri mi zi siz ler ký ra cak sý nýz. 

Bey ni miz de ki af yo nu öl dü rün, 

Öl dü rün ya nýl sa ma la rý. 

A rap ço cuk la rý, 

Bo ðu cu ku þa ðý mýz hak kýn da o ku ma yýn, 

Biz u mut suz bir va ka yýz. 

Biz kar puz ka bu ðu ka dar de ðer si ziz. 

Bi zim hak ký mýz da o ku ma yýn, 

Bi zi tak lit et me yin 

Ka bul et me yin bi zi, 

Red de din fi kir le ri mi zi, 

Biz bir sah te kar lar ve hok ka baz lar mil le ti yiz. 

A rap ço cuk la rý, 

Ba har yað mur la rý, 

Ge le ce ðin mý sýr ko çan la rý, 

Ye nil gi yi ye ne cek 

Ku þak siz si niz.” 

Nizar Kabbani 

81 

“Taş çocukları 

Kağıtlarımızı yırttı 

Elbisemize mürekkep döktü 

Eski metinlerin bayağılığını 

alaya aldı... 

Taş çocuklarının 

Yaptığı şey, 

Asırların susuzluğu ardından 

yağmur getirdiler 

Asırlar sonra bize umut 

aşıladılar. 

En önemlisi 

İsyan ettiler 

Babalarının otoritesine karşı, 

Teslimiyet Evi’nden kaçtılar... 

Ey Gazze Çocukları, 

Bakmayın bizim yayınlarımıza 

Dinlemeyin bizi. 

Biz soğuk hesapların 

Toplamanın, çıkarmanın 

insanlarıyız. 

Savaşlarını yapın ve bizi bize 

bırakın 

Biz gözleri kör 

Ölü ve mezarsız yetimleriz. 

Gazze Çocukları 

Yazdıklarımıza bakmayın 

Okumayın bizi, 

Biz sizin büyükleriniziz 

Benzemeyin bize siz 

Sizin putlarınızız biz 

Tapmayın bize siz. 

Ey Gazze’nin çılgın halkı 

Binlerce selam çılgınlığınıza. 

Politik akıl çağı 

Çoktan sizlere ömür, 

Çılgınlığı öğretin bize.” 

Nizar Kabbani

Hüseyin Rahmi Gürpınar 

(1864)-1944 

Hünkar yaveri Mehmet Sait 

Paşa'nın oğlu olan Hüseyin 

Rahmi, üç yaşında iken 

annesinin ölümü üzerine Girit'te 

bulunan babasının yanına gönderildi. 

İlkokula başladı ancak babasının 

evlenmesi üzerine altı yaşında tekrar 

İstanbul'a anneannesinin yanına gönderildi 

ve eğitimine burada devam 

etti. Ciddi bir hastalık geçiren 

Hüseyin Rahmi öğrenimini yarıda 

bıraktı (1880). Kısa bir süre, Adliye 

Nezareti Ceza Kalemi'nde memur, 

Ticaret Mahkemesi'nde Azâ 

Mülazımı olarak çalışan Hüseyin 

Rahmi hayatını kalemiyle kazanmaya 

çalıştı. . İkinci Meşrutiyet 

döneminde 37 sayı süren "Boşboğaz 

ve Güllâbi" adlı bir gazete çıkardı. 

Çalışmalarını İkdam, Söz, Zaman, 

Vakit, Son Posta, Milliyet ve 

Cumhuriyet gazetelerine verdi. 5. ve 

6. dönemlerde Kütahya milletvekili 

olan Hüseyin Rahmi, ömrünün son 

otuzbir yılını geçirdiği 

Heybeliada'daki köşkünde 8 Mart 

1944 tarihinde öldü. 

TÜRK E DE BÝ YA TIN DA 

YE NÝ DÖ NEM 

Mo dern e de bi yat, mo der niz min ya ra tý cý sý (ve ay ný za man da mo - 

der niz min ço cu ðu) o lan bur ju va zi nin e se ri dir. Bur ju va zi nin or - 

ta ya çý kýþ ko þul la rý, ge li þi mi, sa va þý mý ve dev rim le ri i le mo dern 

e de bi yat a ra sýn da çok sý ký bir bað var. Bur ju va zi nin sa va þým ko þul la rý, is - 

ter is te mez o nun dü þün sel ü re ti mi ni de et ki ler. Ço ðu za man be lir ler. Bu 

sa va þým ay ný za man da dü þün sel-i de o lo jik a raç lar la, sa nat sal ü re tim ler le 

ve ri lir. Böy le lik le her dö ne min ik ti sa di ge li þim eð ri siy le az ya da çok ça - 

ký þan, bir sý nýf lar sa va þý mý eð ri si ve o na ko þut dü þün sel-sa nat sal ü re tim çý - 

kar kar þý mý za. Mo dern Türk ya zý ný da bu ge nel ku ra la ta bi dir. 

1860’ta, Þi na si’nin çý kar dý ðý Ter cü man-ý Ah val i le baþ lar mo dern 

Türk ya zý ný. Þi na si, Na mýk Ke mal, Ah met Mit hat, Zi ya Pa þa… ilk ku þak 

e de bi yat çý lar dýr. Ge nel o la rak ku ru bir öð re ti ci li ðin ö te si ne ge çe me miþ tir. 

Þi ir de es ki yi hiç bir þe kil de a þa ma mýþ, ro man da i se ger çek çi li ðin çok ö te - 

sin de, ka rak ter ya ra ta ma yan, ro man tik e ser ler ver miþ ler dir. Tek nik o la rak 

ro ma na u laþ mak i çin ka te dil me si ge re ken yol u zun dur da ha. Yý ðýn lar dan 

ko puk, ko nak-ya lý ya þa mý i le me si re yer le ri a ra sý na sý kýþ mýþ, bi çim ve öz 

i ti ba riy le es ki den kop ma yý bir tür lü ba þa ra ma yan, ö zel lik le Fran sýz e de bi - 

ya týn dan dev þir me o la rak bi çim le nen bir e de bi yat týr bu. 

Ý kin ci ve ü çün cü ku þak e de bi yat çý lar, tek nik an lam da ro man sa na tý ný 

da ha da yet kin leþ ti re cek ler, ba tý lý an lam da e ser ler ya ra ta cak lar dýr. Sa mi - 

pa þa za de Se za i, Re ca i za de Mah mut Ek rem, Na bi za de Na zým… ve Ser - 

vet-i Fü nun’cu lar (E de bi yat-i Ce di de Top lu lu ðu). Tüm tek nik yet kin leþ - 

me le re ve ö zel lik le þi ir de ki mi bi çim de ði þik lik le ri ne rað men, e de bi yat, 

top lu mu yan sýt ma nýn çok u za ðýn da, top lu mun çok sý nýr lý bir ke si mi ne, 

“üst-top lu ma” sý kýþ mýþ du rum da dýr. 

Os man lý Ým pa ra tor lu ðu’nun son “u zun yüz yýl”ý nýn ge nel ta ri hi bu sý - 

kýþ mýþ lý ðýn ar ka pla ný ný ve rir bi ze. 

BÝT ME YEN YÜZ YIL 

Ým pa ra tor lu ðun son yüz yý lý, bu “bir tür lü bit mek bil me yen yüz yýl”, 

ya rý-sö mür ge leþ me sü re ci dir bir yan dan. “Bü yük dev let ler” bo ða zý na ka - 

dar borç lan dýr dýk la rý Ým pa ra tor lu ðu par ça par ça de ne tim le ri ne al ma ya 

baþ la mýþ lar dýr. Ka pi tü las yon lar, ay rý ca lýk lar, iþ let me le rin yö ne tim le ri… 

der ken iþ ha zi ne nin yö ne ti mi nin de bu ül ke le rin el le ri ne geç me si ne ge le - 

cek tir. Ö te yan dan Ým pa ra tor lu ðun Av ru pa’da ki top rak la rýn da, bo yun du - 

ru ðu al týn da ki bir di zi ül ke nin u lu sal is yan la rý baþ gös te re cek, Sýr bis tan’ýn 

1804’te baþ la yýp 1829’da ö zerk lik le so nuç la nan is ya ný ný, Yu na nis tan’ýn 

1820-1829’da ki ba ðým sýz lýk a yak lan ma sý, Ka ra dað, Ro man ya, Bos na- 

Her sek, Bul ga ris tan ve en so nu “Müs lü man Ar na vut luk” iz le ye cek tir. Her 

a dým da “Os man lý Av ru pa sý” da ha kü çül mek te dir. Ya þa nan bü yük bir çö - 

küþ-çö zü lüþ tür. Git tik çe hýz la nan bir çö zü lüþ. 

Ka pi ta list ba tý kar þý sýn da ki sü rek li ge ri le yiþ, I I I. Se lim dö ne min de 

ön ce lik le or du ya pý lan ma sýn da baþ la tý lan “ba tý lý laþ ma” ça ba la rý i le ön len - 

mek is te nir. I I. Mah mut dö ne min de ye ni çe ri or du su da ðý tý lýr, “Is la hat Fer - 

ma ný” i lan e di lir. Ar dýn dan Tan zi mat ge lir. A nah tar ke li me “ba tý lý laþ - 

mak”týr. Ko ca i ki yüz yý lý ge çe rek bu gü ne ka dar u za nan bir kav ram: ba tý - 

lý laþ mak! 

A ma Ým pa ra tor luk çök mek te dir. Hiç bir ba tý lý laþ ma ça ba sý, bu “has ta 

a dam”ý kur tar ma ya yet me ye cek tir. Ka pi ta list i liþ ki ler ge liþ tik çe “es ki” o - 

82

la nýn par ça lan ma sý hýz la na cak, çö zül mek te o lan es ki top lum la bir lik te 

bur ju va zi ve bur ju va ay dýn lar (ve bu a ra da bur ju va zi nin en yet kin tem sil - 

ci si o lan or du) a ra sýn da bir bi ri ni ko va la yan a ra yýþ lar baþ la ya cak, bu na - 

lým lar, gü ven ve kim lik so run la rý a ðýr la þa cak týr. 

Bir tu haf çe liþ ki dir. “500-600 yýl lýk dev let ge le ne ði”ne sa hip bur ju - 

va zi kök süz dür. Bir kök, kö ken bu la ma mak ta, boþ luk ta sal la nýp dur mak - 

ta dýr. Ge niþ top rak la ra, ge niþ yer al tý ve ye rüs tü zen gin lik le ri ne, ge niþ bir 

pa za ra, ge niþ bir e mek or du su na sa hip ol mak is ter; ya ni Os man lý ol mak 

is ter. A ma bir do ðu des po tiz mi o la rak Os man lý Ým pa ra tor lu ðu de ði þi me 

ye te nek li de ðil dir. Ö te yan dan ka pi ta list i liþ ki ler hýz la ge liþ mek te ve çok 

u lus lu im pa ra tor luk iç ten par ça lan mak ta dýr. Dil le ri, din le ri, ge le nek le ri, 

ta rih le ri… bir bi rin den bu ka dar fark lý u lus lar dan bir bü tün o luþ tu ra bil mek 

müm kün de ðil dir. Hem çý kar bir li ði (iþ bir li ði) yap tý ðý hem çý kar ça týþ ma - 

sý ya þa dý ðý “Ba tý ka pi ta liz mi”, ö zel lik le Hý ris ti yan top lum lar ü ze rin den 

yük len mek te dir. Müs lü man nü fu sun ya þa dý ðý coð raf ya ü ze rin de e ge men - 

li ði ni sað la ma a la bi le ce ði ni dü þü nür. Ýs lam cý dýr. “Müs lü man Ar na vut - 

luk”un, ve em per ya list sa vaþ sý ra sýn da da “kut sal top rak lar da” A rap la rýn 

is yan la rýy la sar sý lýr. Türk lü ðü nü keþ fe der. Tüm Türk le rin ya þa dý ðý coð raf - 

ya da, Tu ran’da e ge men o la yým der. Tu ran cý dýr. Tu ran ül kü sü nün u la þýl - 

ma sý im kan sýz bir düþ ol du ðu or ta ya çý kýn ca, da ha dar bir “mil li lik” pe þi - 

ne yö ne lir. Bur ju va zi bun la rýn hep si ve hiç bi ri dir. 

Bu kök ve kim lik bu na lý mý, her gi ri len yo lun ba þa rý sýz lý ðý i le da ha da 

de rin leþ miþ, ay ný za man da cid di bir gü ven bu na lý mý da ya rat mýþ týr. Türk 

bur ju va zi si nin ve bur ju va ay dý ný nýn kor kak lý ðý nýn, i kir cik li ði nin, komp - 

leks le ri nin u cu bu ra la ra ka dar u zan mak ta dýr. 

Tüm bu a ra yýþ lar, ka rar sýz lýk lar, bu na lým lar… bur ju va zi nin e de bi ya - 

tý na boy dan bo ya dam ga sý ný vu rur. Bü tün bu fark lý e ði lim le rin or tak ö zel - 

li ði, ken di öz kay na ðýn dan, halk yý ðýn la rýn dan ko puk luk tur. Sa de ce e le a - 

lý nan ko nu lar i ti ba riy le de ðil, dü þün sel o la rak da her han gi bir bað yok tur 

a ra da. Na bi za de Na zým’ýn “Ka ra bi bik”i i le köy, Türk ro ma ný na gir miþ se 

de, ya þa yan yok sul köy lü ye ral maz bir tür lü. Ýk ti dar ve dev rim mü ca de le - 

si ni “sa ray o yun la rý”na bað la yan bir sý ný fýn ak si ha re ke ti ni dü þün mek o - 

la sý de ðil dir. 

“Mil li E de bi yat” bir a ra A na do lu gü zel le me si ya par. A ma bu, “or da, 

bir köy var u zak ta” e de bi ya tý dýr. Bur ju va ay dý ný nýn “o ra da ki köy”e gi di - 

þi ni, Ya kup Kad ri, “Ya ban”ýn da an la týr. Bü yük bir düþ ký rýk lý ðý dýr ay dý nýn 

ya þa dý ðý. Yüz ler ce yýl lýk bir u çu rum! 

Bu ge nel çiz gi nin dý þý na çý kan i ki sa nat çý yý ö zel o la rak be lirt mek ge - 

rek bu ra da. Ro man da Hü se yin Rah mi, þi ir de Tev fik Fik ret! 

Fik ret, ken di ev ri mi i çin de so la, halk yý ðýn la rý na doð ru ge li þim gös - 

te rir. Þi ir de es ki nin ka lýp la rý ný ký rar. “Kü çük in san la rý” þi i re so kar. Hal kýn 

a tan nab zý ný tut ma yý ba þa rýr. Kuþ ku suz sos ya liz me ka dar u la þa ma mýþ týr a - 

ma, sa ra ya ve son ra sýn da Ýt ti hat çý lar’a kar þý tu tu mu, yok sul halk tan ya na 

dö nü þü, o nu sos ya list ger çek çi li ðin e þi ði ne ka dar ge ti rir. Tüm o lum suz - 

luk la ra rað men ge le ce ðe gü ven mek te dir e ser le rin de. Ve fe o dal soy lu luk 

ka dar bur ju va zi nin de öz gür lü ðün kar þý sýn da ol du ðu nu gö rür, bi lir, söy ler. 

U nu tul maz “Ha ný Yað ma” þi i ri, soy gun cu dü ze ne ve e ge men le re þid det li 

bir pro tes to dur. 

Hü se yin Rah mi’ye ge lin ce… Ke sin lik le bir sos ya list ol ma ma sý na 

rað men sý ný fý nýn di ðer sa nat çý la rý nýn ak si ne, o, Ýs tan bul’un yok sul semt le - 

ri nin sý ra dan in san la rý ný, on la rýn du rum la rý ný ger çek çi bir þe kil de yan sýt - 

ma yý ba þa rýr. Dil o la rak da, ko nu o la rak da dö ne mi nin ro man an la yý þý nýn 

dý þýn da dýr. Ger çek çi ve do ðal cý an la tý mýy la, hal kýn gün lük di li ni kul la na - 

83 

Tevfik Fikret 

1867- 1915 

HAN-I YAĞMA 

Bu sofracık, efendiler 

- ki iltikaama muntazır 

Huzurunuzda titriyor- 

- bu milletin hayatıdır; 

Bu milletin ki mustarip, 

bu milletin ki muhtazır! 

Fakat sakın çekinmeyin, 

yiyin, yutun hapır hapır... 

Yiyin efendiler yiyin, 

bu han-ı iştiha sizin, 

Doyunca, tıksırınca, 

çatlayıncaya kadar yiyin! 

... 

Verir zavallı memleket, 

verir ne varsa, malını 

Vücudunu, hayatını, 

ümidini, hayalini 

Bütün ferağ-ı halini, 

olanca şevk-i balini. 

Hemen yutun düşünmeyin 

haramını, helalini... 

... 

Bu harmanın gelir sonu, 

kapıştırın giderayak! 

Yarın bakarsınız söner bugün 

çıtırdayan ocak! 

Bugünkü mideler kavi, 

bugünkü çorbalar sıcak, 

Atıştırın, tıkıştırın, kapış kapış, 

çanak çanak 

...

CEVAP 

Behey! 

Kara boynuz gibi kaşlı 

mukaddes Apis başlı 

adam; 

Behey! 

Kara maça bey! 

Sen şiirin asil kamusuyla 

konuşuyorsun, 

ben asaletten anlamam. 

Şapka çıkarmam konuştuğun 

dile, 

düşmanıyım asaletin 

kelimelerde bile. 

... 

Bilirim 

beni uykumda boğmak için 

bekliyorsun geceyi.. 

Ben ki bileklerimde tel kelepçeyi 

bir altın bilezik gibi taşımışım, 

ben ki ilmikleri sabunlu iplere 

bakıp 

kıllı kalın ensemi kaşımışım, 

tehdidine pabuç 

bırakır mıyım hiç? 

... 

Behey! 

Kara maça bey! 

Halka ahmak diyen sensin. 

Halkın soyulmuş derisinden 

sırtına frak giyen sensin. 

Yala bal tutan beş parmağını 

beş çürük muz 

gibi, 

homurdanarak dolaş besili bir 

domuz gibi. 

Meydan senin... 

mi dersin? 

Hata edersin, 

bizde o göz var mı baksana!! 

Ben içirmek için sana 

kendi kara kanını 

bir ateş çemberle çevirdim dört 

yanını! 

Sağa git 

yok geçit, 

sola git yok, 

ileri 

geri 

yok. 

Kıvır kuyruk kalemini kalbine 

sok 

bir akrep gibi intihar et... 

Nazım Hikmet 

rak, or ta o yu nu gi bi halk kül tü rü nün a raç la rýn dan fay da la na rak ba þa rý lý e - 

ser ler ve rir. Dö nem daþ la rý ya lý-ko nak e de bi ya tý ya par, bir ta raf tan Ýt ti hat - 

çý lar’ý gü zel ler ken, o, e ser le rin de sa va þýn yok sul semt ler de na sýl yý kým lar 

ya rat tý ðý ný res me der, so yup-ça lýp zen gin o lan la rý teþ hir e der. O nu da ha i - 

le ri git mek ten a lý ko yan, sos ya liz me kar þý tu tu mu dur. Bu ne den le tüm þid - 

det li ve a kýl cý e leþ ti ri le ri ne rað men, sýk lýk la ka ram sar lý ða düþ mek ten kur - 

tu la maz. 

1908 Dev ri mi i le Ýt ti hat ve Te rak ki ik ti da ra gel di ðin de bur ju va sa nat - 

çý lar, coþ ku lu bir þe kil de ye ni ik ti da rýn söz cü lü ðü nü üst le nir. Pek çok sa - 

nat çý i se biz zat dev let ka de me le rin de gö rev ler a lýr. Ýþ, em per ya list sa vaþ 

sý ra sýn da ik ti da rýn si pa ri þi ü ze ri ne ü rün ler ver me ye ka dar gi de cek tir. 

Bur ju va zi nin dev ri mi “yu kar dan a þa ðý” bir dev rim dir. Öz gür lük söy - 

lem le ri nin sý nýf sal ö zü ký sa sü re de a çý ða çý ka cak, Mah mut Þev ket Pa - 

þa’nýn 1913’te öl dü rül me si fýr sat bi li ne rek tüm iþ çi sý ný fý ör güt le ri ka pa tý - 

la cak, grev ler ya sak la na cak týr. Ýlk gre vi ni 1872’de ya pan iþ çi sý ný fý nýn ör - 

güt sel ge li þi mi bas ký al tý na a lý nýr ken, iþ çi sý ný fý ya yýn la rý da bir bir ka pa tý - 

la cak týr. “Öz gür lük çü” bur ju va ay dýn la rý, sa nat çý lar, el bet te bu du rum dan 

hiç ra hat sýz ol ma ya cak lar dýr. 

E DE BÝ YA TIN DEV RÝ MÝ 

Bur ju va e de bi ya tý nýn bu ge ri ci çiz gi si Ýt ti hat çý la rýn de vam cý sý o lan 

Cum hu ri yet dö ne min de de de vam et ti. Tüm ge li þi mi bo yun ca o, halk tan 

kork tu. O na u zak ol du. Ve bü tün id di a la rý na rað men bi çim sel o la rak es ki - 

den ko pu þu sað la ya ma dý. Çün kü öz o la rak o nun de va mýy dý. E de bi yat ta 

ger çek bir dev rim i çin dev rim ci bir öz, bu nun i çin se top lum sal dev ri min 

ya nýn da yer al mak ge re ki yor du. Ta rih sel o la rak dev rim ci li ði ni yi tir miþ bir 

sý ný fýn Tür ki ye’de ki u zan tý sý o la rak bur ju va sý nýf, baþ tan i ti ba ren ge ri ciy - 

di. E de bi yat ta ger çek an lam da dev ri mi yap mak, iþ çi sý ný fý nýn ba þa ra bi le - 

ce ði bir iþ ti. O lay, ol gu ve ki þi le ri top lum sal i liþ ki le ri i çin de e le al mak, ak - 

tar mak –bu nu an cak sos ya list ger çek çi lik ya pa bi lir. 

Kur tu luþ Sa va þý son ra sýn da bir u lus in þa et me ye ko yu lan bur ju va zi - 

nin sa nat çý la rý, Ýt ti hat ve Te rak ki dö ne min de güç le nen “mil li e de bi yat” ü - 

ze rin den de vam et ti ler yol la rý na. De ði þim sý nýr lý ol du. 

Þi ir de ve öy kü-ro man da kök lü ko pu þu sað la yan lar, e de bi ya ta ye ni 

so luk ge ti ren ler, sos ya list ger çek çi ler ol du. E kim Dev ri mi’nin dün ya yý 

dö nüþ tü ren et ki si ni ya þa yan genç ku þak þa ir ve ya zar lar, ö zel lik le “Re sim - 

li Ay” der gi si baþ ta ol mak ü ze re, ba sýn da ya yým la ma ya baþ la dýk la rý e ser - 

ler le e de bi ya ta ye ni bir can lý lýk ge tir me ye baþ la dý. Na zým Hik met, Ma ya - 

kovs ki ve fü tü rist le rin et ki siy le Türk þi i ri ne yep ye ni bir bi çim ve öz ka - 

zan dýr mak tay dý. Na zým Hik met, o dö nem sos ya liz me ya kýn du ran Pe ya - 

mi Sa fa ve di ðer le ri, e de bi yat ta “es ki-ye ni kav ga sý”ný baþ lat tý lar. Na - 

zým’ýn “Put la rý Yý ký yo ruz” baþ lýk lý ma ka le le ri bü yük tar týþ ma la rý be ra be - 

rin de ge tir di. Türk e de bi ya týn da sos ya list ger çek çi bir da mar böy le lik le o - 

lu þu yor du. Þi ir le ri ve ma ka le le riy le sos ya list ger çek çi le rin söz cü lü ðü nü 

ya pan, hiç kuþ ku suz Na zým Hik met o lu yor du. Bir kýs mý ay ný za man da 

Tür ki ye Ko mü nist Par ti si ü ye si de o lan (Par ti li sa nat çý lar) sos ya list ger - 

çek çi ler, çok geç me den ko vuþ tur ma la ra uð ra dý lar, zin dan la ra ka pa týl dý lar. 

A ma on lar sos ya lizm kav ga sýn dan vaz geç me di ler. Sos ya lizm i çin mü ca - 

de le e der ler ken, sos ya list ger çek çi sa na týn ge liþ me si i çin de tüm güç le riy - 

le ça lýþ tý lar. Na zým Hik met, Re þat E nis, Su ad Der viþ, Sa bi ha ve Ze ke ri ya 

Ser tel, Sa ba hat tin A li, Ha zan Ýz zet tin Di na mo, Or han Ke mal, Ke mal Ta - 

hir, A ziz Ne sin, Ya þar Ke mal ve da ha ni ce le ri… 

“Bir Or man Hi ka ye si”, “De ðir men”, “Kað ný” gi bi öy kü le riy le Sa ba - 

hat tin A li, köy ya þa mý ný, köy lü yü, (De ðir men’de çin ge ne le ri), ba þa rý lý bir 

84

þe kil de e de bi ya ta sok muþ tur. 1947’de ya yým la nan “Sýr ça Köþk”ü, me sel 

ö zel li ði de ta þý yan güç lü bir e leþ ti ri dir. “Ku yu cak lý Yu suf”(1937)’ta bir 

aþk hi ka ye si ü ze rin den köy ya þa mý ný, köy lü le ri, top lum sal i liþ ki le ri ba þa - 

rý lý bir þe kil de ve rir. 

Sa ba hat tin A li, A ziz Ne sin, Rý fat Il gaz, mi za hý ba þa rýy la kul la nýr 

(“Mar ko Pa þa”, “Ma lum Pa þa”). Ka pi ta list sis te me sert e leþ ti ri ler yö nel - 

tir ler. 

Köy lü le rin e zil miþ li ði, ce ha let ve ka ran lýk i çin de bý ra kýl mýþ lý ðý, a ða - 

lýk dü ze ni… ar týk öy kü ve ro man la rýn ko nu la rý a ra sý na gir miþ tir. Va ro lan 

ger çek lik, tüm çýp lak lý ðýy la res me di lir ve a cý ma sýz bir e leþ ti ri ye ko nu o - 

lur. Sa de ce bu de ðil. Köy den ça lýþ ma ya ge len (gur be te ge len) e mek çi le - 

rin ya þam la rý (ör ne ðin Ke mal Ta hir’in “Göl Ýn san la rý”) iþ len mek te dir. Ya - 

þar Ke mal A na do lu in sa ný nýn des tan la rý ný ba þa rý lý bir þe kil de dö ker ka ðý - 

da (“A la ge yik”, “Kö roð lu”), des tan la þan o lay la rý ya zar (“Ýn ce Me med”). 

Or han Ke mal, e vin den u zak ta ki köy lü le rin gur bet ya þam la rý, kent le re a - 

kýp fab ri ka lar da ça lý þan iþ çi le rin ya þam la rýy la il gi le nir. Öy kü ve ro man la - 

rýn da bu nu çok ba þa rý lý bir þe kil de ya par. Sa ba hat tin A li ve Sad ri Er tem’in 

“a ða lýk dü ze ni al týn da ki köy lü le ri ne” kar þý lýk, Or han Ke mal, ka pi ta liz min 

par ça la dý ðý kö yü e le a lýr. Böy le ce köy le rin den ko pup gur be te çý kan, pro - 

le ter leþ me sü re ci ni ya þa yan köy lü dür o nun dik ka ti ni çe ken (“Be re ket li 

Top rak lar Ü ze rin de”). Biz zat ü re tim sü re ci i çin de ki iþ çi yi, ya þam la rý ný, 

bi linç le ri ni ko nu e di nir (“Ce mi le”). Ve bu nu çok ba þa rý lý bir þe kil de ya - 

par. 

Türk e de bi ya tý nýn bu ilk sos ya list ger çek çi le ri nin bü yük kýs mý, fi i li 

o la rak da sos ya lizm mü ca de le si yü rü ten sa nat çý lar dýr. Bur ju va zi nin as la 

ba þa ra ma ya ca ðý dev a dým lar a ta rak e de bi ya tý i le ri nok ta la ra ta þýr lar. Ve bu 

dö nem de e de bi yat, sos ya liz min yý ðýn lar a ra sýn da ya yýl ma sýn da son de re - 

ce ö nem li bir rol oy nar. 

Ka pi ta list i liþ ki le rin ge liþ me si ne pa ra lel o la rak i ki ol gu çý kar or ta ya. 

Bi rin ci si, sa yý sý ve mü ca de le de ne yi mi ar tan bir pro le tar ya do ðar. Ö zel lik - 

le 1960’tan i ti ba ren pro le ter ha re ket te (ve bu na bað lý o la rak sos ya list ha - 

re ket te) pat la ma ya þa na cak týr. Ý kin ci ol gu i se, kýr lar da ki es ki i liþ ki le rin 

hýz la de ðiþ me si, çö zül me si sü re ci nin so nuç la rý dýr. Cum hu ri yet son ra sý e - 

de bi ya týn ilk dö nem le ri i çin be lir li bir i le ri ci rol oy na yan köy-a ða lýk ro - 

man la rý, biz zat pra tik ya þa mýn ken di si ta ra fýn dan a þýl mýþ du rum da dýr. Bir 

Or han Ke mal’in kö yü ve köy lü yü ka pi ta list le þen i liþ ki ler i çin de e le al ma - 

sý, i le ri ci o lan, sos ya list ger çek li ðe uy gun o lan tu tum ken; “köy ens ti tü le ri 

ku þa ðý” di ye bi le ce ði miz bir e de bi yat çý lar ku þa ðý, bu a lan da ha la es ki çiz - 

gi yi sür dü re rek, sü re cin ge ri sin de ka lýr lar. A ða-þeyh-i mam ge ri ci li ði, kay - 

ma kam-öð ret men i le ri ci li ði i ki le mi a na ek se ni o luþ tu rur bu ro man lar da. 

(Fa kir Bay kurt’un be lir li e ser le rin de ol du ðu gi bi.) Ve bu yak la þým, ke sin - 

lik le top lum sal ge liþ me nin ge ri sin de kal mak an la mý na gel mek te dir. 

Ka pi ta liz min ve iþ çi sý ný fý nýn mü ca de le si nin ge liþ me si, kent nü fu su - 

nun bü yü me si, top lum sal do ku nun bu kök lü de ði þi mi kar þý sýn da, sos ya - 

list ger çek çi ler, ne ya zýk ki o ilk ku þa ðýn gös ter di ði ba þa rý yý gös te re me di - 

ler. Ha re ke tin ge ri sin de kal dý lar. Ö zel lik le 80 son ra sý i se ge nel o la rak sa - 

nat ta ve e de bi yat ta dü pe düz ge ri ci leþ me e ði lim le ri güç ka zan dý. Pro le ter 

sos ya list ha re ket, ken di bi ri kim ve dü ze yi ne uy gun bir e de bi ge liþ me ger - 

çek leþ ti re me di. 

Gü nü müz e de bi ya tý, ilk sos ya list ger çek çi ku þa ðýn mi li tan lý ðý ný ku - 

þa na cak ve mev cut top lum sal a þa ma ya denk çö züm le me ler ü ze rin den ü - 

rün ler ya ra ta cak sa nat çý la rý ný bek li yor. Kav ga sý ný bu den li ge liþ tir miþ bir 

sý nýf, ye ni sa nat çý lar ku þa ðý ný ya rat ma sý ný da bi le cek tir. 

85 

Rıfat Ilgaz 

1911-1993 

AYDIN MISIN 

Kilim gibi dokumada 

mutsuzluğu 

Gidip gelen kara kuşlar havada 

Saflar tutulmuş top sesleri 

gerilerden 

Tabanında depremi kara 

güllelerin 

Duymuyor musun 

Kaldır başını kan uykulardan 

Böyle yürek böyle atardamar 

Atmaz olsun 

Ses ol ışık ol yumruk ol 

Karayeller başına indirmeden 

çatını 

Sel suları bastığın toprağı 

dönüm dönüm 

Alıp götürmeden 

büyük denizlere 

Çabuk ol 

Tam çağı işe başlamanın 

doğan günle 

Bul içine tükürdüğün kitapları 

yeniden 

Her satırında buram buram 

alın teri 

Her sayfası günlük güneşlik 

Utanma suçun tümü senin değil 

Yırt otuzunda aldığın diplomayı 

Alfabelik çocuk ol 

Yollar kesilmiş alanlar sarılmış 

Tel örgüler çevirmiş yöreni 

Fırıl fırıl alıcı kuşlar tepende 

Benden geçti mi demek 

istiyorsun 

Aç iki kolunu iki yanına 

Korkuluk ol


Si ve rek’te 1953’te do ðan Meh med U zun, u zun 

yýl lar Ýs veç’te sür gün ya þa dý. Kürt çe, Türk çe 

ve Ýs veç çe e de bi ça lýþ ma la rýy la çok dil li, çok 

kül tür lü o lan Meh med U zun, Ýs veç Ya zar lar Bir li ði 

yö ne tim ku ru lu ü ye li ði yap tý. Ýs veç Pen Ku lü bü ve 

U lus la ra ra sý Pen Ku lü bü ak tif o la rak ça lý þan U zun, 

Ýs veç ve Dün ya Ga ze te ci ler Bir li ði’nin de ü ye si. Bu - 

gü ne ka dar Kürt çe ye di ro man ya zan Meh med U - 

zun’un ro man la rý baþ ta Türk çe ol mak ü ze re bir çok 

di le çev ril di. De ne me le ri de çe þit li der gi ve ga ze te - 

ler de yir mi ye ya kýn dil de ya yýn lan dý. “Aþk Gi bi Ay - 

dýn lýk Ö lüm Gi bi Ka ran lýk” ro ma ný ve “Nar Çi çek - 

le ri” ad lý de ne me ki ta bý i le il gi li o la rak 2001 ba ha - 

rýn da yar gý la nýp be ra at et ti. Ay ný yýl Tür ki ye Ya yýn - 

cý lar Bir li ði’nin her yýl ver di ði Dü þün ce ve Ý fa de 

Öz gür lü ðü Ö dü lü’nü al dý. 

Ya ka lan dý ðý mi de kan se ri ne de niy le ken di top - 

rak la rýn da ya þa ma tu tun mak ve di ren mek i çin Di - 

yar ba kýr’a ge len Meh med U zun’u 11 E kim 2007 gü - 

nü kay bet tik. 13 E kim gü nü ya pý lan ce na ze tö re nin - 

de bir a ra ya ge len bin ler ce Di yar ba kýr lý ya Ya þar Ke - 

mal, Þe ra fet tin El çi, Ah met Türk ve Os man Bay de - 

mir ko nuþ ma yap tý, ar dýn dan ce na ze Mar din ka pý 

Me zar lý ðý’na def ne dil di. 

MEHMED UZUN 

Bun dan yýl lar ön ce, ö zel lik le 

Kürt ar ka daþ la rý mý zýn di lin den dü - 

þü re me di ði bir ro man var dý; Yi tik 

Bir Aþ kýn Göl ge sin de… O ku yan 

her ke si bü yü sü al tý na al dý ðý ný gör - 

dü ðüm bu ro ma ný mut la ka ben de 

o ku ma lýy dým. 90’lý yýl la rýn yo ðun 

gün le rin den ge çi yor duk, ki ta bý bu - 

lup o ku mam i çin ce za e vi ne gir - 

mem ge rek miþ ti. Ce za e vin de ilk o - 

ku du ðum ki tap lar dan bi ri si Yi tik 

Bir Aþ kýn Göl ge sin de ol du. Ve 

bun dan son ra be nim de di lim den 

düþ me di bu in ce cik a ma et ki si bü - 

yük e ser. O ku yan her ke si ol du ðu 

gi bi be ni de ken di bü yü sü ne kap - 

týr mýþ tý. 

“Mec bu ri ya zar lýk”

“O bü yük ya zar la - 

rýn geç ti ði ka pý dan ge - 

çen bü yük bir ya zar dý 

ken di kül tü rü nü yaz dýk - 

la rýy la bü tün dün ya ya ve 

ken di mil le ti ne an lat tý ve 

gö re vi ni en i yi bi çim de 

yap tý” 

Ya þar Ke mal 

Ya þar Ke mal bu ki ta ba yaz dý ðý ön söz de, Meh med U zun’un ro ma ný ný ilk o ku - 

du ðun da çok þa þýr dý ðý ný söy lü yor, “Bir di lin ilk ro ma ný böy le si ne us ta lýk la, böy - 

le si ne zen gin bir dil le, üs te lik de ge liþ miþ bir ro man di li ya ra tý la rak na sýl ya zýl - 

mýþ.” U zun’un bu e se ri ya rat ma sý ný, o nun ye te ne ði ne, ge niþ kül tü rü ne ve ge rek 

Kürt, ge rek Türk, ge rek se dün ya e de bi ya tý ný bil me si ne ve ö züm se me si ne bað lý - 

yor. 

Bu ro man, Kürt ay dý ný o lan Mem duh Se lim Bey’in tra jik ya þam öy kü sü nü, o 

dö nem is yan la rý nýn i çin de an la tý yor. Bir sür gü nün öz lem do lu ya þam hi ka ye si dir 

an la tý lan. Ýs tan bul, Ýs ken de ri ye, Bey rut, Þam, Ha lep, An tak ya… Ül ke si ve sev gi - 

li si a ra sýn da ter cih yap mak zo run da kal dý ðýn da ül ke sin de sa vaþ ma yý ter cih e den, 

öz lem le ri ne da ha bü yük öz lem le ri sýð dý ran bir dev rim ci dir o… Ar dýn dan ge len 

Ka der Ku yu su i se bir de vam ro ma ný ö zel li ði gös te rir ve Kürt ay dýn la rýn dan o lan, 

dil ko nu sun da ö nem li kat ký la rý ol muþ Ce la det Be dir han’ýn Ýs tan bul’da sür gün yýl - 

la rý ný an la týr. Bir i ti raf, ha la Ka der Ku yu su’nu o ku ya ma dým. Kü tüp ha nem de ö - 

zen le sak lý yo rum bir gün mut la ka o ku ya ca ðým di ye… 

O nun e ser le ri nin ta ma mý ný da ha o ya þar ken o ku mak is ter dim. Ö lüm ha be ri - 

ni al dý ðý mýz da ilk his set ti ðim duy gu bu ol du. Meh med U zun bir sü re dir te da vi gö - 

rü yor du, bu nu bi zim gi bi tüm e mek çi halk lar bi li yor du. Di yar ba kýr’a gel di ðin de 

o nu bü yük bir ka la ba lýk kar þý la mýþ, bað rý na bas mýþ tý. O za ten ken di top rak la rý na 

ya þa ma bi raz da ha tu tun mak i çin gel miþ ti. Öy le de ol du. Gel di ðin de bað rý na ba - 

san Di yar ba kýr o nu son yol cu lu ðun da da yal nýz bý rak ma dý. Bü yük bir ka la ba lýk la 

u ður lan dý. 

O Di yar ba kýr’da ya þa ma tu tun ma ya ça lý þýr ken, o nun a dý na Ýs tan bul’da bir 

kon fe rans dü zen len di. 17 Þu bat’ta Bil gi Ü ni ver si te sin de ya pý lan kon fe ran sa teb - 

lið su nan Se lim Te mo Meh med U zun’un ye di ro ma ný ü ze rin den ge niþ bir de ðer - 

len dir me ya pý yor. Bü tü nü ne bu ra da yer ve re me ye ce ði miz teb lið den o nun ya zar - 

lý ðýy la il gi li ba zý be lir le me le ri ak tar mak is ti yo ruz. 

“ Meh med U zun, Kürt kül tü rü nün ba zý te mel o lay ve þah si yet le ri ni ro ma nýn 

söz cük ler ve cüm le ler le do lu o da sýn da a ðýr la mak ta dýr. As la bi rer bi yog ra fi ol ma - 

yan bu ro man lar da söz ko nu su o lay ve þah si yet ler, her ro man da de ði þik bir tek - 

nik le, bel li bir al gý nýn i çi ne yer leþ ti ri lir ler: Mo dern bir kav ra yýþ la ye ni den ya ra - 

88 


tým. Bu ça ba da sa yý sýz ö zel lik ten, bu ö zel lik le rin ku ra mý ken di ne gö re ye ni den þe kil - 

len mek zo run da bý ra kan ay rýn tý la rýn dan söz e di le bi lir. 

“Yi tik Bir Aþ kýn Göl ge si’nde, Mem duh Selîm Bey gi bi bir Kürt ay dý ný ný o da ða a - 

la rak, Ab da lýn Bir Gü nü ve Ka der Ku yu su’nu bir an lam da müj de li yor. An cak bu i ki - 

sin den fark lý o la rak, kah ra ma nýn ger çek ha ya tý na da ha bað lý bir ro man söz ko nu su. 

Ger çek lik duy gu su yer yer ki mi ta rih sel bil gi ve bel ge le re da yan dý rý la rak pe kiþ ti ri li - 

yor. Mem duh Selîm Bey’in ha ya tý, Kürt Te a li Ce mi ye ti, Xoybûn, Að rý A yak lan ma sý, 

bo hem le rin Ýs tan bul’u, mo der nist Kürt ay dýn ku þa ðý, Ka hi re, Bey rut ve Þam gi bi Kürt 

Ay dýn lan ma sý mer kez le ri, dö ne min a laf ran ga ha va sý, Hêvîve Rojî Kurd der gi si nin 

mut fa ðý gi bi de kor la rýn ö nün de ge çer. A ma o kur o nun ha ya tý ný o ku yup öð ren miþ ol - 

maz, ak si ne ke li me nin te mel an la mýy la sey re der. Hat ta bir dengbêjin söz lü kül tür per - 

for man sý ný ic ra et ti ði bir mekânday mýþ gi bi ka re le re ses le ne bi lir de. 

“Meh med U zun, 1991 yý lýn da yaz dý ðý Ab da lýn Bir Gü nü’nde, de ney sel bir ça ba ya 

gi ri þir, di ðer bü tün ro man lar da ki de ney sel ö zel lik ler bu ro man da top la nýr a de ta. Ro man 

bir se ren cam la baþ lar. Bu se ren cam, ben-an la tý cý að zýn dan ve ri lir. Eh medê Fer manê Kîkî 

ad lý an la tý cý, ön ce ken di ma ce ra sý ný an la týr, son ra da “ro man”ýn “o lu þum” sü re ci ni. An cak 

Yi tik Bir Aþ kýn Göl ge sin de’ki ger çe ðe uy gun luk kay gý sý, ye ri ni kur gu sal bir ger çek ya - 

rat ma ya bý ra kýr. Bu ra da ün lü Kürt dengbêji Ev dalê Zey nikê, bir ve si le dir. O nun kur gu sal 

ha ya tý, bir hal kýn ma ce ra sýy la bü tün leþ ti ri lir.” 

Yi tik Bir Aþ kýn Göl ge sin de, Ka der Ku yu su, Nar Çi çek le ri, Deng bej le rim gi bi bir çok 

e se rin ya ra tý cý sý Meh med U zun, be nim ya zar lý ðým mec bu ri bir ya zar lýk týr, di yor. Ya þar 

Ke mal’in Ýn ce Me med’i an la týr ken o nun bir ‘mec bur in san’ ol du ðu nu söy le di ði ni ha týr la - 

ta rak, “Be nim ya zar lý ðým da ‘mec bu ren ya pýl mýþ bir baþ kal dý rý’dýr. Þan, þöh ret, mal, 

mülk, pa zar la i liþ ki si ol ma yan bir ya zar lýk be nim ki. Ben a þa ðý lan ma mak, ko vuþ tu rul ma - 

mak, hor lan ma mak i çin ya zý yo rum. 5 kez yar gý lan dým ya zar lý ðým la il gi li o la rak. Mah ke - 

me sa lon la rýn da i fa de et me hak kým, ya zar lýk hak la rým, öz gür lük hak kým i çin sa vun dum 

ken di mi. Bun lar bi rer hak týr. Ben o hak ký kul lan dým.” 

Di li ya sak lan mýþ bir hal kýn ü ye si dir o, a ma di lin gü cü ne i nan mýþ bir ya zar dýr. Dil ko - 

nu sun da söy le dik le ri bu i nan cý ný or ta ya koy mak ta dýr. “Dil ler biz in san lar gi bi kö tü ni yet - 

li, ben cil ve kur naz de ðil ler. Dün ya nýn en cö mert ve in sa ni var lý ðý dil dir; sü rek li a lýr ve 

ve rir, de ði þir, de ðiþ ti rir, zen gin leþ ti rir, ö te ki ni da ha an lam lý ký lar. Dün ya nýn en ev ren sel 

var lý ðý da dil dir, ga rip tir a ma hep ye rel o lan dil, ye rel li ði ni ev ren sel ö zel lik le riy le zen gin - 

leþ ti rir. Hiç kim se, hiç bir za man dil le rin bu ev ren sel, or ga nik i liþ ki si ni ko pa ra ma mýþ týr. En 

i zo le dil de bi le ö te kin den bir duy gu var dýr. Tev rat, Ba bil Ku le si öy kü sün de dil le rin fark - 

lý lý ðý ný Tan rý ta ra fýn dan in san lý ða ve ril miþ bir ce za o la rak an la týr. Ni çin bu ce za yý bir zen - 

gin lik o la rak da al gý la ma ya lým? 

“Söz ve dil gü nah sýz dýr; sö ze ve di le bir gü nah, bir suç yük le yen in san dýr. Bu tür suç 

ve gü nah la ra kar þý çý ka rak in sa noð lu nun kir let ti ði söz ve di li te miz le mek ge re ki yor. He le 

bu dil ler bi zim dil le ri miz gi bi uy gar lýk la rýn, dil ve din le rin, kül tür mi ras la rý nýn mem ba sý 

o lan bir coð raf ya nýn dil le riy se! Ken di me a it Kürt çe bir 

ro man di li kur ma ya ça lýþ tý ðým dö nem ler de hay ret le 

þu nu gör düm; Kürt çe’nin zen gin lik le ri i çin de tüm bu 

bin ler ce yýl lýk dil, din, uy gar lýk, kül tür, sa nat, mü zik, 

e de bi yat ve an la tý nýn iz le ri var dý ve Kürt çe’yi bu o ran - 

da di ren gen ya pan da bu iz ler ve ö te ki ler le i liþ ki siy di. 

Ben sö ze, an la tý ya, ki rin den, pa sýn dan te miz len miþ di - 

le çok i na ný yo rum; di lin bi ze kim ol du ðu mu zu ha týr la - 

ta cak, bi zi zen gin leþ ti re cek mu az zam bir gü cü var dýr.” 

Bu gün Meh med U zun a ra mýz da yok, a ma o nun 

e ser le ri bi zim le ve biz den son ra ki ku þak lar la bir lik te 

in san lý ðýn bü yük yü rü yü þün de ye ri ni hep ko ru ya cak - 

týr. 


“be nim ya zar lý - 

ðým mec bu ri bir ya - 

zar lýk týr, di yor. Ya þar 

Ke mal’in Ýn ce Me - 

med’i an la týr ken o nun 

bir ‘mec bur in san’ ol - 

du ðu nu söy le di ði ni 

ha týr la ta rak, “Be nim 

ya zar lý ðým da ‘mec - 

bu ren ya pýl mýþ bir 

baþ kal dý rý’dýr. Þan, 

þöh ret, mal, mülk, pa - 

zar la i liþ ki si ol ma yan 

bir ya zar lýk be nim ki. 

Ben a þa ðý lan ma mak, 

ko vuþ tu rul ma mak, 

hor lan ma mak i çin ya - 

zý yo rum.”

Is sýz A da Okurlarıyla 

Is sýz A da ve Sa vaþ Zýrh lý sý ki ta bý nýn ta ný tý mý i çin Tak sim, A da na ve An tep A yý - 

þý ðý’nda dü zen le di ði miz im za gün le rin de, þa ir Ru han Mav ruk okurlarıyla buluştu. 

Ki ta býn ma ce ra sý ný an lat an şairimiz, ay rý ca o kur la rý nýn so ru la rý ný ya nýt la dý. 

Tak sim A yý þý ðý’nda dü zen le di ði miz söy le þi ye, “Ben bu ra da ol mak tan mut lu - 

yum, siz ler le ol mak tan çok mut lu lu yum, dev rim ci le rin yü re ði ne des tek ol mak tan, 

on lar la be ra ber yü rü mek ten çok mut lu yum” di ye rek baþ la dý. “Çün kü þu nu da he sap 

et mek ge re kir se, dý þa rý da ki ya ban cý laþ ma, hak sýz lýk, in san dý þý re ka bet… bu ra sý dü - 

þü nül dü ðün de ya þa ný la sý bir dün ya de ðil, a de ta in ti har gi bi ge li yor. Dev rim ci ler 

pay laþ ma sý ný bi li yor, ken di ne gü ve ni yor, u yur ken ra hat bir ne fes a la bi li yor, ‘ben 

hal ký ma kar þý, halk la ra kar þý e lim den ge le ni ya pa bi li yo rum’ di ye. O nok ta da var lý - 

ðý nýz i çin te þek kür e di yo rum.” 

A yý þý ðý Sa nat Mer ke zi o la rak Ru han Mav ruk’u çok geç ta ný dýk. Son i ki yýl dýr, 

o nun þi ir le riy le, dost lu ðuy la be ra ber o la bil dik. Ma sa ba þý ro man cý la rý nýn, þa ir le ri - 

nin, ya zar la rý nýn bol ol du ðu bir ül ke de, þi ir le ri ni, im ge le ri ni so kak lar da, ey lem ler - 

de ya ra tan bir þa ir le ta nýþ mýþ ol mak tan, o nun la bir lik te ça lýþ mak tan çok mut lu yuz. 

Ru han Mav ruk’un þi ir le rin den, yap tý ðý mýz soh bet ler den an la dý ðý mýz ka da rýy la, o, 

ay ný za man da dev rim ci ler ta ra fýn dan an la þýl mak, im ge le ri nin on la rýn dün ya sýn da 

bir þey i fa de et me si ni is te yen bir þa ir dir. Ru han Mav ruk’un þi i rin de im ge ler çok 

güç lü. Bu im ge ler, an la þýl maz ol mak i çin de ðil, his set ti ði ni, ya þa dý ðý ný en i yi þe kil - 

de i fa de e de bil mek i çin kul la nýl mýþ týr. Bu an la mýy la þa i rin kay gý duy ma sý na hiç ge - 

rek yok. O nun “Gü zel in san la rý”, þi ir le ri ni se vi yor, an lý yor ve da ha da se ve cek ler… 

Biz de se nin var lý ðýn i çin te þek kür e di yo ruz. 

Ru han Mav ruk’u ta ný dý ðý mýz da, a ðýr bir yük ta þý yor du yü re ðin de. Tut sak la rýn 

F ti pi zin dan la ra a týl dý ðý, be de ni ni ö lü me ya týr dý ðý gün ler de bi rik miþ bir yük… Bu 

sü re cin en ba þýn dan i ti ba ren, o tav rý ný tut sak lar dan ya na be lir le miþ ti. Si murg Tu fa - 

ný na o da tüm yü re ðiy le ka týl mýþ tý. Ey lem le re ka týl dý, sa nat çý la rý bir a ra ya top la dý, 

tut sak la ra mek tup lar yaz dý, on lar i çin þi ir ler da mýt tý. Tut sak lar dan on lar ca mek tup 

al dý. Bun lar bir bel gey di ve ge le ce ðe ta þýn ma lýy dý. O yo ðun gün ler de yap ma nýn im - 

ka ný yok tu. Da ha son ra tüm mek tup lar bir a ra ya ge ti ri le rek ha zýr lýk la ra baþ lan dý, a - 

ma ev bas kýn la rýn da, TA YAD’a ya pý lan bas kýn da bir ço ðu yo ke dil di. E lin de ka lan 

çok az sa yý da mek tup tu, yi ne de on la rý gün ý þý ðý na 

çý kar mak is ti yor du. O nu ta ný dý ðý mýz da yü re ðin de 

ta þý dý ðý að rý buy du. Bu að rý nýn an cak Is sýz A da ve 

Sa vaþ Zýrh lý sý çý kar sa di ne ce ði ni biz de bi li yor duk. 

O ne den le bu ça lýþ ma sý ný bir lik te ya pa bi le ce ði mi - 

zi, A yý þý ðý a dý na ki ta bý ný çý ka ra bi le ce ði mi zi söy - 

le dik. O da bü yük bir se vinç le ka bul et ti. Ki ta býn 

se rü ve ni iþ te böy le baþ la dý. 

Din le yen ler den ge len þu so ru ya, “ben za man 

za man þi ir le rin de ö lü me gü zel le me gö rü yo rum. 

Ö zel lik le de Yel ko van Ku þu nun Ö lü münde böy le 

bir yön var. Bu kýs mý an la mak is ti yo rum. Sis tem - 

le sa va þan Ru han ta ný yo ruz. Bu ö lü me gü zel le me - 

yi na sýl al gý la dý nýz? Na sýl his set ti niz, ne ol du, bu - 

90 


nu bi raz a ça bi lir mi si niz?” “Þim di ni ye ö lüm vur gu - 

su nu bu ka dar yak laþ mýþ… Tam dý þa vu rum dur be - 

nim yaz dýk la rým… Ek si ðiy le ar tý sýy la… hat ta pay laþ - 

tý ðým za man bi raz bi ri le ri nin ca ný ný sý ka ca ðým. Þim - 

di ö lüm duy gu su nun ya kýn lý ðý as lýn da gü zel le me den 

çok, bir ger çek lik Tür ki ye’de. Ba kýn Ad nan Yü cel 47 

ya þýn da ö lü yor. Ger çek an lam da mu ha le fet yap ma yý 

sür dü ren… A ma öy le a ma böy le… Tüm gü cüy le 

mu ha le fet yap ma yý sür dü ren sa nat çý la ra, bu top lum - 

sal dö nü þüm dö ne min de, böy le si ne alt üst o luþ dö - 

nem le rin de bü yük be del ler ö de mek dü þü yor. Hiç bir 

za man ra hat bý ra kýl ma dýk. Da ðý tým gi bi bir þan sý mýz 

ol ma dý. De vam lý sal dý rý lar al dýk. Sos ya list ge çi nip, 

ni ye iþ çi le re ya zý yor sun, ni ye uð ra þý yor sun bun lar la, 

bir a vuç in sa nýn pe þin den ni ye gi di yor sun di yen ler le 

uð raþ tým. Sü rek li yal nýz laþ tý rýl dým. Tüm bun la ra rað - 

men beþ ki ta ba ka dar ge le bil dim. 

“Þa i rin za ten iç dün ya sýn da bir yal nýz lýk var dýr. 

Ya pý sýn da var dýr. Yal nýz lýk lar i çin de ço ðul, ka la ba lýk - 

lar i çin de yal nýz. Öy le bir ya pý var dýr. Ö lü mü de ha - 

ki ka ten o dö nem ler de çok ya kýn his se di yor dum ben. 

Ya ni iþ te Ad nan Yü cel… Meh met U zun… Er ken 

yaþ ta kay bet tik… Çok ya kýn dan ta ný dý ðým in san lar 

öl dü. F tip le rin den ge len mek tup la rý ya zan la rýn bir 

kýs mý yok ar týk. Ar mut lu’da ta ný dý ðým pek çok in san 

öl dü. Bir ço ðu sa kat kal dý. Son 4 yýl i çin de ge liþ miþ 

bir þey var a ma ö lüm de bir ger çek o nu da dü þün mek 

la zým. Ya þa mak ka dar ö lüm de ger çek.” 

Baþ ka bir din le yi ci bü yük bir me rak la, “Is sýz A - 

da nýn kim ol du ðu nu ki ta bý o ku du ðu muz da öð re ne ce - 

ðiz. Ya Sa vaþ Zýrh lý sý kim?” di ye sor du. Ru han’ýn 

ver di ði ce vap sa mi mi ve iç ten di. Bu so ru yu hep a lý - 

yo rum. Ne ya pa ca ðým þa þýr dým. Bi rin ci si, ül ke nin 

tüm dev rim ci le ri… ýs sýz a da yý ta mam la yan, o nu ne - 

þe len di ren, þen len di ren. Ý kin ci si, bir ýs sýz a da var be - 

nim yü re ðim de, ya lan söy le me yim. Ü çün cü sü, ken - 

dim, sa va þan ya ným… Bir ýs sýz a da gi bi ken di dün ya - 

sýn da þen lik ler le, tür kü ler le, o yun lar la, mü zik ler le 

gö tü ren, bir yan dan da sa va þan bir ya ným var. Ý ki ay - 

rý in san… O nun ö te sin de de, ne der ler, in sa nýn yü re - 

ði tam ka pa lý dýr. Bir Is sýz A da var sa Sa vaþ Zýrh lý sý da 

o la cak týr. Yok sa in san bü tün le þe mez, bü tün le þe me - 

yin ce de mut lu ya þa ya maz.” 

Ru han i çin bir þi ir bi le ya zýl dý o et kin lik te… bel - 

ki göz ya þý / bel ki u mut / bel ki sev da / en çok ta di renç 

var dý þi ir le rin de / aþ ký, u mu du, öz le mi en çok da di - 

ren ci an lat tý / bu gün / al týn cý kat ta / bi ze 

Ki tap im za la ma ya geç me den ön ce, Yan Flüt 

ders le ri ve ren ar ka da þý mýz Bel gin’den Ay rý lýk par ça - 

sý ný din le dik. Þa i ri miz im za ma sa sý na geç ti ðin de, et - 

kin li ðe ka tý lan her kes ki ta bý ný im za lat mak i çin sý ra ya 

gir di. U zun u zun soh bet ler eþ li ðin de ki tap la rý ný im za - 

la dý. Ar dýn dan E me ðe Ez gi’nin bu gün i çin ha zýr la dý - 

ðý par ça la rýn ar dýn dan im za gü nü müz so na er di. 


“ÞÝ ÝR BÝR DÝ RE NÝÞ SA NA TI DIR” 

Bu kez de Çu ku ro va’nýn sý cak hal kýy la bu lu þu - 

yor du þa i rin ez gi do lu þi ir le ri. Ým za gü nün den bir gün 

ön ce Çu ku ro va e mek çi le ri nin se si o lan Rad yo Dün - 

ya’da ya pý lan prog ra ma, Ru han Mav ruk i le sa nat 

mer ke zi e mek çi si bir ar ka da þý mýz ka týl dý lar. Söy le þi - 

miz þi ir ne dir, so ru suy la baþ la dý. Da ha son ra þi i rin in - 

san ya þa mýn da ki et ki si ü ze ri ne de vam et ti. Bi raz ba - 

tý ya git tik, Jo se Mar ti, Þi li li Pab lo Ne ru da… Kür dis - 

tan’a yol al dýk “a cý la rýn çok ya þan dý ðý yer de sa nat da - 

ha çok zen gin lik ka za ný yor,” di yor þa ir Ru han Mav - 

ruk. E zi len le rin ya nýn da, bir ka dýn ay dýn ol ma nýn 

zor luk la rýn dan bah set tik. Ý ki sa at lik rad yo prog ra mý - 

mýz çok hýz lý a ký yor du. Çu ku ro va’nýn e mek çi hak la - 

rý ný er te si gün (5 O cak) ya pa ca ðý mýz im za gü nü ne da - 

vet e dip sev gi ve se lam la rý mý zý gön der dik ten son ra 

prog ra mý mýz so na er di. 

Er te si gün sa nat mer ke zin de im za gü nü et kin li - 

ðin de bir lik tey dik. Mü zik, þi ir din le ti le ri nin su nul du - 

ðu et kin li ði miz, þa ir Ru han Mav ruk’la söy le þi ve ki - 

tap la rý nýn im za lan ma sý þek lin de de vam et ti. 

Þa ir Ru han Mav ruk þi ir ki ta bý nýn çý ka rýl ma öy - 

kü sü nü ve ki ta býn i çin de bu lu nan þi ir le rin, tut sak lar - 

dan ge len mek tup la rýn hikâye si ni an la ta rak söz le ri ni 

sür dür dü. “Þi ir bir di re niþ sa na tý dýr, þi ir bir va ro luþ 

bi çi mi dir, var lý ðý mýz, yok sul lu ðu muz, var sýl lý ðý mýz, 

ye nil gi miz, ut ku muz, yal nýz lý ðý mýz, ço ðul lu ðu muz, 

tut ku la rý mýz dan ge çe ge çe u laþ tý ðý mýz er dem dir… 

Þi ir kay na ðý ný ya þam dan a lýr, ya þa mýn i çin de yer a lan 

her þey den. Ki ya þam la ö lüm a ra sýn da son suz ay rýn tý 

var dýr. Ya þa mýn ve so kak la rýn di li ni iç sel leþ tir me yen 

þi ir, þa i rin so yu tun da güç lü es te tik dö nü þüm ler den de 

geç se, tek rar ya þa ma dö ne mez… Þi ir e lit ol maz, e ge - 

men le re ver di ði en kü çük ö dün bi le o nun di re niþ çi 

gü cü nü a þýn dý rýr… Þi ir a ma tör dür…” 

ANTEP’te ‘EMEK VE EYLEM’ EKİNLİĞİ 

6 O cak Pa zar gü nü An tep A yý þý ðý Sa nat Mer ke - 

zi’nde “E mek ve Ey lem” et kin li ði ya pýl dý. “Ýn sa na e - 

mek, e me ðe ey lem, ey le me yü rek, yü re ðe sev gi ge -

ek” slo ga ný i le ger çek leþ ti ri len et kin lik ay ný za man - 

da þa ir ler Ru han Mav ruk ve Ka zým De mir’in de o kur - 

la rýy la bu luþ ma sý na sah ne ol du Ru han Mav ruk’un 

son ki ta bý “Is sýz A da ve Sa vaþ Zýrh lý sý” ve Ka zým 

De mir’in “Kir pik le ri Is lak Gri” ki tap la rý nýn ta ný tý mý 

da ya pýl dý. 

Et kin li ðin söy le þi bö lü mün de i ki þa ir ki tap la rý ný 

na sýl or ta ya çý kar dýk la rý ný an la týr ken þi i rin ya þam da 

ve mü ca de le de ne ka dar ö nem li bir ye ri ol du ðu na da 

de ði ne rek bir sa nat çý nýn e mek çi ler den ay rý, e lit bir 

ya þam i çe ri sin de o la ma ya ca ðý ný, e mek çi le rin ya þam - 

la rý nýn ve mü ca de le le ri nin i çin de ol ma dan yap týk la rý 

ü re ti min de ger çek ve sa mi mi o la ma ya ca ðý ný söy le di - 

ler. 

Ýz le yi ci ler den ge len bir so ru ü ze ri ne Ru han 

Mav ruk, dev rim ci bir sa nat çý nýn e ser le rin de aþk tan 

da bah se de bi le ce ði ni, bu nun ter si yö nün de ki ön yar gý - 

nýn doð ru ol ma dý ðý ný be lir te rek “Aþk mü ca de le nin 

ol maz sa ol ma zý dýr. Sev gi, ya ra tý cý þid det le ru hun ru - 

ha, be de nin be de ne koþ ma sý dýr. Sev mek le ö te si ne ge - 

çer in san sev gi nin…” de di. 

Ar dýn dan sah ne ye ge len E kin Þi ir A töl ye si hem 

ko nuk þa ir le rin hem de ya þa mý mü ca de le i le do lu ö - 

lüm süz þa ir le rin di ze le ri ni iz le yen le re ta þý dý lar. 

Son o la rak sah ne yi Grup De ni ze Ez gi al dý ve no - 

ta la rý i le ke yif li da ki ka lar ya þat tý. Grup, yi ne bir dev - 

rim ci þa ir o lan ve ha len Kan dý ra F Ti pi zin da nýn da 

tut sak bu lu nan Er gül Çi çek ler’in þi i rin den bes te le di - 

ði rüz gar par ça sý ný o ku ya ca ðý sý ra da sa lon dan, tüm 

dev rim ci tut sak la rý se lam la mak is ter ce si ne al kýþ ve 

zýl gýt lar yük sel di. Din le ti, çe ki len ha lay la rýn coþ ku su 

i le son bul du. 

Et kin lik bi ti min de i ki ya zar, o kur la rý i le bi re bir 

soh bet im ka ný bu lur ken ay ný za man da ki tap la rý ný da 

92 

im za lý yor lar dý. Ka tý lým cý lar i se A yý þý ðý e mek çi le rin - 

den, baþ ka dev rim ci ve de mok rat sa nat çý lar la bu luþ - 

tu rul ma sö zü nü a la rak sa lon dan ay rýl dý lar. 

SONRA 

ömrüm sahra 

yürümekle geçti 

seni kervanlar 

susuzluğuna yazdım 

şiirlerimi sağnak yağmura 

çağıma tanık durdum 

engizisyon mahkemelerinde 

kanıtsız öldüm 

görünmez iplerle asılıyım 

uçurumlara 

izin mi kaldı diyeceksin 

biliyorum 

ama aşklar kendi 

şarkılarıyla akar zamana 

hem imgelerimin yarasını 

saracak kardeş de aramıyorum 

artık 

bırakıyorum savunmamı 

yüzlerce yıl sonra 

adsız mimozalara 

gülümseyecek bahara 

Ruhan Mavruk 


Günlük 

Ka zým Demir 

BÝR 

ÝÞ ÇÝ NÝN 

GÜN LÜ ÐÜ 

05.08.2007 

Pa ra hýr sýy la dö nen ent ri ka lar, yö ne ti ci le re þi rin gö rün me poz la rý, baþ ka la rý nýn 

ba þa rý sýn dan ken di ne pay çý ka ran, her þe yin bi rey sel çý kar ü ze rin den yük sel di ði, ca - 

hi li, yo ba zý, sis tem mað du ru, sis tem sa vu nu cu la rý… Bu ra sý fab ri ka, e me ði ni sa týp 

kar þý lý ðýn da “bu na da þü kür” di yen le rin, ser ma ye de nen ço ba nýn pe þin den sü rük le - 

nip gi den le rin ye ri. 

Ýn san lýk de ðer le ri ni hi çe sa yýp ce bin de ki pa ra ka dar in san o lan bir top lu muz. 

Ce bi miz de pa ra yok. Çün kü al dý ðý mýz gi bi kre di kar tý, bak kal bor cu… Her ay a la - 

cak lý sa yý sý ço ða lý yor. Bu he sa ba gö re biz hiç in san o la ma ya ca ðýz. Ben her fab ri ka - 

ya a dým at tý ðým da san ki F ti pi ce za e vi ne gir miþ gi bi o lu yo rum. Ýn san lar la ko nuþ mak 

ya sak; çün kü grup laþ ma o lur muþ. Az laf çok iþ man tý ðý ya ni. Fab ri ka ya ko ca man bir 

ya zý as mýþ lar: “Biz bir a i le yiz.” Ne ka dar iç ten ve 

sa mi mi biz bir a i le yiz (!) Pat ron bi zim ne yi miz? 

A bi mi yok sa ba ba mý? Biz ne bu lur sak gi yer ken 

ken di le ri yurt dý þýn dan ö zel ký ya fet si pa ri þi ve ri - 

yor. De ðe ri i se bi zim dört beþ ay ça lý þýp ka zan dý - 

ðý mý za e þit; biz ku ru ek me ðe ka týk a rar ken, be ye - 

fen di ler bi zim bir ay lý ðý mý zý bir ak þam ye me ði ne 

ve ri yor. Son ra sýn da “kom þu su aç ken ken di si tok o - 

lan biz den de ðil dir” di ye bas bas ba ðý rý yor lar. Biz 

bir a i le yiz! Dip siz ku yu gi bi a çýl mýþ pat ro nun að - 

zý. Ça lý þý yo ruz, ça lý þý yo ruz, do yu ra mý yo ruz, is ter - 

se niz “bu na da þü kür” di ye lim. On lar öð ret ti ler bu - 

nu ve bu na ben zer a vut ma söz le ri ni. Na sýl ol sa ö - 

bür dün ya da ya ka la rý na ya pý þa ca ðýz. Se si mi zi çý - 

kar ma ya lým, ö lü me az kal dý. Pe ki ya ço cuk la rý - 

mýz? On la rýn ço cuk la rý? Ö bür dün ya ya bý rak tý ðý - 

mýz sü rek li ço ða lan so run la rý na sýl kal dý ra cak lar, 

dü þün dü nüz mü? Ha yýr. Bu na da þü kür! 

20.08.2007 

Bi zim Genç E mek çi ler Bir li ði’nde ki ar ka daþ - 

lar tu tuk lan mýþ tý. Se be bi me zar zi ya re ti. Me zar zi - 

ya re ti nin bu ka dar teh li ke li bir o lay ol du ðu nu bil - 

mi yor dum doð ru su. De fa lar ca dü þün düm, bir tür lü 

a kýl er di re me dim. Top ra ðýn al týn da ki in san is ke le - 

ti nin ne gi bi bir ya sa dý þý o la yý o la bi lir ki? Yok sa 

ar ka daþ la rý tu tuk la yan lar ö bür dün ya dan ha ber mi a lý yor lar? Bun lar çok Türk fil mi 

iz li yor lar ben ce. An ne ba ba la rý ku lak la rý ný ký výr say dý za ma nýn da, böy le ha yal pe rest 

bir ne sil ye tiþ mez di. Bir yan dan da þu nu dü þü nü yo rum: Ar ka daþ lar iþ çi le ri bi linç len - 

di ri yor di ye pat ron lar yük sek tor pil le ri ni kul la na rak ar ka daþ la rý tu tuk lat tý lar mý? E e - 

e… Her bi linç li iþ çi yi cep le rin de ek si len pa ra o la rak gö rü yor lar. On lar da her han gi 

bir þey bu la ma dý da han gi ak la hiz met saç ma sa pan bir se bep uy du ru ver di ler. Ke sin 


Fotograf 

Ömer Çiçek

öy le ol muþ tur. Dü þü nü yo rum dü þü nü yo rum, hiç bir 

man tý ða sýð dý ra mý yo rum. Be nim de dem Rus ya’da es - 

ki bir gö müt lük te ya tý yor. O da teh li ke li bir in san is - 

ke le ti. O nun me za rý ný zi ya ret et me yi çok is ti yo rum. 

Mad di im kan sýz lýk lar dan do la yý gi de mi yor dum. 

Doð ru su im ka ným ol sa bi le me zar zi ya re ti ya sak bi - 

zim ül ke miz de. Yol da çe vi rip tu tuk lar lar be ni. A ca ba 

di ðer ül ke ler de de teh li ke li mi me zar zi ya re ti? A ma 

bir gün de de min me za rý ný zi ya ret e de ce ðim ne o lur sa 

ol sun. O nun is te di ði ken di ül ke sin de top ra ða gö mül - 

mek ti. De dem bun la rý fe na kor kut muþ ki ö lü sün den 

bi le kor ku yor lar, ken di ül ke sin de gö mül me si ne i zin 

ver mi yor lar. En gü zel el bi sem le, ya ni iþ çi tu lu mum la 

de de mi zi ya ret e de ce ðim… 

16.09.2007 

Ma ki ne ler san ki ka fa mýn i çin de ça lý þý yor, u yu ya - 

mý yo rum, bir sa ð bir so l… Ka fam da bin bir so run. 

Ak þam 18:30’dan sa bah 09:30 ka dar ça lýþ tým. Ko ca - 

man fab ri ka yý de fa lar ca tur la dým. A yak la rým san ki 

ko pa cak. E ve gi der git mez, kah val tý yap ma dan ya ta - 

ða at la dý ðým gi bi u yu rum di ye dü þü nür ken u yu ya mý - 

yo rum. U yu ya mý yo rum, ma ki ne ler ka fa mýn i çin de 

ça lý þý yor. Gü ne þi gör mek is ti yo rum, kuþ ö tü þü nü 

duy mak, çim le re u za nýp þe la le den a kan su se si ni din - 

le mek. Uy ku lar la doy muþ o la rak ye ni bir gü ne mut - 

lu luk la baþ la mak, ço cuk la rým la gü zel bir gün ge çir - 

mek, mad di sý kýn tý lar dan kay nak la nan stres li ha li mi 

yan sýt ma dan, e þim le si ne ma ya, ti yat ro ya hat ta kon se - 

re kay gý sýz ca gi de bil mek, dol muþ pa ra sý, bi let pa ra sý 

he sa bý yap ma dan ay ný he ye ca ný ya þa mak, ay ný se vin - 

ci pay laþ mak, dost la rý mýz la da ha çok va kit ge çir mek, 

sa nat sal fa a li yet le re ka týl mak. Ýþ te o za man di ye ce - 

ðim: Bu dur ya þa mak… O za man na sýl o la cak? Böy le 

bir þey var mý dýr, der ken, ÖN SÖZ di ye bir sa nat der - 

gi sin de o ku dum; böy le bir þey var. A dý sos ya lizm… 

Ön ce i na na ma dým, o ku yun ca “e vet o la cak” de dim. 

Ben böy le bir ya þa mý is ti yo rum. Fab ri ka da ki bir kaç 

iþ çi ye de sor dum, ön ce mu ci ze o la rak gör dü ler. Hep - 

si böy le bir ya þa mýn öz le mi i çin de ler. O za man ar týk 

dað la rý de vir me li el bir li ðiy le, e li mi zin öz bi çi mi ni yi - 

tir me den… 

07.10.2007 

Yi ne fab ri ka nýn her ta ra fý na ya zý lar a sýl mýþ. Her - 

hal de pat ro nun bay ram me sa jý dýr bi ze. Din dar a dam - 

dýr ne de ol sa. Di ni bay ram la ra say gý sý var. Me saj ay - 

nen þu þe kil de ya zý yor: 

“A ri fe ve bay ram da ça lýþ ma is te ðe bað lý dýr. An - 

cak fir ma mý zýn bay ram da ça lýþ ma sý ge rek mek te dir. 

Bu ne den le tüm iþ çi ler den ge le ce ði ve ya gel me ye ce - 

ði ne da ir im za lý ta ah hüt a lý ný yor. Ge le ce ðim de yip de 

gel me yen den prog ra mý mý zý ak sat tý ðý ge rek çe siy le 

94 

he sap so ru la cak, per for man sý na ge re ken not dü þü rü - 

le cek. 

“Gel me ye ce ði ni be lir ten le rin faz la me sa i ye ih ti - 

yaç la rý ol ma dýk la rý ve fir ma mý zýn i þi nin ken di le ri i - 

çin ö nem siz ol du ðu dü þü nü lür, ma aþ ar tý þýn da bu du - 

rum la rý göz ö nü ne a lý nýr. Þim di den be lir ti yo rum… 

“Tüm ça lý þan la rýn a i le le riy le ha yýr lý bir bay ram 

ge çir me le ri ni di li yo rum…” 

Pat ro nu muz ba ya ðý di ni bü tün bir a dam mýþ. A i - 

le miz le ha yýr lý bir bay ram ge çir me mi zi di li yor. Pe ki, 

bu ha yýr lý bay ra mý han gi za ma na sýð dý ra ca ðýz? Ön ce 

se fa le te mah kum e dip son ra teh dit le hak ký mýz o lan 

bay ram ta ti li ni gasp e de rek mi? 

AÐAÇLAR VE KUÞLAR 

Ayný gökyüzünü paylaþmýþlar 

Aðaçlar ve kuþlar 

Umuda sevdalanmýþlar 

Su da yansýmalarýna aþýk olduklarý gibi 

Siz aðaçlarý yalnýz mý sanýrsýnýz 

Uçamazlar kuþlar gibi 

Geçemezler daðlardan denizlerden 

Hiçbir meyveden tadamazlar belki 

Ama tutkunlar birbirlerine 

Ormanda kol kola el ele 

Ayrýlmazlar 

Kapýyý çarpýp gidemezler 

Aðaçlar hürriyet kadar gerçek 

Umut gibi yeþerecek 

Belki deleceklerdir gökyüzünü 

Kuþlardan önce 

Baþlarýnýn üstünde yeri vardýr kuþlarýn 

Aðýtlardan, türkülerden uzak köylerden 

Hatta baþka aðaçlardan haberdardýr kuþlar 

Gevezedirler 

Ama yalansýzdýr sözleri 

Biraz abartýlý 

Oda tadý tuzu 

Umudun suya yansýmasýdýr 

Kazým DEMÝR 


Anı 

Eftelya Deniz 

HEMÞÝRE 

Tak vim ler 15.11.2004’ü gös te ri yor ve gün ler den Pa zar te si. Þid det li bir rüz gar 

eþ lik e di yor du gü ne. Sa nýr sý nýz ki, bir þey le rin ne de ni ni sor gu lu yor. A ðaç lar i - 

se çok tan dal la rý ný rüz ga ra tes lim et me nin ü zün tü süy le, has ta ne bah çe sin de ki 

var o lu þu nu de vam et ti ri yor du. Has ta ne bah çe sin de ki in san ka la ba lý ðý na ta kýl mýþ 

bul dum bir müd det son ra ken di mi. Her an ha re ket ha lin dey di ler; bi ri le ri ge li yor, bi - 

ri le ri gi di yor du. Bu ra sý ço cuk has ta ne si ol du ðun dan ço cuk la rýn sa yý sý bir hay li faz - 

lay dý. 

Has ta ne nin bah çe sin de bu lu nan bank lar da i ki li soh bet ler baþ la mýþ tý. Bir ta raf - 

tan da ay ný an da, ay ný a ra lýk lar la, ço cuk la rý ný ku cak la rýn da zýp la tý yor lar dý. Bir iz le - 

yi ci o la rak bu tab lo be ni ba ya ðý et ki le miþ ti. A ma on lar bu du ru mun far kýn da de ðil - 

ler di. “Ne ko nu þu yor lar böy le” di ye rek tah min ler yü rü tü yor dum ken di i çim de. A ma 

ilk tah mi nim doð ruy du. Çün kü bir bir le ri ni ilk kez gö ren ki þi ler a ra sýn da baþ la yan 

soh bet ler de, he le bir de has ta ne bah çe sin de i se, ço cuk la rýn has ta lýk la rýn dan baþ ka 

ko nu la rý o la maz dý. Dü þün ce le ri mi be lir li bir sü re er te le me ye al dýk tan son ra, has ta - 

ne ye gir dim. Ýn ta ni ye (bu la þý cý has ta lýk lar) ser vi si ne doð ru mer di ven ler de i ler ledim. 

Ar týk ser vi si me gel miþ tim. Nö bet te bir lik te ka la ca ðým ar ka da þým Sel da da gel miþ ti. 

Ar ka daþ lar la se lam la þýp, bi raz soh be tin ar ka sýn dan nö be ti tes lim al dýk. 

Ser vis te 48 has ta var dý. Sel da’yla has ta o da la rý na gi rip se rum la rý dü zen li gi di - 

yor mu, tý kan ma var mý, di ye göz den ge çir dik. 105 no lu o da da ya tan has ta mý zýn a - 

dý Gök han’dý.13 ya þýn da ki Gök han bir e pi lep si (sa ra) has ta sýy dý.106 no lu o da da ya - 

tan has ta mý zýn a dý i se Ba rýþ’tý. Ba rýþ, 14 ya þýn da bir he pa tit B (sa rý lýk) has ta sýy dý. 

Ba rýþ’ýn has ta lý ðý ba ya ðý i ler le miþ ti. O da sý na gir di ði miz za man, vü cu du nun sa rý ren - 

gi göz le ri mi zi a lý yor du. Her ta ra fý li mon ren gi ne bo yan mýþ gi biy di. Boþ ol du ðum za - 

man la rý mýn ge ne li ni 105 ve 106 no lu o da lar da Gök han ve Ba rýþ la soh bet e de rek ge - 

çi rir dim. San dal ye me ku ru lur ke yif le Ba rýþ’ý din ler dim; ha fý za ma da ek le me yi u nut - 

maz dým söz le ri ni. Gök han i se - bu lun du ðu du ru mu mu se bep bu na bil mem a ma - 

her za man dur gun, sa kin, ses siz di ve faz la ko nuþ maz dý. Ben se zo ra ki ko nuþ tur ma ya 

ça lý þýr dým o nu. A ra a ra sa ra nö bet le ri ge çi rir ve nö bet es na sýn da ken di ne çok za rar 

ve rir di. Ka fa sý ný du va ra vu ru yor, týr nak la rý ný yü zü ne, boy nu na ge çi ri yor du. Di þi ki - 

lit le ni yor, di li i se a ra sýn da ka lý yor du ve að zýn dan be yaz kö pük ler a ký yor du. Ken di - 

ne gel di ðin de i se að la ma ya baþ lý yor du. 

Gök han’la ilk u zun soh be ti mi zi, ge çir di ði sa ra nö be tin den son ra ger çek leþ tir - 

dik. Sa ný rým Gök han’ýn psi ko lo ji si ni ben den i yi kim se an la ya maz dý; geç miþ za man - 

da bir sa ra has ta sý ol du ðum i çin. A ma 8 yýl dan be ri nö bet ge çir mi yo rum. U ma rým 

Gök han i çin de bu o lum lu so nuç do ðar. Gök han an lat ma ya baþ la mýþ tý: Ye di kar de - 

þiz, a i le nin i kin ci bü yük ço cu ðu yum, ba bam in þa at iþ çi si, bir de a bim var. Ça lý þý yor 

a ma o nun al dý ðý ay lýk an cak be nim i laç pa ra mý da hi kar þý la ya mý yor. 

- Kaç ya þýn da a bin? 

- 17 ya þýn da 

- Ne iþ ya pý yor? 

- Ek mek fý rý nýn da ça lý þý yor. Bi li yor mu sun ken di mi en kö tü his set ti ðim an ar ka - 

daþ la rý mýn i çin de sa ra nö be ti ge çir mek. O za man çok u ta ný yo rum. Ý þin kö tü sü ne bi - 

li yor mu sun, be ni se vi yor lar mý, a cý yor lar mý o nu bi le me mek. 


4

- Gök han, böy le dü þün me, se ni se vi yor lar dýr. 

- U ma rým se nin de di ðin gi bi dir. 

Has ta lý ðý na rað men gül me yi u nut ma mýþ tý. Kar deþ le ri ni ve ar ka daþ la rý ný an la týr - 

dý ba na, en çok da kar de þi Sev gi’yi. “O nu çok öz le dim” di yor du. “Bir gör sen ne ka - 

dar tat lý” Gök han’la za man za man soh bet et me im ka ný bu lu yor dum. 15 gün dür has - 

ta ne dey di Gök han. Dok to ru bu gün o nu ta bur cu e de cek ti. 

- Gök han gön de re lim mi se ni e vi ne ar týk ne der sin? 

- Gön de rin dok tor bey. Oh be! An ne, e vi mi ze gi di yo ruz. 

* Ni ha yet oð lum, e vet gi di yo ruz. 

* Ha yýr dýr! An ne-o ðul biz den bu ka dar mý sý kýl dý nýz? 

- Ha yýr hem þi re ab la. O lur mu öy le hiç, a ma kar deþ le ri mi, o ku lu mu, ar ka daþ la - 

rý mý ve e vi mi çok öz le dim. 

- Ha di öy le ol sun ba ka lým. 

Dok tor Gök han’a dört ay rý i laç yaz dý. An ne si ne de Gök han’ýn sa ra nö be ti ge - 

çir me si sý ra sýn da yap ma sý ge re ken le ri an lat tý. Gök han’ýn ta bur cu iþ le mi ni baþ lat - 

mam i çin dos ya sý ný ba na u zat tý. Ben de iþ lem le ri ni baþ la týp, ta bur cu ka ðý dý ný e li me 

al dým ve Gök han’ýn o da sý na git tim. 

* Ne za man git mek is ti yor sun? Sa býr sýz. 

- He men hem þi re ab la 

- Ta mam gi de bi lir sin 

- Ger çek ten gi de bi lir mi yim? 

- E vet, ger çek ten. 

Bir kaç da ki ka son ra an ne siy le eþ ya la rý ný to par la mýþ ge li yor lar dý. 

- Her þey i çin te þek kür ler, biz gi di yo ruz hem þi re ab la. 

- Ta mam ab la cý ðým ken di ne i yi bak. Ü zül me ta mam mý? 

- Ba ka ca ðýz ar týk. 

A ma ko lay bir ha yat bek le mi yor du Gök han’ý. Ba yýl ma nö bet le ri hep eþ lik e de - 

cek ti o na. Bu du rum da psi ko lo ji si ni o lum suz yön de et ki le ye cek ti. U zun bir sü re i - 

laç kul la na cak tý. Ay da bir be yin to mog ra fi si ve E EG gra fi si çek ti ri le cek ti. Tüm bun - 

la ra ek o la rak da be lir li bir sü re psi ko log dan yar dým a la cak tý. Ya þý nýn kü çük ol ma - 

sýn dan do la yý en bü yük des tek çi si i se an ne si o la cak tý. Zor gün le re kar þý ba þa rý lar 

Gök han. Bü tün i yi di lek le rim se nin ve i le ri ki gün le rin i çin. 

Gök han’ý ta bur cu et tik ten son ra Ba rýþ’ýn o da sý na 

doð ru yö nel dim. 

- Az ön ce Gök han ta bur cu ol du, bi li yor mu - 

sun? 

- Gör düm hem þi re ab la. Ben ne za man ta - 

bur cu o la ca ðým a ca ba? Dok to rum da bir þey de - 

mi yor. 

- A a a! Sen de o la cak sýn. Hep bu ra da ka la - 

cak de ðil sin ki Ba rýþ. 

An ne si de gir di ko nuþ ma mý za: 

- Sab ret oð lum, sýk di þi ni, gi de ce ðiz el bet 

biz de. 

Ba rýþ a i le nin tek ço cu ðuy du. Bu na rað men çok 

ý lým lý, ze ki ve us luy du. Ken di ne söy le nen her þe yi i ti - 

raz et me den ya par, bi ze de yar dým cý o lur du. 

- Ba rýþ’çý ðým ben bi raz dan nö bet ten çý ký - 

yo rum. Var mý bir is te ðin ben den? 

- E vet hem þi re ab la, bir is te ðim var. 

Hat ta i ki de di ye bi li riz. 

- Ney miþ söy le ba ka lým. 

- Ka ðýt ve ka lem is ti yo rum. 

96 


- Ta mam ben nö be ti tes lim e de yim. Çý kýn ca uð - 

rar bý ra ký rým ka ðýt ve ka le mi sa na. 

Ar týk nö be ti dev re dip gi di yor dum Ba rý þýn o da sý - 

na uð ra yýp ka ðý dý ve ka le mi ver dim. E ve git mek ü ze - 

re yo la ko yul dum. Er te si gün ak þam nö be te gel di ðim 

za man Ba rýþ’ýn du ru mu nun kö tü ye git ti ði ni öð ren - 

dim. Has ta lýk i ler li yor, i yi leþ me sað la na mý yor du. Sa - 

rý lýk ko ma sý na gir di ði ni söy le di ar ka daþ. Ba rýþ ko nu - 

þa mý yor, göz le ri ka pa lý, ha re ket le ri ký sýt lýy dý. O nu bu 

hal de gör mek üz müþ tü be ni. Ak lý ma çok is te di ði a ma 

mad di du rum la rý nýn za yýf ol ma sýn dan kay nak lý a la - 

ma dý ðý bi sik le ti gel di. Baþ ka bir is te ði da ha var dý: 

Lu na par ka gi dip bý ka na ka dar eð len mek... Bun lar is - 

tek le ri nin i ki siy di. En ö nem li si ”ya þa mak is ti yor du” 

Ba rýþ. Týp ký bir fab ri ka sý o lan a da mýn ço cu ðu gi bi ve 

ni ce zen gin le rin ço cuk la rý gi bi. A çýk ça sý zen gin le ri 

ör nek ver mek a cý tý yor be ni. Oy sa ki, be nim Ba rýþ’ým 

at a ra ba sýn da mey ve ve seb ze sa tan ba ba sý nýn ya nýn - 

da o tur mak la da mut lu o lu yor du. 

Ba rýþ’ýn o da sý na gir di ðim de i çim bu ruk tu. Gün - 

düz ki du ru mu ge ce de eþ lik e di yor du o na. Ý la cý ný se - 

ru mu nun i çe ri si ne ek le dim. Son bir kez yü zü ne bak - 

tým ve o da dan çýk tým, ko ri dor da i ler li yor dum ki Ba - 

rýþ’ýn an ne si nin fer ya dý i le dur dum. 

- Ba rýþ, yav rum!... Ba rýþ, yav rum!…Öl me ne o - 

lur. Öl me… Öl me… Öl me… 

Ben ol du ðum yer de do na kal mýþ tým. Gö züm den 

a kan yaþ la rý his se de bi li yor dum. Hem þi re ar ka daþ o - 

da ya doð ru ko þu yor du. A ra dan ne ka dar za man geç ti 

bil mi yo rum, hem þi re ar ka da þý mýn, “Ba rýþ’ý kay bet tik, 

has ta ex” se siy le ken di me gel dim. 

Oy sa Ba rýþ dün ak þam ba na mek tup yaz mýþ tý. 

Ka ðý dý ce bim den çý ka rýp ses li o ku ma yý dü þü nü yor - 

dum, te da vi o da sýn da ka ðý dý a çar ken e lim tit ri yor du. 

“Ne yaz mýþ o la bi lir di?” di yor dum. Vaz geç tim, kö tü 

o lu rum o kur sam. “Ha yýr ha yýr, o ku ma lý yým.” E vet, 

ka rar ver dim, o ku ya cak tým. Son kez de rin ne fes a lýp, 

ol du ðum ye re çök tüm. Ha zýr dým o ku ma ya ar týk… 

Di yor du ki on dört ya þýn da ki Ba rýþ: 

“Ya þan mýþ ha yat lar, ya þan ma mýþ ha yat lar ve ya - 

þan ma sý ný is te di ði miz ha yat lar var dýr. Ben ken di mi 

bu üç kav ra mýn i çin de gö re mi yo rum. A ma bi raz ya - 

þan mýþ ha yat lar dan, bi raz ya þan ma mýþ ha yat lar dan 

ve bi raz da ya þan ma sý ný is te di ði miz ha yat lar dan, bi - 

rer par ça a lýp ek le mek is ti yo rum ken di me. Týp ký ha - 

yal le ri mi a vuç la rým da, u mu du mu ce bim de ve ol ma sý - 

ný is te di ðim gü zel lik le ri yü re ðim de ta þý dý ðým gi bi…” 

Ve da ha sý da: 

“Mut lu lu ða bir a dým at mak is ti yo rum. Ve hep o - 

ra da kal mak is ti yo rum. Bu i ki is te ðim cüm le be ni i ki 

yýl ge ri ye gö tü rü yor. Yü re ðim de ço ða lan söz cük le ri, 

di li me söy let tir mek ve sa týr la rý ma yaz mak is ti yo rum. 

Þim di ya þan ma mýþ ha ya tý mýn i çin de bu lu yo rum ken - 


di mi. A ra sý ra e vi mi zin az i le ri sin de ki in þa at iþ çi le ri - 

ni iz li yor dum. Bir gün yi ne on la rý iz ler ken, öz le mi ni 

ve ol ma sý ný is te di ðim þey le ri bir bir can lan dý rý yor - 

dum. Sa ný rým hem þi re ab la, se nin kur du ðun ha yal le - 

re ben zer bir þey bu. Ýlk de fa ba bam ba na o kul for ma - 

sý al mýþ. Öð ret men am ca mýn oð lu nun es ki for ma sý ný 

giy me ye ce ðim ar týk. Ýlk de fa nay lon a yak ka bý la rým 

ye ri ne a ya ðým da kun du ra la rým var; hem de par la ya - 

nýn dan. Ýlk de fa sýr tým da ta þý dý ðým bir çan tam var. 

Ya ni o kul eþ ya la rý mý po þet te ta þý ma ya ca ðým. Ta dý ný 

me rak et ti ðim yi ye cek ler var dý ya, on la rý hiç sor ma. 

Ni ye di ye so ra cak o lur san e ðer söy le ye yim: Hiç ye - 

me di ðim den tat la rý ný da bil me di ðim den, uð raþ tým uð - 

raþ tým ba þa rý lý o la ma dým. An la dým ki, ta dý ný bil me di - 

ðin ve pa ran yok sa a la ma dý ðýn yi ye cek le ri ne ha ya - 

lin de ne de ger çek te se ve cek sin. Hem ne ol muþ, be - 

nim bir bar dak ça yý mýn i çi ne ban dýr dý ðým ek me ði min 

ta dý na de ðil mi? Ab la cý ðým ben den bu ka dar. U ma - 

rým be ðe nir sin. Ar týk yo ru mu nu ya par sýn ba na.” 

- Ya pa ca ðým yo ru mu mu da sen ner de sin? 

Ben göz yaþ la rý mý si ler ken, Ba rýþ’ý mor ga gö tü - 

rü yor lar dý. Ü ze ri ne de be yaz bir çar þaf ört müþ ler di. 

Öl me nin bu ka dar ko lay ve ký sa sür me si þa þýrt mýþ tý 

be ni. Ö lü mü gör müþ tüm… Ge ce nin or ta sýn da göz 

gö re gö re ö lü mü ilk kez gör müþ tüm. Bir has ta nýn yok 

o lu þu na ilk kez ta nýk ol muþ tum. Hü zün le rim le bir lik - 

te Ba rýþ’ýn o da sý na gir dim. 

- Mek tu bun i çin yo rum yap ma ný is te miþ sin ben - 

den. Bu o da da ta ný dým se ni, bu o da da ya pa ca ðým yo - 

ru mu mu. Ya zý ný çok be ðen dim, be ni et ki le me yi ba - 

þar dýn yi ne… Mut lu ol dum, þim di de üz gün ol ma ma 

se bep sin. Ha ni di re ne cek tin se ni mut suz luk la ra bo - 

ðan bu ha ya ta kar þý. Ha ni “güç lü yüm ben” di yor dun. 

Çok be ðen dim mek tu bu nu. Ö lü mün eþ li ðin de o kut tu - 

ðun i çin kýz gý ným sa na. E vet tek rar di yo rum: Ö lüm, 

sen bu ka dar ko lay ve ký sa mý sü rü yor sun. Ö lü mü 

gör müþ tüm ge ce or ta sýn da; göz gö re gö re, ö lü mü ilk 

kez gör müþ tüm.

KÜRT DES TAN LA RI 

Bir hal ký ta ný mak; ta ri hi ni bil mek ten çok, o hal - 

kýn ru hu nu ve ka rak te ri ni yan sý tan kül tü rü nü, e de bi - 

ya tý ný, folk lo rik ö zel lik le ri ni ta nýn mak la müm kün dür. 

Söy len ce ler, des tan lar e ge men ler ce ya zýl mýþ o lan ta - 

rih ka dar (res mi ta rih de ni li yor) sap týr ma lar la do lu 

de ðil dir. Kül tür ve e de bi ya týn en ö nem li ö ðe le rin den 

bi ri si de des tan lar dýr. Her hal kýn ken di ne a it bir çok 

des ta ný var dýr, a ma bun lar dan ba zý la rý o halk la o ka - 

dar öz deþ leþ ti ri lir ki ilk ak la ge len ler den o lur. Ör ne - 

ðin Hint des ta ný de nin ce Ra ma ya na, Kýr gýz des ta ný 

de nin ce Ma nas, Ý ran de nin ce Za loð lu Rüs tem, Türk - 

ler de nin ce Er ge ne kon, Kürt ler de nin ce De mir ci Ka - 

wa ak la ge lir. A ma bir hal ký ö ne çýk mýþ bir kaç des - 

ta nýy la ta ný mak on la rý an la mak i çin ye ter li ol ma ya - 

cak týr. Bu yüz den, siz le re bel li baþ lý Kürt des tan la rý ný 

an lat mak is ti yo rum. 

De mir ci Ka wa Des ta ný 

Her ke sin bil di ði ni dü þün dü ðüm bu des ta ný u zun 

u zun an lat ma ya ca ðým. An cak bel ki bil me yen bi ri le ri 

kal mýþ týr di ye, ký sa ca an la ta lým... Yýl M.Ö. 612... Za - 

lim De hak A sur kra lý dýr. Tüm Or ta do ðu coð raf ya sý na 

kan kus tur mak ta dýr. Za lim Kral De hal’ýn i ki o mu zun - 

dan i ki yý lan çý kar ve bu i ki yý lan in san bey ni i le bes - 

le nir, her gün i ki Med (Kürt le rin a ta la rý) gen ci nin 

bey ni bu yý lan la ra su nu lur. De mi rin us ta sý o lan Ka wa 

her gün bir gen ci giz li den ser best bý ra kýp da ða sa lar, 

on la rýn bey ni ye ri ne de ko yun bey ni ve rir. Yýl lar ca 

giz li den da ða sa lý nan bu genç ler ör güt le nip bir ge ril - 

la or du su gi bi bü yür ler ve De mir ci Ka wa ön der li ðin - 

de 21 Mart M.Ö. 612 ta ri hin de, De hak’ýn sa ra yý nýn 

ba ca sýn dan i çe ri sý zan Ka wa’nýn kü çük oð lu “Jir”in 

ki li di aç ma sý i le i çe ri sý zar lar. Bir çe kiç dar be siy le 

De hak’ýn ba þý ný par ça lar. Ar dýn dan sa ra yýn üs tün de 

ya ký lan me þa le i le tüm te pe le ri tut muþ o lan sa vaþ çý la - 

ra i þa ret ve ri le rek a yak lan ma baþ la tý lýr. 

Des ta nýn ar ka pla nýn da ki ta ri hi ger çe ðe bak tý ðý - 

mýz da Med’le rin ön der li ðin de ve o dö nem A sur Ým - 

pa ra tor lu ðu e ge men li ðin de ki tüm halk la rýn it ti fak ve 

des te ði i le bu dev ri min ger çek leþ ti ril di ði dir. Ki o 

yüz den ol sa ge rek 21 Mart New roz (ye ni gün an la mý - 

98 

Ad nan Çe le bi 

H Ti pi Ce za e vi 

An tep 

na ge lir Kürt çe de) tüm Or ta do ðu halk la rýn da kut sal 

sa yýl mak ta ve bu gün de bir çok halk ça kut la nýl mak - 

ta dýr. Ka wa is mi nin bir ki þi is mi de ðil bir ha re ket is - 

mi ol du ðu da, (ör ne ðin ge ril la, ya da dev rim ci gi bi) 

ki mi ta rih çi ler ce a kýl dan u zak ol ma yan sav lar la i le ri 

sü rül mek te dir. Bu des ta nýn gü nü müz a çý sýn dan ö ne - 

miy se, Kürt genç le ri nin týp ký o za man ol du ðu gi bi 

ken di le ri ni dað la ra vu rup ör güt len miþ ol ma la rý, ken - 

di le ri ni o o lay ve ak tör le riy le öz deþ leþ tir me le ri dir. 

Kürt hal ký na bu ger çek li ðin mi tos tan ger çe ðe ve gün - 

ce le in dir ge ne rek be nim se til miþ ve ma le dil miþ ol ma - 

sý dýr... 

Rýs te me Zal (Za loð lu Rüs tem) 

Ý ran lý la rýn di ye bi lin mek le be ra ber, Kürt ler de 

ken di des tan la rý o la rak bi lir ve an la týr lar. Ý ran lý lar la 

Kürt le rin ak ra ba lýk de re ce le ri gö zö nün de bu lun du - 

rul du ðun da bu nun o la sý lýk dý þý ol ma dý ðý ný da söy le - 

mek ge re kir. Rüs tem ye nil mez bir kah ra man o la rak 

bir çok sa va þý ka za nýr, bir çok se rü ven ya þar. Kürt ler 

a ra sýn da Za loð lu’nun se rü ven le rin den en çok an la tý - 

lan, bir ma ða ra da ya þa yan dev bir ca na va rý öl dür me - 

si o la yý dýr. 

Dým dým-Ke la Dým dýmê (Dým dým Ka le si) 

O lay gö re ce ya kýn ta rih te ge çen bir di re niþ tir. Ý - 

ran þa hý, þah Ab bas’a kar þý mir xanê yek dest ya da 

mir xanê Çeny ze rin (tek kol lu Mir han ya da al týn kol - 

lu Mir han) ön der li ðin de, Ya hu di ze lat di re niþ çi le ri nin 

ser gi le di ði di re ni þi çað rýþ tý ran bir di re niþ ser gi le nir. 

Dök me kur þun dan sað lam bir ka le in þa e den ve çev - 

re sin de güç le nen Mir xan’dan kor kan þah ka le yi ku þa - 

týr an cak hiç bir þey ya pa maz. Xa no ka le de giz li bir su 

yo lu ve giz li ge çit ler yap tý rýr. Ku þat ma bu giz li dýþ 

bað lan tý lar sa ye sin de bo þa çý ka rýl mak ta, ka le kur þun - 

dan ol du ðu i çin hiç bir dar be de ka le yi et ki le me mek te - 

dir. An cak Kürt ta ri hi nin tü mü ne dam ga sý ný vur muþ 

o lan i ha net ka pa ný bu ra da da ye nil gi nin e sas se be bi 

o la rak or ta ya çýk mak ta dýr. Mah mu de Me le ka ni a dýn - 

da Xa no’nun a da mý bir o kun ba þý na me sa jý ný bað la - 

ya rak þa ha gö rüþ me ta le bi ni yol lar, son ra giz li ge çit - 

ten ge çip þa ha sý ðý nýr ve bü tün giz li yol la rý, ö zel lik le 

ka le yi a yak ta tu tan giz li su yo lu nun kay na ðý ný söy ler. 


Su ke si lin ce ar týk yo lun so nu gö rü nür. Þah Ab bas’ýn 

tes lim o lun çað rý sý na di re niþ le kar þý lýk ve ri lir. Ve en 

son ka le yi ken di el le riy le ya kar lar, ge ri de ka lan a na - 

lar ve ge lin ler de tes lim o lup e sir düþ mek ten se ken di - 

le ri ni yak ma yý yeð ler ler. Kürt le rin gü nü müz de ken di 

be den le ri ni ya ka rak bir di re niþ ge le ne ði ni ge liþ tir me - 

le riy le bu des tan da ki di re niþ ne ka dar da bir bi ri ni çað - 

rýþ týr mak ta. 

Der weþ û Edûlê (Derwêþ Evdî) 

(Derwêþ i le E du le ya da Derwêþe Ev di) 

1860’larda ya þan dý ðý tah min e di lir. Mil li A þi re ti 

i le Os man lý a ra sýn da ya þa nan bir sa vaþ ve bu sa vaþ la 

bað lan tý lý o lan bir aþk o la yýy la ö rü lü dür. Der ler ki, 

Os man lý Mil li a þi re ti ü ze ri ne gel mek ü ze re dir. Mil li 

A þi ret re i si Ýb ra him pa þa a þi re tin i le ri ge len le ri ni top - 

lar ve bu sa va þýn ko mu ta sý ný üst le ne cek ba ba yi ði tin, 

A dulê’nin (o nun ký zý dýr) tep si üs tün de da ðý ta ca ðý 

mýr ra yý (a cý kah ve) kal dýr ma sý ný is ter. Ta bi mýr ra yý 

kal dý ra cak kah ra man za fer den son ra A dulê’yi al ma ya 

hak ka zan mýþ o la cak týr. Yüz ler ce ki þi nin i çin den hiç 

kim se bu ce sa re ti gös te re mez. Hep si ba þý ný e ðer, ne 

mýr ra ya, ne A du le’ye ba kar lar. Söz de bun la rýn hep si 

a þi re tin i le ri ge len le ri ve yi ðit le ri dir. Ýb ra him pa þa ça - 

re siz dir ve kor ku su bu man za ra dan son ra da ha da art - 

mýþ týr. 

Ev di’nin oð lu Der weþ i se ye zi di Kürt ler den dir 

ve A dulê’ye a þýk týr. A dulê de o na. Ýb ra him pa þa bu - 

nun far kýn da dýr ve son ça re o la rak, is te me ye rek de 

ol sa, Der weþ’e gel me si i çin ha ber yol lar. Ba ba sý Ev - 

di, Der weþ’i u ya rýr “Oð lum, Ýb ra him pa þa nan kör dür, 

sen za fer ka zan san da sa na A du le’yi ya ret mez, iþ le ri 

bit tik ten son ra se ni yo ke der ler. Be nim yýl lar ca hiz - 

met le ri me kar þý lýk, ne de ðer ver di ler gö rü yor sun” 

der. An cak Der weþ’in gö zü aþ kýn dan baþ ka bir þey 

gör mez, gi der mýr ra yý kal dý rýr ve ko ca Os man lý or du - 

su na kar þý za fe ri de ka za nýr. Ne var ki ba ba sý nýn de - 

di ði o lur. Sa vaþ mak tan kor kan o Kürt (mil li) i le ri ge - 

len le ri Der weþ’e komp lo ku rar lar a tý ný fa re le rin de lik 

de þik et ti ði bir tar la ya sür me ye zor lar lar ve týp ký Se - 

zar’ýn bý çak lan ma sý sah ne sin de ol du ðu gi bi o nu ok - 

lar la de lik de þik e der ler. E dulê bu man za ra kar þý sýn da 

aþ ký na bir ký lam ya kar (ký lam, Kürt le re öz gü bir tür, 

þar ký-tür kü). Bu ký la mý Ba kiyê Xý do sa at ler ce söy ler, 

yi ne 2005 yý lýn da ö len Er me ni a sýl lý Kürt Deng be ji 

Ka ra petê Xa ço söy ler ken her Kürt din le yip de að la - 

ma maz lýk e de mez. Ab dul lah Ö ca lan Su ri ye’den Av - 

ru pa’ya çýk tý ðý za man Ro ma’day ken ken di du ru mu nu 

Der weþ’in du ru mu na ben zet miþ ti. Doð ru su o nun bu 

ben zet me siy le ký lam bir an da tüm Kürt ler ce ta nýn dý 

ve ya yýl dý. On dan ön ce de ký lam çok bi lin me si ne rað - 

men ye ni ne sil, ö zel lik le Kürt kla sik kül tü rü ne fe o dal 

de ðer ler dir de yip a de ta hor gö ren dev rim ci ne sil ta ra - 


fýn dan pek bi lin mi yor, bi lin se de pek bir de ðer ve ril - 

mi yor du. 

Zem bil fý roþ 

Zem bil se pe tin Kürt çe a dý dýr. Fý roþ i se sa tý cý dýr. 

Ya ni Zem bil sa tý cý sý an la mý na ge lir. Bir aþk des ta ný - 

dýr. Mer va ni Kürt dev le ti nin baþ ken ti Me ya farqînde 

(Sil van) da geç ti ði bi li nir. An cak ay ný þey Za ho-Di - 

hok yo lu ü ze rin de bu lu nan Sýr gut kö yün de de var. 

Ba tu fa’ya 5 km u zak lýk ta ki Ke la Þa ba ni (Þa ba ni Ka - 

le si) ya ký nýn da bir yer de Zem bil fý roþ me za rý var ve 

öy kü ay ný dýr. Zem bil fý roþ çok ya ký þýk lý bi ri dir. Zem - 

bil sa tar ken çar þý da, ka le nin te pe sin de ki ha tun o nu 

gö rür ve o na bir an da vu ru lur. O nu zem bil sa týn a la - 

cak mýþ gi bi ça ðýr týr yu ka rý. Yu ka rý ya ça ðýr dý ðý Zem - 

bil fý roþ’tan ken di siy le i liþ ki ye gir me si ni is ter. An cak 

Zem bil fý roþ ba sit bir Zem bil fý roþ de ðil dir. Der vi þa ne 

ve ev li ya va ri bir il ke li li ðe sa hip tir, ken di vic da ný ný ve 

il ke le ri ni çið ne mez ve red de der. Bir yo lu nu bu lup ka - 

le den ka çar. Ha tun o nu ne e der se et sin bir tür lü kan - 

dý ra maz. So nun da bir hi le ye baþ vu rur. Ge ce giz li den 

ka le den çý kýp Zem bil fý roþ’un kö yü ne gi der. Ka rý sý ný 

kan dý rýr ve bir ge ce li ði ne o nun ya ta ðý na gir me yi on - 

dan is ter. Zem bil fý roþ ge lip de ya ta ða gir di ðin de o ka - 

ran lýk ta Ha tunê a ma cý na u laþ mýþ týr. Bir bir le ri ne sa rý - 

lýr lar ve a teþ li bir se viþ me baþ lar. Ne var ki Ha tun’un 

a yak la rýn da ki bi le zik gi bi ta ký yý çý kar ma yý u nut ma sý 

o nu e le ve re cek tir. Zem bil fý roþ ka rý sý nýn a ya ðýn da 

böy le ta ký ol ma dý ðý ný bi lir ve þüp he le nip o nu sor gu - 

lar. Ya rým ka lan se viþ me Ha tunê i çin bir yý kým o lur. 

Zem bil fý roþ ge ne ka çar Ha tunê ge ne o nu ko va lar. Ar - 

týk hi ka ye nin ba zý ver si yon la rýn da i ki si zin da na a tý lýr 

ve öl dü rü lür ler, ba zý sýn da zin dan dan ser best bý ra ký lýp 

bir çe þit sür gü ne yol la nýr lar a ma ö zü an lat tý ðým gi bi - 

dir. Müt hiþ bir ký lam la ve an la tým la bir Ha tun bir 

Zem bil fý roþ söy ler. Bir çe þit a þýk la rýn a týþ ma ve ya dü - 

e ti bi çi min de söy le nir. Yak la þýk bin yýl lýk bir ta ri hi o - 

lan des tan gü nü müz de ay ný can lý lýk la söy len mek te - 

dir. 

Stî û Fer xik (Sti ve Fer hik) 

Müt hiþ bir aþ ký an la týr. He nüz a na kar nýn da baþ - 

la yan ve ö lür ken de di ri lip bir lik te ö lü nen bir aþk týr. 

Sü ley man ve Mus ta fa bey di ye i ki kar deþ hac yo lun - 

da söz le þir ler, eþ le ri ha mi le dir e ðer bi ri er kek bi ri kýz 

o lur sa bir bi riy le ev len sin ler der ler... Mus ta fa ö lür, ö - 

lü mün den son ra e þi Fer xik a dýn da bir er kek ço cu ðu 

do ðu rur. Sü ley man’ýn e þi de bir kýz do ðu rur. A ma Sü - 

ley man’ýn kýs kanç e þi kun dak ta ki Fer xik’i kay bet tir - 

mek i çin çe þit li yol la ra baþ vu rur. Fa kat Fer xik do ðar 

doð maz þa i ra ne ko nu þur ve tüm ka dýn lar kor kup ka - 

çar. La kin bu gö rül müþ þey de ðil dir. Sü ley man’ýn e þi 

giz li den Fer xik’ý a lýp a týn a ya ðý al tý na a tar. Fa kat ge - 

ce Fer xik bir þi ir le a ta be ni kal dýr der ve at o nu kal dý -

ýp yem li ðe ko yar. Sa bah bu o la ya her kes þa þý rýr yi ne 

bu en val ü ze re bir sü rü se rü ve ni at lat ma yý ba þa rýr 

Fer xik. Hay van lar la, rüz gar la, bu lut lar la ko nu þur. 

Her þey Fer xik’ýn sö zü nü i ki et mez. 14 ya þý na gel di - 

ðin de am ca sý Sü ley man’ýn ço ba ný Çi gan söz lü sü ne 

ta lip o lur. Ço ban lý ðý bý rak mak la am ca sý ný teh dit e der. 

Am ca sý da bir yo lu nu bu la na ka dar e vet de me yi se - 

çer. Bur da dö ne min bir ço ban la e fen di i liþ ki si il ginç - 

tir. Gü nü müz ve ya fe o dal dö nem man tý ðý çer çe ve sin - 

de dü þü nü lür se bir ço ba nýn de ðil ço ban lý ðý bý rak mak - 

la þan taj et me si, ký zý is te me si bi le dü þü nü le mez. Bu 

da o la yýn çok da ha es ki le re da yan dý ðý fik ri ni in sa na 

ve rir. Ney se ko nu ya dö ne lim: An cak bir gün Be ri - 

van lar (ko yun-ke çi sa ðý cý ka dýn lar) ko yun la rý sað ma - 

ya gi der da ða. Sti’nin bir ko yu nu öy le ka çar ki ço ban 

bi le ba þe de mez. Fa kat bir ta þýn ar ka sý na sak la nan 

Fer xik ko yu nu yi ne bir þi ir le dur du rur. Gu ru ru ký rý lan 

ve ka riz ma sý çi zi len ço ban Fer xýk’i ko va lar e ve ka - 

dar. Fer xik da mýn üs tü ne çý kar. Ci yan ar ka sýn dan gi - 

der ken mer di ven den dü þüp ö lür. Bu o lay dan kor kup 

ba ba sý nýn 14 yýl dýr a hýr da bað lý o lan a tý na bi nen Fer - 

xik Bað dat ön le ri ne ka dar gi der, yol da ka fi le siy le ha - 

ca gi de cek da yý sý na rast lar. Da yý o nu ta ný maz a ma o 

ke ra me ti sa ye sin de o nu ta nýr ve ma hi ye ti nin ken di si - 

ni yol da öl dü re ce ði ni gö rüp bir þi ir le ken di ni ta nýt ma - 

dan ge ri dön me si ni söy ler. Da yý sý bu na u yar. An cak 

komp lo cu lar bu na müt hiþ ký zar lar. Bað dat’ta o nu bir 

di zi sý na ma dan ge çi rir ler hep sin den ba þa rýy la çý kar 

ve da yý sý na o la yý söy ler. Da yý sý komp lo cu la rý öl dü - 

rür. A ma da yý ye ðe ni nin der di ne dir di ye me rak la nýr. 

Fa kat Fer xýk söy le mez. Bu nun ü ze ri ne 40 genç le bir 

pik ni ðe çý ka rý lýr. Genç ler sev gi li le ri ni ö vüp met he - 

der ken o da aþ ka ge lip be nim sev gi lim fi lan kes tir di - 

ye ö ver. Bu nun ü ze ri ne da yý sý gi dip sev gi li si ni ge ti rir, 

ev le nir ler. An cak Fer xýk bur da ha ya tý nýn ha ta sý ný ya - 

pa cak týr. Sti’ye so rar; “o ço ban sa na a þýk tý, se ni hiç 

öp tü mü a ca ba” di ye so run ca Sti hiç ko nuþ ma dan kal - 

kýp gi der ve Fer xýk bir da ha o nu bu la maz. Ta ih ti yar - 

la yýp saç sa ka lý ný a ðar týn ca ya ka dar. Bir gün ge lir bir 

kö ye... ço cuk lar o yun oy nar ken o da on la ra ka rý þýp o - 

yun cak la rý ný a lýr. Ký zan ço cuk lar “ey ih ti yar de de ne 

o yu nu mu zu bo zar sýn, git, bu gün Sü ley man be yin ký - 

zý Sti öl müþ, o ra ya git” Fer xýk i na na maz ka de ri ne..., 

ger çek ten Sti öl müþ tür. Me za rýn ba þý na gi der ve 

“mer ha ba Sti” der. Sti me zar dan mer ha ba der ve çý - 

kar ku cak la þýr ö pü þür ler ve i ki si bir lik te öl mek i çin 

du a e der ler. Du a la rý ka bul o lur ve bir lik te ay ný me za - 

ra gi rer ler. 

Memê A lan 

Zen gi A ta bek le ri dö ne min de ya þan dý ðý tah min e - 

di len bu aþk des ta nýn da Kürt-A rap-Türk ka rak ter le ri 

100 

iç i çe dir ve net de ðil dir. Des tan ve o lay Kürt le ri an - 

lat mak ta dýr. Zin Kürt tür an cak Mem’in Ye men’den 

gel di ði söy le nir. Ta bi pe ri ler ön ce on la rý rü ya da yan 

ya na ge ti rir, son ra Mem Zin’i a rar, ta ki Ciz re’de bu - 

la na ka dar. Bir te ze gö re de o lay M.Ö 500’lere da ya - 

nýr ve i sim le rin o dö nem ki yer, gök, tan rý ve tan rý la - 

rý na a it ol du ðu söy le nir, bur da des tan da ha çok 

Mem’e da ya nýr. Mem Kürt le rin u zak di yar lar dan gel - 

miþ ha ya li kah ra ma ný dýr ya da pa di þa hý dýr. O lay ge - 

nel çer çe ve siy le Mem û Zin’le ay ný dýr. An cak i çe rik 

ve ay rýn tý lar da çok ö nem li fark lar var dýr. O yüz den 

Me me A lan des ta ný i le Ah me de Xa ne (Ah me de Ha - 

ni)nin Mem u Zin des ta ný çok ça ka rýþ tý rý lýr ve öz deþ - 

leþ ti ri lir a ma bu bü yük bir ha ta dýr ve bil gi siz lik ten 

kay nak la nýr. A ra da ki far ký an la mak is te yen le re H. 

Men’in Kürt çe “Ras ti ya Des ta na Me me A lan” (Me - 

me A lan Des ta ný nýn Ger çek li ði) ki ta bý ný tav si ye e de - 

rim. Rü ya ve ef sun la baþ la yan aþk Ciz re’de ka vuþ - 

may la sü rer an cak bu ka vuþ ma nýn ö nün de fit ne ci Be - 

ko en gel dir ve Be ko yü zün den aþk tra jik bir son la bi - 

ter. Mem ve Zin’i de an la ta ca ðým i çin u zat ma mak a - 

dý na öy kü yü an lat ma yý ge çi yo rum. 

Mem û Zin (Mem ve Zin) 

Bü yük Kürt fi lo zo fu ve þa i ri Ah me de Xanî’nin 

þa he se ri ne ko nu o lan aþk des ta ný dýr. Mu sa An ter’in 

de rol al dý ðý bir fil mi çe kil miþ ve Tür ki ye’de ses ge - 

tir miþ ti. 1600 dö ne mi Kürt hal ký nýn du ru mu nun bir 

aþk des ta nýy la an la tý mý dýr Xanî’nin yap tý ðý. E sin kay - 

na ðý nýn Memê A lan des ta ný ol du ðu gö rü þü ge nel bir 

ka bul gö rür. Ör ne ðin Mem û Zin’de des tan sa de ce 

Mem ü ze ri ne de ðil Mem i le Zin’in ü ze ri ne e þit o ran - 

da ö rül müþ tür. He nüz u lus laþ ma fik ri nin doð ma dý ðý 

bir dö nem de u lus fik ri ni iþ le yen müt hiþ bir ön gö rüy - 

le ya zýl mýþ týr. Kürt le rin hep a cý sý ný çek ti ði ön der lik - 

siz lik ve i ha net çok çar pý cý bir þe kil de ka rak ter ler 

þah sýn da ve ril miþ tir. O lay çok ký sa ca; Zin be yin ký zý - 

dýr, Mem i se o na a þýk o lur. An cak Be ko ad lý be yin ve - 

zi ri tür lü hi le ler le mu rad la rý ný er me le ri ne en gel o lur. 

Mem zin da na a tý lýr, or da ö lür. Zin’de ya nýn da ö lür. 

Bu gün me zar la rý ha la Ciz re’de bu lun mak ta dýr. Be - 

ko’nun me za rý da i ki si nin a ra sýn da dýr. 

A. Xa ni’nin ki ta bý nýn hem Kürt çe hem Türk çe 

çe vi ri si me rak lý la rý i çin en i yi kay nak týr. A ma Kürt le - 

rin des tan la rý de nin ce mut la ka bi lin me si baþ ta ge len 

des ta nýn bu ol du ðu nu söy le ye bi li rim. Müt hiþ bir aþk, 

man týk, im ge, söz, bi lim sel be lir len me ler ör gü sü dür. 

Tam bir þa he ser dir di ye bi li rim. 

Si ya bend û Xecê (si ya bend ve Ha ce) 

Ký lam a ðýr lýk lý söy le nen tra jik bir aþ kýn öy kü sü - 

dür. Ço cuk ken, þev bihêrik de di ði miz ge ce köy soh bet 


o da la rýn da din ler ken hün gür hün gür að la dý ðý mý ha týr - 

lý yo rum. Bir a ðýt bir hay ký rýþ gi bi söy le nir di, a ra da 

bir öy kü söz lü an la tý lýr dý. Si ya bend Xecê’yi ka çý rýr. 

Si ya bend kel bir fa kir ve kim se siz bir ba ba yi ðit tir. 

Aþ ký ný Si pan da ðý na ka çý rýr, bir ma ða ra da, ký þýn ka - 

rýn da ba þý ný Xe ce’nin di zi ü ze ri ne ko yup u yur. Xe - 

ce’nin gö zün den dam la yan bir dam la yaþ Si ya ben di 

u yan dý rýr. “Ni ye að lý yor sun” so ru su na Xe ce ce vap 

ver mek is te mez, an cak Si ya bend ýs rar e din ce söy ler: 

“Bir ya ban ke çi si sü rü sü az ön ce geç ti, iz er kek bir 

di þiy di” der “hep si o nun pe þin dey di, ken di du ru mu - 

mu(zu) o na ben zet tim. Her kes pe þi miz de” Bu na i çer - 

le nen Si ya bend “gi dip o te ke yi öl dü rüp ge ti re ce ðim, 

e ti ni yi ye cek sin” der. Kar da i zi ni sü rer ve Si pan’ýn 

ba þýn da bir ok la o nu ya ra lar, son ra gi dip ye re ya tý rýr, 

ba þý ný tam kes miþ ken, te ke nin bir tek me siy le u çu - 

rum dan dü þer, bir ký zý ða sýr tý sap la nýr. Si ya bend’in 

gel me di ði ni gö ren Xe ce pe þin den gi der ve Te ke nin 

ke sil di ði ye re va rýr. Si ya bend’in in le me se si de rin u - 

çu ru mun al týn dan ge lir. Xe ce ses le nir o na, o da ce vap 

ve rir “git ben ö lü yo rum” der. An cak Xe ce’de o na git - 

me ye ce ði ni söy ler ve o da at lar ay ný ye re, i ki si de u - 

çu ru mun ya rýn da ö lür. Bu gün de ye ri bel li dir ve bir zi - 

ya ret gi bi kut sal sa yý lýr. 

Bý nef þa Narîn 

(Bý nef þa Narîn û Cem be li ye Kurê Mîre He kar - 

yan) (Na rin Bi nefþ ya da Na rin Bi nefþ i le Hak ka ri 

Mi ri nin oð lu Cem belî) 

Hem u zun an la tým lý ký lam (Kürt le re öz gü tür kü, 

þar ký tü rü dür) tar zýn da söy le ni þi var dýr, hem de çok 

ký sal týl mýþ a ma çok yay gýn ca söy le nen ký la mý var dýr. 

Bin bir ge ce ma sa la rý tar zýn da söy len se de i çin de da - 

ha az mit sel an la tým bu lu nur. Da ha zi ya de so mut ve 

gü nü müz den çok u zak ol ma dý ðý an la þý lan bir an la tý - 

mý o lan gü zel bir aþk des ta ný dýr. Dün ya nýn her ya nýn - 

da ki Kürt ler a ra sýn da ta nýn mýþ týr. Rad yo lar da her gün 

a þýk la rýn is tek o la rak is te di ði bir ký sa bi çi mi var ki 

yü rek ya ký cý bir tarz da söy len mek te dir. 

Bi nef þin ba ba sý Fa ris bey ko çer (gö çe be) bir 

Kürt i le ri ge le ni dir. Teb riz ta raf la rýn da kan da va sýn - 

dan ka ça rak Hak ka ri Mi ri’nin sý nýr la rý i çi ne yer leþ - 

miþ tir. Der weþ bey de 90 yaþ la rýn da dýr ve ay ný yer de 

baþ ka bir o ba nýn re i si dir, Fa ris bey den çok da ha güç - 

lü dür. Bir gün Bi nef þi gö rün ce o na vu ru lur ve is ter. 

Fa ris bey on la rýn ko run ma sýn dan fay da lan mak i çin 

ver mek is te se de Bi nefþ i le 3 er kek kar de þi ka ti yen 

ka bul et mez ler. O yüz den ay ný ge ce giz li den her þey - 

le ri ni top la yýp ka fi le siy le Fa ris bey Der weþ be yin ko - 

ru ma sýn da ki a lan dan ka çar. Der weþ bey sa bah du ru - 

mu gö rün ce bir or du a da mýy la on la rýn pe þi ne dü þer 

ve ya rý yol da ya ka la nan Fa ris be yin a dam la rý kat kat, 


Der wiþ’in ki ni öl dür se de da ha az dýr lar. Bu a ra da o 

yö re de av la nan Hak ka ri Mi ri nin oð lu Cem be li, ta nýn - 

ma yan ya ban cý bir yi ðit gi bi, za yý fýn (Fa ris bey) yar - 

dý mý na ko þar ve Der weþ be yi ke sin ni ha - 

i bir ye nil gi den kur ta rýr. A ma Bý nef þin üç a bi sin den i - 

ki si de bu çar pýþ ma da öl müþ tür. Fa ris bey bu ya ban cý 

yi ði de min net borç lu dur. Bu a ra da Bý nefþ i le Cem be - 

li de göz gö ze ge lir gel mez aþk ba sar o nu, ka lan tek 

oð lu nun ve tüm a i le i le a dam la rý ný öl dü rür. Cem be li 

er te si gün çal gý cý lar i le a þi re ti nin gü zel kýz la rý ný Bý - 

nef þin ya ný na gön der di ðin de rast la ya cak la rý o ha zin 

tra ged ya sah ne si dir. Ge lip o la yý Cem be li ye an la týr lar. 

Cem be li Der weþ be yin pe þi ne dü þer a ma Der weþ 

bey de ab la sý ný çok u zak la ra, Cem be li’nin hük me de - 

me ye ce ði top rak la ra ta þý mýþ týr. Zor la da ol sa Bý nefþ 

ger de ðe gi rer Der weþ bey le ve bir yýl son ra bir o ðul - 

la rý o lur. Bý nefþ oð lu nun is mi ni Cem be li ko yar. Cem - 

be li a tý ný, ký lý cý ný, ha ne le ri ni a lýr ve Kö roð lu mi sa li 

yol la ra ko yu lur, aþ ký nýn pe þi ne dü þer. Der ken bir gün 

bir sü rü ye rast lar ve ço ba na bu sü rü nün ki min ol du - 

ðu nu so rar. Ço ban Der weþ be yin ol du ðu nu söy le yin - 

ce Cem be li ço ba na a tý ný, ký lý cý ný el bi se le ri ni vs. ve - 

rip, ken di si nin de Ku la rý ný (ço ban giy si si) ver me si ni 

tek lif e der. Ço ban bu ca zip tek li fi on tak la a tar ca sý na 

ka bul e der ve a tý, ký lý cý ve pa ha lý giy si le ri a lýp gi der. 

Cem be li de Der weþ’in ço ba ný o lur. Er te si gün öð len - 

le yin Be ri van lar (süt sa ðan ka dýn lar) Be ri ye (süt sað - 

ma ya) gel dik le rin de Bý nef þin hiz met çi si kýz Cem be - 

li’ye vu ru lur ve gi dip bu nu Bý nefþ le pay la þýr, ço ba ný 

met he de e de bi ti re mez. Me rak la nan Bý nefþ o med he - 

di lip de bi ti ri le me yen ço ba ný gör mek i çin ken di si de 

Be ri van ba þý o la rak be ri ye gi der. 

Bi nefþ ço ban ký lý ðýn da ki Cem be li’yi ilk ba kýþ ta 

tam çý ka ra ma sa da o na çok ben ze di ði ni dü þü nür. Az 

son ra sü rü et ra fýn da ge zer ken e ði len Cem be li’nin be - 

lin de sak lý o lan al týn kab za lý han çe ri ne gö zü i li þin ce 

þüp he si ke sin bir yar gý ya dö nü þür. Göz le ri ne i na na - 

maz. Cem be li’nin ar týk ken di si ni u nut tu ðu nu dü þü nü - 

yor du oy sa. Fa kat Cem be li o nun aþ ký uð ru na bü yük 

Hak ka ri mir li ði nin oð lu ol ma yý bý ra kýp ço ban ký lý ðýn - 

da bir ya þa ma ra zý o la rak yol la ra düþ müþ tür. Bir kaç 

gün öy le ge çer, ko nu þur plan la rý ný ya par lar. Bi nefþ 

Cem be li’ye der ki, “sen ken di ni has ta lý ða vur. Ço ban - 

lýk ku la vý ný ba na ver sü rü yü gü de yim ve þu kar þý da ki 

köy lü nün ya ný na va rýp di ye yim, “Ey köy lü koþ Der - 

weþ be ye de ço ba nýn has ta lan mýþ. Bý nefþ ço ban lýk 

ya pý yor a ce le gel me ni is te miþ” Pla ný ay nen uy gu lar - 

lar. Der weþ gel di ðin de Bý nefþ çok ký zar, “u tan mý yor 

mu sun be ni ço ban ya pý yor sun” der. Der weþ ço ba nýn 

ye ri ne o ge ce ço ban lý ðý Bý nefþ ten dev ra lýr ve “has ta 

ço ban” i le Bý nefþ e ve doð ru yo la lýr lar. Der weþ o ge - 

ce sü rü yü gü de dur sun bi zim ço ban Cem be li i le Bý -

nefþ fe lek ten bir ge ce ça lar lar. Son ra ay ný ge ce nin sa - 

ba hý na doð ru Bý nefþ be þik te að la yan kü çük Cem be li - 

ye son sü tü nü em zi rir ve gön lü nün sul ta ný bi ri cik aþ - 

ký bü yük Cem be li i le ge ce nin ka ran lý ðý na ka rý þa rak 

yol a lýr lar. E ve ge len Der weþ o la yý an lar ve peþ le ri ne 

dü þer ya rý yol da yi ne on la rý ya ka lar. A ma Cem be li 

Der weþ’i bi le ðin den sý ký ya ka lar ve o nu et ki siz leþ ti - 

rir. Der weþ Cem be li’nin yi ðit li ði ne tes lim o la rak Bý - 

nefþ’ten vaz ge çer ve i ki si ne mut lu luk lar di ler. 

Ker (Sa ðýr) û Ku lýk (Se ken-to pal) 

Da yý-ye ðen, am ca-ye ðen, Kürt-A rap i liþ ki le riy le 

ö rü lü, aþ ký da i çe ren a ma te mel te ma sý yi ðit lik-cen ga - 

ver lik ve bi rey sel kah ra man lýk, gö zü pek lik o lan bir 

des tan dýr. Ker i le Ku lýk i ki ba þeð mez yi ðit kar deþ tir. 

Ba ba la rý ö lür, am ca la rý Ö mer a ða de de le ri o lan A rap 

Gêsan a þi re ti nin be yi nin Blêcan a dýn da ki ef sa ne vi a - 

tý ný ge ti re cek yi ði de kýz Gül çin’i ve re ce ði ni i lan e der. 

Kim se bu na ce sa ret e dip Gul çin’in e lin den kah ve fin - 

ca ný ný a la maz. Ker bi le üç gün dür al ma ya ce sa ret e - 

de me miþ. Ku lýk fin ca ný a lýp bir yu dum da i çer ve ye - 

re çar par, par ça la rý Ö mer a ða nýn ü ze ri ne sýç ra týr. Gi - 

der So sýk a dýn da ki a tý ný a lýr ve yýl lar dýr tel le ri ne do - 

kun ma dý ðý sa zý ný a lýr, sa zý a lýr ken a na sý Werdê (A - 

rap ça da gül) i þin cid di ye ti ni an lar. “Oð lum” der, 

“Da yý la rýn la sa vaþ ma ya git me. Her bi ri ha va da a dam 

vu ran cen ga ver ler dir, ba þe de mez sin. Ye di da yýn var. 

E ðer öl dür sen de ba ri bi ri ni so yun sür me si i çin bý - 

rak”. Ku lýk yo la ko yu lur gi der Ha bur’un ký yý sýn da 

giz li den a tý bu lur ve a ta ba kan kýz-se yis ten a tý a lýr. A - 

ma bu nu gu ru ru na ye di re mez. “E ðer bu þe kil de a tý 

gö tü rür sem, am cam di ye cek ki (bir kurt da bir sü rü - 

den bir ko yu nu ka par, yi ðit lik bu nun ne re sin de” di ye 

dü þü nüp a tý tek rar ký za ve rir ve git o la yý da yý la rý na 

an lat ve bu a tý a la ca ðý mý söy le” der. Kýz a tý gö tü rür ve 

o la yý ol du ðu gi bi an la týr. Son ra Ku lýk ge ce le yin o ba - 

nýn i çi ne sý zar. A týn bu lun du ðu a hý rýn ki li di ni o ba be - 

yi nin ký zý nýn ba þu cun dan a lýr ve Blêcana bi rer hay ký - 

rýp na ra a ta rak çý kar gi der. Ku lýk’ýn da yý la rý pe þi ne 

dü þer, fa kat ka der Ku lýk’e kö tü bir að ör müþ tür. Eþ siz 

a tý So sý kýn kar ný þiþ miþ, a yak la rý a ðýr laþ mýþ,. Don ki - 

þot’un Ro si nan te si ne dö nüþ müþ tür. Se bep, a týn yor - 

gun ken te miz ol ma yan su yu faz la iç miþ ol ma sý dýr. 

Da yý lar Ku lý ki kö tü a nýn da ya ka lar lar ve pa ram par ça 

e der ler a ma Ku lýk öl mez, ya ra lý ka lýr. So sýk kan re - 

van i çin de e ve yol a lýr. E ve var dý ðýn da Ker i le a na sý 

Wer de i þin ve ha me ti ni an lar lar. Ker ken di a tý na, 

Hem da na bi ner ve gi der Ku lý ki ya ra lý ha liy le bir a ða - 

ca yas lan mýþ bu lur. Ku lý ki a lýr, yük sek bir ye re bý ra - 

kýr ve “kar de þi ni sey rey le bak se nin in ti ka mý ný na sýl 

a la cak, kim se ni bu ha le ge tir diy se söy le” der. Ker o - 

ba ya i ner, dü ðün var dýr o ba da. Ku lýk ba ðý rýr “Mi rin 

oð lu” der. Ker ka fa sý ný ke ser. Ku lýk “Mir” der Ker o - 

102 

nun ki ni de vu rur. Bu þe kil de Ku lý kýn söy le di ði her ke - 

si öl dü rür. Son ra Ku lý kýn ya ný na ge lir. Ku lýk der ki 

“So sý ký et ra fým da dön der” Ker So sý kýn yu la rýn dan tu - 

tar ve et ra fýn da dön de rir. Ku lýk bir ký lýç dar be siy le 

So sý ki i ki ye bö ler. Ker bu na þa þý rýr ve ne de ni ni so rar. 

Ku lik “bir na mert bir gün o na bin sey di di ye cek ti ki, 

bu a týn sü va ri si de mek ki cen ga ver de ðil miþ ki öl - 

müþ tür” Ku lý ki o ha liy le kö ye ge ti rir ler ve Ku lik son 

ne fe si ni ve rir ken am ca sý Ö mer a ða nýn ký zýy la e le le 

tu tu þur. Böy le ce þar tý ný ye ri ne ta ma men ge tir miþ o - 

lur. Ku lýk ö lün ce Ker Gül cin’i al mak is ter Ö mer a ða 

ver mek is te me se de zor la a lýr. Bu ra da yi ðit li ðe ve ri - 

len ö ne me da ir, Ku lý kýn o kan re van i çin de e ce le gi - 

der ken ki ha liy le e ve ge ti ri li þi sý ra sýn da a na nýn ser gi - 

le di ði ta výr il ginç tir. Da yý la rýy la sa va þan ve ö len oð - 

lu na a ðýt ya kan bir a na ge nel de bek le nir. A ma ha yýr, 

a na sý Werdê so rar “Blêcaný yi ðit çe mi ge tir di” Ker, 

“E vet a na. Kar de þim ö lüm dar be si ni al mýþ a ma me - 

rak et me yi ðit çe a lýp ge tir di ve sa vaþ tý” der. A na sý, 

“öy ley se oð lum, ö nem li de ðil (kar de þi nin öl me si) e - 

ðer þe re fiy ley se he sa bet ki a yak ka bý mýz dan bir çi vi 

düþ müþ tür” der. 

Kürt le rin des tan la rý a dý al týn da ka le me al ma ya 

ça lýþ tý ðým ve e lim den gel dik çe ký sa bir ö zet ver me ye 

ça lýþ tý ðým bu des tan la rýn he men hep si nin, ez gi li, ka - 

fi ye li, þi ir sel an la tý mý var dýr ve ço ðu Deng bej ler ce 

(Kla sik Kürt ez gi si nin sa nat çý la rý) söz lü o la rak an la - 

tý la gel miþ tir. Gü nü müz de can lý lý ðýn dan hiç bir þey 

kay bet me miþ ler dir. An cak þu nok ta yý da be lirt me li - 

yim ki bun la rýn dý þýn da yüz ler ce des tan ni te li ðin de 

ký lam bu lun mak ta dýr. Her bi ri as lýn da bi rer des tan dýr. 

Fa kat a ra da ki fark, bu ký lam la rýn tü mü, bu des tan lar 

gi bi ko lek tif bir de ðe re dö nüþ me miþ ve ta nýn ma mýþ 

ol ma sý dýr. Yi ne söz ko nu su ký lam la rýn ço ðu nun, o lay 

ve ta ri hi nin ya kýn dö ne me da ha bi li nir dö ne me a it ol - 

ma sý dýr. Öy le ký lam lar var dýr ki ner dey se bu des tan - 

lar ka dar Kürt ler a ra sýn da ya yýl mýþ ve bi lin mek te dir. 

Me se la Emê Gozê (Go ze nin Oð lu Emê), Çemê Çe - 

telê (Çe tel neh ri) E liyê De mam Beyê (De ma ni Be yi 

A li) Seyrî û Elyê Ma med (Sey re ve Ma me din Oð lu 

A li) gi bi da ha bir ço ðu nu say mak müm kün dür. 

Bu yüz den her ne ka dar bu des tan la rý say dým sa 

da, Kürt söz lü e de bi ya tý ve des ta ný ný tam an la mýy la 

öð ren mek is te yen le re bu klam la rý da din le me le ri ni ö - 

nem le tav si ye et me li yim. Re sim an cak bun la rý da 

din le dik çe ye ri ne o tu ra cak týr. Ay rý ca söz ko nu su ö zet - 

le me ye ça lýþ tý ðým des tan la rý o ku mak la a lý na cak ta dýn 

bu ö zet ten kat be kat faz la o la ca ðý ný fa kat bun la rý üs tat 

deng bej le rin o ya nýk se sin den din le me nin se da ha da 

faz la mest e di ci, ba zen ci ðer ya ký cý, ba zen dü þün dü - 

rü cü, ba zen gül dü rü cü, i na nýl maz et ki si nin ol du ðu - 

nun al tý ný çi ze rek be lirt me li yim. 


DOÐ BÜ YÜ VE ÖL 

HEP SÝ BU ÝÞ TE 

Ken di mi çok yal nýz his se di yo rum. Üz gün, kim se - 

siz... Bir þey ek sik san ki ve o nun ne ol du ðu nu bu la mý - 

yo rum. Kim bi lir bel ki bul sam her þey yo lu na gi re cek a - 

ma ol mu yor iþ te... Ve ben git tik çe yal nýz la þý yo rum. 

Mo no ton bir ha yat ya þý yo rum. Ev ve o kul a ra sýn - 

da me kik do ku yo rum. Sos yal fa a li yet de sen fýr sat bul - 

duk ça. Çün kü her ge çen gün a ðýr la þan bir ders prog ra - 

mý, hat ta ken di me bi le za man a yý ra mý yo rum ba zen... 

Çok kö tü bir þey bu ya þa dý ðým... Bi ze o ka dar a ðýr þey - 

ler yük le yip son ra kar þý mý za geçip bi zi a zar la ma la rý... 

Bun la rý kabullenmemek bir suç muþ gi bi üs te lik... 

Ge çen ho ca nýn bi ri bü tün sý ný fý a zar la dý. Ney miþ 

sý nýf ta ki her kes sý ra dan mýþ, hiç kim se ya ra tý cý de ðil - 

miþ... “Her kes bir kaç sa ni ye i çin de ar ka ar ka ya ön ce ev, 

ba lýk, bar dak, in san, ba lon ve mum çiz sin” de di. Sý nýf - 

ta çi zi len bar dak la rýn ge ne li çay bar da ðý, in sa nýn ge ne - 

li çöp a dam. 

O an da þun lar geç ti ak lým dan. San ki bi zi yýl lar dýr 

sý ra dan laþ týr ma ya, dü þün ce le ri mi ze en gel ol ma ya, sus - 

tu r ma ya, ken di mi zi i fa de et me mize en gel ol anlar 

kendileri değilmiş gibi. Bu san ki bi zim ha ta mýz mýþ gi - 

bi. 

E vet, en bü yük ha ta bi zim bun la ra kar þý çýk ma yýp, 

bir i ki de ne me den son ra pes et me miz. A ma yok ar týk ne 

bu sis te mi ne de o nun ge tir di ði þey le ri is te mi yo rum ar - 

týk. 

Za ma nýn ço ðu nu ders ça lý þa rak ge çir ki, ya þa dý ðýn 

yer de, ül ke de, dün ya da ne ler ol du ðu nu bil me. On la rý 

dü þün me, sor gu la ma, bun lar ne den böy le o lu yor, biz 

bun la rý na sýl de ðiþ ti re bi li riz di ye ka fa yor ma - ký sa ca sý 

ot gi bi ya þa- Doð, bü yü ve öl... Hep si bu iþ te... 

A i len le bir lik te ya þa a ma on lar la ko nu þa ca ðýn, 

pay la þa ca ðýn bir þey ol ma sýn. Ço cuk lar ders le ri nin ba - 

þýn dan, an ne ev iþ le rin den son ra iz le di ði di zi le rin ba þýn - 

dan, ba ba i se iþ ten son ra ta kip et ti ði maç la rýn ba þýn dan 

kalk ma sýn. (Siz ler bun la rý hiç sor gu la ma yýn çün kü on - 

lar si zin na sýl ya þa ma nýz ge rek ti ði ni had din den faz la 

dü þü nü yor.) 

Ha bu a ra da bu genç li ðin ders ler den son ra en bü - 

yük der di “söz de sev gi li le ri”… ilk gün ta nýþ týk la rý, i - 

kin ci gün sev gi li ol duk la rý, ü çün cü gün ay rýl dýk la rý, 

dör dün cü gün ay rý lýk kriz le ri ve be þin ci gün ye ni bir 

sev gi li... 

OKURLARDAN 


El bet te bun da, genç le rin TV’lerde gör dü ðü o gös - 

te riþ li ha ya tlar, yoz lu ðun, ken di ni bil mez li ðin çok et ki - 

si var. Bu nu da na sýl be nim si yor genç le ri miz. San ki 

gör dük le ri her þey ger çek miþ gi bi. 

Þu a çýk ça gö rü lü yor ki; ön ce ken di ni ta ný ma yan, 

ne den ya þa dý ðý ný bil me yen, baþ ta ken di ni tü ke ten, son - 

ra a i le i liþ ki le ri ni, son ra çý ka ra da ya lý söz de ar ka daþ lýk - 

la rý ve baþ ta sev gi ol mak ü ze re, say gý, gü ven ve hoþ gö - 

rü gi bi bir çok duy gu yu tü ke ti yor lar, tü ket me le ri ne i zin 

ve ri yor lar... Bu nun be de li ni de bo þa geç miþ ya þam la - 

rýy la ö dü yor lar, ço ðu za man, far kýn da bi le ol ma dan 

çün kü bu sis tem za ten on la rýn na sýl ya þa ma sý ge rek ti ði - 

ni, hat ta na sýl ö le cek le ri ni bi le on la rýn ye ri ne dü þü nü - 

yor... On la rýn ya pa ca ðý tek þey bu na uy mak... Doð, bü - 

yü ve öl... Hep si bu iþ te... 

Doð... Bü yü… Hiç bir þey dü þün me den ve sor gu la - 

ma dan öl... Bu ya þa mý bo þa ya þa dý ðý ný bi le bil me den. 

Hep si bu iþ te... Bu nu yaz dýk tan son ra an la dým ek sik þe - 

yi ve kay be de cek bir da ki ka bi le yok ar týk.!!! 

Es ki þe hir’den 

Sev gi De niz 

FÝ LÝS TÝN LÝ KÜ ÇÜK BÝR KIZ 

Fi lis tin li 

Kü çük bir kýz 

Aç lýk tan ö le cek ne re dey se. 

Ü ze rin de gi ye cek el bi se si yok. 

A ma ken di si ne gü ve ni var. 

Top ra ðý ný Ýs ra il’e ver mek is te mi yor; 

ver me ye cek. 

Ýs ra il ba ba sý ný, an ne si ni öl dür me sin di ye 

sa va þa cak, 

Ye ne cek. 

Çün kü ken di si ne gü ve ni yor… 

Antep’ten 

Ce ren Ber fin DE MÝR

SER PÝL’EN YA ÞAM LA RA 

Tür kü söy le yen zin dan la ra þi ir… 

So ðuk tu… 

Ü þü yor du… 

Tit rek ve in ce du dak la rýy la 

Gü lüm sü yor du… 

O öl me di di yor du… 

O nu öl dü re me di niz di ye hay ký rý yor du. 

So ðuk tu… 

Fýr tý nay dý… 

Yol da þý bir a dým i ler de 

Kan lar i çin de ya tý yor du, 

Yü re ði a cý yor du 

Çýð lýk çýð lý ðay dý. 

Yi ne de güç lü du ru yor du 

Yi ne de dim dik a yak tay dý 

So nu na ka dar di re ne cek ti 

Ya þa ya cak tý 

Mü ca de le si ne de vam e de cek ti. 

Bu kah pe kur þun lar la öl me di kim se 

Öl dü re me di ler kim se yi… 

So ðuk tu… 

Tit ri yor du… 

Öz gür lük… di ye hay ký rýr ken 

Bir e li yum ruk ha lin de 

Bir ses duy du, 

Bir sý cak lýk his set ti yü re ðin de… 

Göz le ri a ðýr laþ tý 

Et ra fý ka rar dý 

Gö re mez ol du 

O da ar ka da þý gi bi 

Son suz lu ða yol al dý… 

So ðuk tu… 

Fýr tý nay dý… 

Et raf ta kö pek ses le ri 

Bu ses ler sus tu ra ma dý hiç bir za man 

Yü re ði, öz gür lük… di ye hay ký ran gü ver cin le ri 

Ve sus tu ra ma ya cak ta 

Bu mü ca de le i çin 

Çýr pý nan yü rek le ri… 

An tep’ten 

De niz De mir 

* Bu şiiri Gebze M Tipi Zindanı’ndaki Devrimci 

Tutsak Serpil Kaplan ve yanındaki devrimci 

kadın tutsaklar için kaleme aldım. 

104 

Ne Yap ma lý? 

Ya zýk, ken di ya lan la rý mý za kan dýk ta rih bo yun ca. Hep 

ken di mi zi kan dýr dýk, sa vaþ lar çý kar dýk, bir bi ri mi zi öl dür - 

dük ya þa mak i çin ve son ra he pi miz öl dük. Hiç bir þey an - 

lat ma dýk ve hiç bir þey an la ma dýk. Çün kü da va mýz baþ kay - 

dý. A pýþ a ra sýn dan bak týk ha ya ta göz le ri miz den yok sun, 

ger çek le ri gö re bil mek i çin. Ku lak la rý mýz sa ðýr dý her a tý lan 

kur þun i çin. 

Gü neþ en gü zel ý þýn la rý ný yan sý tý yor dün ya ya. Ge ce le - 

ri yýl dýz la rý ay dýn la tý yor, gün düz le ri yer yü zü nü. Bat ma sýy - 

la doð ma sý dün ya ya fark lý renk ler su nu yor. Za man çi zel - 

ge si ni gü neþ le yap týk. Yað mur yað dý, gü neþ bu lut la rýn ar - 

ka sý na sý ðýn dý. Sý cak ta ý sý nan top rak yað mur ya ðýn ca çi çek 

aç tý, ye þi le bo yan dý, to hum lar fi liz len di. Dün ya gö re vi ni 

ya pý yor du. A ma fi zik sel o la rak ba na ben ze yen ler e lin den 

ge le ni ya pý yor du ha ya tý kir let mek i çin. Dün ya i yi i se in - 

san lar kö tüy dü. Ka nun buy du: Ý yi kar þý sýn da mut la ka kö tü 

ol ma lýy dý. Kav ram la rý an la ya bil mek i çin zýt lýk lar çok ö - 

nem liy di. 

Ne ya pa ca ðýz pe ki? Ne re sin de ol ma mýz ge re ki yor? Ý - 

yi nin ya nýn da mý, kö tü nün ya nýn da mý? Bi raz ha yal kur - 

dum. Her þey i yi ol say dý… Ak lým al mý yor böy le bir þe yi. 

O za man i yi de ol maz dý. Sis te mi ol du ðu gi bi mi ka bul e - 

de lim? Sý ra dan la þý rýz, ez be re o lur ha yat. 

Ne yap ma lý yýz o za man? Dü þün me li yiz. Dü þü ne rek 

ha re ket et me li ve sis te mi çöz mek i çin gay ret sar fet me li yiz. 

Son Söz 

Re cep A DI BEL LÝ 

Boðazýndan lýkýr lýkýr geçen 

Þu suyun kýymetini bil 

Nedir ki bu mavilik deme 

Pencereden görebildiðin kadar 

Göðün kýymetini bil 

Kýymetini bil çiçek açmýþ bademin 

Güneþli odanýn çamurlu sokaðýn 

Beyazýn siyahýn yeþilin 

Pembenin kýymetini bil 

Dirilik öyle bir þey yürekte 

Sevinçle çýrpýnýr 

Kavak yelleri eser insanýn baþýnda 

Ýnsanoðlu kýzar öfkelenir savaþýr 

Halk için giriþilen savaþta 

O korkulu sevincin 

Öfkenin kýymetini bil 

Bil ki bu 

Budur iþte 

Güneþ yalnýz dirileri ýsýtýr 

Güneþin kýymetini bil. 

Ronya Yıldız 


Tüyaptan Kareler 

Ge çen yýl ol du ðu gi bi bu yýl da TÜ YAP ki tap fu a rýn da ki ye ri mi zi al dýk.bu kez 

Er gül Çi çek ler’in ki ta bý nýn ya ný na, Ru han Mav ruk’un Is sýz A da ve Sa vaþ 

Zýrh lý sý ki ta bý ný da ek le miþ tik. Fu a ra hýz la ye tiþ ti ri len ki tap i çin bir de fu ar 

kap sa mýn da im za gü nü dü zen le dik. Ay rý ca Þa ir A ti la O ðuz Bel ge Ya yýn la rý ta ra fýn - 

dan çý ka rý lan Li rik Ký yý lar ad lý þi ir ki ta bý ný im za la mak ü ze re, ay ný gün stan dý mýz da 

yer al dý. 

Ön ce ki yýl ol du ðu gi bi bu yý lda stan dý mýz bü yük bir il giy le kar þý lan dý. Genç, 

yaþ lý, ço cuk de me den ya þa dığımız il gi bi ze bir kez da ha bu top rak lar da ne ka dar 

kök lü bir geç mi þe sa hip ol du ðu mu zu gös ter di. He nüz o ku ma yaz ma bil me yen ço - 

cuk la rý mýz da hi De niz le ri, Che le ri ta ný yor, o nun fo toð raf la rý na, ki tap la rý na yö ne li - 

yor du. He le De niz’in res mi ni gö rür gör mez göz le rin den yaþ lar bo þa nan Göl cük lü 

dos tu mu zu as la u nut ma ya ca ðýz. 

Stan dý mý zýn ö nü ol du ðu ka dar ar ka sý da zi ya ret çi a ký ný na uð ra dý der sek ya lan 

ol maz. Ki tap lar la bu luþ ma ya ge len dost la rý mýz bi zi yal nýz bý rak ma mýþ tý. Her ge len 

dos tu mu za su na cak bir sý cak ça yý mýz var dý. On ca ça lýþ ma nýn ar dýn dan a töl ye den çý - 

kýp ge len, “bu kez de ken di miz i çin ça lý þa lým” di ye rek, bi zim le bir lik te bro þür kat - 

la yan iþ çi ar ka daþ la rý mý zý u nut ma ya ca ðýz. 

Ye ni ü re tim le ri miz ve ye ni ki tap la rý mýz la 27. TÜ YAP Ki tap Fu a rýn da bu luþ mak 

di le ðiy le… 


Şiirlerimiz Rasim Oktar için 

7 E kim pa zar gü nü A yý þý ðý Sa nat Mer ke zin de þi - 

ir a töl ye si o la rak bir et kin lik dü zen le dik. Bu et kin lik 

hem þi ir a töl ye si nin ye ni dö nem a çý lýþ et kin li ði, hem 

de Ra sim Ok tar’ý an ma et kin li ði i di. Ra sim i çin bir 

et kin lik ya pý lýr da Ay nil a nýl maz mý hiç! 

“Ve ö lür sem a pan sýz bir nok ta da bu sev da nýn 

yo lun da 

Ne do ya rým ya þa ma ya 

Ne de in san ol ma kav ga sý na,” di yor du Ra sim 

“Ö lür sem” ad lý þi i rin de... Ger çek ten de do ya ma dan 

kav ga ya ay rýl dý lar a ra mýz dan... 

“Ýþ te çal gý cý nýn þeh vet li týl sý mýn da sýn 

iþ te yað mur al týn da bir ça dýr da sýn 

iþ te bir den bi re ve ha zýr lýk sýz 

ö lü me mer ha ba da sýn. 

Mer ha ba... mer ha ba... mer ha ba...” 

Mer ha ba Ay nil ve Ra sim yol daþ lar... 

Üç ka fa dar dý on lar... Ay nil, Ra sim ve E kin Su... 

Ra sim ba kýn na sýl an la tý yor bir þi i rin de ken di ni ve 

sev di ði i ki var lý ðý... 

Üç Kafadara Selam 

Ço cuk lu ðun da DMO’yu so yar, 

yal dýz lý a hi ze taþ la rý ný yo lar 

gü de ri giy si le re ji let a tar dý. 

Ço cuk lu ðun da a ðaç la rýn 

ký rýl ma nok ta la rý na týr ma nýr 

düþ ma na tu zak lar ha zýr lar dý. 

On lar i ki ka fa dar dý, 

son ra üç ol du lar 

bi ri þim di be be ði ni ma ma lar 

bi ri dev ri me ya þar 

ü çün cü süy le dev rim ci lik 

u zak sa da lar 

yü rek le rin de o nul maz is yan ya tar. 

106 

Yü re ðin de o nul maz is yan ya tan Ra sim, 18 Mart 

1964 yý lýn da Ma ni sa’nýn A la þe hir il çe sin de doð du. E - 

ði ti mi ni ü ni ver si te ye ka dar Ça nak ka le’de sür dür dü, 

ar dýn dan Kas ta mo nu’da ü ni ver si te yýl la rý baþ la dý. Ý ki 

yýl lýk Ýn þa at Yük sek O ku lu nu bi ti re me den son ra Ça - 

nak ka le’ye dö nüp, ba ba sý na a it o lan e lekt ro nik iþ let - 

me sin de ça lýþ ma ya baþ la dý. 

As ker den dön dük ten son ra, ü ni ver si te yýl la rýn da 

ta nýþ tý ðý Ay nil i le ev len di. 18 Ni san 1993’te gü zel ler 

gü ze li E kin Su ya þa ma mer ha ba de di. 

Si ya sal mü ca de le ye de bu sü reç te ka tý lan Ok tar 

a i le si, Ça nak ka le hal ký na mü ca de le ci bir ya þa mýn na - 

sýl ol ma sý ge rek ti ði ni gös ter me ye ça lýþ tý lar. Ra sim bir 

dö nem üst üs te Ça nak ka le ÝHD baþ kan lý ðý ný, Ay nil i - 

se u zun bir uð raþ tan son ra Ça nak ka le Tüm Bel-Sen 

þu be baþ kan lý ðý ný üst len di ler. 1993’ten 23 Ey lül 

1996’da a ra mýz dan ay rýl ma la rý na ka dar Ça nak ka le 

hal ký nýn mi li tan ko mü nist ön der le ri ol du lar. 

Ay nil ve Ra sim i çin ha zýr la dý ðý mýz et kin lik sa at 

14.00’de say gý du ru þu i le baþ la dý. Kür sü on la rý ta ný - 

yan la ra bý ra kýl dý. Ve fa Ser dar, on la rý Ça nak ka le ce za - 

e vin de, on la ra da ir an la tý lan lar dan ta ný dý ðý ný söy le di. 

Çev re le ri ne kar þý çok du yar lý ol duk la rý ný an lat tý. Ra - 

sim Ok tar Ça nak ka le ÝHD baþ ka ný o la rak, ce za e vin - 

de ki dev rim ci tut sak la rý zi ya re te gi dip gel mek te dir. 

Dev rim ci tut sak la rýn i da rey le so run la rý ný çö ze bil mek 

ve ih ti yaç la rý ný gi der mek i çin e lin den ge le ni yap mak - 

ta dýr. Sa de ce ken di yol daþ la rý nýn de ðil tüm tut sak la - 

rýn so run la rýy la il gi le nir. Hep siy le soh bet e der, en az 

za ma ný ken di yol daþ la rý na a yý rýr. Tut sak la rýn bir sý - 

kýn tý sý mý var yü re ði in san sev gi siy le do lu o lan Ra sim 

he men o ra da dýr. Ve fa Ser dar ko nuþ ma sý ný bi tir dik ten 

son ra þi ir a töl ye sin den þa ir Ru han Mav ruk Ra sim 

Ok tar’ýn “Bir Kav ga dýr Ya þa mak” ad lý þi ir ki ta býn dan 

“Yok” ve “Ya ban cý” þi ir le ri ni o ku du. 

Þi ir a töl ye sin de ki ar ka daþ lar Ra sim’in þi ir le rin - 

den o ku ma ya de vam et ti ler. Þi ir a ra la rýn da Ay nil ve 

Ra sim’le il gi li bir þey ler an la týl ma ya de vam e dil di. 

Tüm Bel-Sen Ça nak ka le þu be baþ ka ný o lan Ay nil Ok - 

tar be le di ye ho par lö rün den Ça nak ka le hal ký ný 96 Ö - 

lüm O ru cu ey lem ci si Ay çe Ý dil Erk men’in ce na ze tö - 

re ni ne da vet et miþ tir. Yap tý ðý bu çað rý dan do la yý bir 

ay Sa kar ya ce za e vin de tu tuk lu kal mýþ tý Ay nil. Ya pý - 

lan bu dost luk ve da ya nýþ ma ör ne ði an la týl dý. Ay nil 

ve Ra sim i le il gi li çe þit li ki þi le rin yaz dýk la rý da o kun - 

du. Bun lar dan bi ri si ü ni ver si te ho ca la rý ve ay ný za - 

man da Ra sim’in ev ar ka da þý Er tan Kýl cý gil’e a it: “Yer 

Kas ta mo nu. Gö zün de ki ý þýl tý yý ve pý rýl tý yý seç ti ði niz 


ir öð ren ci niz le ay ný e vi pay laþ mak i çin gi ri þim de bu lu nu yor su nuz. ‘Ra sim, 

be ni mi sa fir ha ne de ra hat bý rak mý yor lar, si zin ev de ka la ca ðým, uy gun mu?’ 

de diğim za man, ‘ta bi ho cam ne de mek?’ di yor. ‘Yal nýz bir ri cam var. Be nim 

siz le kal dý ðý mý ar ka daþ la rý nýz da hi bil me ye cek, hem si zin i çin i yi ol maz, hem 

de be nim i çin. Öð ren ci siy le ka lý yor de dirt mek be nim i çin i yi ol maz, ho ca sýy - 

la ka lý yor de dirt mek de si zin i çin i yi ol maz. Böy le bir ký sýt la ma ve ya sak lan - 

ma ya kat la na bi lir mi si niz?’ di yo rum, yi ne bü yük bir mem nu ni yet gös te ri - 

yor...” 

Prog ra mýn ge nel a ký þý ný dü zen le yen ve su nu mu nu ya pan Son gül Yü cel; 

Ra sim’in ba ba sý na yaz dý ðý va si ye ti o ku du: “Ba ba cý ðým... Her kes ken di dün - 

ya sýn dan sey re der! Do ðal dýr ve ya dýr ga ya cak bir þey yok tur. Bi rey han gi kat - 

ma nýn ya da e ko no mik ve sos yal du ru mun me ka nýn day sa o ra dan yo rum la ma - 

ya ça lý þýr dün ya yý ve ya þa mý. 

An cak ko mü nist bi lin ci-doð ru ve ka tý þýk sýz-iç sel leþ ti ren bi rey ler o an da - 

ki du rum la rý nýn dý þýn da her za man i de o lo ji le ri nin pers pek ti fiy le yo ru ma u la - 

þýr ve ya rýn la rý ný ya ra ta bi lir ler. 

(......) 

“Bu çað ve bu sü reç te biz böy le bi çim len dik. Ki þi li ði miz-ki þi li ðim bu 

coð raf ya nýn tüm ger çek li ðin de il le de i nat sos ya lizm de bi çim len di. Ve on ca 

in san dan ay rý ya ný mýz uz laþ ma sýz-ta viz siz ký výrt ma dan il le de sa va þa rak kur - 

tu lu þun var lý ðý na i nan dýk. Ve du rum ve biz böy le o lun ca da, en a cý ve zor be - 

del le ri ya þa mak bi ze o nur ol mak ta. 

Si zi ko mü nist bi lin ci min ve yü re ði min i nat çý gü zel li ðiy le sev mek te yim. 

En o nur lu su ya þa mak de nen se rü ven de i nan dýk la rýn ca ya þa mak ve sü re ce ta - 

bi de ðil, de ðiþ tir mek i çin sa vaþ mak.” 

Et kin li ðin i ler le yen da ki ka la rýn da þi ir a töl ye si ne i sim ö ne ri le ri ol du. Bir 

yýl dýr ça lýþ ma la rý ný sür dü ren þi ir a töl ye miz i çin bir i sim be lir le me miþ tik. Ö - 

zel lik le i ki i sim ü ze rin de du rul du. Ra sim Ok tar Þi ir A töl ye si ve E kin Su Þi ir 

A töl ye si. Þi ir a töl ye si nin ve kit le nin ge nel e ði li mi ü ze ri ne þi ir a töl ye mi zin is - 

mi “Ra sim Ok tar Þi ir A töl ye si” ol du. Di ðer A yý þý ðý sa nat mer kez le rin de ku - 

ru la cak þi ir a töl ye le rin den bi ri nin is mi nin de “E kin Su” ol ma sý yö nün de or tak 

gö rüþ bir li ði o luþ tu. Son o la rak mü zik gru bu muz E me ðe Ez gi de ez gi le ri ni 

Ra sim ve Ay nil i çin ses len dir di ler.... Ra sim Ok tar Þi ir A töl ye si nin ye ni et kin - 

lik le rin de bu luþ mak ü ze re et kin li ði mi zi bi ti rir ken, on lar dan er ken ay rýl ma nýn 

hüz nü var dý yü rek le ri miz de.. “Þi ar yü rür, Ber fin yü rür... /Bi zi bu dev rim gün - 


107

Ýz mir A yý þý ðý Sa nat Mer ke zi ti yat ro gru bu o la rak yak la þýk 2 yýl dýr fa a li yet gös - 

te ri yo ruz. Ki mi za man et kin lik te, ki mi za man mi ting de oy na dýk. Son o la rak da 

yak la þýk 3,5 ay da ha zýr la dý ðý mýz bir sah ne o yu nu var. 

Gru bu muz da ki o yun cu la rýn ço ðu iþ çi ol du ðu ve me sa - 

i sa at le ri bir bi ri ni tut ma dý ðý i çin o yu nun ha zýr lýk ça lýþ ma la rý ve pro va la rý san cý lý 

geç ti. A ma a zim le uð raþ týk, yýl ma dýk, bü tün o lum suz luk la ra çö züm ü ret me ye ça lýþ - 

týk ve so nun da nur to pu gi bi bir o yu nu muz ol du. 

Yak la þýk 45 da ki ka sü ren, tek per de lik “Car rar A na nýn Si lah la rý” ad lý Brecht o - 

yu nu nu seç me mi zin ba zý ne den le ri var dý: 

Ön ce lik le i çin den geç mek te ol du ðu muz sa vaþ ko þul la rý ný gör mez den gel me ye 

ça lý þan la ra, hiç bir þe ye ka rýþ ma ya rak, ta raf ol ma ya rak “te miz” kal ma ya, ken di ni ko - 

ru ma ya ça lý þan la ra ses len mek is te dik. “Hiç bir þey yap ma ya rak da bir þey yap mýþ o - 

lur su nuz” üs te lik fark et me den yap tý ðý nýz þey (as lýn da yap ma ya rak yap tý ðý nýz) si zin 

ve ya çev ren de ki le rin za rar gör me si ne yol a çar iþ te bu yüz den bir þey ler ya pýn, en a - 

zýn dan il gi duy ma ya baþ la yýn. 

Ýs pan ya’da ki fa þizm den yo la çý ka rak söy le mek is te di ði miz di ðer þey i se “fa - 

þizm sa de ce baþ kal dý ran la rý, si la ha sa rý lan la rý düþ man bel ler” man tý ðý nýn doð ru ol - 

ma dý ðý dýr. Da ha sý si lah sýz o lan la rý da ha ça buk yok e de bi le ce ði nin bir ger çek ol du - 

ðu dur. 

Ký sa ca o yu nun ko nu su na de ði ne lim yu ka rý da bah set tik le ri miz vü cut bul sun. O - 

yun bir ev de geç mek te dir. Car rar A na (Ka rar A na) ko ca sý ný Ýs pan ya’da ki iç sa vaþ - 

ta kay bet miþ bir ka dýn dýr. Ý ki oð lu var dýr ve sa vaþ de vam et mek te dir. A na tep ki sel 

dav ra nýr, o ðul la rý ný ö lüm den ko ru mak i çin on la rý cep he ye gön der mek is te mez. Ül - 

ke de aç lýk var dýr ve gý da ta þý yan ge mi le rin a yak lan ma o lan böl ge le re gi di þi en gel - 

len mek te dir. Bu or tam da a na bü yük oð lu nu ba lý ða gön de rir ve 15 ya þýn da ki kü çük 

oð lu nu da gö zü nün ö nün den a yýr maz. Sah ne ye gi ren di ðer ka rak ter ler a na nýn ak si - 

ne sa vaþ ma nýn ka çý nýl maz ol du ðu nu an lat ma ya ça lý þýr ve o yu nun çe liþ ki si be li rir. 

A na i nat çý dýr, an la mak is te mez, ge len le ri bir þe kil de gön de rir, bu þe kil de o ðul la rý na 

ko ru du ðu nu dü þü nür. Ba lý ða gi den bü yük o ðul fa þist ler ta ra fýn dan si lah sýz ol du ðu 

hal de ta ra na rak öl dü rü lür. A na a cý bir þe kil de geç te ol sa ar týk an la mýþ týr, fa þiz me 

kar þý sa vaþ mak ge re kir… 

Ýz mir A yý þý ðý Ti yat ro 

108 


Mart Ýþ çi Kül tür Der ne ði 

(Açıklama) 

Ke mal Pa þa hal ký 

Biz ler iþ çi yiz; 

Ge ce gün düz fab ri ka lar da, tar la lar da, or man lar da ça - 

lý þan... Sað lýk ve iþ gü ven li ðin den yok sun, hiç bir 

sos yal gü ven ce si ol ma dan bü yük ço ðun lu ðu sen di - 

ka sýz, si gor ta sýz bir þe kil de aç lýk sý ný rý nýn al týn da ça - 

lýþ tý rý lan, 

Biz ler iþ çi yiz; 

Ne ser ma ye miz, ne de ü re tim a ra cý mýz ken di mi ze a - 

it o lan... Ýþ gü cü müz, e mek gü cü müz le ça lý þýr, a lýn - 

te ri miz le ü re te rek ya þa ma ya ça lý þý rýz, 

Ya þa mak a ðýr bir yük ol muþ tur sýr tý mýz da ta þýn ma sý 

ge re ken, ta þý yo ruz. 

Ýþ çi ar ka daþ, 

Ü re ti le bi lir bü tün gü zel lik le rin ve zen gin lik le rin te - 

me lin de e mek var, e mek çi var. Biz va rýz, bi ziz ha ya - 

tý ü re ten, de mi ri de, kö mü rü de yer al týn dan çý ka ran, 

ta þý taþ üs tü ne ko yan da biz, fab ri ka la rý ku ran da bi - 

ziz. O fab ri ka lar da kö le lik ko þul la rýn da ça lý þan da 

bi ziz. Biz du rur sak ha yat du rur... 

Ke mal Pa þa hal ký 

Ýþ çi ar ka daþ, 

Biz ler de ði þik iþ kol la rýn dan iþ çi ler o la rak bir a ra ya 

gel dik. Ser ma ye e me ðin ö den me miþ, e mek ten ça lý - 

nan, gasp e di len ve bi rik ti ri len a na ma lý dýr de dik. Ve 

kö le ce ya þam ko þul la rý na dur de mek ve bu gi di þi de - 

ðiþ tir mek i çin bir der nek kur duk. Mart Ýþ çi Kül tür 

Der ne ði... A ma cý mýz ör güt len mek, bir lik ve da ya - 

nýþ ma i çin de in sa nýn in sa ný ez me di ði, sö mür me di ði, 

bir dün ya da ya þa mak... 

Ve Ke mal Pa þa’da ser ma ye dün ya sý a yak lan dý... 

Vay... 

Siz mi si niz es ki kö ye ye ni a det ge ti ren... 

Siz mi si niz iþ çi le ri bi linç len dir mek is te yen... 

Siz mi si niz bir a ra ya ge le lim ör güt le ne lim, ye ni bir 

dün ya ku ra lým di yen... 

Ký ya met kop tu... 

Pat ron lar ve on la rýn tem sil ci le ri, or du su, po li si a çýl - 

dý ðý mýz gün den bu gü ne ka dar, bas ký üs tü ne bas ký, 

teh dit üs tü ne teh dit ler sa vur du lar. 

Yýl ma dýk mü ca de le et tik. Bü tün bas ký la ra rað men 

di ren dik. 

Bak tý lar ki ye rel bas ký yet mi yor, top ye kün sal dý rý ya 

geç ti ler. 


11 A ra lýk 2007. Sa lý gü nü sa bah sa at al tý su la rýn da 

“de va sa bir o pe ras yon” ger çek leþ tir di ler. Va li si, kay - 

ma ka mý, em ni yet mü dü rüy le, Ýz mir’den gön de ri len 

bir bin ba þý nýn yö ne ti min de dört ay rý e ve ya pý lan 

bas kýn la ye di iþ çi ar ka da þý mý zý gö zal tý na al dý lar. 

Hep si de der nek yö ne ti ci si, ü ye si... 

Ke mal Pa þa nýn pa þa la rý, pat ron la rý de rin bir ah, iþ çi - 

le riy se de rin bir of çek ti ler... O pe ras yon ta mam lan - 

mýþ tý, i ki gün Jan dar ma ne za re tin de bas ký ve zul me 

uð ra yan iþ çi ler ev le rin den çað rý la rak ge tir ti len sav cý 

ve ha kim le sor gu la nan iþ çi ler, Ýz mir’den gö rüþ so ru - 

la rak ser best bý ra kýl mýþ lar dý. 

Ke mal pa þa hal ký, 

Ýþ çi ler, 

So nu cu baþ tan bel li bu A li Cen giz o yu nu nun an la mý 

ne dir? Bas ký, teh dit ve de þif re e de rek hu ku ken ya pa - 

ma dýk la rý ný fi i len yap mak de mok ra tik hak la rýn kul - 

la nýl ma sý ný en gel le mek, Mart Ýþ çi Kül tür Der ne ði ve 

yö ne ti ci le ri þah sýn da tüm Ke mal pa þa iþ çi le ri ne, e - 

mek çi le ri ne bir göz da ðý ver mek, “gö zü müz ü ze ri - 

niz de” de mek i çin... 

Pe ki bu nu ni çin ya pý yor lar? 

Hiç bir gü ven ce si ol ma dan aç lýk sý ný rý nýn al týn da kö - 

le ce ya þam ko þul la rý na mah kum e dil miþ mü ca de le 

bir li ði i çin de ol ma dan, ön cü süz, ör güt süz iþ çi le rin 

baþ kal dýr ma ma sý i çin... 

Öy le mi? 

Öy ley se iþ çi ler baþ kal dý ra lým, ba ka lým ve gö re lim. 

Ya ný ba þý nýz da sen di kal hak la rý i çin di re nen DÝ MES 

iþ çi le riy le bir lik te mü ca de le yi yük sel te lim. 

Öy ley se iþ çi ler, 

Sus mak yok, 

Ürk mek yok 

Kork mak, sin mek yok 

Öy ley se iþ çi ler baþ lar yu ka rý... 

Da ha yu ka rý, en yu ka rý... 

Ve hep bir lik te yü rü ye lim i le ri, da ha i le ri, en i le ri. 

Sý nýf sýz, sö mü rü süz, sý nýr sýz, sa vaþ sýz, öz gür ve 

mut lu bir dün ya öz le miy le hay ký ra lým. 

Ya þa sýn Ýþ çi le rin Mü ca de le Bir li ði 

Dün ya E me ðin O la cak 

Mart Ýþ çi Kül tür Der ne ði

Adana Ayışığı’nda 

Enver Gökçe 

Anması 

Eme ðin sa na tý ný ü re te rek, sý nýf lar sa va þý mýn da sa fý - 

ný e zi len e mek çi halk lar dan ya na be lir le yen ve bu 

u ður da bü yük be del ler ö de yen dev rim ci þa ir En ver 

Gök çe yi, A da na A yý þý ðý E kin Sa nat Mer ke zi’nde 25 Ka sým 

Pa zar gü nü yap tý ðý mýz bir et kin lik le an dýk. Ka pi ta list sis tem sa na tý bir 

Pa zar o la rak kul lan mak is ter ve her za man iþ çi le rin e mek çi le rin sa na tý ný ve 

kül tü rü nü yok et mek is te miþ tir; yok e de me di ði ni de bir me ta o la rak kul - 

lan mak ve on dan çý kar ka zan mak is ter, týp ký Na zým Hik met ve bir çok 

þa i ri mi zin e ser le ri ne yap tý ðý gi bi. Fa kat biz e zi len halk lar her za man iþ - 

çi le rin ve e mek çi le rin kül tü rü nü ü re ten dev rim ci þa ir le rin mi ras la rý ný sa hip - 

le ne ce ðiz ve top lum cu ger çek çi þa ir le ri mi zi ya zar la rý mý zý u nut ma ya ca ðýz. 

A da na A yý þý ðý E kin Sa nat Mer ke zi 

Ayışığı Sanat Merkezi 

Telekom grevi bitti… 

Ardında onlarca deneyim bırakarak… 

Biz de sanat merkezi olarak, 

şarkılarımız, türkülerimiz ve 

şiirlerimizle onların yanındaydık… 

110 


Por suk ça yý nýn ya ký nýn da yýz 

Yol Ca fe’de cam ke na rýn da 

Bo ða zým dü ðüm dü ðüm 

Na sýl in cin di ði mi an la tý yo rum 

Ya ra la rý mý gös te ri yo rum bir bir 

Göz le rim a ký yor hiç kor ku suz 

yað mur mi sa li 

Bahar Derin Nazım Akarsu 

din li yor sun, 

an lý yor sun, 

his se di yor sun 

Yað mur ar dýn dan do ðan gü neþ gi bi yü zün 

Ce sur ca bý ra ký yo rum ken di mi sa na 

Yü re ðin top rak 

çe ki yor a cý la rý mý 

ve in san lý ðýn a cý la rý ný 

Hiç kim se ye böy le çý rýl çýp lak ol ma mý þým 

Sa na doð ru yü rü yo rum 

u çar gi bi ha fif 

sa rý lý yo rum 

Bir öm rü ge çi re bi li rim böy le 

u çar gi bi ha fif 

a kar gi bi ra hat 

sü zü lür gi bi ses siz ce 

Ge çe bi li rim de bu ö mür den 

Se ni sen ya pan de ðer ler i çin 

Sa de ce in san ka la bil mek i çin 

Se nin (de i çin de ol du ðun in san lýk) i çin 

Ge çe bi li rim bu ö mür den 


Güneşin dalına astım 

umutlarımın rüzgarını 

sana moral taşısın diye 

gül yaprağı döksün 

başından aşağı 

ve yanık türküler fısıldasın kulağına 

içli ama 

güneşli türküler 

hani zor zamanlar çırağı 

tutup seni ellerinden kaldıran 

Sokrat'a 

baldıran zehrini tattıran hüznü 

başından kovan 

moral aşılayan 

özsuyu çekilmemiş 

fidanlar yetiren 

Kalk 

hava ayaklanma 

ve devrim kokuyor bak 

Bir moral tütsüsü de 

sen yak 

Karamsarlara inat 

bir kıvılcım çak 

Uzak değil 

sokaklar boyu akan 

Kalabalıklar 

çıkacak köşe başlarından 

Yakalarına 

kan kokan 

karanfiller takan 

Gelincikler kadar narin 

çakırdikenler kadar güçlü 

Umut kadar inatçı 

bilinç kadar sağlam

Bi zim ül ke miz de 

ço cuk lar er ken 

bü yür… Er ken 

a tý lýr lar ya þa ma… Bir - 

den bi re so rum lu luk 

yük le nir o kü çük o - 

muz la rý na… Bu kü çük 

yü rek ler den 11 ya þýn - 

da ki ve bir kaç gün son - 

ra on i ki ya þý na gi re cek 

o lan ve ne ol mak is te - 

di ði so rul du ðun da “ge - 

ril la ol mak is ti yo rum” 

di yen bir kýz ço cu ðun - 

dan mek tup al dýk ve 

siz ler le pay laþ mak is - 

te dik. 

Duyduk ki küçük 

kızımız okul harçlığından 

arttırarak kumbarasına 

attığı paralarını 

Gebze zindanındaki 

kadın ttsaklara göndermiş. 

Biz de bu sayfa 

aracılığıyla Gebze zindanındaki 

kadın tutsakların 

kucak dolusu 

sevgilerini ulaştırmak 

istedik. 

ir Pa zar sa ba hý ma hal le miz de o yun oy na mak i çin so ka ða in di ði miz de so kak du var la rýn da 

Bkýr mý zý ya zýy la MHP ya zan ya zý la rý gör dük. Ço cuk lar bir bir le ri ne so ru yor du bu ya zý ne an - 

la ma ge li yor di ye. Ben de bu ya zý nýn, in san la rý bir bir le rin den a yýr mak ve bir bi ri ne düþ man 

et mek an la mý na gel di ði ni söy le dim. Biz so kak ta oy nar ken se çim ça lýþ ma sý ya pan a ra ba lar ge çi - 

yor du. Üs tün de du var lar da ki ya zý nýn ay ný sý var dý. MHP… 

Kü çük ço cuk lar be ni ça ðýr dýk la rýn da ko þa rak yo la in dim. A ra ba dan bir a dam ço cuk la ra ka - 

ðýt da ðý tý yor du. Ben de o ra da ki kü çük ço cuk la rý top la dým ve bu a ra ba nýn kö tü a maç la ra hiz met 

et ti ði ni, on la rýn ver dik le ri ni al ma ma la rý ný söy le dim ve a ra ba yý taþ la ma la rý ný is te dim. Baþ la dýk a - 

ra cý taþ la ma ya. En kü çük ço cu ðun at tý ðý taþ la a ra cýn ca mý ký rýl dý. A raç tan çý kan a dam ço cu ðun 

üs tü ne yü rü me ye baþ la dý. Ben de, “o ço cu ða ni ye ký zý yor sun” di ye ba ðýr dým. Ço cu ðu bý ra kýp be - 

nim üs tü me yü rü me ye baþ la dý. Ben de kor kup kaç tým. Da ha son ra öð ren dim ki, ço cu ðun a i le si ni 

bu lup 200 YTL cam pa ra sý ö det miþ ler. As lýn da o ca mý ben kýr mak is ter dim a ma her kes ba ba mýn 

dü þün ce si ni bil di ði i çin ba ba mý po lis ler gö tü rür di ye kork tum. A ma on lar kü çü cük ço cu ðu ce za - 

lan dýr dý lar. Biz de bu na i nat gi dip bir ku tu bo ya a lýp du var da ki ya zý la rýn üs tü nü ka pat týk. On lar 

yaz dý biz ka pat týk. 

112

mutluluğa dair - ayışığı sanat merkezi ı ekinsanat.org web sitesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?