50. Yıl - Türk Standardları Enstitüsü

çocuğun duygu ve düşüncelerini doğru olarak
algılayarak onun neler hissettiğini ifade etmesi
gerekmektedir (Weilburger, 2008). Örneğin, düşerek
yaralanan bir çocuğa yetişkinler, çoğunlukla “ağlama,
üzülme” gibi sözlerle iletişimde bulunmaktadırlar.
Bunun yerine, beden duruşu, göz kontağı ile onun
üzüntüsüne saygılı olmak ve “düşerek dizin yaralandığı
için canın yandı, üzüldün” şeklinde ağlamasına
izin vermek, kucağa almak, elini tutmak çocuğun
sakinleşmesine ve anlaşıldığı duygusunu yaşamasına
fırsat verebilecektir (Çağdaş ve Seçer, 2010). Benzer
şekilde, iğne yapılan bir çocuğa “acımayacak, erkek
adam ağlar mı” gibi sözler yerine “biraz acıyabilir
ama sonra acıması geçecek” şeklindeki bir açıklama
daha gerçekçi ve çocuğun iş birliği yapmasına
zemin hazırlayıcı nitelikte olabilmektedir. Yetişkinlerin
diğer bireylere karşı gösterdikleri empatik iletişimler
de çocukların taklit ederek empatik davranışları
geliştirmelerinde önemli örneklerdir (Dökmen, 2009).
Dürüst Olma
Çocuğa karşı ve çocuğun yanında diğer bireylere karşı
gösterilen dürüstlük, onun gelecekteki davranışlarının
en önemli belirleyicilerindendir (Aydın, 2007; Dökmen,
2009; Weilburger, 2008). Ancak, dürüst olmak adına,
hiçbir zaman çocuğun ümitleri yıkılmamalı, bazı özel
ve zor durumlarda yüreklendirici, rahatlatıcı bir iletişim
şekli tercih edilmelidir. Genel olarak, çocuğa karşı
sergilenen dürüst davranışların yanı sıra çocuğun
yaşadığı birçok olumsuzluk karşısında yetişkinin de
benzer durumlar yaşamış olduğunu içten, samimi bir
şekilde ifade edebilmesi, ona rahatlama, motivasyon,
uyumlu davranma fırsatları sunabilmektedir (Çağdaş
ve Seçer, 2010). Örneğin, konuşmak için çekinen,
heyecanlanan bir çocuk, yetişkinden “bazen
ben de konuşmaya başladığımda çekiniyorum,
heyecanlanıyorum, fakat sonra rahatlıyorum” şeklinde
bir yaklaşım gördüğünde, rahatça konuşabilmek
için cesaret, kendine güven ve rahatlama fırsatlarını
yakalama olanağını bulabilecektir (Çağdaş ve Seçer,
2010).
Disiplin
Kural ve yönetmeliklere uygun olarak sergilenen
davranış ve iş birliği, kuralları tanıyıp onlara uyma ve
diğerlerinin haklarına saygı gösterme ya da uygun
davranışı yapmak, kendi davranışından sorumlu olmak
olarak tanımlanabilecek olan disiplinin en önemli
amacı, davranışı istendik yönde ele almak, kendi
kendini denetleyebilme yeteneğini geliştirerek bireyin
sağlıklı tutumlar geliştirmesine yardımcı olmaktır
(Ada ve Çetin, 2002; Dinçer, 2000; Marshall, 2005;
Yavuzer, 1996). Yetişkinler, çoğunlukla, aşırı koruyucu
davranış şekilleri ile çocukların rollerini üstlerine alarak
onları sorumluluk fırsatından yoksun bırakma ya da
cezalandırma, eleştirme, rüşvet verme gibi olumsuz
tepkiler verme yolunu kullanarak disipline etmeyi
tercih edebilmektedirler (Aydın, 2007; Humphreys,
2002; Marshall, 2005; Yavuzer, 2004). Bu yaklaşımlar
da, çocuklarda, güvensizliği, sorumsuzluğu,
düşmanca hissetme gibi negatif duyguları yaratarak,
otoritenin olmadığı zamanlarda olumsuz davranma
ya da eleştirilere uygun davranışlar sergilemeye
zemin hazırlayabilmektedir (Çağdaş ve Seçer, 2010;
Humphreys, 2002; Marshall, 2005; Yavuzer, 2004).
Söz edildiği gibi, disiplin konusunda yetişkinlerin
sergileyebileceği birçok olumsuz tutum ve davranışla
birlikte, konu ile ilgili kaynaklarda bu konuda doğru
yaklaşımın nasıl olabileceği yönünde de açıklamalar
yer almaktadır. Bu yaklaşımlar şu şekilde özetlenebilir
(Dökmen, 2009; Navaro, 2002; Marshall, 2005;
Özyürek, 2004; Selçuk, 1997; Yavuzer, 1994).
İlk olarak, aile kural ve sorumluluklarının, çocukların da
katıldığı ortamlarda, açık bir dille ifade edilmesi, tüm
bireylerin tutarlı ve kararlı bir şekilde kurallara uymaları
gerekmektedir (Navaro, 2002; Selçuk, 1997; Yavuzer,
1993; Yavuzer, 1994; Yavuzer, 2004; Weilburger,
2008). Çocukların uymaları gereken kural ve
sorumlulukların gerçekçi bir şekilde karşılanabilmesi
için onların gelişimlerine uygun olması ve bu kural
ve sorumlulukların uygulanmasında yetişkinlerin
örnek olmaları önemlidir (Önder, 2005; Yavuzer,
1994; Yavuzer, 2004). Ancak, kural oluşturulurken
her duruma kural koymak yerine, gün içinde en çok
tekrar eden sorunlar tespit edilerek konulan kurallar
daha sağlıklı olarak işleyebilmektedir (Dodson, 1998).
Böylelikle, çocuklar baş edilebilir sayıdaki kurallara
daha çok uyum gösterebilmektedirler. Ayrıca, olaylara
genel olarak bakıp, birçok problemi kapsayacak genel
bir kural oluşturmak da yararlı olabilmektedir. Örneğin,
çocuk sık sık ödev yapmayı unutuyor ise “ödevler
yemekten önce bitirilecek” şeklinde kural koymak
daha gerçekçi olabilmektedir (Pantley, 2007).
Çocuğun davranışlarını yönlendirmede büyükanne
kuralı olarak bilinen “…….yaptıktan sonra,
……..yapabilirsin” şeklindeki ifadeler de yararlı
olabilmektedir. Örneğin, “ödevini bitirdikten sonra
parka gidebilirsin” diyerek, çocuğa, çok hoşlandığı bir
eyleme, az hoşlandığı bir eylemi gerçekleştirmesinden
sonra izin vermek, o işi yapmasında daha etkili
olabilmektedir (Pantley, 2007). Ayrıca, çocuklara
karşı kararlı ve net ifadeler kullanmak da davranış
91 ŞUBAT 2011