EXPROOF

Avrupa uygulamasına göre ZON 1 ve ZON 2 sahalarda kullanılan ark ve ısı çıkaran aletler
(elektrik ve mekanik, yeni EC talimatı 94/9, mekanik aletleri de aynı kapsama almıştır)
yetkili otoriterlerce test edilip sertifikalandırılmak zorundadır. Bu ortamlarda sertifikasız alet
kullanılamaz. ZON 0 da kullanılan aletlerin üzerinde bu zon için imal ve test edildiklerini
belirten ayrıca bir işaret olmalıdır. İleride bahsedeceğimiz gibi ATEX, ex-korumalı aletleri
kullanım ortamlarına göre kategorilere ayırmış, yani kullanılacağı ZON’ları belirlemiştir.
BENZİN ve LPG gibi halka açık dolum istasyonlarının, tehlikeli bölge belirlemeleri
(yukarıda bahsettiğimizin aksine) işverene bırakılmamıştır. Bu gibi halka açık yerler için
özel standart ve yönetmelikler mevcuttur. Ayrıca bazı tesislerle ilgili asgari emniyet
mesafeleri de verilmiştir. Bu gibi veriler değişik tüzük ve yönetmelikler içersindedir ve toplu
halde bir bilgi bulmak mümkün değildir. Daha ziyade yangınla mücadele mevzuatının
içersinde yer almaktadır. Zaten exproof olayı da yangınla mücadelenin bir parçasıdır.
3.6 ZON AYIRIMLARI
Bir petrol rafinerisinin, kimya tesisinin veya patlayıcı ortam oluşabilen herhangi bir
fabrikanın bir kısmında sürekli patlayıcı ortam var ise, o tesisin her yerinde ex-korumalı
tipten elektrik aleti kullanma zorunluluğu yoktur ve bu doğru da olmaz. Patlayıcı v e
parlayıcı maddelerle uğraşan iş yerlerini, tehlike derecelerine göre bölgelere (ZON’lara)
ayırmadan önce, tehlikesiz yerlerin (ortamın) nereler olduğunu bilmekte yarara vardır.
Çünkü ilk hedef, zorunlu olmadıkça, patlayıcı oluşan yerlere hiç yaklaşmamaktır. Örneğin
bir benzin dolum istasyonunun yakın çevresi patlamaya maruz ise de 10-20 m ilerisinde
hiçbir tehlike yoktur ve buralara yerleştirilecek aletlerde herhangi bir önlem almaya da
gerek yoktur.
Parlayıcı, patlayıcı ve yanıcı maddelerin depolanması, nakli ve kullanımı ile ilgili çok çeşitli
yönetmelikler mevcuttur. Bunların hemen tamamı yangınla mücadele mevzuatında (tüzük,
yönetmelik, talimat gibi) yer almakta olup, içerlerinde bazen “patlayıcı ortamlarla “ ilgili zon
ayırımları bulunmaktadır. Zaten yazımız konusu “exproof” da yangınla mücadelenin bir
parçasıdır.
Parlayıcı, patlayıcı ve yanıcı maddelerin depolanması, nakli ve dağıtımı ile ilgili uluslar
arası yönetmeliklerin hemen tamamı “patlayıcı ortamlarla” ilgili zon ayrımlarına temkinli
yanaşmakta ve kesin tavır koymamaktadırlar. Evvela zonların tarifi yapılmakta ve buna
dikkat edilerek gerekli önlemlerin alınması istenmektedir. Örnek olarak bazı asgari
mesafeler verilse dahi, ana düşünce tarifte saklı olduğu için sorumluluk tesisi dizayn
edende kalmaktadır.
Zon ayrımları yapan yönetmelikler “asgari emniyet mesafesi”nden de bahsedilmektedirler.
Örneğin bir benzin deposunun konutlara 50 metre mesafede olması gibi. Alınacak exproof
önlemleri açısından bu asgari emniyet mesafelerinin bilinmesinde yarar vardır. Emniyet
mesafeleri depoların büyüklüğüne bağlı olup verilen uzunluklar ülkeden ülkeye çok
farklıdır. Aşağıda bilgi için bazı örnekler verilmektedir.
a) ASGARİ EMNİYET MESAFELERİ
Patlayıcı ortam oluşan tesislerin (Zonların) belli uzaklığına monte edilen elektrik aygıtlarında
herhangi bir önlem almaya gerek yoktur. Bu uzaklıklar EMNİYET MESAFESİ olarak
adlandırılır ve aşağıdaki tabloda trafo ve şalt tesisleri ile ilgili emniyet mesafeleri görülmektedir.
Burada verilen değerler Federal Almanya uygulamaları olup 25 yıl önce yayınlanan
bir makaleden alınmıştır. Günümüzdeki geçerliliği garanti edilmemekle birlikte bir fikir
19