You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
S a y f a | 92<br />
İyesi adlı bir İye de vardır. Evin ortadireğini koruyan ruha Arabağana (Bagan) İyesi denir ki, o olmadan<br />
evin çökeceğine inanılır. Ev İyesi genelde beyaz giyinen bir kadın, beyaz bir tavşan veya beyaz bir<br />
köpek kılığındadır. Ona kaz, tavuk, horoz, ördek gibi evcil kuş kurban edilir. Bodrum katta yaşar ve eve<br />
ancak geceleri çıkar. Her insan onu farklı kılıkta görür. Ancak genelde olarak orta boylu, beyaz yüzlü,<br />
buruşuk derili, ak elbiseli, biraz kambur biri olduğunu söylenir. Yün, keten eğirir, beşiğinde ağlayan<br />
bebeği sallar, bulaşık yıkar. Yangın çıkarsa veya eve hırsızlar girerse ses çıkararak ya da ev sahiplerinin<br />
ayağını çekerek onları uyandırır. Bazen uyuyan ev sahibinin saçlarını da örebilir. Bu örgüyü sökmek iyi<br />
değildir, kendi kendine çözülmesini beklemek gerekir. Bazen insanlar gece yarısı uyanınca ev içinde<br />
yürüme ve nefes alma sesleri duyumsarlar. Bu sesler ona aittir. Bodrumda un eler. Bir evden başka bir<br />
eve taşınılınca bir veda töreni yapılır ve bu tören sırasında İyeyi yeni eve davet ederler. Bazen de Ev<br />
İyesi için özel at koşulur ve onu eski evden yeni eve götürürler. Türk kültüründe iki insanın yaşamını<br />
birleştirerek aile kurması; evlenmek, nikah kıymak ise evermek tabirleriyle ifade eldir. Sonuna ev<br />
getirilerek oluşturulan pek çok kelime vardır: Orduevi, Dikimevi, Gözlemevi, Bakımevi, Yaşlılarevi,<br />
Basımevi, Doğumevi, Yazımevi, Yemekevi, Aşevi, Tecimevi, Kesimevi, Sütevi, Buzevi, Sağlıkevi,<br />
Konukevi, Öğretmenevi, Yapımevi, Sayrılarevi, Gökevi, İplikevi, Dağevi, Kırevi, Dökümevi, Kuşevi,<br />
Kayıkevi, İçimevi… (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, <strong>Deniz</strong> <strong>Karakurt</strong>)<br />
� Ev: (Ev). Barınmak, birlikte yaşamak anlamlarını içerir. İçinde oturulan yaşanılan yer demektir.<br />
Evren sözü ile aynı köke sahiptir. Bu anlamda Evren de büyük bir evdir. Moğolcada ev<br />
sözcüğü uyum, anlaşma, barış gibi manalar taşır.<br />
(Bakınız: İYE, YURT İYESİ)<br />
EVREN: Kainat.<br />
Düzenli ve uyumlu bir bütün oluşturan, bildiğimiz varlık alemindeki tüm her şeyin bütünü. Türk Dünya<br />
ve Uzay anlayışında Evren iki katlıdır: Yer ve Gök. Yer dişiliği, Gök erkekliği simgeler. Başka bir<br />
sınıflandırmada ise üç katlıdır. Ancak aslında ikili sınıflandırmanın biraz genişletilmiş bir hali olup<br />
(çünkü Yeraltı aslında Yerin bir parçasıdır) bu üç katlı anlayış dünyevi olmaktan ziyade öteki alemi<br />
içerir. Cehennem yeraltında, Cennet gökyüzündedir. Bu sınıflandırmanın merkezinde insanın yaşadığı<br />
Dünya vardır. Buna göre aşağıya ve yukarıya doğru birer katman eklenir (Yeraltı ve Yerüstü). Bu<br />
katmanlar da alt ve üst katlara bölünür kendi içinde. Yer ve Gök Türk kültüründe ayrılmaz bir<br />
bütündür. Katmanlar her ne kadar yarı soyut olsa da, gerçekliğe uygun, maddi ve somut bir anlayış<br />
içerisinde mekansal bir yaklaşımla açıklanır. Bir başka görüşe göre ise Türk kültüründe evren aslında<br />
dört katlıdır ve ikili anlayışın biraz genişletilmiş biçimidir. Bu görüşe göre Gök-Kalığ ifadesindeki Gök<br />
uzayı, Kalığ ise havayı (atmosferi) anlatır. Gerçekten de Kalı (Kalığ) hava demektir. Böylece Yer:<br />
Yeryüzü ve Yeraltı olarak iki katlıdır. Aynı şekilde Gök: Kalığ ve Uzay olarak iki katlıdır. Macarlarda da<br />
üç katlı evren anlayışı aynen korunmuştur ve küçük ayrıntılar dışında Türk kültüründeki ile aynı<br />
özelliklere sahiptir. Evren sözcüğünün aynı zamanda ejderha anlamına gelmesi ise çeşitli anlamsal<br />
içerikleri doğru algılamayı gerektirir. Örneğin sürüngenlerin evrilerek, yumurtadan çıkarak gelişmesi<br />
ile evrenin değişkenliği ortak çağrışımlara sahiptir. Evren sözcüğü büyüklük ve anlaşılmazlık açısından<br />
da hem kainat hem de ejderha için ortak içerikleri taşımaktadır. Bu nedenle ejderha aslında kainatın<br />
bir sembolüdür demek yanlış olmayacaktır.<br />
1. Yer Üstü: Gökyüzünü, uzayı ve algının ötesindeki üst alemleri kapsar. Yukarı Yertinç olarak<br />
da adlandırılır. 9 veya 19 katlı olarak düşünülür. Uçmağ (Cennet) göktedir. İyicil (Aydınlık)<br />
Tanrılar Gökte yaşarlar. (İslam ile birlikte 7 katlı olarak anlaşılmaya başlanmıştır.) Gök yüzü<br />
yaratıcılığı simgeler. (Üst Tilekey veya Çağa Çiri/Yeri de denir.)<br />
D e n i z K A R A K U R T <strong>TÜRK</strong> <strong>SÖYLENCE</strong> <strong>SÖZLÜĞÜ</strong>