TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ Deniz Karakurt

S a y f a | 76
tartışmasız en büyük isimlerinden biri olan ve Dünya çapında tanınan Kırgız yazar Cengiz Aytmatov da
ilginç bir tesadüf eseri olarak bu isme sahiptir. Edebi yeteneği, ünü ve yapıtları sanki adına uygun
olarak sınırları aşmış ve yazdığı ürünler engin bir birikimin ve anlayışın sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Ezelde hiçbirşey yokken uçsuz bucaksız bir deniz vardır. Daluy/Taluy sözcükleri okyanus anlamında
kullanılır. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Deniz: (Den/Teng). Kıtaların iç kesimlerinde bulunan ve okyanusların uzantısı olan su kitleleri.
Yerkabuğunun çukur kısımlarını doldurur. Deniz sözcüğünün eski biçimi olan Tengiz ve
Moğolcadaki Cengiz birbiriyle bağlantılı iki kavramdır. Cengiz, okyanus demektir. Mecazen
enginlik ve bilgeliği de simgeler.
DİREN: Şeytan Piri.
Eşdeğer: TİREN, TİYREN, SEREN, SEREĞEN
Şeytani İnsan. Kuran-ı Kerim’deki “Şeytan Evliyası” tabiri ile benzerlik gösterir. İnsanların her tür
isteklerini yerine getiren kötücül ruhlara da bu ad verilir. Fakat bu ruhun karşısındaki insan o kadar
kötüdür ki, onun tarafından kandırılır. İşte bu kişilere Diren denilir. Eren kavramının karşıtı olarak
algılanır. Sözcük olarak Evrim ve Devrim sözcüklerindeki karşıtlığa benzer bir durumdur. (Kaynak:
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Diren: (Dir/Tir). Canlılık ve karşıtlık anlamı vardır. Aynı zamanda dirgen adlı üç çatallı tarım
aracının diğer söyleniş biçimidir. Eski Türkçede Tirge/Tire, Moğolca Tarhı, Tunguzca Türe
sözcükleri küfretmek, lanetlemek, hor görmek anlamları taşır ve bu sözcükle de
bağlantılıdırlar.
(Karşıt: EREN)
DOĞA: Tabiat.
İnsanın içinde yaşadığı ve insan yapısı olmayan çevre ve onunla ilgili olarak işleyen yasaların tümü.
Söylence unsurlarının pek çoğu doğa ile iç içedir ve doğal kavramlarla ilgilidir. Doğurganlıkla ilgili bir
sözcük kökünden geliyor olması Yer Ana kavramı ile de bağlantılıdır. Bir şeyin yaradılışa dair ve yapısal
özelliklerinin tamanı da ifade eder. Doğumu, bağışlayıcılığı, yaşamı ifade eder. Tabiata karşı
yeryüzüdeki tüm Şamanist geleneklerde özel bir önem verilmiş ve saygı duyulmuştur. İnsanın bir
kardeşi olarak algılanır. Doğadaki her şey insanın koruması altındadır. (Kaynak: Türk Söylence
Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Doğa: (Doğ). Doğmak fiilinden gelir. Doğurganlığı ve dişiliği içerir.
DOĞAÇ: İrtical.
Eşdeğer: DOĞUNÇ
Kendiliğinden söyleme ve yapma. Esin (ilham) ile yakından ilgilidir. Birdenbire içine doğduğu gibi
söyleme ve etme. Allah(c.c) vergisi bir yeteneğin en önemli özelliklerinden biridir. Önsel değil,
içseldir. Tıpkı doğada olduğu gibi doğurgan ve içten gelen bir olguyu ifade eder. Şamanist inançların
tamamında doğaçlama davranış ve dualar Tanrısal iletişimin en önemli göstergelerinden kabul
edilirler. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Doğaç: (Doğ). Doğmak kökünden gelir. Doğurganlığı ve dişiliği içerir.
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ