Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
S a y f a | 37<br />
� At: (At/Ad). Hareket, hız, gitme, atlama gibi anlamlar içerir. Ad (isim) sözcüğüyle de<br />
bağlantılıdır. At eki Türk anlayışında bir insanın kimliği gibidir.<br />
ATA: Baba.<br />
Eşdeğer: EDE, ETE, İTE<br />
Eşanlam: OĞ, OG<br />
Moğolca: ESEGE, ECİGE, ETSEG<br />
Soyundan gelinen eril kişi. Mitolojide soyundan gelindiği kabul edilen varlıklara veya yaşamın özünü<br />
oluşturduğu düşünülen eril unsurlara da Ata denilir. Örneğin Kurt Ata, Geyik Ata. Bu varlıklar aynı<br />
zamanda tanrısal nitelikler taşırlar. Ya da Od (Ateş), Kuyaş (Işık), Su, Toprak gibi temel yaratıcı<br />
unsurlara da bu şekilde hitap edilir… Soyundan gelindiğine inanılan belli başlı hayvanlar şunlardır:<br />
Kurt, Geyik, Boğa, Kartal, Köpek, Deve, Kuğu, Ayı. İslam diniyle birlikte keramet sahibi erkek<br />
evliyalara da Ata denilmeye başlanmıştır. Zaman zaman bu kelime evliyalar için Baba olarak da<br />
geçmektedir. Fakat aralarında bir anlam farkı yoktur. Karaltı Ata, Sarı Ata, Kırklar Ata, Ak Ata, <strong>Karakurt</strong><br />
Ata, Atlı Ata gibi isimler bunlar için örnek olarak gösterilebilir. Yalnızca dilbilim açısından bu evliya<br />
adları Türkçe kökenli olanlar ve olmayanlar şeklinde sınıflandırılarak derlenirse bile onlarca hatta<br />
yüzlerce sayfa yer kaplayabilir. Türklerle bağlantılı bir kavim olan İskit’lerin söylencelerindeki Gök<br />
Tanrısının adının Pabay (Babay) olduğunu belirtmekte de fayda vardır. Sümercede Adda şeklinnde<br />
ifade edilen ve Ata anlamına gelen bir sözcük bulunur. Şii Türklerin son imamları için yaptıkları<br />
tapınak “Kayıp Ata” adını taşımaktadır. Ayrıca belirli bir konuda işinin en iyisi veya o kavramın ilk kişisi<br />
olduğu düşünülen kişilere de Ata denilir. Atya olarak Macarcada yer alır. İnsanın çocukluğunda ilk<br />
korktuğu kişi olarak, bilinçaltında önemli bir etkiye sahiptir ve bu durumun toplumsal yansımaları<br />
olması da son derece doğaldır. Söylencelerde baba motifi bu bağlamda farklı içeriklere sahiptir. Bazı<br />
Orta Asya Türk ülkelerinde vatanı tanımlarken Atayurt kavramı kullanılır.<br />
- Atasagun: İlk hekim. Hekimlerin atası. Hekimbaşı (Ata+Sagun)<br />
- Atahan: İlk han. Hanların atası. Baş Kağan (Ata+Han)<br />
- Atabahşı: İlk şaman. Şamanların atası. Baş Şaman (Ata+Bahşı)<br />
- Atakam: İlk şaman. Şamanların atası. Baş Şaman (Ata+Kam)<br />
Ayrıca Türkçede erkek akrabaları bildiren çeşitli kelimeler vardır. Bunların belli başlı bazıları aşağıda<br />
verilmiştir.<br />
Yuğuk<br />
1 2 3 4<br />
Baba ATA (Atte) ETE/EDE, ETİ, İDE KEKE OĞ/OG<br />
Abi AĞA/AGA/AVA EGE/EĞE, EGİ, İGE DADA<br />
Amca AKA/AHA EKE/EHE, EKİ, İKE BAKA<br />
Dayı AZA/ASA ESE/EZE, EZİ, İZE TAĞA/TAYA<br />
Büyükbaba ATAKAY/ADAGAY EBÜGE DEDE OLATAY<br />
Erkek Kardeş UYA ETİGE BEŞE/BAŞA/BAŞI<br />
Erkek Evlat OĞUL/UĞUL/UL BALA/MALA OĞLAN<br />
Enişte YEZDE/YEZNE<br />
� Adam: ERKEK/İRKEK veya GİŞİ, Kadın: EŞKEK/İŞKEK veya DİŞİ<br />
� ALUNCA (ELÜNCE): 2. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)<br />
� KULUNCA (KÜLÜNCE): 3. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)<br />
(Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, <strong>Deniz</strong> <strong>Karakurt</strong>)<br />
D e n i z K A R A K U R T <strong>TÜRK</strong> <strong>SÖYLENCE</strong> <strong>SÖZLÜĞÜ</strong>
Change language