TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ Deniz Karakurt

S a y f a | 241
Yılanların kendisinden türediği efsanevi yaratık. Şahmaran çoğu zaman dişi olarak tanımlanır.
Yılanlara hükmeder. Yılan ordusunun başında birgün dünyayı istila edeceğinden korkulur. Ak Yılan
olarak betimlenir. Yer altı güçlerini temsil eder. Yılan Ana’nın karnının altını eliyle sıvazlayan birinin
herşeyin sırrına vakıf olacağına inanılır. Yılan (Zılan adıyla) tatarların ve başkentleri Kazanın simgesi
olarak kabul edilmiştir. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Yılan: (Yıl). Yılmak fiilinden gelir. Yılmak korkmak, çekinmek demektir. Çinçe olduğu söylenir
fakat Türkçeden Çinceye geçmiş olma ihtimali olduğu gibi, benzer kelimelerin birbirine
uyarlanmış olması da mümkündür.
(Yansı: YILAN ATA)
YILDIZ HAN: Yıldız Kağanı.
Eşdeğer: ULDIZ (ULDUZ, YULDUZ, YOLDUZ, YONDOZ) HAN
Oğuz Han’ın göksel eşinden olan oğullarından birisidir. Yol gösterici, yön buldurucu nitelikleri bulunan
ve parlaklıkları nedeniyle daima dikkat çekmiş olan yıldızların simgesel olarak kişiliğe
büründürülmesidir. Ayrıca yıldızlar yaratılışın başlangıcını temsil eder. Ongunu Atmaca’dır. (Kaynak:
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Yıldız: (Yıl). Kendiliğinden ışık yayan gök cismi. Işık yaymak anlamı vardır. Yıldırım sözü de aynı
kökten gelir.
YILGAYAK: Nevruz.
Eşdeğer: CILGAYAK
Yılın ilk günüdür. Bahar bayramı olarak kutlanır. 21 Mart’ı 22 Mart’a bağlayan gece gündönümüdür.
Gece ve Gündüz eşitlenmiştir. Dünyanın yeniden doğumu olarak algılanabilir. O gece tam o anda
bütün doğa ve tüm kainat bir anlık bir uykuya dalar. Irmaklar bir an için durur sonra yeniden akmaya
başlar. “Evrenin Uyuduğu Bille” (Alemin Yattığı Zaman) adı verilen bu anda canlı cansız tüm varlıklar
bir anlık bir uykuya dalarlar. Başka bir deyişle bir an için ölüp geri dirilirler. O bir anlık vakit aslında
yaradılıştan bu yana o anda geçen tüm zamanları içinde barındıran bir andır. Dünya sanki yeni baştan
yaratılır. Yaratılıştaki kaosun bitip düzenin başladığı için bir anlamda mutluluk duyulur. Dünyanın
soluğu ısınır, yeryüzüne yemyeşil ipek bir halı serilir. Nevruz sözcüğü Farsçada Yenigün demektir. Uluğ
Bey takviminde de yılın ilk günüdür. Diğer adı Uluğgün (Ulu Gün)’dür. Gündüz ve Gece eşitlenir. O
gece evdeki tüm kap kacak taze su ile yıkanır. Gün doğarken insanlar gidip akarsuda veya pınarlarda
ellerini yüzlerini yıkarlar veya İslam inancıyla bağlantılandırarak yunup kılarlar (abdest alırlar). İnanışa
göre Tanrı insanı bu günde yaratmıştır. Adem ile Havva bugünde yeryüzünde kavuşmuştur. Hazreti
Ali’nin bugün doğduğu varsayılır. Ergenekondan Bozkurtun önderliğinde bugün çıkılmıştır. Yeni yılın
ilk ayına Oşlak Ay adı verilir. Daha başka pek çok isim kullanılır: Ekin Bayramı, Gollu, Gutan, Tagrıtoy,
Ulus Günü, Yazbaş, Yılsırtı, Yışak, Ihıyah, Isıyah, Bozkurt Bayramı, Ölüler Bayramı gibi… Türk tarihinde
ve kültüründe köklü bir geçmişi bulunmaktadır. Türklerin Ergenekon’dan çıkış gününün yirmi bir
marta rastladığı kabul edilmektedir. On İki Hayvanlı Türk Takviminde yılbaşı da aynı güne
rastlamaktadır. Oğuz Kağan’ın bu günü kutsal saydığını ve bayram gibi törenlerle karşıladığı
bilinmektedir. Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah, devrin uzay bilimcilerini başkenti İsfahan’da
toplamış, kendi adıyla anılan Celali Takvimi’ni yaptırmıştır. Bu takvime göre yılbaşı yirmi bir marttır.
Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan, Nevruz gününü yılbaşı kabul etmiş, vergileri buna göre
düzenlemiştir. İskitlerin İlk İnsan olarak kabul ettikleri Targutay’ın oğlu olan Kolaksay’ın düğün
gününün yani yeryüzünün ilk toyunun (şenliğinin) nevruzda yapıldığına inandıkları ve bu yüzden
bugünü kutladıkları bilinmektedir. Türkler göre Navruz gününde şu olaylar gerçekleşmiştir.
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ