You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
S a y f a | 209<br />
TOPLAK İYESİ: Cami Ruhu.<br />
Eşdeğer: TOPLAĞ ISI<br />
İslam inancıyla birlikte yerleşmiştir. Daha sonra İslama aykırı olduğu düşüncesiyle her caminin bir<br />
meleği olduğu söylenip İye kavramı yerine melek tercih edilmiş. Daha sonra da bütünüyle<br />
terkedilmiştir bu inanç. Ancak sınırlı da olsa bazı yörelerde geçerliliğini sürdürmektedir. Bu yaratık<br />
daha çok şakacı biri olarak anılır; cami kapılarını açar kapatır, ayakkabıları gizler, namaz kılan kimsenin<br />
seccade ucundan çeker fakat insanlara zarar vermez. Tersine camiyi kötü ruhlardan korur. Onun<br />
yakında olduğunun farkına varınca, sadece bildiğin duaları okumak gerekir. Bazı insanlar bu mitolojik<br />
varlığı, eline değnek alan, başında sarığı olan beyaz giysili bir cami ihtiyarı olarak “gördüklerini”<br />
söylerler. Arapça toplanmak kökünden gelen Cami kelimesi karşılığında Toplak sözcüğü kullanılmıştır.<br />
Türk kültüründe İslamın ilk yıllarında İslami terminolojiyi halk anlayışı Türkçeleştirmiştir. Örneğin<br />
aşağıdaki tabirler tamamen halk kültürü içerisinde kendiliğinden türemiştir.<br />
- Toplak: Cami. Toplanılan yer anlamında.<br />
- Anak: Mescid. Allah(c.c)’ın adının anıldığı yer anlamında.<br />
- Komaltı: Namaz. Koymak, başı yere koymak anlamında.<br />
- Komaltmak: Namaz Kılmak. Koymak, başı yere koymak anlamında.<br />
- Baçağ: Oruç.<br />
- Yunup: Abdest. Yunmak kökünden gelir.<br />
- Ünlen: Müezzin. Ünlemek kökünden gelir.<br />
- Kümbet: Türbe. Küm kökünden, gömülen ve yuvarlak yer anlamında.<br />
(Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, <strong>Deniz</strong> <strong>Karakurt</strong>)<br />
� Toplak: (Top). Toplanmak fiilinden türemiştir. Toplanılan yer demektir.<br />
TOPRAK ANA: Toprak Tanrıça.<br />
Eşdeğer: TOPRA (TOVURA, TOBURA, TOBURAH, TUPRAK, TUFRAK) ENE<br />
Eşanlam: YER (CER) ANA<br />
Moğolca: 1. TUS ECE 2. GAZAR ECE<br />
Besleyici, barındırıcı ve yaşam vericidir. Göğün üçüncü katında oturur. Anavatan kavramı ile<br />
bağlantılıdır. Evi sekiz köşelidir. Kutlu, güçlü bir kadındır. Evrenin ruhudur. Yaratılış inancına göre,<br />
yeryüzü bir yürek gibi çarpan, bir açılıp bir kapanan, bir genişleyip bir daralan yapıya sahiptir. Bütün<br />
ve parçaların birbiriyle bağlı olduğu canlı bir varlıktır. Yer, yaratılışın çekirdeğidir. Bitip tükenmeyen<br />
bir hayat gücüne sahiptir. İnsanlara iyilik yapmak istediğinde bol bol tahıl verir. Kainat ruhunun en<br />
geniş ve en yaygın biçimlerinden biridir. Bazı yörelerde Nevruz Bayramı’nda toprak altına kısa ve basit<br />
bir tünel kazılarak içinden geçilir. Bu basit oyun, yeniden doğuşu ve topraktan doğumu temsil eder.<br />
Kısır kadınlar kutlu bir ağacın altında Yer Ana’ya dua ederler. Yer Ana masallarda sağ göğsünden iki sol<br />
göğsünden bir kez emzirir ve yiğit inanılmaz bir güce kavuşur. Bu yiğitlere en bilgece öğütleri o verir.<br />
Onlara gelecekten haber verir. Doğum, ölüm, yaşam, cinsellik gibi kavramlar hep ona bağlanır. Cengiz<br />
Aytmatov Toprak Ana adlı romanında bu motifi çağdaş bir yaklaşımla yeniden işlemektedir. Toprak ve<br />
Tolunay (kitabın başkişisi yaşlı kadın) arasındaki içsel konuşma ise muhteşemdir.<br />
“Merhaba toprak” diye sesleniyor usulca. “Merhaba tolunay” demek geldin Ne kadar<br />
kocamışsın. Saçların ağırmış, değnekle yürüyorsun üstelik.” “Evet yaşlanıyorum, bir yıl<br />
daha geçti, sende, toprak sende bir hasat geçirdin. Bugün ölüleri anma günü.” “İnsan<br />
doğruyu öğrenmeli, tolunay.”<br />
Toprak Ana her bir arazi parçasına Yer İyelerini gönderir. Masallarda mezarda doğma motifi de yine<br />
bu Tanrı ile bağlantılıdır. Toprak Ana’ya beyaz tavuk kurban edilir. Bazen de balık, koyun veya öküz<br />
D e n i z K A R A K U R T <strong>TÜRK</strong> <strong>SÖYLENCE</strong> <strong>SÖZLÜĞÜ</strong>
Change language