TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ Deniz Karakurt

S a y f a | 169
ÖRGÜL: Hayırdua.
Eşdeğer: ERGÜL
Moğolca: ÖRGÖL
Bir insan için iyi temennilerde bulunma ve bu amaçla Tanrı’ya yakarma. Sözün etkileyici gücüne olan
inancı içerir. Eski Türk anlayışına göre söz pek çok şeyi değiştirmeye yetebilecek güce sahiptir. İyi
dilekte bulunmak. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Örgül: (Ör). Örmek (bağlamak) fiili ile bağlantılıdır. Moğolca kökenlidir. Moğol dilinde
Örgö/Ergü/Ürgü/Ürge sözcüğü yükselmek, yukarı çıkmak manası taşır.
ÖRÜZMEK HAN: Söylecesel Hakan.
Eşdeğer: URIZMAG (VURZAMAK, VÜRZEMEK, VERİZMEG, ORAZMAK) HAN
Karaçay ve Malkarlar (Alanlar ve Tavlular) ile iç içe geçmiş olan Nart destanlarında Nartların lideri
olarak karşımıza çıkan karakter Örüzmek adını taşır ve onun yeryüzüne düşen bir meteor parçasının
içinden doğduğu ve kurt sütü içerek büyüdüğü anlatılır. Karısı Satanay Hanım’dır. Örüzmek’in yaşadığı
olaylar Basat Han’ın yaşadığı serüvenlerle birebir örtüşür. Tepegözle karşılaşır ve onu öldürür. Türk
destanlarında Uruz Bey, Basat’ın babasıdır. Örüzmek’in Kolan adında bir atı vardır ve Türkçe Kulan
(yaban atı) ile örtüşmektedir, bu kelimenin alaca renk ifade ettiği söylenir. (Kaynak: Türk Söylence
Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Örüzmek: (Ör). Uruz Beg ismine benzemektedir. Örüşmek fiili kavga etmek demektir.
(Bakınız: SATANAY HANIM)
Açıklama: Nartlar, aynı adlı destanlarda bahsedilen bir halktır ve gerçekte bu ada sahip bir toplumun
geçmişte yaşayıp yaşamadığı bilinmemektedir, fakat yaygın görüşe göre tek bir toplum olmayıp
binlerce yıldır birlikte yaşayan ve değişik ırklardan gelen kavimlerin kaynaştığı bir Kafkas halkıdır.
Daha doğrusu bugün de var olan bir halklar bütünüdür. Karaçay-Balkar (Alan ve Tavlu), Çeçen-İnguş
(Nohçı ve Galgay), Oset (İron ve Digor), Abhaz, Adige, Avar ve başka pek çok küçük nüfuslu
toplumlarının kültürel olarak kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır, ancak her biri kendi dillerini konuşur.
Buna karşın ortak kültürel unsurların kime ait olduğu ve hangisinden geldiğini belirlemek bazen çok
zor bazen de imkansızdır. Bu nedenle bir iki örnek vermekle yetinilecektir. Nart mitolojisinin
içerisindeki Türk unsurları bulmaya çalışmak da aynı güçlükleri içerir. Bazı kavram, isim ve olaylar
birebir Türk söylencelerini andırırken bazen de başka uluslara ait olduğu apaçık belli olan olgular
sürer gider. Fakat tutarlı ve uyumlu bir örüntü içerisindedir hepsi de. Nart kelimesi ise kahraman,
yiğit, alp gibi anlamlar taşır.
ÖS: Can.
Eşdeğer: ÖZ (ÖZÜT, ÜZÜT)
1. Bir varlığın yaşam gücü. Kişinin hayatta oluşunun göstergesi. En çok kuş, yılan ve balık olarak temsil
edilir. Ruh kavramıyla yakından bağlantılıdır. Öz Kuşu (Can Kuşu) deyimi bu inanışın en belirgin
örneğidir. Dört kanatlı Bürküt kuşu ordular savaşırken üzerlerinde dolaşır, çünkü bu kuş bütün bir
ordunun ruhudur. “Öz Yerine Öz” anlayışı ise bir kişinin başkasının yerine ölmeyi kabul etmesidir ve
en güzel ve en yetkin örneği Deli Dumrul öyküsünde yer alır. Özütlerin öldükten sonra toplandığı yere
giden iki ırmaktan bahsedilir. Bu ırmak yeni ölenlerin ruhlarını oraya götürür. Ölüm sonrası kasırgaya
dönerek daha önce yaşadıkları yerleri ziyaret ederler. Kötü olanlar Erlik Han’ın hizmetine girerler.
Üzüt Aşı sözcüğü de ölünün arkasından verilen yemek olan Ölü Aşı anlamında kullanılır.
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ