TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ Deniz Karakurt

S a y f a | 103
HAN: Kral.
Eşdeğer: GAN
Moğolca: KAN
Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kişi. Mitoloji de tanrıların da sıfatı olarak kullanılır. İlk
çağlarda Han aynı zamanda topluluğun dini önderidir. Topluma baş-şamanlık yapan kişidir. Ata
Ruhları adına törenler düzenler. Tahta çıktığında ise bir keçe üzerine oturtulup dokuz kez doğudan
batıya doğru çevrilir. Bu onun göğe çıkmasını, göğün dokuz katını aşıp Tanrıya ulaşmasını ifade eder.
Doğal olayların önderden kaynaklandığı düşünülür. O doğaya etki edebilir. Daha sonraları bu durum
biraz daha soyutlaştırılıp, kötü yöneticinin bereketsizliğe, iyi olanın ise bolluğa sebep olacağı inancı
haline dönüşmüştür. Devletin gücü hakanın ne kadar kulu olduğuyla ilgilidir. Kan kelimesi ile yakından
ilgilidir. Kan hayat verici bir güç olarak ve nesilden nesile aktarılan bir yaşam ve özellik taşıyıcısı
şeklinde düşünülür. Yeminler kan akıtarak yapılır. Kanla ıslanmış mendiller sürüldüğünde kör olan göz
görmeye başlar. Kanları birbirine karışan insanların ömür boyu hatta ölümden sonra bile bağlı
kalacağına inanılır ve bu nedenle biraz sütün içine bir iki damla kendi kanlarını damlatarak içenler
“Kankardaş” olurlar ve soydan gelen kardeşlik kadar geçerli sayılır. Kahramanlar doğarken avuçlarında
sertleşmiş bir kan pıhtısı tutarlar. Moğolcada Han kelimesi Gök anlamını da içerir.
Buyrultu/Buyruldu: Ferman veya Yarlıg/Yarlık: Ferman adı verilen emirleri toplumu düzenler ve
masallarda da sık sık yer alır. Türklerde Ege/Eğe sözcüğü de kral anlamında kullanılır. Tigin/Tekin ise
Prens, Şehzade demektir. Türk-Moğol ve Macar tarihinde gerçekten yaşamış olan ancak adı
söylencelere giren ve olağanüstü özellikler yüklenen belli başlı Han’lar şu şekilde sıralanabilir.
(Türkçe-Moğolca-Macarca olmayan isimler listeye alınmamıştır.) Bazen Beg/Beğ/Bey sözcüğü de Han
anlamında kullanılsa da aslında Beğ daha düşük bir hiyerarşik düzeydedir ve genelde Ağa kavramına
denk düşer, bazen de il,ilçe yöneticileri kastedilir.
- Beğ: Ağa, vali, prens.
- Begüm: Hanımağa, kadın vali, prenses.
Önemli Tarihsel Han Kişiler: Abılay Han, Almos Han, Alparslan Han, Arpad Han, Aşbara Han,
Atıla Han, Baygu Han, Bilge Han, Bögü Han, Buğra Han, Bumın Han, Cengiz Han, Çağatay Han, Çağrı
Han, Edigey Han, Girey Han, İstemi Han, Karaman Han, Kubılay Han, Mehmed Han, Mete Han,
Otman Han, Ögedey Han, Salçuk Han, Saltuk Han, Şu Han, Temür Han, Toktamış Han, Tuğrul Han,
Tuman Han, Ügyek Han. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Han: (Han/Kan). Soy ve soyluluk anlamları içerir. Moğolca, Tunguzca, Mançuca ve Türkçede
küçük ses farklarıyla hep aynı anlamı taşır.
(Yansı: HANIM)
HANIM: Kraliçe.
Eşdeğer: KANIM
Moğolca: HATAN (KATAN, HATUN)
Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kadın. Mitoloji de tanrıçaların da sıfatı olarak kullanılır.
Ece veya Eçe olarak da kullanılır. Prenseslere ise Bike/Büke denilir. Hanım (Kraliçe) sözcüğünün
türeyişi şu şekilde anlatılır. Mete Han (Moğollar Cengiz Han olduğunu söylerler) gelip saygı sunan
herkesin Han’ım şeklinde hitap ettiği bir ortamda, içeri giren eşini görünce “İşte bu da benim Hanım”
der. O günden bu yana kadın yöneticilere Hanım denir. Etimolojik olarak doğruluğu tartışılsa da,
sosyal hayat algısı olarak kadının bu konumu tartışılmaz bir gerçektir. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü,
Deniz Karakurt)
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ