elektronik atlas teknikleri ile eğitim amaçlı türkiye - Iobildirici.com

ELEKTRONİK ATLAS TEKNİKLERİ 

İLE EĞİTİM AMAÇLI TÜRKİYE 

İSTATİSTİKSEL ATLASININ 

HAZIRLANMASI: PİLOT ÇALIŞMA 

PROJE NO: 1185 

Proje Yürütücüsü 

Doç. Dr. Necla ULUĞTEKİN 

Proje Çalışma Grubu 

Prof. Dr. Doğan UÇAR Dr. İ. Öztuğ BİLDİRİCİ 

Dr. Cengizhan İPBÜKER Dr. Ufuk ÖZERMAN 

Ö. Fatih GÖKÇEN 

TEMMUZ 2000 

İSTANBUL

ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR 

Özellikle öğretim kurumlarında duvar haritaları, değişik ölçek ve türde haritalar 

topluluğu olarak atlaslar yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak bu kartografik 

ürünler, gerek kullanılan verilerin zamanla güncelliğini yitirmesi, gerekse yayınlanış 

biçimleri açısından eğitimdeki işlevlerini tam olarak yapamamaktadırlar. Ayrıca bu 

haritalarda işlenen konularla haritanın amaç ve içeriği doğrudan çakışmamaktadır. 

Büyük ve kalabalık sınıflar için böylesi haritaların okunaklılığının da iyi olduğu 

söylenemez. 

Eğitimde klasik olarak iklim, nüfus, eğitim, seçim, gelir, tarım gibi genellikle 

konumsal (mekansal) olarak nitelendirilen bilgiler, kartografik görselleştirme 

tekniklerinin (haritaların) kullanılması yerine tablolar biçiminde sunulmaktadır. 

Sosyal konuları işleyen ders kitapları da oldukça az harita içermektedir. Kartografik 

olarak nitelikli haritaların kullanılması ile eğitimin etkinliğinin artacağı açıktır. 

Görsel olarak kötü olan haritalar iyileştirilebilir ve güncel haritalar eklenerek kitaplar 

zenginleştirilebilir. Böylece derslerin daha iyi ve kolay anlaşılması sağlanmış olur. 

Bilgisayar ortamında hazırlanacak olan haritalar da öğrencilerin derslerini daha kolay 

ve hızlı anlamalarını sağlayacaktır. Kitapların yanında Elektronik Atlasların da 

kullanımı ile konumsal karakterli bilgiler daha da etkili bir biçimde sunulabilecektir. 

“Elektronik Atlas Teknikleri ile Eğitim Amaçlı Türkiye İstatistiksel Atlasının 

Hazırlanması: Pilot Çalışma” başlıklı projemiz 1,5 Milyar TL. bütçeli ve 6 ay süreli 

bir çalışma olarak kabul görmüştür. 

Bu çalışmada eğitimde kullanılabilecek, verimli, etkili, hızlı, ekonomik ve konuların 

daha iyi anlaşılmasını sağlayacak çok amaçlı elektronik bir aracın üretimi 

amaçlanmıştır. Bu çalışma, istatistiksel coğrafi bilgilerin sunumu için oldukça basit, 

ucuz ve hızlı bir çözüm getirmeyi amaçlamış ve aynı zamanda internet teknolojilerini 

de kullanmıştır. 

Ülkemizde eğitim amaçlı ve istatistiksel haritaların genellikle kartograflar tarafından 

üretilmediği bir gerçektir. Üniversitemizde bu konuda eğitim veren bir bölüm 

olmamıza ve defalarca ilgili kurumlarla ilişkiye geçilmesine karşın bu kurum ve 

kuruluşlar ile ortak bir çalışma başlatılması, haritaların toplumsal rolünün bilincinde 

i

olunmaması nedeniyle, henüz sağlanamamıştır. Kartografya alanında uluslararası 

literatür ve ilgili ürünler takip edildiğinde ülkemizin bu konuda oldukça geride 

kaldığı gözlenmekte ve bilinmektedir. Hatta iyi bir atlas üretimi bir ülkenin 

gelişmişliği için alınan ölçütlerden biri olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizin 

kartografik ürünlerdeki söz konusu verimsizliğini aşmak amacı ile ortaya bir ürün 

çıkarmanın yararlı olacağı görüşünden yola çıkan çalışma ekibimiz; başlangıç 

aşamasında oldukça sınırlı bir bütçe ile ve kartografya laboratuarımızın olanakları da 

kullanılarak, pilot proje bazında bir çalışmayı tamamlamış, araştırmalarına devam 

etmektedir. 

Bu çalışmada, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından her yıl yayınlanan Türkiye 

İstatistik Yıllığı ve diğer kaynaklardan elde edilen coğrafi verilerle, haritalara konu 

olan konumsal veriler bilgisayar ortamına aktarılmış, güncel(!) bir Türkiye iller 

haritası sayısallaştırılarak temel geometrik altlık olarak kullanılmak üzere 

depolanmıştır. Aynı veri tabanı üzerinde ileride yapılacak bir çok çalışmanın da 

altlığını oluşturmak üzere ilçe sınırlarının oluşturulması çalışmaları devam 

etmektedir. 

Böylesi bir çalışma, tematik haritalar, istatistiksel haritalar, elektronik atlaslar, 

animasyon haritaları konusundaki bilgi birikiminin yenilenmesini ve deneyim 

kazanılmasını sağlamasının yanı sıra özellikle uzmanlar/araştırmacılar tarafından 

düşünülmüş ve üretilmiş bir örnek alternatif ürün oluşmasını da sağlamıştır. Bu 

birikimler aynı zamanda öğrenciler ile de paylaşılmıştır. 

Bu çalışmanın sonunda konunun ulusal ve uluslararası platformda sunulması ve 

tartışmaya açılması gerçekleştirilmiştir [Uluğtekin&Bildirici 1999a, 

Uluğtekin&Bildirici 1999b]. Ancak elde edilen üründen Devlet İstatistik Enstitüsü ve 

Eğitim Kurumlarının bilgilendirilmesi ve ortak çalışmalar projelendirilmesi henüz 

gerçekleştirilememiştir. 

Projemizi inceleyerek projenin desteklenebilir olduğuna karar veren ve bizlerin 

böylesi bir deneyim kazanmamıza destek veren Sayın Prof.Dr. Orhan Baykal, Sayın 

Prof.Dr. Oğuz Müftüoğlu ve Sayın Prof.Dr. Mehmet Selçuk’a; üniversitemiz Çoğul 

Ortam Merkezi Müdürü Sayın Prof.Dr. Muhittin Gökmen’e değerli önerileri ve 

ayırdıkları vakit için teşekkür ederiz. 

Zamana bağlı değişimlerin (konumsal objelerin dinamiğine yönelik veriler) 

gösterilebileceği ve algılamayı kolaylaştırıcı elektronik atlas animasyon haritalarının 

yapımı için gerekli olan araçları kapsadığını düşündüğümüz 3DStudioMax yazılımını 

ii

kullanımımıza sunan üniversitemizin Bilgi İşlem Merkezi (BİM) ve Sayın Doç.Dr. 

Nüzhet Dalfes’e teşekkürlerimizi sunuyoruz. 

Elektronik Atlasın öncülerinden olan Kanada Elektronik Atlasını hazırlayan ekibin 

içinde yer alan araştırmacı Sayın Dr. Eva Siekierska’ya kıtalar arası verdiği şevk ile 

bizleri bu konuda çalışmaya yöneltmesi ve desteğinden ötürü teşekkür ederiz. Ancak 

kendisinin gösterdiği yolun (üç aşamalı elektronik atlasdan henüz birincisini 

bitirdiğimiz için) gerisinde kaldığımızın bilincindeyiz. 

İTÜ Araştırma Fonuna projemize verdiği bu küçük olanakla bile, bizlere ve 

öğrencilerimize kattığı büyük birikimler nedeniyle teşekkür ederiz. 

Bitirme ödevi öğrencilerimizden, sözel verileri sabırla bilgisayar ortamına aktaran 

Sayın Murat Katuk, Sayın Özgür Sarımehmetoğlu’na ve elektronik atlas ve 

animasyon sitelerinin araştırılmasındaki yardımları için Sayın Özlem Cihan’a 

teşekkür ederiz. 

Proje yürütücüsü olarak; başta Sayın Prof.Dr. Doğan Uçar’a ekip çalışmasını 

destekleyen eşitlikçi yaklaşımı, bilimsel desteği ve varlığı için; Sayın Dr. İ.Öztuğ 

Bildirici’ye projedeki yazılım, donanım güncelleştirmesinden başlayarak hazırlanan 

her bir haritadaki özverisi, bilgisi ve emeği için; Sayın Dr. Cengizhan İpbüker ve 

Sayın Dr.Ufuk Özerman’a değerli önerileri, emek ve destekleri için; animasyonlu 

haritaların oluşturulması konusundaki araştırmalarının yanı sıra elektronik atlasın 

daha kolay kullanımını sağlayan çalışmalarından ve bizlere verdiği bitmez tükenmez 

yazılım/donanım desteğinden dolayı projemizin asistan öğrencisi Sayın Ö.Fatih 

Gökçen’e teşekkür ederim. 

Doç.Dr. Necla ULUĞTEKİN 

Proje Yürütücüsü 

Temmuz 2000 

http://karto.inslab.itu.edu.tr 

iii

İÇİNDEKİLER 

TABLO ve ŞEKİL LİSTESİ........................................................................................ v 

ÖZET .......................................................................................................................... vi 

ABSTRACT...............................................................................................................vii 

1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 

2. TEMATİK HARİTALAR (Kavramlar ve Fonksiyonlar)........................................ 3 

2.1 Tematik Haritaların Sınıflandırılması .............................................................. 4 

3. ELEKTRONİK ATLAS ve İLGİLİ KAVRAMLAR .............................................. 7 

3.1 Günümüzde Elektronik Atlaslar....................................................................... 9 

3.2 Elektronik Atlas ve CBS ................................................................................ 12 

3.3 Atlas İçeriği.................................................................................................... 14 

3.4 Görselleştirmenin Önemi ............................................................................... 15 

3.5 Elektronik Atlasların Kullanımı..................................................................... 18 

4. PİLOT ÇALIŞMA: ULUSAL İSTATİSTİK ELEKTRONİK ATLASA BİR 

YAKLAŞIM............................................................................................................... 20 

4.1 Amaç ve Kapsam ........................................................................................... 23 

4.2 Veri Toplama ve Problemler.......................................................................... 24 

4.2.1 Donanım ve yazılım ............................................................................... 24 

4.2.2 Konumsal geometrik altlık verilerinin kazanılması ............................... 26 

4.2.3 Konumsal sözel verilerin kazanılması ................................................... 29 

4.3 Atlas Üretimi: Strateji .................................................................................... 30 

5. SONUÇ VE ÖNERİLER ....................................................................................... 35 

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 38 

EK A: ELEKTRONİK ATLAS VE ANİMASYON HARİTALARI SİTELERİ...... 42 

EK B: ELEKTRONİK ATLAS CD SÜRÜMÜ......................................................... 44 

iv

TABLO ve ŞEKİL LİSTESİ 

Tablo 1: Proje kapsamında kullanılan yazılımlar ...................................................... 26 

Tablo 2: Kartografik objeler tabakaları ve özellikleri................................................ 27 

Tablo 3: Çizgi temizleme araçları ............................................................................. 29 

Şekil 1: Kartografik Model Teorisi ........................................................................... 15 

Şekil 2: Kartografyanın kavramsal temeli.................................................................. 16 

Şekil 3: Nüfus Yoğunluğu ......................................................................................... 21 

Şekil 4: Nüfus Değişimi............................................................................................. 22 

Şekil 5: Elektronik Atlas Projesi üretiminde izlenen strateji .................................... 31 

v

ÖZET 

Elektronik harita yapım sistemleri, dinamik sunum gibi yeni araçlarla kartografik 

tasarım ve coğrafi bilgi görselleştirmesinde yeni olanaklar sunmakta ve çok kullanıcı 

bulmaktadır. Bu olanak çeşitli eşzamanlı senaryoların hazırlanmasıyla hızlı karar 

verme ve planlama yapılmasını da sağlamaktadır. 

Bilgisayar teknolojisindeki grafik, ses, depolama ve işlem sürelerinin kısalması gibi 

olanaklar atlas kartografyasını da yakından ilgilendirmektedir. Elektronik atlaslar 

kartografya için araştırma alanlarından biridir. Son yıllarda kartograflar elektronik 

atlas hakkında çalışmalarını yoğunlaştırmış ve ucuz yazılımlar ile elektronik atlas 

üretilebilmeleri nedeniyle bu tür ve benzer ürünler pazarda fazlasıyla yer almaya 

başlamıştır. 

Gelişmiş ülkelerden birçoğu kendi elektronik atlaslarını üretmişlerdir. Bu pilot 

çalışmada istatistiksel bir elektronik atlas çalışması hedeflenmiştir. Türkiye’de 

elektronik bir atlasa altlık oluşturan istatistik bilgilere Devlet İstatistik Enstitüsü 

(DİE) tarafından her yıl düzenli olarak yayınlanan Türkiye İstatistik Yıllığı’ndan 

ulaşılabilir. Bu yıllıkta, daha çok konumsal karakterli tablo verileri/bilgileri yanı sıra, 

kartografik olarak oldukça yetersiz ve az sayıda tematik harita da bulunmaktadır. Bu 

haritalar ise kartografik tasarım ilkeleri bakımından hatalarla dolu olup, kartografya 

eğitimi almamış kişiler tarafından hazırlanmıştır. Bu projede istatistik yıllığı bilgileri 

sözel bilgiler olarak değerlendirilerek tematik ve animasyonlu haritalardan oluşan bir 

atlas hazırlanmıştır. Bu projenin sonuç ürünü olan Elektronik Atlas, bu yıllıkta eksik 

olan haritaları kartografik tasarım ve görselleştirme ilkelerine uygun şekilde ve belli 

bir senaryo içerisinde kullanıcıya sunmaktadır. 

vi

ABSTRACT 

Electronic Mapping Systems are rapidly developed and useable for visualization and 

cartographic design of the geographic information with the tools like dynamic 

presentation of data. This technology is becoming commonly available for decision 

support and planning with various synchronize scenario. The rapid development of 

computer technology as graphic, voice, storage etc. has given the atlas concept on 

extra dimension in cartography. Electronic atlases become popular research subjects 

in cartography. Electronic atlas technology is widely used in many countries. 

CD-ROM atlases with electronic encyclopedias have become very popular on the 

market. 

Although some developed countries have created their own electronic atlases, in 

Turkey there is no National Statistical Atlas. The last edition (1997) of the Statistical 

Yearbook of Turkey is a traditional yearbook comprising socioeconomic, 

environmental and infrastructure aspects of the country. The information such as on 

climate, demography, education, election, income, agriculture, etc. has generally 

spatial character, is shown by series of tables instead of data visualization by the 

cartographic methods. The national educational books and Statistical Yearbook of 

Turkey contains few maps that portray the current situation. Some of these maps are 

cartographically inadequate. Using cartographically adequate maps should enhance 

the efficiency of the yearbook. The aim of this project to show with the collaboration 

with cartographers and experts of related disciplines in the National Statistical 

Institution, one can compile and use the available statistical and spatial data the 

Statistical Atlas of Turkey can be produced. In this project the National Statistical 

Institution data are evaluated as non-geometric data is produced an atlas with 

cartographically designed and visualized which contains thematic and animated 

maps. 

vii

1. GİRİŞ 

Harita konumsal bilginin iletişimi amacını gerçekleştirmek için üretilir. Bu nedenle 

harita, konumsal ilişkilerin kurulması, anlaşılması ve kullanılması için bir iletişim 

aracıdır. Harita ile görselleştirme süreci; verinin değerlendirilmesi, analiz edilmesi, 

anlaşılması ve en sonunda da sunulmasını kapsar. Harita, yeryüzü gerçekliğinin 

“özetlenmiş” halidir, yeryüzünün tıpkısı anlamında “kendisi” değildir. Haritada 

kullanılan işaretler yeryüzünde haritaya konu olan objelere karşılık gelir ve ölçeğe 

bağımlıdır. Haritayı yapan/üreten kim olursa olsun harita kullanıcısı tarafından 

anlaşılır (okunabilir) bir harita yapmalıdır. 

Bilgisayar teknolojisindeki son gelişmeler atlas kavramına da yeni bir boyut 

kazandırmıştır. Bu teknoloji ile bugün, birçok ülkenin klasik anlamda ulusal bir atlası 

yokken ulusal konumsal verilerin bir alt yapısının oluşturulması ile ulusal atlas bilgi 

sistemi ve elektronik atlas oluşturmak problem olmaktan çıkmıştır 

[Uluğtekin&Bildirici 1997]. 

Analog veya sayısal biçimde atlaslar, coğrafi veriyi sistematik ve kapsamlı olarak bir 

araya getirerek; özel bir alan için bir veya daha çok coğrafi konunun kurgusal veya 

özel olarak sunulduğu bilgi alma, arama, analiz etme ve sunma amaçlı yayınlardır. 

Atlaslar belli bir alana ilişkin özelliklerin ve konuların belli bir sıra ile birbirlerini 

takip ettikleri özel yapılardır [Ormeling 1997a]. 

Klasik atlaslarda, bir alana ilişkin bilgi, her konu ve her olay için yalnızca bir kez 

görselleştirilebilir, ikinci bir olanak ile desteklenmemiştir. Bu da elektronik atlasların 

büyük depolama kapasitesiyle yarattığı olanağın önemini vurgulamaktadır. Aynı 

veriden yararlanarak farklı tanımlamalar, sınıflandırmalar, işaretleştirmeler ve 

renkler kullanarak farklı görüntüler elde etmek olanaklıdır [Ormeling 1997b]. 

Atlas haritalarının tematik haritalar sınıflandırmasına girmeleri nedeniyle ikinci 

bölümde tematik haritalar çeşitli yönlerden ele alınmıştır. Üçüncü bölümde 

elektronik atlas ve ilgili terimlerin yanı sıra elektronik haritaların vazgeçilmez 

görselleştirme yöntemlerinden olan animasyon haritaları ele alınmıştır. Ayrıca 

elektronik atlas ve coğrafi bilgi sistemleri arasındaki benzerlikler ve ayrımlara, bir 

atlasta olması gereken özelliklere ve böylesi atlaslarda görselleştirmenin önemine, 

elektronik atlasların kullanım olanaklarına değinilmiştir. Dördüncü bölümde, yapılan 

1

pilot çalışma her boyutu ile incelenmiştir. Sonuç ve öneriler bölümünde özellikle bu 

projeden elde edilen deneyimler ve ileride yapılması planlanan çalışmalara 

değinilmiştir. Çalışmanın sonunda bu konuda yapılmış olan literatür çalışmaları ve 

uygulama örneklerinin elektronik adresleri verilmiştir. Projenin ürünü olan CD 

sürümü ise ekte yer almaktadır. 

2

2. TEMATİK HARİTALAR (Kavramlar ve Fonksiyonlar) 

Haritaların içerik bakımından ayrımına uygun olarak, tematik haritalar, olayların ve 

durumların kavranması için oluşturulan haritalardır. Tematik haritalarda harita altlığı 

genel olarak yön bulmaya ve/veya konunun kavranmasına hizmet eder. Kelimenin 

tam anlamıyla Topografya da bir “Konu” (tema) dur. Buna karşın topografik 

haritalar hem tematik haritalara altlık oluşturmaları bakımından hem de 

uygulamadaki tarihi gelişim ve örgütlenmeden dolayı özel bir konuma sahiptirler. 

Ancak uygulamada haritaları kesin olarak topografik ve tematik haritalar olarak 

ayırmak her zaman mümkün olmaz. Turistik haritalar, yol haritaları ve kadastral 

haritalar topografik ve tematik haritalar arasında bir tür geçiş biçimleri olarak kabul 

edilirler. Öte yandan eksiksiz bir topografik harita üzerinde vurgulanmış bir tematik 

gösterim onu tematik haritaya dönüştürebilir. 

Tematik harita kavramı 1950 yılından beri yaygın olarak kullanılmaktadır. Tematik 

kartografya eğitimi henüz yeni olmasına rağmen, tematik kartografya uygulamaları 

(mülkiyet, madencilik, trafik, askerlik) daha eski dönemlerde başlamıştır. 

Günümüzde tematik haritalardan yararlanmayan konumsal veri kullanan bir disiplin 

hemen hemen yok gibidir ve yayınlanan haritaların %85’i tematik içeriklidir. 

Medya haritaları giderek artan bir önem kazanmaktadır. Bunlar öncelikle basında ve 

televizyonda kısa süreli haritalar olarak, doğa olayları, politik, ekonomik, askeri ve 

kültürel olaylar hakkında hızlı bilgi aktarırlar. Genellikle çok fazla genelleştirilmiş ve 

kısa ömürlü olan, televizyonda beş on saniye görüntülenen bu tür gösterimler 

özetleyici bir karaktere sahiptir ve şematik hatta bir kroki gibi bir fonksiyonları da 

vardır. Bu tür haritaların tasarımı ilgili medyanın teknik gösterim olanaklarına sıkı 

sıkıya bağlıdır. 

Tematik haritaların fonksiyonları topografik haritalarla aynı olmakla birlikte tematik 

sınırlamalar da söz konusudur. Tematik haritalar eğitim, yön bulma, yönetim ve 

planlama, bilimsel yorumlama amaçlarıyla ve yeni tematik haritalara altlık olarak 

kullanılırlar. Buradan tematik haritaların konumsal obje ilişkilerini aktarmanın 

yanında, geri plandaki yapılar, nedenler ve fonksiyonlar hakkında da bilgi aktardığı 

sonucu ortaya çıkar. Bir coğrafi bölgede somut olayları ve objeleri topografik 

3

haritaların dışında fotoğraflarla da göstermek mümkün olduğu halde konumsal soyut 

olaylar ancak tematik haritalarda gösterilebilir. 

Topografik haritalar geometrileri ve görünümleri bakımından ağırlıklı olarak ölçeğe 

bağımlıdır. Bu açıdan tematik haritalar aşağıdaki gibi nitelendirilebilirler. 

• Aynı ölçekte konuya göre harita grafiği bakımından çok geniş bir tasarım 

çeşitliliği gösterirler. 

• Konuya göre, sadece mekan korumaya kadar azaltılabilen, farklı derecede 

geometrik doğruluğa sahiptirler. 

• Bir konuda geniş tasarım olanaklarına sahip olma durumunda modern grafik 

tekniklerin ve grafik veri işleme tekniklerinin uygulanması için uygun şartların 

oluşmasına imkan sağlarlar. 

• Bir kez kullanımdan sürekli kullanıma kadar tüm kullanım olanakları mümkün 

olabilir. 

Tematik harita üretiminde veri toplama ve tasarım aşamalarının uygulanmasında 

ilgili meslekten yayıncı ile kartograf arasında sıkı bir işbirliği söz konusudur. 

Yayıncı mesleki verilerin uygun biçimde işlenmesinden, muhtemelen bu verilerin bir 

Mesleki Bilgi Sistemi çerçevesinde bir Sayısal Obje Modeline dönüştürülmesinden 

ve çalışma haritası biçiminde ilk grafik çıktıların alınmasından sorumludur. 

Kartograf Sayısal Obje Modelini Sayısal Kartografik Modele dönüştürür. Başka bir 

deyişle çalışma haritasında geometrik olarak düzenlenmiş olan mesleki bilgileri 

harita taslağına dönüştürür. 

Tematik kartografyadaki geniş tasarım aralığı harita grafiği bakımından büyük bir 

şans anlamına gelir. Bu durum okunaklılığı azaltabilir, tematik haritaların birbiri ile 

karşılaştırılmasını zorlaştırabilir. Bu durum grafik yapılarda standartlar belirlenmesi 

gerektirir. Arazi kullanım haritaları ve bir çok planlama haritaları için yasal olarak 

belirlenmiş standartlar vardır. Meteorolojik ve jeolojik haritalar için uluslararası 

düzeyde kabul edilmiş işaret tabloları (legend) kullanılır. Ancak her yerde geçerli 

olacak standartların uygulanması tematik haritalarda uygun olmaz. Konulara göre 

ortak standartlar belirleme çalışmaları araştırmacılar tarafından desteklemekte, ancak 

harita işaretlerinin görsel olarak kavranması bakımından bilimsel olarak optimal yapı 

bulunmadığı sürece, bu çabaların daha devam edeceğini söylemek yanlış olmaz. 

2.1 Tematik Haritaların Sınıflandırılması 

Topografik haritalardan farklı olarak tematik haritaların farklı başlıklar altında 

sınıflandırılması mümkündür. 

4

1. Harita içeriğine göre sınıflandırma: Tematik haritaların ilgili disiplin konularına 

göre ayrımı uygulama bakımından anlamlı ve önemlidir. 

2. Ölçeklere göre sınıflandırma: Ölçeklere göre sınıflandırma topografik haritalar 

için çok anlamlı olmasına rağmen, tematik haritalarda kısmen anlamlıdır. 

3. Ortaya çıkış şekline göre sınıflandırma: Topografik haritalar temel harita ve 

türetme harita olarak kolayca ikiye ayrılabilirken, böyle bir ayırım yapmak 

tematik haritalar için oldukça zordur. 

• Direkt ölçmeleri (orijinal elde edilmiş tematik bilgiler) ve gözlemleri aktaran 

tüm haritalar tematik haritalar olarak kabul edilebilir. Bu durum tüm büyük 

ölçekli nitel haritalar (toprak cinsi haritaları, vb.) ve mutlak ifadeler 

(meteoroloji istasyonlarının verileri, vb.) içeren bir çok nicel harita için 

geçerlidir. 

• Türetme haritalar başka haritalardan elde edilmiş haritalardır. Bu tür haritalar 

“Tematik İkincil Haritalar” olarak da tanımlamaktadır. Bu haritalardaki 

tematik bilgiler direkt değil, dolaylı kaynaklardan elde edilmektedir. Bu 

haritaların elde edilmesinde genelleştirme yöntemleri ve esasları uygulanır. 

Topografik haritalarda tüm objelerin dengeli bir biçimde genelleştirilmesi söz 

konusu iken, tematik haritalarda konuyu vurgulayan bir biçim söz konusudur. 

Burada iki durumla karşılaşılır: 

• Veri kaynakları olarak istatistikler, mesleki literatür, arşivler söz konusu 

ise, veriler özel hazırlık işlemlerine tabi tutulurlar (yoğunluk değerleri ya 

da ortalama değerlerin oluşturulması, değer grupları vb.). Bu aşamada obje 

genelleştirilmesi söz konusudur. 

• Veri kaynakları olarak haritalar söz konusu ise, türetme harita tipik olarak 

kartografik genelleştirme yoluyla elde edilir. Burada türetilmiş bir analitik 

haritanın taslağı oldukça basittir. Konuda değişiklik olmadığından ve 

geometrik altlık normal şartlarda daha büyük ölçekli olduğundan, 

genelleştirme işlemi önemli ölçüde ölçeğe göre yapılır. Buna karşılık 

sentetik ya da kompleks bir haritanın tasarımı zordur. Burada konu 

değişime uğrar, gruplamalar ve özetlemeler yapılır. Buradaki genelleştirme 

konuya bağlıdır. Temel haritalar olarak bir çok analitik haritadan 

yararlanılır, ölçek değişmez ya da daha küçük seçilir. 

4. Harita grafiğinin yapısına göre sınıflandırma: Harita grafiğinin görünüm 

şekline göre yöntemlere bağlı bir ayırım yapılabilir. Bu şekilde, nokta haritalar, 

eşdeğer (isoline) haritaları, alansal haritalar, işaret haritaları, diyagram haritaları 

vb. şeklinde bir ayırım yapılabilir. 

5

5. Objelerin özniteliklerine göre sınıflandırma: Bu gruplama nesne yönelimli bir 

bakış açısına göre yapılır. Gruplama obje özniteliğine dayanır, obje özniteliğinin 

işlenmesi için uygun olan tasarım araçlarıyla objeleri sorgular. Bu şekilde harita 

içeriği hakkındaki daha sonraki düşünceler de sınıflandırılır. Burada obje 

özniteliklerine göre ayırım aşağıdaki gibi yapılabilir: 

• Konumsal ilişki çeşidine göre: Kesikli objeler her yanından sınırlandırılabilen 

objeler olarak, sürekli objeler ise bulunduğu çevre içinde değeri noktadan 

noktaya değişen objeler olarak tanımlanır. Bir ülke-şehir sınırlarıyla birlikte 

kesikli objelere örnek olarak verilirken, ülkedeki hava sıcaklığı sürekli 

objelere örnek olarak verilebilir. 

• Anlamsal ilişkiye göre: 

• Nitel haritalar yalnız obje niteliği hakkında bilgi ve “Ne nerede?” sorusuna 

cevap verirler. Jeolojik ve politik haritalar anılan ürünlere örnek olarak 

verilebilir. 

• Nicel haritalar objenin büyüklüğü, miktarı, değeri hakkında da bilgi 

verirler ve “Nerede ne kadar?” sorusunu cevaplarlar. İfadeler mutlak 

(nüfus, vb.) ya da bağıl (nüfus yoğunluğu, vb.) değerlerdir. Nicel veriler 

istatistiksel kökenli iseler istatistiksel haritalar ya da haritada istatistikten 

bahsedilir (bkz Bölüm 4). 

• Zamansal ilişkiye göre (ne zaman, ne, nerede, ne kadar?): 

• Statik haritalar belli bir zaman noktasında toplanmış verilere dayanır. 

Tematik haritaların çoğu bu gruba dahildir. 

• Dinamik haritalar ya objelerdeki toplam değişimleri (taşımacılık, kuş 

göçleri, projeksiyon deformasyonları vb.) ya da obje sınırlarının 

zamansal-konumsal gelişimlerini (şehir gelişimi vb.) aktarırlar (bkz.EkA). 

6. Konunun çerçevesi ve işlenme derecesine göre sınıflandırma: 

• Analitik haritalar tek konuludur. Başka bir deyişle konumsal ve mekansal 

olarak tek bir konuyu gösterirler. Tematik haritaların bir çoğu bu gruba girer. 

• Kompleks haritalar (kompleks-analitik haritalar, ilişki haritaları) çok 

konuludurlar. Başka bir deyişle birbirleriyle anlamsal ilişki içerisinde olan 

ancak tek tek ayırt edilebilen birden çok konuyu işlerler. Kompleks haritalar 

bu nedenle bir çok analitik haritanın özetidir. 

• Sentetik haritalar bir çok konunun ortak etkisi ile ortaya çıkan ortak yapının 

gösterimleri olarak, bir çok analitik haritanın işlenmesi ile elde edilirler 

(işletmecilik, toprak ve iklim özelliklerini kapsayan tarımsal ekonomi tipleri 

haritası, vb.) [Hake&Grünreich 1994]. 

6

3. ELEKTRONİK ATLAS ve İLGİLİ KAVRAMLAR 

Elektronik atlas konusu kartografya içinde yeni bir alan olması nedeni ile birçok 

kavramla ifade edilmektedir. Bu terimler elektronik haritalar, elektronik harita 

ürünleri, multimedya veya hypermedya haritalar, sayısal haritalar, görsel haritalar, 

ekran haritaları, görselleştirme, internet haritaları, sayısal atlas, elektronik atlas vb. 

şeklinde çeşitlendirilebilir [Siekierska 1996a]. 

Sayısal harita, sayısal harita verisi (coğrafi veri) ve onun görselleştirilmesi 

bileşenlerinden oluşur. Bu tanım sayısal veri dosyalarının gerçek anlamda harita 

olmadığını ortaya koymaktadır. Sayısal harita verileri ancak görselleştirmeden sonra 

‘anlaşılır’ hale gelirler. Başka bir deyişle, bilgi sistemlerinin çıktısı olan ekran 

haritaları veya basılı çıktılar sayısal harita olarak tanımlanamazlar, harita verisinin 

sunumu olarak tanımlanırlar. Sunum, ekranda oluşur veya bir araç yardımı ile 

çizdirilebilir. Bu nedenle bilgisayar ortamında oluşan (akıllı) haritaya “ekran 

haritası” (softmap) ve herhangi bir materyal üzerine çizilmiş/basılmış haritaya da 

“basılı (kağıt) harita” (hardmap) denilmektedir. İlgili kaynaklarda bu haritalar için 

“geçici harita/kalıcı harita”, “aktif harita/pasif harita”, “hızlı harita/-” vb. tanımlar 

kullanılmaktadır. Görselleştirme sırasında ekran haritaları ile basılı haritalar 

birbirlerinden farklı tasarımlanmalıdırlar. Ekran haritaları, süreklidirler ve bu 

haritaların istenilen alanları büyütülebilir, ölçeklendirilebilir. Bunun yanı sıra zamana 

bağlı olarak değiştirilebilirler, sorulara cevap verebilirler ve hatta bu özellikleri ses 

ile de desteklenebilir. Klasik harita ile ekran haritaları arasındaki fark bilginin 

iletişim aracı değişiminden kaynaklanmaktadır. Sayısal ortamda üretilmiş basılı 

haritalar klasik olarak üretilmiş haritalar gibi pasiftirler. Ancak sayısal üretim 

sürecinin niteliği bu tür haritaları çeşitli amaçlara uygulanabilir hale getirmektedir. 

Görselleştirilmiş ekran haritaları kullanıcıya geniş olanaklar sunarlar. Sayısal 

ortamda üretilmiş basılı haritalar, klasik basılı haritalara göre aynı konunun farklı 

biçimlerde görselleştirilmesi olanağına sahiptirler [Uluğtekin&İpbüker 1996]. 

Freitag [1997a] ve Ormeling [1997a], kağıt haritaların, verinin depolanması ve 

verinin iletişimi gibi en az iki fonksiyonu yerine getirdiğini vurgulamaktadırlar. 

Kağıt haritalarda sınırlı miktarda bilgi gösterimi yapılabilmektedir. Bilgisayarların 

devreye girmesi ile, özel bir amaç için kartografik veri tabanından yalnızca istenilen 

bilgi tabakaları görselleştirilebildiği gibi, depolama ve iletişim fonksiyonları da 

7

ayrılabilir. Atlas bilgi sistemi olarak da adlandırılabilen sayısal ortamda konumsal 

bilgiyi haritalar aracılığı ile ileten elektronik atlas, mükemmel bir görselleştirme 

aracıdır. Atlas haritalarının analiz ve yorumlanması, konunun haritalarla 

karşılaştırılma olanağını sağlar. Bu karşılaştırmalar; 

• Zamansal karşılaştırmalar: aynı alana ilişkin harita konularının zamana göre 

değişimi, 

• Coğrafi karşılaştırmalar: farklı alanlar için aynı harita konuları ve ölçekteki 

karşılaştırma, 

• Tematik karşılaştırmalar: aynı alan ve ölçekte farklı konular için karşılaştırma 

olarak özetlenebilir. Ayrıca, haritalar navigasyon amacı ile kullanıldığında çevre ile 

karşılaştırılır. Atlas bir araya getirilmiş çok çeşitli haritalardan oluşur. Sayısal atlas 

verisinde özel gereksinimlere cevap verildiği gibi özel eğilimler de vurgulanır. Her 

atlas haritası uzayda ve zamanda bir alan kaplar. Atlastaki her harita, yeryüzü 

gerçekliğinin soyutlanmasının farklı bir sunumudur. Atlas bölümlerinde farklı işaret 

seçimi ile harita sunuşları birbirlerinden tamamen ayrı olabilir. 

CD-ROM atlasları elektronik ansiklopedilerle birlikte oldukça yaygınlaşmıştır. 

Elektronik atlaslar, çeşitli konulardaki haritaları ekrana getiren multimedya 

tekniklerini kullanmaktadırlar. Bu atlaslardan bazıları hypermedia tekniği kullanarak, 

seçilebilir alanlarla, daha detaylı bölgesel bilgiler verirler. Multimedya ürünleri, 

haritaya konu olan olgunun daha iyi anlaşılması için yazı, ses, video (görüntü) ve 

animasyon bileşenlerini içermektedir. Tanımlardan da anlaşılacağı gibi çeşitli 

ortamların yalnızca bir araya getirilmesi demek değildir. Multimedya uygulamaları 

kullanıcı ile karşılıklı etkileşim içindedir. Multimedya yazılımları müşteri 

yazılımları, profesyonel üretim yazılımları ve “otorite” yazılımları olmak üzere 

gruplandırılır. Üretim paketleri grafik, animasyon, ses düzenleme, video kayıt ve 

sayısal video üretme yazılımlarını içermektedir. “Otorite” paketleri farklı ortam 

tiplerini eşzamanlı kullanımını sağlama, düzenleme veya düzeltme yazılımlarıdır 

[Cartwright 1995, Koussoulakou 1995, Köbben 1993]. 

Elektronik atlasların diğer bir üstünlüğü de animasyon haritalarını kullanabilme 

olanağıdır. Harita animasyonlarının gösterimi için özel yazılımlara gereksinim 

vardır. Bu nedenle her elektronik atlasta animasyon yer almayabilir. Animasyonun 

ilk hedefi, haritalara tek tek bakıldığında fark edilmeyen bir eğilim veya değişimi 

vurgulamaktır. 

Animasyon haritalar statik haritalardan daha hızlı bilgi iletirler. Eğer bilgi iletimi 

süresi kullanıcı tarafından düzenlenebilirse sonuç daha verimli olur. Animasyon 

haritalar bilgiyi biçim, büyüklük, konum, yön, renk, dolgu değişiklikleri ve yapı, 

8

değişim oranları, resim, perspektif ve büyütme/küçültmeden yararlanarak gösterirler. 

Teknik olarak çok şey mümkündür ancak kartograf, konumsal ilişkilerin 

animasyonlu haritalar aracılığı ile sunulmasının geliştirilmesi konusunda araştırma 

yapmalı ve analiz etmelidir [Ormeling 1995]. Kartografik animasyon konusunda 

çalışanların az olması ve piyasada az sayıda “yeterli” ürün bulunması gibi iki önemli 

problem bulunmaktadır. İnternet ile bu problemlerin çözümlenebileceğini söylemek 

yanlış olmaz. Problem kartografik animasyonun nasıl ve hangi ortamda üretileceği ve 

nasıl dağıtılıp kullanılacağıdır [Peterson 1995a]. Günümüzde bu problem varlığını 

internet animasyon haritalarının iletişiminde de sürdürmektedir. 

Animasyon haritanın iki temel şekli vardır. Bunlar zamana bağlı değişimi gösteren 

zamansal animasyonlar (nüfus artışı, şehirleşme gibi) ve zamandan başka bir 

değişkenin neden olduğu bir değişikliği gösteren zamansal olmayan animasyonlardır 

(örneğin; bir harita projeksiyonunun neden olduğu deformasyonlar, ölçeğe bağlı 

olarak yapılan genelleştirme gibi). Animasyonu zamana bağlı ve bağlı olmayan 

olarak ikiye ayrılmasına karşın kartografik animasyon denilince hemen zamana bağlı 

animasyon anlaşılmaktadır. CBS ve kartografya alanında konumsal-zamansal verinin 

görselleştirilmesi ve işlenmesindeki gelişmeler kartograflar için yeni ufuklar 

geliştirmiştir. Animasyondaki görselleştirmenin verimliliği doğrudan üretilen 

haritalardaki sınıflandırma tekniklerine ve verinin zamansal dinamik doğasına 

bağlıdır. Bu durumda iletişim, kullanıcının yalnızca animasyondaki dokunun 

(pattern) değişikliğini izlemesi ile değil, gerçekten veri dinamiğini anlaması ile 

gerçekleşir [Freitag 1997a, Hodler 1995, Koussoulakou 1995, Peterson 1995b, 

Peterson 2000] 

Atlaslar uluslararası haritaların bir bütünüdür ve tüm haritalar birbirleri ile ilişkilidir. 

Tek tek haritalar, harita takımları, atlas olarak isimlendirilemez. Atlas “özel bir alan 

için bir veya birden fazla coğrafi konunun ele alındığı birbiriyle ilişkili ve bir 

sistematik içinde bulunan haritaların genellikle kitap biçiminde sunulduğu 

araçlardır.” Modern bir atlas ise “birbiriyle ilişkili ve bir sistematik içinde toplanan 

coğrafi verinin özel bir alan için bir veya birden fazla coğrafi konunun navigasyon, 

bilgi elde edilmesi, analizi ve sunulmasını bir hikaye yapısında ele alan analog veya 

sayısal formda sunulan bir araçtır.” [Koop 1993]. Elektronik atlas ise elektronik 

ortamda kullanılmak üzere hazırlanan bir atlas olarak basitçe tanımlanabilir 

[Elzakker 1993, Siekierska&Taylor 1991]. 

3.1 Günümüzde Elektronik Atlaslar 

Elektronik atlas teknolojisi birçok ülkede kullanılmaktadır. Kanada’nın Elektronik 

9

Atlas’ı elektronik atlaslar arasında en çok örnek gösterilenidir. Atlas üretmeye 

başlayan birçok ülke bu örneği izlemektedir. Etkileşimli olarak kullanılabilen bu 

örnek günümüzde hala geliştirilmektedir. Bir diğer tanınmış örnek ise hem basılı 

hem de PC-sürümü olarak üretilmiş İsveç Ulusal atlasıdır. Uluslararası Kartografya 

Birliği (ICA) konferansında sunulan ilk atlas, Amerika Birleşik Devletleri’nden 

Arkansas Eyalet elektronik atlası olmuştur (Department of Geography, University of 

Arkansas, US). Diğer örnekler Hollanda, Norveç, Finlandiya ve İspanya atlaslarının 

elektronik sürümleridir [Freitag 1997a, Siekierska 1993]. ABD Nüfus Dairesinin 

2000 yılı hedefi tüm verilerini elektronik ortamda haritalanabilir hale getirmektir 

[Flynn 1999]. Birçok ülke, kendi yazılımları ve küçük multimedya sistemlerini 

kullanarak elektronik atlaslarını oluşturmakta ve geliştirmeye devam etmektedir. 

Bazı ürünlerini internette de sunmaktadırlar. Aynı zamanda Ulusal Atlaslarını ve 

Ulusal Atlas Bilgi Sistemlerini de oluşturma çalışmaları sürmektedir [Siekierska 

1996b]. 

Elektronik medya için geliştirilmiş mevcut sistemler analitik yetenekleri ve 

sağladıkları etkileşimin çokluğuna göre sınıflandırılabilmektedirler. Genel olarak 

elektronik atlaslar için keskin çizgilerle ayrılmış bir sınıflandırma yoktur. Aşağıdaki 

sınıflandırma varolan tüm elektronik atlasları kapsamaktadır [Elzakker 1993, Kraak 

& Ormeling 1996, Ormeling 1993, Rystedt & Siekierska 1993, Siekierska 1996a]. 

• Sınırlı fonksiyonları ile yalnız okunur ve izlenebilir olanlar (Read only or view 

only) 

• Haritası yapılacak bölge için dereler, göller, kıyı çizgileri gibi kartografik 

tabakaların belirlenmesi, renk seçimi ve kağıt çıkışı imkanı, belli bir bölgenin 

büyütülmesi ve işaret tablosu ekleme olanağı sağlayanlar (Mapping on demand 

or plotting on demand) 

• Analitik sistemler veya analitik elektronik atlaslar: Atlasın fonksiyonları CBS ile 

oldukça yakındır. Aynı zamanda kartografik anlamda “iyi harita” üretebilirler. 

Analitik ve kartografik fonksiyonelliğin yanısıra sorgulama özellikleri de vardır 

(Analytical systems or analytical electronic atlases). 

Mevcut elektronik atlasların genel özellikleri aşağıdaki gibidir [Siekierska 1996a, 

Siekierska 1996b]: 

• PC veya Macintosh bazlı, basit atlaslar (haritalar) ya da hypermedia yapısında, 

artan etkileşimli, internet haritaları biçimindedirler. 

• Üretilen son elektronik atlaslar 1991 öncesi üretilen elektronik atlaslardan çok 

farklıdır. Önceki atlaslar genel olarak kurum içi geliştirilmiş yazılımlar ile 

10

üretilmiştir ve yeni atlaslar ise birçoğu genel amaçlı multimedya sistemlerinden 

olan MacroMind Director türü ticari yazılımlar ile üretilmektedir. 

• Bilginin organizasyonu için hypermedia kavramının kullanımı yaygınlaşmış ve 

birçok elektronik atlas ve ulusal atlas sistemleri bu prensibe dayanmaktadır. Bu 

durum kullanıcı etkileşimi kavramını değiştirmiştir. Yeni hypermedia olanakları 

ile sıralı olmayan bilgiye de ulaşımı sağlamaktadır. 

• 90’lı yılların başında internet kullanımının yaygınlaşması ve herhangi bir 

yazılıma dayanan WWW (World Wide Web) de bilgi patlaması gözlenmektedir. 

Birçok ülke kendi ulusal atlaslarına ait bilgileri internette geniş kitlelerin 

kullanımına sunmaktadır. 

CBS ve elektronik atlas konumsal bilgi işletim aracı olarak başarı ile 

kullanılmaktadır. Bu ileri sistemlerin gelişimi hala araştırma aşamasındadır ve bu 

sistemlerin özellikleri çok yüklü bilginin entegrasyonudur. Bilgi sanayiindeki 

gelişmelerdeki eğilimi izleyerek, elektronik atlaslarda büyük ölçekten küçük ve orta 

ölçekli haritaların yapımına doğru eğilim, statik haritalardan (anolog) dinamik 

haritalara, pasif haritalardan etkileşimli haritalara bir geçiş izlenmektedir [Siekierska 

1996b]. 

“Modelleme olanakları, hem geçmişin yeniden yapılanmasını hem de geleceğin 

harita yapım sistemlerini geliştirilmesini sağlamaktadır. Bu yetenek özellikle 

elektronik harita yapım sistemlerini, planlama ve karar verme için değişik 

senaryoların görüntülenebilmesi ve karar sonuçlarını gösterebilmesi nedeniyle cazip 

hale getirmektedir” [Siekierska 1993]. Teknik olanakların artması günümüzde 

elektronik atlasların da yaygınlaşmasını sağlamıştır. “…Bu atlasların büyük 

çoğunluğunun arkasında yer alan yaratıcılık, bu konu ile uğraşan bilimsel topluluk 

ve kuruluşlara aittir. Bu kurumlar atlasların hazırlanmasını bilimsel değeri ve 

saygınlığı büyük, ulusal önemi olan bir görev olarak kabul ederler” [Siekierska 

1993]. Bu proje de aynı görev anlayışı içinde yapılmıştır. 

Gelişmelerin günümüzdeki eğilimi basit ve tek tek (standalone) uygulamaları 

karmaşık ve birbiriyle kesişen ortamlara taşımaktır. Bu ise yüklü veri ile entegre 

işlemlerin kapasitesini arttırmayı gerektirmektedir. Günümüzde en güçlü etki 

İnternetin gelişmesi ve kullanımıdır. İnternetin etkisi, yeni çalışma ortamları, veriye 

ulaşım ve medyanın dağılımı, iletişimdeki hız, kullanıcılar tarafından geri besleme, 

serbest veri dolaşımı, coğrafi konumsal veri ortamının küreselleşmesi gibi birçok 

nokta hala tartışılmaktadır. 

Elektronik atlas teknolojisi ve yöntemi ile bir çok konumsal problem oldukça etkin 

bir şekilde çözülebilecektir. Elektronik atlasları üretmek için kullanılan harita 

11

yazılımlarının yeterli olmaması nedeni ile donanım, yazılım paketleri, interaktif 

elektronik haritalama paketlerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır [Cartwright 

1995]. Bugünkü bilgi teknolojisi ile elektronik atlasları yapmak mümkündür. Ancak 

atlas üretimi için standartların geliştirilmesi gerekmektedir. Bir atlas bilgi sistemi için 

aşağıdaki bileşenlere gereksinim vardır [Koop 1993]: 

• Coğrafi veri modeli ve veri tabanı yönetim sistemi (CBS): Bilgi toplama, giriş ve 

çıkış bilgilerinin yeniden biçimlendirilmesi (hem topografik hem de tematik 

veriler) etkileşim modellerini yaratmak için araçlar 

• Bilgi işleme araçları (istatistik, resim işleme, genelleştirme vb.) 

• Derleme ve sunma araçları (multimedia bilgilerin hazırlanması, kartografik 

tasarım) 

• Baskı araçları (klasik baskı ya da CD ROM hazırlama) 

• Bilgi mühendislik araçları (uzman sistemler, on-line harita tasarım klavuzu vb.) 

• Belgeleme araçları (kullanılan ve ya yaratılan bilginin bilgisi, denetleme), diğer 

yazılımların kullanılma olanağıdır. 

Elektronik atlaslar eğitim alanında, karar verme ve coğrafî bilginin iletişiminde 

yaygın olarak kullanılmaktadır. Elektronik haritalama alanındaki dinamik gelişmeler, 

kartografik iletişimin bu yeni şeklini oldukça etkili ve çekici kılmaktadır. Ayrıca çok 

büyük miktarlardaki bilgiyi göstermek ve saklamak için ekonomik bir yöntemdir. 

Sonuç olarak, dinamik coğrafi bilgilerin analiz edilmesine olanak tanır. 

3.2 Elektronik Atlas ve CBS 

Bu tanımlamalardan sonra, Elektronik Atlas ve Coğrafî Bilgi Sistemi arasında ne 

fark vardır sorusu gündeme gelmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) çok farklı 

biçimlerde tanımlanmıştır. Genel kabul görmüş bir tanım şöyle verilebilir : “Bir 

CBS, yerküreye ilişkin konumsal veriyi, toplayan, depolayan, takip eden, entegre 

eden, analiz eden, sorgulayan ve görüntüleyen bir sistemdir. Bu sistem konumsal bir 

veri tabanı ve uygulama yazılımları olarak düşünülebilir.” [Elzakker 1993]. 

Geleneksel atlaslar, bilgisayar ortamına aktarılmamış kendi içlerinde coğrafi bilgi 

sistemleridir. Bunlar kullanıcılara konumsal veriyi birleştirme, çakıştırma ve 

karşılaştırma olanağı veren iletişim ürünleridir. Geleneksel atlaslardaki haritalar 

farklı konular için genelleştirilmiş, anlamlı ölçeklerde sıralanmış ve standart işaretler 

içerecek şekilde uygun biçimde üretilmişlerdir [Ormeling 1993]. 

Konumsal karmaşıklığın ve konumsal bilginin bir çok problemi coğrafî bilgi 

sistemleri kullanılarak çözülebilir. Dünyanın birçok bölgesinde, birçok küçük 

12

ölgeye ait bilgiler bilgisayarda depolanmakta ve binlerce yerleşim bölgelerinde 

yaşayan insanlar hakkında yüzlerce istatistik bilgiye ulaşılabilmektedir. [Dorling 

1995]. CBS bu tür bilgilerin analizi için çok faydalı bir araçtır. CBS yazılımının 

fonksiyonelliği harita tasarımı ile sınırlıdır. Elektronik atlasın fonksiyonelliği ise salt 

harita tasarımı yazılımından daha fazladır. CBS, verinin durağan olarak veya 

animasyon ile görselleştirilmesi için çok etkili araçlar içermez. Günümüzde belirgin 

bir görüşe göre bir elektronik atlas bir CBS değildir. Elektronik atlaslarda coğrafî 

bilginin sunumu ve analizi için kartografik yöntemlerin kullanılması kaçınılmazdır. 

Elektronik atlas; etkileşimli kartografik analizin tüm performansını, ayrıntılı 

elektronik haritaların tasarımı ve yaratılması için gerekli olan kartografik 

fonksiyonların tümünü, geniş bir kullanıcı kitlesi için birleştirir. [Elzakker 1993, 

Siekierska&Taylor 1991]. 

Elektronik Harita Sistemi (EHS) haritaların kartografik olarak bilgisayar ortamında 

tasarımlandığı ve üretildiği bir (masaüstü yayıncılık) sistemdir. EHS ile CBS 

arasındaki fark, elektronik harita sistemlerinde konumsal bilginin sunulması ve 

görüntülenmesine büyük önem verilmesidir. İyi bir EHS, CBS’nin tüm işlevlerini 

içermeli ve bunlara ek olarak elektronik ortamların farklı formatları için yaratma, 

depolama ve sunma olanağına sahip olmalıdır. EHS ve elektronik atlas bilginin 

kartografik biçimde sunumu ile ilgilenir. Elektronik atlasın fonksiyonu kartografik ve 

analitik fonksiyonlar olarak ikiye ayrılabilir. Kartografik fonksiyonlar, harita tasarımı 

ve bilginin görüntülenmesi için kullanılırken analitik fonksiyonlar, bilginin 

yorumlanması için kullanılmaktadır. Buna ilaveten sistemin tasarımı, etkileşimli 

kartografik analizin performansı ve yüksek kaliteli elektronik haritaların tasarımı için 

gerekli olan kartografik fonksiyonların çok geniş bir yelpazesini gerektirmektedir. 

Görüntü için kullanıcı kontrollü olarak haritaların oluşturulması, belli bir bölgenin 

aktif yapılması, seçilmiş harita elemanlarının karşılaştırılması, tematik tabakaların 

tasarımı, renk kullanımı ve genelleştirme bu tür fonksiyonlara örnek olarak verilebilir 

[Elzakker 1993, Siekierska 1996b]. Bir elektronik atlas sistemi ülke coğrafyasını 

oluşturan bir dizi resmi elektronik haritanın birleşiminden oluşur. Bu aynı zamanda 

CBS ile aralarındaki en temel farktır [Rystedt& Siekierska 1993]. Özellikle bu 

atlasların öyküsel bir yapıda olması nedeni ile atlasların bilgi yapısındaki diğer bir 

fark olarak eklenebilir [Ormeling 1993]. Elzakker [1993] elektronik atlası 

“haritaların önemli bir rol oynadığı öyküsel bir beceriye ilaveten belirli bir amaçla 

bağlantılı olarak belli bir alan veya konu ile ilişkili bilgisayar destekli bir coğrafî 

bilgi sistemidir” olarak tanımlamaktadır. 

Bir atlas bilgi sistemi olarak yeni ulusal atlaslar kendi haritalarının üretimi ve 

derlenmesi için konumsal veri tabanı kullanırlar. Veri tabanı sayılarının artması ve 

13

unların görselleştirme bileşenleri ile coğrafi bilgi sistemlerinin içerisine 

entegrasyonu, elektronik atlasların elektronik bir ortamda sunumlarının yapılması 

nedeni ile atlaslar için yeni bir tarz olup olamayacağı sorusunu gündeme getirmiştir. 

Bilgisayar destekli bir ulusal atlas için de, verilerin homojen biçimde veri tabanına 

aktarılması gerekir. Bu çalışma yöntemiyle elektronik ulusal atlas tasarımı küçük 

ölçek bazında bir konumsal bilgi sistemi kurulması ile çok benzerlik gösterir. Böyle 

bir sistemi diğer konumsal bilgi sistemlerinden ayıran en önemli özellik elektronik 

atlasın yalnızca uzmanlar tarafından değil, geniş bir kullanıcı grubu tarafından 

kullanılmasıdır [Uçar 2000]. Elektronik atlasların bu özelliklerin göz önünde 

bulundurularak tasarımlarının yapılması gerekir. 

3.3 Atlas İçeriği 

Atlas yapısı, atlas içinde yer alan temel çerçevedeki haritalara bağlı olarak 

tanımlanır. Atlas yapısı özel alanlar veya harita konuları ve bu haritaların birbirlerini 

izlemelerindeki vurgular üzerinde temellenir [Ormeling 1997b]. Coğrafyada üzerinde 

birleşilmiş geleneksel konu sırası: doğal çevrenin tabakalarını sunmak üzere 

topografya, jeoloji, toprak yapısı, iklim, bitki örtüsü ve hayvancılık; insan 

aktivitelerinin kalıtımsal bir düzenini göstermek üzere balıkçılık, ormancılık, 

madencilik, tarım, inşaat, endüstri, trafik, ticaret ve turizmdir. Coğrafyanın modern 

bir yaklaşımı da bu ardışık yapıya dayanır. Aşağıda listelenen harita grupları modern 

bir atlasın temel bileşenleridir: [Freitag 1997b, Ormeling 1997a] 

• Nüfus haritaları (sayı, büyüme, göç vb.) atlasın özünü oluşturur. 

• Nüfusun konumsal dağılımı ve çevre üzerindeki etkilerinin ekonomik aktivite 

haritaları. 

• Büyük ölçekli haritalar üzerinde toplumsal organizasyonların konumsal olarak 

gösterilmesiyle nüfus ve ekonomik aktivitelerin haritaları. 

• Nüfus, arazi kullanımı ve diğer görüngülerin dinamik gelişmelerini içeren grafik 

veya haritalar. 

• Toplumun gelişmesinde potansiyel ve sınırlayıcı faktörleri gösteren çevre 

haritaları. 

• Ülkenin bölgesel ve global konumunu ve rolünü gösteren diğer haritalar. 

Atlasın hikayesel (narrative) yapısı objektif bir terimdir. Haritaların dizilişleri ve 

vurguladıkları konular, atlasın hikayesel yapısını oluşturur. Atlas içindeki haritalar 

bir konunun hikayesini anlatırlar. 

14

Temel olarak atlasın yapısı, vurgulama ve sıradan oluşur. Vurgulama, haritaların 

sayısı veya her bir haritanın ait olduğu özel bir alanın veya konunun sayısıdır. Sıra, 

sunulan haritaların sıralanışıdır. Coğrafi olarak sıralama ise tematik veya başlığa 

ilişkin sıralama olarak ayrılabilir. Harita konularının sıralı sunumlarında birbirleriyle 

olan neden-sonuç ilişkilerine de dikkat edilir [Ormeling 1997a, Ormeling 1997b]. 

3.4 Görselleştirmenin Önemi 

Dünya üzerindeki bir konum teşkil eden objeler önceden belirlenen kriterlere göre 

sayısal arazi modeli (digital landscape model) olarak coğrafi bilgi sistemi içerisinde 

(nokta, çizgi, alan ve hacim olarak) toplanırlar ve daha sonra bu objelere ilişkin 

bilgiler (sayısal kartografik modele dönüştürülerek) haritalar üzerinde (noktalarla, 

çizgilerle, dolgularla vb.) gösterilirler ve insanların kafalarında yeryüzü hakkında bir 

fikir (mental map) oluştururlar [Kraak&Ormeling 1996, Vickus 1992] (bkz. Şekil 1). 

Tematik harita ile ifade edilen konunun yönlendirilmesi ve daha iyi anlaşılabilmesi 

için topografik bilgilerle tamamlanması gerekmektedir. 

ORİJİNAL 

Arazi yada diğer kaynaklar 

BİRİNCİL MODEL 

Topografik Arazi Modeli 

İKİNCİL MODEL 

Kartografik Model 

Topografik arazi ölçmeleri 

Obje genelleştirmesi (özetleme) 

Yapısallaştırma (geometri) 

Tanımlama (öznitelik) 

Yapısallaştırma, işaretleştirme 

Kartografik genelleştirme 

Yorumlama 

ÜÇÜNCÜL MODEL 

Kullanıcı belleğinde oluşan model 

Şekil 1: Kartografik Model Teorisi [Vickus 1992,s.13] 

1987 yılından beri bilimsel görselleştirme kavramı en geniş anlamı ile 

kullanılmaktadır. Ekrandaki grafikler; grafiklerin arkasındaki gerçek verinin 

görülmesi ve gerçekliğe benzetilmesi açısından önemlidir. Bilimsel görselleştirme 

kavramı “görsel görüntülerin yaratılması için karmaşık bilgisayar teknolojisinin 

kullanımı; problem çözme ve düşünme imkanları için bir amaç” olarak 

tanımlanmıştır [Kraak&Ormeling 1996]. Bilimsel görselleştirmede veri ve etkileşim 

15

anahtar rol oynamaktadır. Uluslararası Kartografya Birliği tarafından 

görselleştirmenin kartografyaya eşit olmadığı kabul edilmektedir. Bu bağımsız 

gelişmenin kartografya üzerinde büyük etkileri olacağı kabul edilmiştir. Buna göre 

temel kavramlar; algılama (analiz ve uygulamalar), iletişim (yeni görüntü teknikleri) 

ve formalizm (yeni bilgisayar teknolojisi) etkileşimli görselleştirme ile bağlantılı 

olarak geliştirilmektedir [Uluğtekin&Bildirici 1997]. 

Görselleştirme; insani yeteneklerle sınırlı olarak kullanılan işaretlerin 

özdeşleştirilmesi, sıralanması veya oluşturulması ve zihinsel bir canlandırmanın 

geliştirilmesi için bir algılama işlevidir. Görselleştirme kartografyanın kuramsal 

çatısını betimleyen üçgenin geçiş elemanıdır (bkz. Şekil 2). 

Algılama 

(analiz ve uygulamalar) 

İletişim 

Görselleştirme 

Formalizm 

(yeni bilgisayar teknolojisi) 

(yeni sunum teknikleri) 

Şekil 2: Kartografyanın kavramsal temeli [Taylor 1994, s.53] 

Kartografik algılama, zihinsel bir süreç içinde konumsal içerik ilişkilerinin 

anlaşılmasıdır. Kartografik iletişim, hem bilgi iletimi sırasında verimliliğin 

arttırılması için yeni ürünlerin yaratılmasını hem de bilgi iletimi sürecinin daha iyi 

anlaşılmasına yönelik çabaları kapsar. Görselleştirme, verinin görüntülenmesi ve 

analizi yeni bilgisayar teknolojisinin sağladığı olanaklarla belirgin bir biçimde 

gelişmiştir [Uluğtekin&İpbüker 1996]. 

Haritalar konumsal verinin görselleştirilmesinde yüzyıllardır kullanılmaktadırlar ve 

kullanıcılarına konumsal ilişkilerin daha iyi iletilmesini sağlarlar. 1980’lerde yazılım 

paketleri konumsal verinin analizi ve sorgulamasına olanak vermişlerdir ve bu 

sistemler CBS olarak adlandırılmışlardır. Daha sonra CBS olanakları ve 

uygulamaları konumsal veri ile çalışan tüm disiplinlere yayılmıştır. CBS ortamında 

konumsal analiz haritalar ile başlar ve haritalar analiz sonuçlarının sunumunda da 

kullanılarak konumsal analizde önemli bir rol oynar. Görselleştirme bilgisayar 

ortamında üç farklı durumda uygulanır [Kraak&Ormeling 1996]: 

16

• Genellikle bilinmeyen ve ham verinin ortaya çıkarılmasında kullanılır. 

• Verinin işlenmesi için görselleştirme analiz sırasında uygulanır. 

• Görselleştirme konumsal bilginin iletişiminde, herkes tarafından kolayca 

anlaşılabilecek şekilde tasarlanmış haritalar aracılığı ile uygulanır. 

Konumsal bilginin iletişimi için haritalar üretilirken, haritaların etkisinin 

artırılabilmesi için kartografik kurallar uygulanır. Bu kurallar birçok CBS 

yazılımında göz önüne alınmamaktadır. Bu nedenle CBS uygulayıcılarının 

kartografik kurallardan uzak olarak ürettikleri haritaların kalitesi ve verimliliği 

şüphelidir. Bu kuralların daha analiz aşamasında kullanılması yararlıdır. Bu aşamada 

“bireysel görsel düşünce” ve “genel görsel iletişim” kavramları ortaya çıkmaktadır. 

Bireysel görsel düşünce kullanıcının kendi verileriyle çalıştığı durumda, genel görsel 

iletişim ise kartografların iyi tasarladığı haritalarda ortaya çıkar. Bireysel görsel 

düşünce varolan durumun araştırılması, genel görsel iletişim ise varolan durumun 

sunulmasıdır. Analiz ise bu iki durum arasında bir yerdedir. Bireysel görsel düşünce 

yerine genel görsel iletişim gerçekleştirildiğinde sorgulama amacının algılanması 

daha verimli olacaktır. 

Elektronik İstatistik Atlasın istatistiksel verisinin görselleştirilmesi çeşitli grafikler 

kullanarak ekran haritası olarak tasarımlanır. Sayısal veriyi dairesel (pie) grafik veya 

çubuk grafikler (bar) ile sunmak mümkündür. Ayrıca alana ilişkin konumsal 

eğilimleri göstermek üzere beyazlık değerinin esas alındığı renk katmanlı 

(choropleth map) haritalar da kullanılır. Bir çok bilgisayar yazılımı bu tür haritaları 

yapacak fonksiyonlara sahiptir. Ancak harita yapan ham veriyi bu yazılımlarda 

işlerse bilgilerin yanlış algılanmasına neden olan haritalar üretmiş olur. Bu tür 

yazılımlara veri; oran, yoğunluk veya yüzde olarak girilmelidir [Tyner 1992]. 

İstatistiksel haritalarda kartograflar, bilginin özelliklerini veya sözel veriyi göstermek 

için çeşitli nitel karakterde işaretler kullanırlar. Grafik değişkenler; büyüklük, biçim, 

yön, doku, renk, beyazlık değeri ile yalnız konum bilgisini değil aynı zamanda 

bilginin özelliklerini de yansıtır. Niceliksel verilerin farklarının sunumunda değişik 

renkler kullanılabilir ama böyle bir uygulama kartografik iletişim açısından yanlıştır. 

Aynı renklerin ton (value) ve doygunlukları (saturation) değiştirilmelidir. Kullanılan 

toplam renk sayısı beş ila sekizi geçmemelidir. Vektör bazlı sistemler yalnızca çizgi, 

nokta, alan ve yazıdan oluşuyorsa amaca uygun olarak ekran haritası tasarımında 

siyah zemin üzerinde parlak renkler kullanılabilir. Amaca hizmet etmeyen tüm 

detaylar ihmal edilmelidir. Bazı etkileşimli çalışmalarda, (örneğin uydu görüntüleri 

veya hava fotoğraflarının üzerine sayısallaştırılmış veri eklenmesi durumunda) 

vektörel veri için parlak renkler kullanılır. Zemin görüntüsünün açık veya çok renkli 

olması durumunda ise siyah veya beyazın kullanılması uygundur [Bildirici ve diğ. 

1999]. Alansal obje renklerinin seçiminde farklı renkler, birbirlerine mantıksal olarak 

17

yakın olmayan alansal bilgilerin gösteriminde kullanılır. Kural olarak aralarında 

mantıksal ilişki bulunmayan renkler seçilir. Bu durumda aynı renk tonlarının 

kullanılması yanıltıcıdır. Eğer görüntü çok karmaşık ise göz alıcı renkler yorumlama 

ve analizi güçleştirir. Bu tür problemler için kartografik uzman sistemler 

üretilmelidir. Özellikle basit ve az renk kullanarak yapılan tasarım ile daha doğru 

bilgi aktarılabilir. Sonuç olarak; konumsal veri niteliğinin görüntülenmesi amacı ile 

yapılan tasarımda klasik kartografya kuralları kullanıldığında mantıksal hatalar 

ortaya çıkmayacaktır. Karmaşık ve benzemeyen işaretler kullanılarak zihinsel 

algılama/kavrama sınırları zorlanılmamalıdır [Uluğtekin&İpbüker 1996]. 

3.5 Elektronik Atlasların Kullanımı 

Elektronik atlasların kullanımı göz önüne alındığında, 3 aşama vardır. Birinci aşama 

yeni başlayanlar için basit ve anlamlıdır. Amaç, atlas bilgilerini kolaylıkla okumak 

ve göstermektir. Yöntem anlama-yorumlama-araştırma olarak üçe ayrılır. Hazır 

resimlere ve basit bir şekilde seçilmelerine dayanır. Ardışık görüntüleri saklamak 

mümkündür. Etkileşim, işaretleyerek ve düğmelerle sağlanır. İkinci aşama ileri 

kullanıcılar içindir. Buradaki amaç, değişkenlerin seçimidir. İşlemler, değişken 

değişimi, bölge değişimi, grafik tipinin seçimi, renk değişimi ve kendi haritalarının 

yapımını içerir. Son aşama uzman kullanıcılar içindir. Buradaki amaç, gelişmiş PC 

donanımları ve elektronik atlas kullanarak herkesin kendi haritasını yapabilmesidir. 

Etkileşimin bu yöntemi “macro” kullanımları ile genişletilebilir [Rystedt&Siekierska 

1993]. 

Elektronik atlas kullanıcıları; eğitim, özel, ticari ve profesyonel kullanıcılar olarak 

sınıflandırılabilirler. Yayın şirketleri ve kitle iletişim araçları; gazeteler, makaleler, 

diğer eğitim araçları ve okul kitapları, ansiklopedi, diğer atlasların derlenmesi 

amaçları için basit coğrafî sorulara cevap bulmak amacıyla elektronik atlas 

kullanırlar, dergi ve televizyon yayınlarında da gösterirler. Sonuç olarak, en belirgin 

ve karmaşık coğrafî sorular, planlamacılardan, şirketlerden, devlet kuruluşlarından 

veya üniversitelerdeki bilim adamları gibi profesyonel kullanıcılardan gelir. Bu 

kullanım elektronik atlasların daha çok karar vermeye yönelik kullanımıdır. 

Kullanıcıların en ileri grupları çevre konusunda karar verenlerdir. 

Elektronik atlaslar klasik (kağıt baskı) atlaslara görece daha farklı kullanıcılar 

tarafından kullanılabilirler. Klasik atlas belirli yollarda mümkün olan karşılaştırmayı 

yapabilmek için, kartografik gösterim, genelleştirme, standardizasyonu kullanan 

statik bir araçtır. Bu nedenle klasik atlas, klasik topografik harita takımları gibi, tüm 

kullanıcıların özel gereksinmelerini karşılayamaz. Diğer taraftan bir elektronik atlas, 

18

modern sayısal topografik veri tabanı gibi kullanıcıların özel ihtiyaçlarının 

karşılanması ve coğrafî senaryoyu sağlamak potansiyeline sahiptir. Her sayfada arka 

arkaya gelen görüntülerin kaybolmasından dolayı klasik atlaslardaki dezavantaj 

ortadan kaldırılmıştır [Kraak& Ormeling 1996, Torguson 1995]. Ayrıca elektronik 

atlas, klasik kağıt ürünlerine nazaran pahalı olmayan seçenekler sağlayabilir. Bu 

görüş, sınırlı mali imkanlara sahip kullanıcılar için önemlidir [Rystedt&Siekierska 

1993]. 

Elektronik atlaslar ile analitik ve sentetik işlevler yerine getirilebilir. Elektronik 

atlaslar, kullanıcılara birçok harita okuma işlemlerini otomatik olarak yapmak ve 

sonuçları ayırma imkanı verirler. CBS’ye benzer olarak, şekiller, uzunluklar, 

konumsal dokular, yüzey alanları, yönler doğrudan numaralarla ifade edilebilirler. 

Haritalar karşılaştırıldığında, kullanıcılar benzerlik ve farklılıkların miktarını 

belirleyebilme yeteneğine sahiptirler. Sonuç olarak kullanıcılar farklı haritalarda 

sunulan bilgileri analiz etme, karşılaştırma ve birleştirebilme olanağına sahiptir 

[Elzakker 1993]. 

Bir elektronik atlas, belediye, ilçe, il veya uluslararası sınır gibi belli seviyelerdeki 

konumsal bilgilerden oluşabilir. Bu tür değişiklikler kullanıcılara lokal ve bölgesel 

yönlerde görülmesi zor olan bilgileri görme imkanı verecektir. Ayrıca, günümüzdeki 

dinamik modeller veya animasyon teknikleri gibi gelişmelerin elektronik atlaslarda 

kullanılmasıyla yeni bilgilerin daha hızlı elde edilmesi mümkün olacaktır. 

19

4. PİLOT ÇALIŞMA: ULUSAL İSTATİSTİK ELEKTRONİK ATLASA BİR 

YAKLAŞIM 

Türkiye'de, farklı tasarım ve kalitede bir dizi atlas mevcuttur. Ne yazık ki 

tanımlanmış bir kullanıcı grubu (yetişkinler, çocuklar vb.) için deneyimli bir ekip (bir 

çok disiplini içerecek şekilde) tarafından tartışılmış bir çalışma yoktur. Özellikle okul 

atlasları yanlış anlamalara yol açan temel hatalar ile doludur [Uluğtekin 1989, 

Uluğtekin&Bildirici 1999a, Uluğtekin &Bildirici 1999b]. Türkiye de Ulusal bir 

İstatistik Atlas da yoktur. Bazı atlaslar istatistiksel veriye dayanan birtakım haritaları 

içermektedirler. 

Türkiye İstatistik Yıllığının son baskısı (1997) ülkenin sosyo-ekonomik, çevresel ve 

altyapı görünümünden oluşan geleneksel bir yıllıktır. İklim, nüfus, eğitim, seçimler, 

gelir, tarım vb gibi konumsal karakterli bilgiler, kartografik yöntemlerle veri 

görselleştirmesi yerine bir dizi tablo ile gösterilmektedir. Türkiye ulusal istatistik 

yıllığı mevcut durumu ifade eden az sayıda harita da içermektedir. Bu haritaların 

tümü kartografik anlamda yetersizdir (bkz. Şekil 3 ve Şekil 4). Oysa kartografik 

olarak yeterli haritaların kullanımı bu tür yıllıkların verimliliğini artırır. Yıllıktaki 

görsel olarak zayıf haritalar geliştirilmeli ve yeni haritalar (bkz. EK B) eklenmelidir. 

Böylece, yıllık farklı kullanıcılar tarafından daha iyi ve çabuk anlaşılacaktır. Devlet 

İstatistik Enstitüsünde, ilgili disiplinlerden uzmanların ve kartografların işbirliği ile 

mevcut istatistik ve konumsal veri bir araya getirilerek Türkiye İstatistik Atlası 

üretilebilir. Bir örnek olarak, Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Dairesi, verinin 

yorumlanıp kullanıcıya sunulması için bünyesinde yüzlerce istatistikçi, coğrafyacı, 

kartograf ve bilgisayar programcısı barındırmaktadır. Büroda, Kartografik İşlem 

Şubesinin kurulmasından sonra, nüfus sayımı verisi ile desteklenen tematik haritalar, 

kaliteli baskı haritalar ve ilgili kartografik ürünler daha da zenginleşerek 

tasarımlanmış ve üretilmiştir [Flynn 1999]. 

20

Şekil 3: Nüfus Yoğunluğu (Renkler arasında hiçbir ilişki kurulmamıştır.) [DİE 1997] 

21

Şekil 4: Nüfus Değişimi (Oransal daire renklerinin anlamı anlaşılmamaktadır.) [DİE 1997] 

22

4.1 Amaç ve Kapsam 

Ulusal İstatistiksel Yıllık içerisinde yer alan çizelge, tablo ve ayrıca ilgili bir dizi 

konumsal veri kullanılarak, bir Ulusal İstatistiksel Elektronik Atlas üretilebilir. 

Böylece veri yine İstatistiksel Yıllık olarak klasik biçiminde sunulduğu gibi 

elektronik multimedya ürünü olarak da sunulabilir. Çalışmada, konumsal 

karşılaştırmalarda kullanılmak üzere tüm ülkeyi içeren aynı ölçekte bir harita 

geometrik altlık olarak kullanılmıştır. Konumsal istatistik veriler ile ilişkili farklı 

konular ve nüfus sayımına ait farklı tarihler karşılaştırma amacı ile kullanılmıştır. 

Elektronik yıllık içindeki tablo verileri ve görselleştirilmiş veriler kullanıcıya 

1: 8 000 000 ölçeğindeki tematik haritalar yardımı ile tüm Türkiye’ye ilişkin genel 

bir bakış sağlamaktadır. Böylece kullanıcıya görselleştirilmiş ve animasyonlarla 

zenginleştirilmiş harita verisi en elverişli, hızlı ve ucuz bir şekilde sunulmuş 

olmaktadır. Bu elektronik sistem İntranet, İnternet veya CD-ROM aracılığı ile 

dağıtılabilir. 

Çalışmanın ilk sunumlarında kullanıcıların, atlas bilgilerine erişebilmek amacı ile 

Microsoft ürünü olan POWER POINT VIEWER isimli ücretsiz dağıtılan bir 

yazılımın kullanılma zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Ana fonksiyonlar, haritanın 

görüntülenmesi, konulara göre istatistik verinin görüntülenmesidir. Bu çalışma ayrıca 

bazı animasyonlu haritaları da içermektedir. Çalışmanın son sürümünde GLPRO 

yazılımı kullanılarak herhangi bir ek yazılım ihtiyacı ortadan kaldırılmış ve ürün 

doğrudan CD-ROM biçiminde kullanıma sunulmuştur. 

Bu uygulama kapsamında ülkemizin iller bazında istatistiksel verilerinin elektronik 

atlas ortamında sunulması amaçlanmıştır. Bu nedenle iller (ve daha sonra ilçeler) 

bazında konumsal ve sözel verilerin kazanılması gereği ortaya çıkmıştır. Burada 

kullanılacak konumsal veriler noktasal (il merkezleri) ve alansal karakterlidir. Sözel 

veriler ise nüfus artışı, kişi başına düşen milli gelir gibi istatistiksel karakterli 

verilerdir. Uygulamada projenin ana hedefi, ülke gerçeklerini yansıtan istatistiksel 

verileri son kullanıcılara kartografik iletişim kuralları içerisinde sunmak, bir 

elektronik atlasın alt yapısının oluşturmak ve pilot nitelikli ilk ürünü ortaya 

çıkarmaktır. Böyle bir atlas genel olarak eğitim amaçlı olarak kullanılmasının yanı 

sıra geniş bir kullanıcı kitlesinin ülke gerçeklerini daha iyi tanımasına önemli 

katkılarda bulunacaktır. 

Bu bölümde üretim stratejisi ayrıntılı olarak anlatılacak olan atlas önceki bölümlerde 

bahsedilen üç tür atlastan “view only” kategorisine girmektedir. Başka bir ifade ile 

kullanıcılar önceden hazırlanmış bir senaryoya göre belli konulardaki sorgulara 

dayanan tematik haritaları izleyebileceklerdir. 

23

4.2 Veri Toplama ve Problemler 

Haritalar çok çeşitli konulara ait konumsal bilgileri içerirler. Sosyo-ekonomik 

haritalarda sunulan konular genellikle nüfus, yerleşim, gelir, tarım vb. konularla ilgili 

olarak istatistik kaynaklardan toplanır. İstatistikçiler sosyo-ekonomik veriyi ya 

sürekli olarak yada nüfus sayımlarında toplarlar. Bir bölgeye ilişkin veri toplanırken, 

sınırların birbirini örtmemesi, sınırların sık sık değişmesi, farklı ofislerin farklı veri 

toplaması, idari sınırların değişmesi gibi problemlerin uzun süreli olarak düşünülerek 

çözülmesi gerekmektedir [Gorden 1987]. 

Daha önce de belirtildiği gibi homojen istatistiksel alanların oluşturulması bu tür 

haritaların hazırlanması açısından çok önemlidir. Nüfus sayımından nüfus sayımına 

toplanan verilerin ilişkin oldukları alanlarının değişime uğraması, karşılaştırmalı 

konuların haritalanmasında ve zamana bağlı animasyon haritalarının hazırlanmasında 

büyük problemlere neden olmakta ve hatta bu haritaların oluşturulmasını 

engellemektedir. Türkiye’de, idari sınırlar il bazında sık sık değişmektedir, nüfus 

sayımları il idari sınırlarına göre yapılmaktadır. Yeni oluşturulan bir il, ilçeler 

bazında diğer il(ler)den ayrılmaktadır. İdari sınırlar kesin ve keskin (doğal objelerle 

sınırlı vb.) değildir. Varolan istatistiksel veriler 1980, 1985, 1990, 1995 yıllarına 

aittir, ancak verinin yukarıda açıklanan problemler nedeniyle sürekliliği yoktur. Bu 

verileri yorumlamak büyük sorundur. Bazı eski nüfus sayımı verileri (örneğin, 1997 

ve 1990 yılları için) Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından güncel idari bölümlere göre 

yeniden düzenlenmiştir. Çalışma raporunun hazırlandığı son günlerde, Düzce yeni 

bir il olmuş ve yapılan çalışma bu anlamda hemen güncelliğini yitirmiştir. Bu 

bağlamda DİE yıllığı da çok kısa süre içinde güncelliğini yitirmekte, yıllığın 

kapsadığı verilerin çoğu yeni idari bölünüşe göre kolayca düzenlenemediğinden aynı 

yıla ait yıllıkta farklı idari bölünüşlere göre veriler yayınlanmaktadır. Her yıl 

yayınlanan yıllıklarda farklı idari bölünüşler temel alındığından çoğu konularda 

zamansal karşılaştırma yapmak imkansız hale gelmektedir. 

4.2.1 Donanım ve yazılım 

Uygulamada Kartografya Anabilim Dalı laboratuarına Alexander von Humbolt Vakfı 

tarafından bağışlanan donanım -proje kapsamında yapılan yükseltmeler ile- 

kullanılmıştır. Laboratuarın proje öncesi donanımı aşağıdaki gibi özetlenebilir: 

• PentiumPro 200 işlemcili 64 MB RAM, 6 GB sabit disk kapasiteli iş istasyonu 

(Digital Celebris) 

• 4mm DAT yedekleme birimi (Sony) 

• 600 dpi optik çözünürlüğü olan A4 boyutlu tarayıcı (HP ScanJet 4c) 

24

• 600 dpi A4 boyutlu lazer yazıcı (HP Laserjet 6P) 

• 300 dpi A1 boyutlu, renkli, mürekkep püskürtmeli, 24 MB RAM belleği olan 

çizici (HP DesignJet 750C) 

• A3 boyutlu sayısallaştırıcı tablet (Hitachi) 

Proje kapsamında yapılan iyileştirmeler: 

• İş istasyonunun belleğinin 196 MB’ ta yükseltilmesi 

• İş istasyonunun sabit disk kapasitesinin 14 GB’ ta yükseltilmesi 

• İş istasyonuna 4x4x16 hızlı SCSI CD yazıcı eklenmesi 

• Lazer yazıcıya Postscript özelliği kazandırılması ve belleğinin 12 MB’ta 

yükseltilmesi. 

Yapılan iyileştirmeler ve eklemeler sonucu mevcut donanım önemli derecede 

iyileştirilmiş, projenin ihtiyacını rahatlıkla karşılayacak hale getirilmiştir. Projenin 

tamamlanmasından sonra da laboratuar olanakları bilgisayar donanım 

teknolojisindeki hızlı gelişmeye rağmen Anabilim Dalının önümüzdeki yıllardaki 

ihtiyaçlarını karşılayabilecek durumdadır. 

Yazılım olarak laboratuarda bulunan AutoCAD yazılımı ve proje kapsamında alınan 

MAPINFO yazılımı kullanılmıştır. Çalışmalar temel olarak bu iki yazılım ile 

yapılmasına rağmen üniversitenin kampus lisansına sahip olduğu MICROSOFT 

OFFICE 97 paketinden de önemli ölçüde yararlanılmıştır. AutoCAD yazılımı 

konumsal verilerin sayısallaştırma yoluyla kazanılmasında, OFFICE 97 paketinde 

yer alan EXCEL yazılımı sözel verilerin kazanılmasında, MAPINFO yazılımı 

konumsal ve sözel verilerin ilişkilendirilmesinde ve tematik ekran haritalarının 

üretiminde, POWERPOINT yazılımı ise sonuç ürünlerin (tematik haritalar) bir 

senaryo içerisinde son kullanıcıya sunumunda kullanılmıştır. Animasyon 

haritalarının hazırlanması amacıyla da (üniversitemizde sınırlı sayıda bulunan ve 

incelememiz için kullanımımıza verilen) 3DStudioMAX yazılımından 

yararlanılmıştır. 

POWERPOINT ortamında hazırlanan elektronik atlas, prototip niteliğinde olup, 

CD-ROM ortamındaki ürün GLPRO yazılımı ile hazırlanmıştır. Ancak projede 

prototip ürünün ortaya çıkarılması amaçlanmış olup, CD üretimine geçilmeyecek 

olmasına rağmen GLPRO yazılımının beta sürümü İTÜ Çoğul Ortam Merkezinden 

temin edilerek incelenmiş, atlasın ikinci bir sürümü de GLPRO ile hazırlanmıştır. 

MAPINFO yazılımında hazırlanan tematik haritaların başka ortamlara aktarılması 

sırasında gerekebilecek kartografik estetik düzeltmeler için de bir grafik tasarım 

yazılımı olarak COREL DRAW yazılımından yararlanılmıştır. 

25

Projede kullanılan yazılımlar hakkında özet bilgi Tablo 1'de verilmiştir. Tabloda 

yazılımların projedeki fonksiyonları, sürümleri, elde ediliş biçimleri vb. bilgilerde 

yer almaktadır. Tablodan da görüleceği gibi bu amaç için tek bir yazılım yoktur. Bir 

çok yazılım kullanılmak durumunda kalınmıştır. Hatta bunlardan bazıları kartografik 

amaçlar için geliştirilmiş yazılımlar değildir. 

Tablo 1: Proje kapsamında kullanılan yazılımlar 

Yazılım Sürüm Niteliği Fonksiyonu Kaynağı Ayrıntılı Bilgi 

AutoCAD 13 CAD Konumsal verilerin 

sayısallaştırılması 

AutoCAD 

MAP 

CORELDRAW 7 Grafik 

tasarım 

4 CAD&CBS Konumsal verilerin 

sayısallaştırılması 

düzenlenmesi 

Tematik haritalarda 

estetik düzeltmeler 

Humbolt vakfı 

tarafından 

KAD’na 

bağışlanmış 

Ana Lisansı 

Jeodezi 

Anabilim Dalına 

ait ek lisans 

Humbolt vakfı 

tarafından 

KAD’na 

bağışlanmış 

MAPINFO 5.5 CBS Tematik harita yapımı Proje 

kapsamında 

alındı 

EXCEL 8 Hesap 

Tablosu 

POWERPOINT 8 Çoğul ortam 

sunuş 

yazılımı 

GLPRO 8 Çoğul ortam 

betik dili 

Sözel verilerin 

kazanılması, 

düzenlenmesi 

Atlasın prototip 

sürümünün 

hazırlanması 

Atlas CD’ sinin 

üretiminin ön 

hazırlıkları 

3DStudioMAX 2.5 Animasyon Animasyon 

haritalarının 

hazırlanması 

KAD: Kartografya Anabilim Dalı 

İTÜ kampus 

lisansı 

İTÜ kampus 

lisansı 

www.autodesk.com 


www.corel.com 

www.mapinfo.com 

www.microsoft.com 

www.microsoft.com 

Deneme sürümü www.glpro.com 

İTÜ BİM 

Bilgi İşlem 

Merkezi 

4.2.2 Konumsal geometrik altlık verilerinin kazanılması 


Oluşturulması amaçlanan elektronik atlasın geometrik iskeletini oluşturan konumsal 

verilerin öncelikle iller bazında (daha sonra ilçeler) bazında toplanmasının uygun 

olduğu düşünülerek bu amaçla 1:1 000 000 ölçeği seçilmiştir. Ülkemizde bu amaçla 

kullanılabilecek tek veri kaynağı Harita Genel Komutanlığı (HGK) tarafından 

üretilen 1:1 000 000 ölçekli Türkiye Siyasi haritasıdır. Düzenli aralıklarla 

güncelleştirilerek baskısı yapılan söz konusu harita, idari sınırlar yanında karayolu ve 

demiryolu ağı gibi yapay objeler yanında göller ve nehirler gibi doğal objeleri de 

kapsamaktadır. Üç parçalı renkli ofset baskı olarak üretilen harita aynı zamanda 

sayısal olarak da pazarlanmaktadır. Söz konusu harita, proje öncesi Kartografya 

Anabilim Dalı tarafından kısmen sayısallaştırılmış olduğundan, bedeli oldukça 

26

yüksek olan sayısal verilerin satın alınması yerine eldeki sayısallaştırılmış verilerin 

son idari bölünüşe göre tamamlanması uygun görülmüştür. Bu işlem sayısallaştırıcı 

tablet kullanılarak AutoCAD ortamında gerçekleştirilmiştir. 

Tablo 2: Kartografik objeler tabakaları ve özellikleri 

Obje Tabakası Özelliği 

İl sınırları IL_SINIR Çizgisel 

İl merkezleri İL_MRK Noktasal 

İl isimleri İL_AD Yazı 

İl düğüm noktaları IL__NODE Noktasal 

İlçe sınırları ILCE_SINIR Çizgisel 

İlçe merkezleri ILCE_MRK Noktasal 

İlçe isimleri ILCE_AD Yazı 

İlçe düğüm noktaları ILCE_NODE Noktasal 

Ada kıyı çizgisi ( Yabancı ) ADALAR Çizgisel 

Ada kıyı çizgisi ( Türkiye ) ADALAR_TR Çizgisel 

Ada merkezleri ( Yabancı ) ADA_MRK Noktasal 

Ada merkezleri ( Türkiye ) ADA_MRK_TR Noktasal 

Akarsular AKARSU Çizgisel 

Baraj BARAJ Çizgisel 

Baraj merkez BARAJ_MRK Noktasal 

Demir Yolları DYOL Çizgisel 

Çerçeve FRAME Çizgisel 

Çerçeve merkez FRAME_MRK Noktasal 

Göl merkez GOL_MRK Noktasal 

Göller GOLLER Çizgisel 

Kara ve deniz merkezleri KARA_DENIZ_MRK Noktasal 

Türkiye kara sınırları KARA_SINIR Çizgisel 

Karayolları KARAYOL Çizgisel 

Kıyı çizgileri KIYI_CIZGISI Çizgisel 

Atlasta kullanılacak haritalarda kullanıcıların coğrafi mekanı daha kolay 

kavramasına yardımcı olmak üzere idari sınırların yanında 1:1 000 000 ölçeğinde 

gösterilmesi anlamlı olan göller, barajlar ve nehirler de sayısallaştırılmıştır. İdari 

sınırlar yanında idari bölgelerin merkezleri olan tüm il ve ilçe merkezleri noktasal 

objeler olarak sayısallaştırılmıştır. Sayısallaştırma sonucu 25 değişik tabakada yer 

alan kartografik objeler elde edilmiştir (bkz. Tablo 2) 

Altlık olarak kullanılan Türkiye Siyasi Haritası Lambert konform konik 

projeksiyonunda iki standart paralel kullanılarak üretilmiştir. Standart paraleller 

sırasıyla 36° 40’, 39° 20’ kuzey, dilim orta meridyeni ise 33° doğudur. Başka 

kaynaklardan eklenecek veriler olması durumunda kolaylık sağlayacağı düşüncesiyle 

27

veriler UTM projeksiyonuna dönüştürülmüştür. Bu dönüşümün bir diğer nedeni de 

UTM sisteminin uluslararası bir standart olması ve bir çok CBS yazılımında kolayca 

tanımlanabilmesidir. Ancak Türkiye UTM sisteminde dört farklı dilime girmektedir. 

Üretilecek atlasta tüm ülkenin gösterileceği, genel olarak 1: 8 000 000 ölçekli 

haritalar kullanılacağından kesikli bir gösterime neden olmamak için tüm veriler 36 

no’lu dilime (λ0=33°) dönüştürülmüştür. Bu şekilde elde edilen haritaların kullanılan 

ölçekte kabul edilebilir deformasyon sınırları içerisinde olduğu da gözlenmiştir. 

Ekran haritalarında ölçek, kullanılan ekrana, ekran boyutlarına ve hatta kullanılan 

renk seçeneklerine (256, 16 Milyon renk) bağlı olduğundan analog haritalardaki 

kadar kesin bir değer olarak düşünülmemelidir. Ölçeği belirleyen en önemli etken 

kullanılan ekranın piksel boyutudur. Bir piksel standart ekranlarda 0.28 mm olup 

kaliteli ekranlarda 0.21 mm ye kadar düşmektedir. Bunun sonucu olarak projede esas 

alınan 800x600 piksellik ekran boyutunun fiziksel büyüklüğü kullanılan ekrana göre 

küçük miktarlarda değişmektedir. 

Noktasal ve çizgisel verilerin kazanılmasından sonra sözel verilerle ilişkilendirilecek 

olan idari bölgeler (iller) poligon topolojisi yoluyla elde edilmiştir. Poligon topolojisi 

kurulmadan önce verilere olası sayısallaştırma hatalarına karşı çizgi temizleme 

işlemleri uygulanmıştır. Topoloji ve temizleme işlemlerinde AutoCAD MAP 

yazılımından yararlanılmıştır. ACAD MAP çok güçlü çizgi temizleme araçlarına 

sahip olup, bu araçların fonksiyonları Tablo 3'de görülmektedir. 

İller kapalı bölgeler olarak oluşturulduktan sonra sözel verilerle ilişkilendirmeyi 

sağlamak üzere il plakalarını ve adlarını kapsayan bir tablo ile ilişkilendirilmiştir. 

Burada il trafik plakaları daha sonra MAPINFO ortamında başka sözel verilerle 

yapılan ilişkilendirmelerde kullanılmak üzere anahtar alan olarak düşünülmüştür. Bu 

şekilde hazırlanan konumsal veriler MIF (MapInfo Intercahange Format) dönüşüm 

formatı kullanılarak MAPINFO ortamına aktarılmıştır. MAPINFO AutoCAD 

arasında veri değişimi DXF formatı kullanılarak da gerçekleştirilebilir. 

Altlık verilerin kazanılmasında ve yaşatılmasında en önemli sorun akıl almaz bir 

hızda değişen idari sınırlardır. Büyük emek ve zahmetle oluşturulan altlık veriler 

projenin tamamlanması aşamasında Düzce’nin il yapılması sonucu güncelliğini 

yitirmiştir. Öte yandan idari birimler bazında hazırlanan sözel verilerinde her 

değişiklikte yeni bölünüşe göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda 

Türkiye Siyasi haritasında verilen toplam ilçe sayısının sözel veri kaynakları ile 

tutmaması gerçeği de bu hızlı idari bölünüş değişikliklerinin bir sonucu olarak 

düşünülmelidir. 

28

Tablo 3: Çizgi temizleme araçları [Autodesk 1997, s.434] 

İşlem Temizleme Öncesi Temizleme sonrası 

Çift (çakışık) objelerin silinmesi 

Kısa parçaların kaldırılması 

Kesişen Objelerin kopartılması 

Eksiklerin (Undershoot) 

tamamlanması 

Düğüm noktalarının düzeltilmesi 

Pseudo (sözde) düğüm noktalarının 

kaldırılması 

Fazlalıkların (Overshoot) 

kaldırılması 

4.2.3 Konumsal sözel verilerin kazanılması 

Uygulama kapsamında kullanılan verilerin ana kaynağı Devlet İstatistik Enstitüsü 

(DİE) tarafından her yıl yayınlanan yıllık ve kurumun son zamanlarda kullanıma 

açtığı web sayfasıdır [www.die.gov.tr]. DİE sayfasından verilen linklerle Devlet 

Planlama Teşkilatı (DPT) [www.dpt.gov.tr] ve Merkez Bankası (MB) sayfalarına da 

ulaşarak sözel veri kazanmak mümkündür. DİE tarafından web sayfasında 

yayınlanan veriler il ve ilçe bazında olup konumsal karakterdedir. DİE yıllığında ise 

genelde il bazında veriler yayınlanmaktadır. Web sayfasının yıllığa göre daha 

kapsamlı olması yanında buradan alınan verilerin bir kaç istisna dışında sayısal 

olması ve yeniden yazılmasının gerekmemesidir. Sayfada yayınlanan az sayıda resim 

formatındaki verinin ise yeniden yazılması gerekmiştir. 

DİE tarafından yayınlanan veriler illerin trafik plaka kodlarına göre sıralı olduğundan 

yukarıda yapısı açıklanan konumsal verilerle ilişkilendirmede önemli kolaylık 

sağlamaktadırlar. İlçelere ilişkin verilerde de yine DİE tarafından her il içinde belli 

bir sırada verilmektedir. Bu sıralamaya göre ilçeler için de trafik kodlarından 

29

numaralar türetilmiştir. Bu veri anahtar alan olarak il trafik plaka bilgisi gibi 

kullanılacaktır. Tamsayı olarak hazırlanan bu veriler her idari birim için tek olan ve 

ilgili idari birimi tanımlayan tanıtıcı kod numaraları olarak düşünülebilir. 

Kısmen DİE yıllığından kısmen de DİE web sayfasından kazanılan veriler yukarıda 

açıklanan yapıda EXCEL yazılımında tablolar halinde düzenlenmiştir. Bu şekilde 

hazırlanan ve ilişkisel veri tabanı yaklaşımının temelini oluşturan tablolar daha sonra 

MAPINFO yazılımına aktarılmıştır. MAPINFO, EXCEL dosyalarından direkt 

olarak veri okuyabilmesi nedeniyle herhangi bir ara veri formatı kullanılmamıştır. 

Yukarıda da değinildiği gibi hızla değişen idari bölünüş konumsal altlık veriler gibi 

sözel verilerin de güncelliğini hızla kaybetmesine neden olmaktadır. Sözel verilerin 

güncelleştirilmesi konumsal altlık verilerin güncelleştirilmesinden daha da güçtür. 

Yapılan bir idari sınır değişikliğinde geçmişte yapılan sayımlara geri dönerek yeni 

idari bölünüşe göre nüfus, göç vb. verilerin yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu 

düzenleme sağlıklı karşılaştırmalar yapabilmek için en az iki sayım geriye gidilerek 

yapılmalıdır. Bu tür düzenlemelerin ise oldukça zaman alıcı ve zahmetli olduğu bir 

gerçektir. Düzce’nin il olmasından sonra, uygulamada önemli ölçüde yararlanılan 

DİE web sayfası, projenin tamamlanma aşamasında güncelleştirme çalışmaları 

nedeniyle ilçe bazında veri yayımlamayı durdurmuştur. 

4.3 Atlas Üretimi: Strateji 

Elektronik Atlas üretimi alanında tek bir yazılım ya da yazılım paketi kullanmak 

mümkün olmamaktadır. Bu nedenle bu proje kapsamında değişik fonksiyonları olan 

yazılımlardan yararlanılmıştır. Uygulanan yaklaşımda kullanılan yazılımlar ve 

fonksiyonları Şekil 5'de görülmektedir. Farklı yazılımların kullanılması, atlas 

üretiminde bilgi işlem zamanının artmasına neden olmaktadır. Bu sorunun yanında 

farklı yazılım ortamları arasında veri değişimi de zaman zaman sorunlu olmaktadır. 

Atlas üretimi konusunda çalışan bir çok uzman bu sorunu dile getirmektedir. Bu 

sorunu aşmanın bir yolu da projeye özgü yazılım geliştirmektir [Smith 1999]. Ancak 

bu da çok amaçlı kullanılabilir bir çözüm değildir. 

30

TEMEL HARİTA 

ÜRETİMİ 

• Sayısallaştırma 

• Geometrik kalite 

• Topoloji 

• Çizgi temizleme 

Yazılım 

• AutoCAD MAP 

• AutoCAD 

• Microstation 

• Arc/Info 

• … 

TEMATİK HARİTA 

YAPIMI 

• İlişkilendirme 

• Görselleştirme 

• … 

Yazılım 

• MapInfo 

• Autodesk World 

• Arc View 

• … 

ESTETİK 

DÜZELTMELER 

• Görsel kalitenin 

yükseltilmesi 

Yazılım 

• CorelDraw 

• Adobe Illustrator 

• Aldus FreeHand 

• … 

SÖZEL VERİ 

KAZANIMI 

• Elle daktilo etme 

• Diğer kaynaklardan 

Yazılım 

• MS Excel 

• MS Access 

• AutoCAD MAP 

• Arc/Info 

• … 

Deneyimli 

kullanıcı kendi 

haritasını üretebilir. 

ÇOĞUL ORTAM 

SUNUMU 

• İnternet veya CD- 

ROM olarak bir 

senaryo içerisinde 

Yazılım 

• PowerPoint 

• GLPRO 

• … 

3D ANIMASYON 

• İlişkilendirme 

• Görselleştirme 

• … 

Yazılım 

• 3DStudioMax 

• CorelDream 

• … 

Son kullanıcı bir izleme 

yazılımına gereksinim 

duyabilir. 

Şekil 5: Elektronik Atlas Projesi üretiminde izlenen strateji (italik olarak gösterilen yazılımlar 

bu projede kullanılmıştır.) 

Türkiye için hazırlanacak bir İstatistiksel Atlas, DİE yıllığında verilen ana konuları 

kapsayacaktır. DİE yıllığında işlenen konuların ana başlıkları aşağıdaki gibidir: 

1. İklim 

2. Çevre 

3. Nüfus 

4. Hayati İstatistikler 

5. Sağlık 

6. Eğitim ve Kültür 

7. Adalet 

8. Seçimler 

31

9. Sosyal Güvenlik 

10. Çalışma 

11. Gelir ve Tüketim 

12. Tarım 

13. Madencilik 

14. Enerji 

15. İmalat Sanayii 

16. Bina İnşaatı 

17. Ulaştırma ve Haberleşme 

18. Turizm 

19. İç Ticaret 

20. Dış Ticaret 

21. Fiyat ve İndeksler 

22. Para, Banka ve Sigorta 

23. Maliye 

24. Milli Hesaplar 

25. Araştırma ve Geliştirme 

26. Satın alma Gücü Paritesi 

27. Uluslararası İstatistikler 

DİE yıllığında yapılan incelemede, yukarıdaki tüm konularda konumsal karakterli 

verilerin verilmediği belirlenmiştir. Birçok konudaki veriler tüm ülkeye ait olup, il ya 

da ilçe sınırları bazında tematik haritalar yapmak için uygun değildir. Bir başka sorun 

ise verilerin zamansal olarak eskimiş olmaları ve güncel idari bölünüşe uymamasıdır. 

Güncel veri toplanmasındaki güçlüklere ülkemizde idari bölünüşte sık sık yapılan 

değişiklikler sorun olarak eklenmektedir. Yapılan incelemeler sonucu DİE web 

sayfasında yayınlanan veriler de göz önüne alınarak atlasta işlenecek ana konular 

aşağıdaki gibi seçilmiştir: 

1. Genel 

2. Nüfus 

3. Hayati İstatistikler 

4. Ekonomi 

5. Ulaşım 

6. Sağlık 

7. Eğitim 

8. Çevre 

Bu çalışmada kullanılan alt başlıklar daha sonraki çalışmalarda genişletilebilir. 

İçeriğin son durumu aşağıdaki gibidir: 

• Dünyada Türkiye 

• Uzaydan Türkiye 

32

• Türkiye’de idari bölümler 

• Türkiye’de nüfusbilim: Nüfus artışı, nüfus yoğunluğu vb. 

• Türkiye hayati istatistikler: göç, evlenme ve boşanmalar vb. 

• Türkiye ekonomisi: Gayri safi milli gelir dağılımı vb.. 

• Türkiye’de ulaşım, Türkiye’de sağlık 

• Türkiye’de eğitim, Türkiye’de çevre 

Atlasın POWERPOINT ile hazırlanmış ilk sürümü ve GLPRO ile hazırlanmış 

CD-ROM sürümü, www2.itu.edu.tr/~ulugtek adresinden elde edilebilir. 

DİE yıllığında belirlenen bir diğer sorun yıllıkta verilen il alanlarının UTM 

projeksiyonundaki konumsal verilerle uyuşmamasıdır. Yıllıkta alanların sağlıklı 

hesaplanmamış olduğu düşünülerek projede konumsal verilerden elde edilen UTM 

projeksiyon düzlemindeki alanlar kullanılmıştır. Bu alanlardan nüfus yoğunluğu 

hesaplamasında yararlanıldığı için alan redüksiyonu yapılmasına gerek 

görülmemiştir. 

Kullanıcıların kolayca karşılaştırma yapabilmeleri amacıyla her konuda aynı ölçekte, 

aynı genelleştirme düzeyinde altlık haritalar kullanılmıştır. Burada üretilen haritalar 

ekran haritalarıdır. 800x600 piksel yoğunluklu bir ekrana göre tasarlanan haritalar 

yaklaşık 1: 8 000 000 ölçeğindedir. Bu kapsamda üretilen haritalar her tür yazılım ve 

donanımda kullanılabilecek resim dosyaları olarak hazırlanmış olup, hem CD hem de 

internet ortamında bir atlas oluşturmak için kullanılabilir. Resim dosyası formatı 

olarak vektör yapıda bir format olması nedeniyle WMF (Windows Meta File) formatı 

seçilmiştir. WMF formatından kolayca istenen büyüklükte raster resim formatında 

(BMP, JPG gibi) dosyalar elde edilebilir. 

Atlasta sunulacak tematik haritaların vektör yapıda WMF dosyaları olarak 

hazırlanmasının bir diğer yararı ise grafik tasarım programları ile estetik 

iyileştirmeler ve düzenlemelerin yapılabilmesidir. Bu amaçla kartografya 

laboratuarda lisanslı olarak kullanılan CORELDRAW yazılımı kullanılmıştır. 

MAPINFO ortamında hazırlanan bu haritaların ek bir düzenleme gerektirmesinin 

temel nedeni harita ve haritaya ait işaret tablosunun birleştirilmesindeki güçlüklerdir. 

Bu güçlük nedeniyle haritalar ve işaret tablosu (lejand) ayrı resim dosyaları halinde 

hazırlanmış ve CORELDRAW ortamında birleştirilmiştir. Bu bağlamda haritalara 

yazılar eklenmesi, harita çerçevesinin düzenlenmesi gibi işlemler de yine 

CORELDRAW ortamında yapılmıştır. 

Atlasta kullanılan animasyon haritaları 3D Studio MAX yazılımı ile hazırlanmıştır. 

Animasyon haritalarında kullanılan altlık konumsal veriler AutoCAD ortamından 

aktarılmıştır. Her iki yazılımda Autodesk tarafından üretildiğinden iki yazılım 

33

arasında bir veri alışverişi sorunu yaşanmamıştır. Hazırlanan animasyonlar standart 

bir format olan AVI formatına dönüştürülerek, POWERPOINT yazılımına 

aktarılmıştır. AVI formatı WINDOWS 95/98/NT işletim sistemleri kaynakları 

tarafından gösterildiği için internet sayfaları dahil WINDOWS tabanlı her ortamda 

kolayca kullanılabilir. AVI formatının en önemli sakıncası diskte çok fazla yer 

kaplamasıdır. Bu kısıtlama nedeniyle atlasta kullanılan statik haritalar 800x600 

piksel ekran boyutuna göre hazırlandığı halde animasyonlu haritalar 320x240 piksel 

boyutunda hazırlanmıştır. Animasyonlu haritalardaki boyut kısıtlaması içeriklerinin 

de statik haritalara göre daha kısıtlı olmasını gerektirmektedir. 

POWERPOINT ortamında da animasyon hazırlamak mümkündür. Bu olanaktan 

yararlanarak il sınırlarının değişimini işleyen bir animasyon hazırlanmıştır. Bu tür 

animasyonlarda AVI formatındaki gibi bir boyut kısıtlaması söz konusu değildir. 

POWERPOINT’in sağladığı diğer bir avantaj, hazırlanan sununun internet ortamına 

aktarılabilmesidir. Bu amaçla INTERNET EXPLORER web tarayıcısına bir 

"Plugin" eklenmesi gerekmektedir. Bu tür bir uygulama yalnızca INTERNET 

EXPLORER ile yapılabilmekte, NETSCAPE kullanılamamaktadır. Yapılan 

denemelerde özellikle AVI animasyonlarının gösteriminde sorunlar belirlenmiştir. 

GLPRO, hızlı ve esnek bir çoğul ortam yazılım geliştirme dilidir. GLPRO ile çoğul 

ortam uygulamaları, sunumlar, bilgi kılavuzları, tanıtım diskleri, gelişmiş müzik 

CD'leri, etkileşimli oyunlar ve eğitim yazılımları geliştirilebilir ve dolayısıyla bu 

uygulamaların en az bellekte ve en hızlı şekilde çalıştırabilmeleri olanaklıdır. 

GLPRO çoğul ortam yazılımı geliştiricilerine çapraz yazılım geliştirme ortamı 

(farklı işletim sistemleri ve farklı donanımlara aktarılabilen) sunmaktadır. 

Günümüzde yalnızca MICROSOFT WINDOWS ortamı için yorumlayıcı 

bulunmaktadır. Önümüzdeki günlerde MACINTOSH ve LINUX sistemleri için de 

yorumlayıcıların tamamlanacağı bildirilmektedir. GLPRO yazılımı ile çoğul 

ortamda kullanılan son teknolojiler kullanılabilmektedir. GLPRO ile veri tabanına 

ulaşabilir, MP3 müzik biçimini ve MCI (Media Control Interface) kullanabilir, ayrıca 

internete erişilebilir. Ayrıca GLPRO ile çeşitli ekran koruyucuları da yapılabilir. 

GLPRO ile üretilen bir çoğul ortam uygulaması tek bir çalıştırılabilir dosyadan 

(MCI ile erişilen kaynaklar dışında) oluşmaktadır. Bu sayede yazılımın bilgisayara 

kurulması gibi bir gereklilik ortadan kalkmaktadır ve işletim sisteminin standart 

kütüphaneleri dışında hiç bir kütüphaneye ihtiyaç duymaması en büyük 

avantajlarından biridir. GLPRO yazılımı; ticari olarak kullanılmama koşulu ile 

ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. 

34

5. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Toplumun yeryüzünün küçük veya büyük alanlarına ilişkin coğrafi bilgileri görerek 

öğrenmesinde “doğru” haritalar büyük önem taşımaktadırlar. Eğitimde 

kullanılmadan önce okullar için tasarlanan atlaslardaki bilgilerin ve kartografik 

kalitenin kontrol edilmesi gerekir. Tüm eğitim materyalini onaylayan kurum olması 

nedeni ile Milli Eğitim Bakanlığı ve ayrıca Devlet İstatistik Enstitüsünün 

sorumluluğunda ve öncülüğünde bu kontrol sisteminin kurulması; harita 

kullanımının yaygınlaştırılması, “doğru” haritaların üretiminin ve kullanımının 

yaygınlaştırılması açısından yararlı olacaktır. 

Gelişmekte olan ülkelerinin nüfus sayımı haritalarının yapımı çabalarındaki en 

önemli güçlük büyük ölçekli temel haritalarının eksikliğidir. Sınırlar, atlama veya 

tekrar saymadan kaçınmak için çok net belirlenmelidir. Göçebe nüfus, ulaşılabilirlik 

ve bir sayımdan diğerine sınır değişimi gibi bir çok coğrafi problem aşılmalıdır. 

Sonuç olarak; henüz tematik harita üretimine yatırım yapmamış ülkeler için bir nüfus 

sayımından elde edilen zengin veri ile tematik haritaların yapımına girişmesi acil 

olarak tavsiye edilir. Bu ise bir Ulusal İstatistik Atlasın, çeşitli disiplinlerdeki 

uzmanların ortaklaşa çalışmalarının ürünü olarak gerçekleştirilebilir. 

Bu projeden elde edilen deneyim ve bilgi birikimi, gelecekte bu konuda yapılacak 

benzer araştırma çalışmalarına ışık tutacaktır. Bu amaçla kazandığımız tecrübeler ve 

bu konuda gelecekte hedeflenen araştırma konuları aşağıda özetlenmiştir. 

İTÜ Araştırma Fonu tarafından desteklenerek oldukça küçük bir bütçe ve zaman 

içinde gerçekleştirilen bu çalışmanın hedefi, böylesi bir çalışmanın 

gerçekleştirilebileceğinin gösterilmesi ve bu çalışmanın CD ve İnternet ortamında 

diğer kullanıcılar ile paylaşılması olarak belirlenmişti. Araştırmacılar proje süresi 

bittiğinden bu yana anabilim dallarında ve üniversitelerindeki yeni teknolojik 

olanakları kullanarak bu projenin geliştirilmesi için çalışmalarına devam etmekte ve 

birçok öğrenci bitirme ödevi çalışmasına da olanak sağlamaktadırlar. Bu çalışmanın 

ileride başka projelerle desteklenerek geliştirilmesi gereken kısımları aşağıda 

özetlenmiştir: 

Tasarım: Bilginin, ekranda sunulması kağıt üzerinde sunulmasına göre daha 

sınırlıdır. Ancak iyi bir veri tabanı aracılığı ile aynı veri tabanına ilişkin çok sayıda 

35

konunun karşılaştırmalı olarak sunulması da olanaklıdır. Ayrıca kullanıcıya aynı 

bilgiyi farklı yollarla da anlatma olanağı vardır. Bilginin karşılaştırmalı olarak 

sunulmasında en iyi araç olan haritaların bilgisayar ortamındaki tasarımlarına ilişkin 

kuralların geliştirilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda teknolojik gelişmelerin bu 

konuda nasıl kullanılacağının araştırılması gerekmektedir. Klasik kartografik kurallar 

dahi uygulanırken eldeki yazılımlar yetersiz kalmaktadır. 

Animasyon: Atlaslar konumsal algılama anlamında haritaların karşılaştırılması için 

en uygun araçtırlar, ancak klasik atlaslar sıralı dizilimleri nedeni ile bu karşılaştırma 

işlemini tam olarak yerine getirememektedirler. Elektronik atlaslar ise böyle bir 

problemi ortadan kaldırmıştır. Animasyonlu haritaların daha yaygın kullanımı ile 

zamana bağlı olan veya olmayan konumsal değişimler daha anlaşılır olarak 

verilebilir. Bilgisayar ve multimedya yazılımlarının gelişmesi ile kartografyada 

animasyon kullanımı hızla yayılmaktadır. HYPERCARD ve ADOBE PREMIERE 

gibi farklı uygulamalar için geliştirilmiş yazılımlar da kartografyada kullanım alanı 

bulmaktadır. AUTODESK ANIMATOR, MACROMEDIA DIRECTOR, 

3DStudioMAX gibi animasyon yazılımları, harita objelerinin animasyonla 

gösterimine olanak vermektedir. Bilginin haritalar aracılığı ile etkileşimli ve 

animasyonlu sunumlarında kullanılan yazılımların geliştirilmesi gerekmektedir. 

Kartografik amaçlar için 3DStudioMAX yazılımının kullanılabilirliği bu çalışmada 

bir örnekle denenmiş ve diğer olanakları da araştırılmaktadır. 

Ulusal Atlas: Böylesi elektronik atlas örneklerini arttırabilmek için tüm ülkeye ait 

güncel topografik haritalara ve düzenli toplanan konuma ilişkin verilere ihtiyaç 

duyulmaktadır. Farklı disiplinlerden elde edilecek bu verilerin/bilgilerin 

organizasyonu için o ülkenin öncelikle atlas üretmek üzere bir politikasının olması 

gerekmektedir. Devlet İstatistik Enstitüsü de bu disiplinlerle ortak çalışmalı ve 

verilerin kullanılabilir olması konusunda tedbirler almalıdır. 

Sonuç olarak bu çalışma ile pilot çalışma bazında elektronik atlas teknolojisinin 

Türkiye koşullarında uygulanabilirliği gösterilmiştir. Bu bağlamda bu tür 

çalışmalardaki problemler ve bu amaçla kullanılabilecek bilgi kaynağı potansiyeli de 

kapsamlı olarak analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, bu teknolojinin 

uygulanmasında en önemli iki sorunun, amaca uygun entegre yazılımların eksikliği 

ve veri toplamadaki sıkıntılar olduğunu göstermektedir. Amaca uygun yazılım 

eksikliği konusu henüz Dünyada da kesin bir çözüme kavuşmamıştır. Veri toplamada 

ve verilerin güncel tutulmasında Türkiye koşullarında ciddi sıkıntılar olduğu açıktır. 

Güçlükle toplanan istatistiksel verilerin idari sınır değişiklikleriyle heba olması altı 

çizilecek bir konudur. Seksenli yılların başından beri yapılan sınır değişiklikleri 

genel olarak politik yaklaşımlarla yapılmış, rasyonel gerekçeleri çok tutarlı olmayan 

36

uygulamalardır. Siyasi otoritenin bu tür kararlar alırken bu değişikliklerin neleri 

olumsuz yönde etkileyeceği konusunu daha geniş bir yelpazede analiz etmesi 

gerekmektedir. 

37

KAYNAKLAR 

Autodesk, AutoCAD Map Release 2 User's Guide (1997). 

Bildirici, İ.Ö., Kaya, Ş., Musaoğlu, N., Uluğtekin, N. “Satellite Images as a 

Cartographic Data Source for Mapping Purposes”, International 

Symposium on Remote Sensing & Integrated Technologies, Ed. C. 

Örmeci, s.291-300, İstanbul (1999). 

Cartwright, W., “Hardware, Software and Staffing Requirements of Multimedia 

Cartography”, Proceedings of the Seminar on Teaching Animated 

Cartography, Ed: F.Ormeling, B.Köbben & R.F.Gomez, s.1-9, pub. of 

ICA, Madrid, Spain (1995). 

Chu, H.G., “Problems Common to Third World Nations’ Census Mapping 

Programs.”, Report of the AD-HOC Commission on Population 

Cartography, International Cartographic Association, Morelia, Mexico 

(1987). 

DİE, "Türkiye İstatistik Yıllığı 1997", T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 

Ankara (1997). 

Dorling, D., “A Cartographic Video of British Society” Proceedings of the Seminar 

on Teaching Animated Cartography, Ed: F.Ormeling, B.Köbben and 

R.F.Gomez, s.87-97, pub. of ICA, Madrid, Spain (1995). 

Elzakker, C., “The Use of Electronic Atlases”, Proceedings of the Seminar on 

Teaching Electronic Atlases, Ed: I.Klinghammer, L. Zentai and 

F.Ormeling, s.145-155, pub. of ICA, Visegrad, Hungary (1993). 

Flynn, K.C., “Mapping the 2000 Census.” ACSM Bulletin, No.177, s.29-33, (1999). 

Freitag, U., “National Atlases: Production and Use” Proceedings of the International 

Workshoop/Seminar “Modern Cartography for Navigating the 

Information Highway”, s.15-22, International Cartographic Association, 

Bandung, Indonesia (1997a). 

Freitag, U., “Consideration on Atlas Production.” Proceedings of the International 

Workshoop/Seminar “Modern Cartography for Navigating the 

Information Highway”, s.77-82, International Cartographic Association, 

Bandung, Indonesia (1997b). 

Hake, G.; Grünreich, D., “Kartographie”, Walter de Gruyter, Berlin (1994). 

Hodler, T.W., “Use of Animated Mapping for Displaying Temporal Data”, 

Proceedings of the Seminar on Teaching Animated Cartography, Ed: 

38

F.Ormeling, B.Köbben & R.F.Gomez, s.79-83, pub. of ICA, Madrid, 

Spain (1995). 

Gorden, M., “Cartography for Census Purposes.” Report of the AD-HOC 

Commission on Population Cartography, International Cartographic 

Association, Morelia, Mexico (1987). 

Koop, O., “Tools for the Electronic Production of Atlases”, Proceedings of the 

Seminar on Teaching Electronic Atlases, Ed: I.Klinghammer, L.Zentai 

and F.Ormeling, s.129-137, ICA, Visegrad, Hungary (1993). 

Köbben, B., “Teaching Multimedia Production Techniques”, Proceedings of the 

Seminar on Teaching Electronic Atlases, Ed: I.Klinghammer, L.Zentai 

and F.Ormeling, s.79-88, ICA, Visegrad, Hungary (1993). 

Kraak, M. J.; F. J. Ormeling, “Cartography: Visualization of Spatial Data”, 

Longman, Great Britain (1996). 

Koussoulakou, A., “Applications of Multimedia for Educational Issues and Cultural 

Resource Management”, Proceedings of the Seminar on Teaching 

Animated Cartography, Ed: F.Ormeling, B.Köbben & R.F.Gomez, s.67- 

73, ICA, Madrid, Spain (1995). 

Ormeling, F., “Teaching Atlas Use”, Proceedings of the Seminar on Teaching 

Electronic Atlases, Edited by I.Klinghammer, L.Zentai and F.Ormeling, 

s.71-78, ICA, Visegrad, Hungary (1993). 

Ormeling, F., “Teaching Animation Cartography”, Proceedings of the Seminar on 

Teaching Animated Cartography, Ed:.Ormeling, B.Köbben & 

R.F.Gomez, s.21-27, ICA, Madrid, Spain (1995). 

Ormeling, F., “Atlas Terminology and Atlas Concept.” Proceedings of the 

International Workshoop/Seminar “Modern Cartography for Navigating 

the Information Highway”, s.5-13, International Cartographic 

Association, Bandung, Indonesia (1997a). 

Ormeling, F., “Cartographic Requirements for School Atlases: Structural Aspects.”, 

Proceedings of the International Workshoop/Seminar “Modern 

Cartography for Navigating the Information Highway”, s.5-13, 

International Cartographic Association, Bandung, Indonesia (1997b). 

Peterson, M.P., “Cartographic Animation on the Internet”, Proceedings of the 

Seminar on Teaching Animated Cartography, Edited by F.Ormeling, 

B.Köbben and R.F.Gomez. s.11-14, ICA, Madrid, Spain (1995a). 

Peterson, M.P., “Interactive and Animated Cartography.” Prentice Hall, New Jersey, 

(1995b). 

Peterson, M.P., “Between Reality and Abstraction: Non-Temporal Applications of 

Cartographic Animation.” http://maps.unomaha.edu/AnimArt/ 

article.html (2000). 

39

Rystedt, B.; E.M. Siekierska, “Technical and Organisational Approaches to National 

and Regional Atlas Production-Electronic Atlases” Proceedings of the 

Seminar on Teaching Electronic Atlases, Ed. I.Klinghammer, L.Zentai & 

F.Ormeling, s.13-28, ICA, Visegrad, Hungary (1993). 

Siekierska E.M.; D.R.F. Taylor, “Electronic Mapping and Electronic Atlases: New 

Cartographic Producs for the Information Era - The Electronic Atlas of 

Canada. CISM Journal ACSGC, Vol.45, No.1, s.11-21 (1991). 

Siekierska, E.M., “From the Electronic Atlas System to the Electronic Atlas Products 

(Electronic Atlas of Canada From the Beginning to the End)”, 

Proceedings of the Seminar on Teaching Electronic Atlases, Ed. 

I.Klinghammer, L.Zentai & F.Ormeling, s.103-111, ICA, Visegrad, 

Hungary (1993). 

Siekierska E.M.,“National Electronic Atlases: The ICA Perspective”, Symposium on 

Information for a more just Society - Informacao para uma sociedade 

mais justa, National Geographic Institute of Brazil (1996a). 

Siekierska E.M., “Electronic atlases and Cartographic Multimedia Products from 

CD-ROM to Internet”, GeoDigital’96, Symposium on New Technologies 

for Geospatial Information Processing with focus on Education and 

Environment, Workshop notes, University of Sao Paolo, Brazil (1996b). 

Smith, R.M., “The Business of Electronic Atlas Development.” Note 42. CAGIS 

26/3, s.214, (1999). 

Statistical Yearbook of Turkey, State Institute of Statistics. Prime Ministry Republic 

of Turkey. Ankara (1997). 

Taylor, D.R.F., “Cartography for Knowledge, Action and Development: 

Retrospective and Prospective”, The Cartographic Journal, Vol.31, No.1, 

s.52-60, June (1994). 

Torguson, J.S., “PC Based Animation for Geographic Education”, Proceedings of the 

Seminar on Teaching Animated Cartography, Ed. F.Ormeling, B.Köbben 

& R.F.Gomez, s.53-55, ICA, Madrid, Spain (1995). 

Tyner, J., “Introduction to Thematic Cartography.” Prentice Hall, New Jersey (1992). 

Uçar, D., “Kartografyada Otomasyon Ders Notları”. Yayınlanmamış. (2000). 

Uluğtekin, N., “Okul Atlaslarına Genel bir Bakış.” II. Harita ve Teknik Kurultayı, 

s.759-764, Ankara (1989). 

Uluğtekin, N.; İpbüker, C., “Kartografya ve Coğrafi Bilgi Sistemi.” Coğrafi Bilgi 

Sistemleri Sempozyumu-CBS 96, s:131-141, İstanbul (1996). 

Uluğtekin, N.; Bildirici, İ.Ö., “Advanced Mapping Technologies: Electronic 

Atlases.” Second Turkish-German Joint Days, s.641-649, Berlin (1997). 

40

Uluğtekin, N.; Bildirici, Ö., A New-Lowcost Approach to National Statiscal Electronic 

Atlas. Third Turkish-German Joint Geodetic Days, Towards A Digital 

Age, Vol:2 s.579-588, İstanbul (1999a). 

Uluğtekin, N.; Bildirici, Ö., Electronic (Statiscal) Atlas in National Education System:A 

Case Study. ICA-Cartography and Children Working Group and ICA- 

Commission on Gender and Cartography. Discovering Basic Concepts, 

Baskıda (Özet Kitapçığı s:25), Montreal (1999b). 

Vickus, G., “Digitale topographische und kartographische Modelle sowie 

Entwicklung ihrer Überführungsstrukturen am Beispiel von ATKIS”, 

Doktora Tezi, Schriftreihe des Instituts für Kartographie und 

Topographie der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn 

(1992), 215 sayfa. 

Wood, M., “Cartography-The ultimate tool for navigating the Information Highway.” 

Proceedings of the International Workshop/Seminar “Modern 

Cartography for Navigating the Information Highway”, s.1-4, 

International Cartographic Association, Bandung, Indonesia (1997). 

www.die.gov.tr, Mayıs 1999 tarihli veriler kullanılmıştır. 

www.dpt.gov.tr, Mayıs 1999 tarihli veriler kullanılmıştır. 

41

EK A: ELEKTRONİK ATLAS VE ANİMASYON HARİTALARI SİTELERİ 

[1] National Atlas of United Stade 

http://www.nationalatlas.gov/zmussels1.html 

[2] Art Carta International 

http://www.artcarta.com/ 

[3] Atlas of Minnesota 

http://www-map.lib.umn.edu/bessie/usa/21through34.html 

[4] Between Reality and Abstraction: Non-Temporal Applications of Cartographic 

Animation (Michael P. Peterson) 

http://maps.unomaha.edu/AnimArt/article.html 

[5] Clockwork Software Inc 

http://www.clockwk.com/ 

[6] Examining Dynamically Linked Geographic Visualization 

http://www.epa.gov/vislab/svc/publications/awma-gisvis.html 

[7] GIS Analysis Functions 

http://maps.unomaha.edu/Peterson/gis/notes/GISAnal2.html 

[8] About GIS 

http://www.esri.com/library/gis/abtgis/gis_life.html 

[9] DYNAMIC MAPPING OF URBAN REGIONS: GROWTH OF THE SAN 

FRANCISCO/SACRAMENTO REGION 

http://edcwww2.cr.usgs.gov/umap/pubs/urisa_cb.html 

[10] Anatomy of an Epidemic 

http://library.thinkquest.org/11170/maps 

[11] Areas Hit by Tornadoes 

http://www.cnn.com/WEATHER/9905/04/okla.tornado.03/map.tornado.gif 

42

[12] Interactive and Animated Cartography 

http://maps.unomaha.edu/books/IACart/book.html 

[13] Illinois State Museum GIS/WWW Animation Gallery 

http://www.museum.state.il.us/research/GISlab/GISanimation.html 

[14] Java IWR(TM) in Europe on 20000314 

http://www.mids.org/weather/eu/latest.html 

[15] The following is an example of an innovative use of cartography in medical 

geography -- animated maps, a new area of cartography termed 'cartographic 

visualization'. The following map shows the spread of influenza in France 

http://digital.geog.umn.edu/geogdocs/courses/5411/Map23a.htm 

[16] Map of Scottish Borders 

http://www.geo.ed.ac.uk/scotgaz/councils/Region25.html 

[17] Menno-Jan Kraak - Homepage 

http://www.itc.nl/~kraak/ 

[18] Mexico City 3D Map Mexico City 3D Map 

http://www.mexico-city-3d-map.com.mx/ 

[19] Mydonose Show Land 

http://www.mydonose.com.tr/kroki.html 

[20] Spatial visualization through cartographic animation theory and practice 

http://wwwsgi.ursus.maine.edu/gisweb/spatdb/gis-lis/gi94078.html 

[21] Ulus Map - AnkaraLife.com 

http://www.ankaralife.com/ulusmap.shtml 

[22] UNO Cartography & GIS Laboratory 

http://maps.unomaha.edu/ 

43

EK B: ELEKTRONİK ATLAS CD SÜRÜMÜ 

Atlasın CD sürümü cepte yer almaktadır. 

44

elektronik atlas teknikleri ile eğitim amaçlı türkiye - Iobildirici.com

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?