(64X90 cm) tam bir periyodik tablo posteri - Eba

Endemizim Aç›s›ndan
Türkiye
Endemik tür, özel bir bölgeyle uzun zamandan
beri birarada iliflki kurmufl türlere deniyor.
Tüm canl›lar, yaflad›klar› süre boyunca ortaya
ç›kan sorunlara karfl› kendilerini yenileyebilme
ve gelifltirme özelli¤ine sahipler. Canl›lar, varl›klar›n›
tehdit eden bir tehlike ortaya ç›kt›¤›nda,
kendilerini koruyacak mekanizmalar gelifltirirler.
Tehdit ve stres koflullar›n›n ço¤ald›¤› durumda
da genetik çeflitliliklerini art›r›rlar. ‹flte
Türkiye’de endemik türlerin fazla olmas›n›n nedeni
de bu. Hatta Türkiye’nin tüm bölgeleri
dikkate al›nd›¤›nda, koflullar›n sert oldu¤u bölgelerde
endemik türlerin daha fazla oldu¤u görülür.
Nitekim, tohumlu bitkilerimizin toplam
say›s› 8.745 ve bu say›n›n üçte birine karfl›l›k
gelen 2.763 bitki türü endemik. Ayr›ca Türkiye’de
s›n›fland›r›lm›fl bulunan bitki türü say›s›n›n
10.754’e ulaflt›¤›n› ve bunlar›n da
3.708’inin (%34.8) endemik oldu¤u aç›klan›yor.
Bu de¤erler de; Türkiye’nin çok say›da
önemli kültür bitkisi ve di¤er bitki türlerinin
köken ya da çeflitlilik merkezi oldu¤unu do¤rulamakta.
kültüre al›nm›fl türlerin geliflip farkl› özellikler kazanm›fl
oldu¤u çevrelerde korunmas› anlam›na
geliyor.
Bu aç›klamalar göz önüne al›nd›¤›nda, gen
bankalar›nda bitki genetik kaynaklar›n›n korunmas›,
yeri d›fl›nda koruma yöntemine giriyor ve
ülkemizde bitkisel gen kaynaklar› üç bankada koruma
alt›na al›nm›fl durumda.
Ege Tar›msal Araflt›rma
Enstitüsü Gen Bankas›
‹zmir’de 1972’de kurulan “Ulusal Gen Bankas›”
1964’ten beri toplanan bitki genetik kaynaklar›
materyalini muhafaza etmekte. 1987’deki reorganizasyonla
bugünkü ad›n› alan Ege Tar›msal
Araflt›rma Enstitüsü (ETAE), ‹zmir’in Menemen ilçesi
s›n›rlar› içinde.
Menemen Ege Tar›msal Araflt›rma Enstitüsü
Gen Bankas›’nda, tüm bitki gruplar›ndan toplam
50 bin civar›nda materyal, korumaya al›nm›fl. 5
binin üzerinde vejetatif materyalse, koruma bah-
Türkiye’de genellikle en fazla endemik tür, Antalya-
Mu¤la civar›nda, Artvin-Rize dolaylar›nda, Hakkari
ve Tuz Gölü çevresinde, Orta Toroslarda, Anadolu
Diagonalinde, Amanoslar’da ve Bat› Anadolu
Da¤lar›’nda yer almakta.
Bilim ve Teknik Kulübü
Tohumlar gen bankalar›nda saklan›rken dikkat
edilmesi gereken önemli noktalardan birisi de
ambalaj. Ambalajlar›n nem geçirmez özellikte
olmas› gerekiyor. Tohumlar›n saklama süreleri de
de¤iflik: k›sa süreli (+18 0 C ve %45 nispi
nemde), orta süreli (+5 0 C ve %40 nispi nemde)
ve uzun süreli ( -10 - 1 0 C ve %30-35 nispi
nemde) saklama yap›labiliniyor.
çeleri fleklinde oluflturulan arazi gen bankalar›nda
korunmakta.
Her bitki türünün gen bankas›nda muhafaza
edilmesinin teknik zorlu¤u ve çevresel de¤iflimle
süregelen evrimlerinin devam› zorunlulu¤undan
dolay›, enstitü, yerinde koruma çal›flmalar›n› da
devam ettirmekte. Bu amaçla ana vatan› ülkemiz
olan baz› kültür bitkilerinin ve meyvelerin yak›n
yabani akrabalar›n›n, genetik çeflitlili¤in yo¤un
oldu¤u yerlerde seçilen pilot alanlarda incelemeenvanter
çal›flmalar›n› yürütmekte.
Enstitünün üzerinde çal›flt›¤› bafll›ca bitkiler;
bu¤day, arpa, m›s›r, yem bitkileri, yemeklik dane
baklagiller, ya¤l› tohumlar, patates, tütün, t›bbi
ve kokulu bitkiler, süs bitkileri, çeflitli sebzeler ve
meyveler.
Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma
Enstitüsü Gen Bankas›
Enstitü, Tar›m Orman ve Köyiflleri Bakanl›-
¤›’n›n 1986’da araflt›rma enstitülerini yeniden
düzenlenmesi kapsam›nda ‘‘Çay›r Mera ve Zootekni
Araflt›rma Enstitüsü’’ ile birlefltirilerek bugünkü
‘‘Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma Enstitüsü’’
ad›n› ald›. Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma
Enstitüsü Bitki Genetik Kaynaklar› Birimi,
1988’de kuruldu. Birimin amac›, Türkiye’de bu-
Tel: (312) 467 32 46- 468 53 00/1067, Faks: (312) 427 66 77 e-posta: agulgun@tubitak.gov.tr
lunan tarla bitkileri genetik kaynaklar›n›n toplanmas›,
uzun süreli olarak yeri d›fl›nda korunmas›,
özelliklerinin belirlenmesi ve de¤erlendirilmesi
yoluyla bu kaynaklar›n korunmas› ve ilgili ürün
gruplar›nda ›slah çal›flmalar› yapan araflt›r›c›lara
genetik taban› geniflletmede katk›da bulunmak;
ayr›ca Ege Tar›msal Araflt›rma Enstitüsü Gen Bankas›
taraf›ndan koruma alt›na al›nm›fl genetik
kaynak materyalinin baz koleksiyonlar›n›n emniyet
yedeklerini oluflturmak.
Ankara Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma Enstitüsü
Gen Bankas›’nda a¤›rl›kl› hububat olmak
üzere, toplam alt› bin civar›nda materyal korunmaya
al›nm›fl durumda. Toplanan materyalde
özellik belirleme, üretim/yenileme çal›flmalar› devam
etmekte.
Osman Tosun Gen Bankas›
1938-1975 y›llar› aras›nda Prof. Dr. Osman
Tosun ve arkadafllar› taraf›ndan Türkiye’den ve
dünyan›n tan›nm›fl gen bankalar›ndan çok say›da
materyal sa¤lanarak genetik stoka kazand›r›ld›.
1982’de de A.Ü. Ziraat Fakültesi bünyesinde Osman
Tosun Gen Bankas› kuruldu.
Osman Tosun Gen Bankas›’nda bulunan gen
kaynaklar›; Prof. Dr. Osman Tosun ve arkadafllar›n›n
1938’den itibaren yurdumuzun birçok köylerini
de kapsayan çeflitli ›slah materyali toplama
çal›flmalar›ndan, ABD’nin mali deste¤iyle yürütülen
“Yeni Kültür Bitkileri Araflt›rma Projesi”nden
ve 1985’te bafllayan ve ABD Oregon Üniversitesi
ve AÜ Ziraat Fakültesi Osman Tosun Gen Bankas›
iflbirli¤iyle yürütülen “Do¤u Anadolu’da Bu¤day
Genetik Farkl›l›¤›n›n Ekoco¤rafik Da¤›l›m›
Projesi”nden sa¤land›.
Toplanan bu materyalden seçmeler sonunda
içerisinde; ekmeklik bu¤day, makarnal›k bu¤day,
topbafl bu¤day, arpa, yulaf, nohut, mercimek,
bakla bulunan gen bankas› oluflturuldu.
Yard›mlar›ndan dolay› Dr. Alptekin Karagöz’e teflekkür ederiz.
Kaynaklar
“Bitki Genetik Kaynaklar›n›n muhafazas›” Seminer, Ziraat Mühendisi
Dr. Alptekin Karagöz, Dr. Nemci Pilanal›
“Osman Tosun Gen Bankas› Kitap盤›” (A.Ü. Z.F. Yay›nlar›)
“Bitki Gen Kaynaklar›n›n So¤ukta Muhafazas›” H. Yavuz Emeklier
http:// gen bankas›etae.htm
“Türkiye Bu¤daylar›” Dr. Mirza Gökgöl
Türk Araflt›rmac›lar›n Uluslararas› Baflar›s›
Prof. Dr. Yalç›n Yüksel’in yürütücülü¤ünde, Y›ld›z
Teknik Üniversitesi Araflt›rma Projeleri Koordinatörlü¤ü’nce
desteklenen “Do¤u Marmara Depreminin
Deniz Yap›lar› ve K›y› Alanlar›na Etkisi” isimli araflt›rma
projesi, ‹ngiltere’deki ‹nflaat Mühendisli¤i Enstitüsü’nce
birincilikle ödüllendirildi. Araflt›rmada,
farkl› yap›sal tasar›mlara
sahip deniz yap›lar›n›n
deprem etkisi alt›ndaki
davran›fllar›, k›y› alanlar›ndaki
deformasyonlar›n
do¤ru tan›mlanmas› ve
tsunami etkileri incelenmiflti.
Bu araflt›rman›n sonuçlar›,
deniz yap›lar›n›n
sismik davran›fl›yla k›y›
alanlar›n›n planlamas›na
yard›mc› olacak veri ve önerileri içeriyor.
Prof. Dr. Yalç›n Yüksel, Doç. Dr. Bedri Alpar, Mühendis
Oya Özgüven, Doç. Dr. Esin Çevik, Doç. Dr. A.
Cevdet Yalç›ner, Yrd. Doç. Dr. Yeflim Çeliko¤lu, gerçeklefltirdikleri
araflt›rmalar›n›, “Do¤u Marmara Depreminin
Deniz Yap›lar› ve K›y› Alanlar›na Etkileri”
bafll›¤›yla, 2003 y›l›nda
yay›mlad›lar.
ICE, 1904’ten beri her
y›l, dünyada ‹ngiltere adalar›
d›fl›nda yap›lan en iyi
iki çal›flmaya bu ödülü veriyor.
Araflt›rmac›lar›m›za,
2 Ekim’de Londra’da gerçeklefltirilen
bir törenle
ödülleri verildi.
Ocak 2005 29 B‹L‹M veTEKN‹K