(64X90 cm) tam bir periyodik tablo posteri - Eba

Büyük önem tafl›mas›na karfl›n, ekosistemler
de¤iflik nedenlerle zarar görmekte ve genetik
çeflitlilik çok büyük h›zla azalmakta. Meralar›n
tarlaya dönüfltürülmesi, afl›r› otlatma, an›z
yakma, afl›r› gübre ve ilaç kullan›m› gibi tar›msal
etkinlikler; endüstrileflme, flehirleflme ve
imar yap›lar›n›n artmas›; do¤adan bitki toplama
ve do¤al kaynaklar› gereksinimlerin karfl›lanmas›
amac›yla kullanma; tuzlu ve batakl›k alanlar›n
›slah›; kimyasal kirlenme; kontrol d›fl› ormanc›l›k
faaliyetleri ve orman yang›nlar›; genetik kirlenme
ve genetik yap›lar› de¤ifltirilmifl organizmalar
olarak s›ralayabilece¤imiz birçok nedenle
bitkilerdeki genetik çeflitlilik olumsuz yönde etkileniyor.
Genetik kaynaklar›n bu olumsuzluklarla
tahrip edilifline, daha da önemlisi yok olma
riskine karfl› önlemler al›nmas› gerekiyor. Bu
önlemler aras›nda “Gen Bankalar›”, sorunlar›
olsa da, oldukça önemli bir yere sahip. Bu bankalar
sayesinde, bitki gen kaynaklar› herhangi
olumsuz bir durum için haz›rda tutulabiliyor.
Ayr›ca, bitki ›slahç›lar›, arad›klar› karakteri ya
da geni kolayca bulabilmeleri ve bitkilerin zay›f
karakterlerini gidermeleri amac›yla da gen bankalar›n›
kullan›yorlar.
Ülkemizde gen bankalar›n›n tarihi çok eskilere
dayan›yor. 20. yüzy›l›n ilk çeyre¤inde, Mirza
Gökgöl, gen bankalar›n›n önemini kavram›fl
bir araflt›rmac›m›z. O y›llarda, Türkiye’de bulunan
bitki çeflitlerinin, bitki ›slahç›lar› için sonsuz
bir hazine oldu¤unu belirtiyor ve bu anlamda
Türkiye’de gen bankas› kurulmas› için çal›flma-
B‹L‹M veTEKN‹K
28 Ocak 2005
Bilim ve Teknik Kulübü
G ü l g û n A k b a b a
Türkiye bulundu¤u konum itibariyle bitki gen kaynaklar› bak›m›ndan oldukça zengin bir ülke.
Ülkemiz birçok kültür bitkisinin kökeni ve çeflitlilik merkezi. Yak›ndo¤u ve Akdeniz Gen
Merkezleri’nin buluflma noktas›nda. Bitki örtüsünde, 10.000’i aflan bitki türü var ve bunlardan
3000’nden fazlas› endemik. Buna karfl›n; tüm Avrupa ülkeleri, 2.500’ü endemik 12.000
türüne sahip. Dolay›s›yla bir karfl›laflt›rma yapt›¤›m›zda bitkisel gen kaynaklar› bak›m›ndan ne
kadar zengin bir ülke oldu¤umuz kolayl›kla anlafl›l›yor. Bu durumda, bitkisel genetik materyalin
korunmas› ve kullan›m›na iliflkin çal›flmalar›n Türkiye için ayr› bir önemi var. Bu zenginli¤in
korunmas›nda ve öncelikli olarak bilimsel araflt›rmalarda kullan›lmas›nda son y›llarda yeni teknoloji ad›
verilen, moleküler genetik, doku kültürü ve rekombinant DNA teknolojisi gibi konular› kapsayan tekniklerle yeni
olanaklar sa¤lanm›fl. Yan› s›ra bitkisel gen kaynaklar› yapay koruma, do¤al koruma ve botanik bahçeleri fleklinde klasik tekniklerle de korunuyor. Yapay
koruma tekni¤inin en yayg›n biçimi de gen bankalar›. Ankara muhabirimiz Evrim Günefl de konunun bu boyutunu ele al›p, ülkemizdeki bitkisel gen
bankalar›n› bizlere tan›t›yor.
Türkiye’de Bitkisel Gen
Bankalar›
Son y›llarda “biyolojik çeflitlili¤e” zarar veren etkenlerden biri de, “Geneti¤i De¤ifltirilmifl
Organizma-GDO” teknolojisi. Her ne kadar do¤al evrim sürecini gözard› edemeyecek olsak da,
belki de GDO teknolojisinin zararl› sonuçlar›na karfl› güvenilir bir kaynak olarak “Gen
Bankalar›” gösterilebilir. Tabii bu, gen bankalar›n›n gereklili¤ini gösteren nedenlerden yaln›zca
biri. Bunun d›fl›nda, baflka önemli nedenlerle de gen bankalar›na gereksinim duyuyoruz.
Ülkemizin genetik çeflitlili¤i düflünülürse, gen bankalar› çok daha fazla ilgilenilmesi gereken bir
konu olarak karfl›m›za ç›k›yor.
larda bulunuyor. fiimdilerde ülkemizde; ‹zmir’de,
Ege Tar›msal Araflt›rma Enstitüsü’nde
ve Ankara’da, Tarla Bitkileri Merkez Araflt›rma
Enstitüsü ve A.Ü. Ziraat Fakültesi bünyesinde
(Osman Tosun Gen Bankas›) birer gen bankas›
bulunuyor.
Bitki genetik kaynaklar› konusunda ülkemiz
uluslararas› kurum ve kurulufllarla da iflbirli¤i
içerisinde. Bitki Genetik Kaynaklar› Avrupa ‹flbirli¤i
Program› (ECP/GR) çerçevesinde Endüstri
Bitkileri Genetik Kaynaklar› Çal›flma Grubu’na,
Bat› Asya, Kuzey Afrika Bitki Genetik
Kaynaklar› A¤› (WANANET) Endüstri Bitkileri ve
Biyolojik Çeflitlilik Çal›flma Gruplar›, Dünya Pancar
Genetik Kaynaklar› A¤›, Akdeniz Kullan›m
Alt›nda ve ‹hmal Edilmifl Bitki Türleri A¤›, ülkemizin
bu konuda üye oldu¤u oluflumlar.
Bitki Genetik Kaynaklar›n›n
Korunma fiekilleri
Bitki genetik kaynaklar›n›n korunmas›nda,
“yeri d›fl›nda (ex-situ) koruma” ve “yerinde (insitu)
koruma” olmak üzere iki türlü koruma
yöntemi söz konusu. Yeri d›fl›nda koruma, biyolojik
çeflitlili¤i oluflturan unsurlar›n do¤al ortamlar›
d›fl›nda korunmas› demek. Tohum bankalar›,
DNA gen bankalar›, polen bankalar›, in-vitro
gen bankalar›, koruma bahçeleri, arboretum gibi
tesislerde bu koruma sa¤lan›yor.
Yerinde korumaysa, ekosistemlerin ve do¤al
habitatlar›n korunmas›; türlerin, canl› populasyonlar›n›n
do¤al çevreleri içinde sürdürülmesi;
Bilim ve Teknik Kulübü hakk›nda ter türlü bilgiyi, mektup, telefon, faks ya da e-posta arac›l›¤›yla edinebilirsiniz. ‹letiflim kurabilece¤iniz adreslerse flöyle: Bilim ve Teknik Kulübü, Atatürk Bulvar› No:221 Kavakl›dere- Ankara,