(64X90 cm) tam bir periyodik tablo posteri - Eba

Bunun günah› da oldukça yayg›n; ama
ana problem, üniversitelerimizden kaynaklan›yor.
fiimdi yazar›n›z›n bu dergide veya di-
¤er yay›n organlar›nda yazd›klar›ndan haberdar
olan okuyucular›m›zdan izin isteyerek,
dergimizle yeni tan›flan genç arkadafllar›m›z›
göz önüne alarak o yazd›klar›m›z›n
k›sa bir tekrar›n› yapaca¤›z. Öncelikle
alt›n›n çizilmesi gereken nokta, çevre
sorunlar›n› ortaya ç›kmadan önlemek,
tedavi etmekten çok daha ucuzdur. Bir
baflka nokta, ki bu Avrupa raporunda da
belirtilmifl, çevre sorunlar›n›n s›n›r tan›mamas›.
Örne¤in, Tuna nehrinin Karadeniz
k›y›lar›m›za getirdi¤i pisli¤in bir k›sm›n›n
kayna¤› Balkan ülkeleridir. Bize kal›rsa,
raporda k›saca dokunulan ve yeterince
vurgulanmayan nokta, çevre sorunlar›n›n
“bilimsel s›n›r” tan›mad›¤›d›r. fiu gündemden
hiç düflmeyen küresel ›s›nma sorununu
ele alal›m: Otomobil eksozlar›ndan
ve fabrika bacalar›ndan atmosfere
at›lan karbon miktar›n›n anormal art›fla
dikkati çeken genç okuyucular›m›za ilk
kez bu sayfalarda tan›tt›¤›m›z Keeling
ad›nda bir kimyac›yd›. Fazla karbonun ne
kadar›n› a¤açlar›n ve denizde çay›r görevi
gören planktonlar›n depolayabilece¤ini
hesaplayanlarsa, orman ve deniz ekologlar›
oldu. Bütün bu bilgilere dayanarak
at›¤›n ne boyutlarda bir s›cakl›k getirece-
¤ini hesaplayanlarsa, matematik-fizik kökenli
iklim uzmanlar› oldu. Sorun bilimsel
s›n›rlar›n afl›lmas›yla da bitmedi. Tehlikenin
boyutlar›n›n belirlenmesi, risk analizciler
taraf›ndan yap›ld›. Sorun uluslararas›
boyutlara ulaflt›¤› için, otomatik olarak
devreye bürokratlar ve siyasetbilimciler
girdiler. Tabii, hemen hemen her çevre
sorununda oldu¤u gibi, burada da ifl paraya
dayand›¤›ndan, ekonomistlerin de
bu konuda baflrollerden birini oynayacaklar›
apaç›k ortada. Buna benzer daha bir
sürü örnek verebiliriz.
Çevre sorunlar›n›n bu kadar çetrefilli
olmas›, bir çok Bat›l› üniversiteyi de müfredatlar›
yeniden düzenlemeye zorlad›.
Çevre mühendisli¤i, önemini hâlâ koruyor
ama art›k Çevre Bilimleri adl› genifl bir
yelpazenin sadece bir parças›. Ekoloji, uygulamal›
ekoloji, eko-toksikoloji, çevre
ekonomisi, çevre hukuku, çevre eti¤i ve
hatta çevre sanat› yelpazeyi tamaml›yor.
Çeflitli uzmanlar›n bir çat› alt›nda olmas›
fikir al›flveriflini tabii ki kolaylaflt›r›yor. Bu
kadar dersi sunamayan üniversitelerde
ekoloji ve çevre dersi hemen hemen her
zaman veriliyor, fakat kullan›lan ders ki-
taplar› birkaç y›l öncesine göre çok daha
de¤iflik. Örne¤in, benim ODTÜ’de okuttu-
¤um, Botkin ve Keller’in yazd›¤› ve dünyan›n
en büyük ders kitab› yay›nc›lar›ndan
biri olan John Wiley & Sons’›n ç›kard›¤›
Environmental Science (Çevre Bilimi)
kitab›n›n 40’a yak›n sayfas› çevre hukuku
ve eti¤ine ayr›lm›fl. Yazarlar›n ikisinin de
ekolog olmas›, ilgi çeken di¤er bir husus.
West Publishing taraf›ndan bas›lan ve biri
jeofizikçi, di¤eri matematik e¤itimcisi
olan iki yazarca kaleme al›nan bir di¤er
popüler ders kitab›nda hukuk-ekonomietik
konular› toplam 75 sayfa tutuyor. Tabii
bunlar çevre kirlili¤i, türlerin yok olmas›,
ozon tabakas›n›n incelmesi gibi art›k
klasikleflmifl konulara ek olarak konmufl.
Maalesef bu tür yaklafl›mlar ülkemizde
geliflmifl de¤il. Bizim görebildi¤imiz kadar›yla
geliflmemesinin nedeni, imkans›zl›ktan
çok bak›fl aç›s›yla ilgili. Birinci problem,
bizde çevre bilimi çevrecilikle kar›flt›r›l›yor.
Bilimde ölçerek biçerek, ön yarg›s›z
bir flekilde sorunu belirler, düzeltmek
için önerilerde bulunursunuz. Çevrecilik
bu bilgiler do¤rultusunda halk› bilinçlendirmek,
lobi yapmak, kaynak sa¤lamak gi-
bi etkinlikleri içerir. Her ak›mda oldu¤u
gibi, geçmiflte maalesef burada da kaba
kuvvete baflvurup dozu kaç›ranlar oldu.
San›r›m o yüzden üniversite yetkilileri ve
ifl adamlar› “aman bunlar› bir içeri sokarsak
bize bir fley yapt›rmazlar” zihniyeti içine
girdiler. (Bu mant›¤a göre, üniversitelerdeki
baflkald›rmalar›n ço¤unun siyasi
amaçl› oldu¤unu düflünürsek, o zaman siyaset
bilimi dersleri okutmayal›m.) Vaktiniz
varsa ileri gelen üniversitelerimizin
Web sitelerine bir girin bak›n: B›rak›n
kapsaml› bir çevre e¤itimini, ço¤unda tek
bir ekoloji veya çevre dersi bile göremezsiniz.
fiirketler biraz daha iyi; ama oralarda
da yeteri kadar mesafe al›nm›fl de¤il.
Bütün bunlar› göz önüne al›rsak; o zaman
halk› bilinçlendirmeden önce üniversitelerimizi
bilinçlendirmek çok daha
mant›kl› bir hareket olmaz m›? Bir yandan
küresel ›s›nma kap›m›z› çal›yor, ozon tabakas›
inceliyor, bir çok hayvan ve bitki
türlerimiz yok olma aflamas›nda; ama biz
bu afetlerle nas›l bafla ç›k›laca¤›n› üniversitelerimizde
ö¤retmiyoruz! Neden ö¤retilmiyor
diye sorarsan›z, korkar›m alaca-
¤›n›z yan›t “‹stimin seferden dönmesini
bekliyoruz” olabilir.
Ocak 2005 105 B‹L‹M veTEKN‹K