bilglik 6

Bilgilik 465
ocakları örneğindeki gibi “Cumhur cem'iyeti ve tecemmü' devleti” şeklinde
değiştirmeyi teklif ettiğini Naima’nın yazdıklarından öğreniyoruz. Belirli bir tarihten
itibaren yöneticilerin seçimle iş başına geldiği Kuzey Afrika’daki Garp ocakları Avrupa
kaynaklarında cumhuriyet olarak tanımlanır.
Gerçi 1703 isyanı sırasında “tecemmü' devleti” diye sözü edilen yönetim şeklinin
bugünkü anlamıyla cumhuriyet demek olup olmadığı tartışma götürürse de mevcut
mutlak monarşiden farklı bir rejimin seçenek olarak görüldüğü kesindir.
Haddizatında cumhuriyet rejiminin -doğal olarak- 19. yüzyıla kadar bir seçenek olarak
düşünülmesi pek söz konusu değildi. Ancak bugün bize şaşırtıcı gelecek şekilde Osmanlı
hanedanına bir alternatif bulma fikri siyasi kriz süreçlerinde sık sık gündeme
getirilebiliyordu.
Resmî tarih anlatımızda yer almayan bu konuyu ilk defa derli toplu bir şekilde bilgi dolu
ve ufuk açıcı bir makalede işleyen tarihçi, yukarıda da adını andığım, Feridun Emecen
oldu. Klasik Çağ Osmanlı tarihi sahasının en önemli uzmanlarından Prof. Emecen ilk kez
2001 yılında “İslami Araştırmalar” dergisinde çıkan “Osmanlı Hanedanına Alternatif
Arayışlar. Üzerine Bazı örnekler ve Mülahazalar” başlıklı makalesine bilahare “Osmanlı
Klasik Çağında Hanedan” (Alfa Yayın.) kitabında hiç değiştirmeden yer verdi. Emecen
Hoca’nın bu çalışmasından öğrendik ki devlete adını veren Osmanlı ailesi özellikle asker
tarafından çok da vaz geçilmez olarak görülmüyordu.
****
Buna ilişkin çok sayıda örnekten biri ise bizzat Osmanlı ailesinden birinin tahtı başka bir
aileye devretmeyi düşündüğüne ilişkin rivayettir. Çok sayıda kaynakta yer aldığı üzere,
saltanatı esnasında erkek kardeşlerinin ve yeğenlerinin hepsini teker teker ortadan
kaldırmış olan IV. Murat, ölüm döşeğindeyken hayatta kalan tek kardeşinin de
öldürülmesini ve kendisinden sonra tahta Kırım Hanı'nın geçmesini istemişti.
Doğruluğu epeyce tartışılan ve esas itibarıyla ölüm döşeğindeki padişahın hastalığından
kaynaklı gördüğü halüsinasyonlara bağlanan bu vasiyet Osmanlı siyasi kültürüne aşina
kişilere pek yadırgatıcı gelmemiştir. Çünkü o günün anlayışına göre Osmanlı sülalesinden
hayatta olan kimse bulunmuyorsa padişahlığın Kırım Giraylarından birine geçmesi iktiza
ederdi. Hiçbir yazılı kaydı olmayan ama halk arasında nesiller boyunca dilden dile