bilglik 6

284 Bilgilik
çok zordur. İster sevilsin ister karşı olunsun, Marx’ın fikirlerinin hareket noktasının insani
ve ahlaki olduğuna şüphe yoktur. Marx, kendi döneminde üretim, emek, sermaye,
mülkiyet, kâr, sömürü, artıdeğer gibi kavramlarla ilgili kapsamlı analiz ve yorumlar
yapmış; bunlardan hareketle ekonomik ve toplumsal olay ve gelişmelerin gelecekte nasıl
şekilleneceği konusunda evrensel ölçekte kehanetlerde bulunmuştur. Marksistlerin büyük
çoğunluğu itiraz etse de bu kehanetlerin çoğunda yanılmıştır. Fakat bu yanılma, onun iyi
niyetini, başta ekonomi olmak üzere her alandaki sömürünün ne kadar büyük bir
ahlaksızlık ve insan hakları ihlali olduğunu ilan edip buna karşı başkaldırışının haklılığını
gölgelemez.
Marx, bir Avrupalı olduğu için, Hıristiyan âleminde enine boyuna sınırsız biçimde
tartışılmıştır. Bu tartışma, eski canlılığını korumasa da bugün de devam etmektedir. Marx
ve Kapital üzerine yüzlerce kitap yazılmıştır. İslam dünyasında ise Marx üzerine hep
sübjektif değerlendirmeler yapılmış, şahsına ve görüşlerine daima önyargıyla
yaklaşılmıştır. Bozgunculukla, din düşmanlığıyla, toplumsal savaş körükleyiciliğiyle
suçlanmıştır.
Onun felsefesini, toplumsal ve ekonomik analizlerini ve öngörülerini İslam idealleriyle
karşılaştıran Müslüman düşünürlerin büyük çoğunluğu, Marx’ı mahkûm eden sonuçlara
ulaşmıştır. Çok az sayıda Müslüman düşünür, İslami esaslarla Marx’ın düşünceleri
arasında bazı paralellik ve örtüşmeler keşfetmiştir. Bunlardan biri de Pakistan’ın büyük
evladı Muhammed İkbal’dir (1876-1938). İkbal’in, Marx’ın en büyük ve tanınmış eseri
Kapital için ‘Cebrailsiz kutsal kitap’ ifadesini kullanması, İslam dünyasından yapılmış en
çarpıcı değerlendirmedir. Bu, ‘Kapital gökten inmemiş, Allah tarafından
gönderilmemiştir ama sömürüye karşı açtığı savaşla, ezilenler namına yükselttiği isyanla
onlar gibi kutsaldır’ demektir. Kapital, Batı dünyasında da çok sayıda hayranlığa, takdir
ve tebcile konu olmuş, ancak orada bile ona bu yükseklikte bir paye veren olmamıştır.
Muhammed İkbal, Pakistan’ın Mehmet Akifi’dir. Aynı yıllarda doğup ölen bu iki şair ve
mütefekkir arasında din, vatan, medeniyet, haksızlığa karşı isyan ve adalet arayışı,
çağdaşlık anlayışı açısından birçok benzerlik vardır. İkbal’in Kapital için böyle bir söz
söylemesi, onun, ezilenlerin ve sömürülenlerin İslami terminolojiyle mustazafların acısını
ne kadar derinden hissettiğinin de bir kanıtıdır.
Dini anlama yaklaşımı