bilglik 6

232 Bilgilik
1954 yılında, yabancı petrol şirketlerinin adamı olduğu söylenen Max Ball’e hazırlatılan
ve Atatürk’ün çok önem verdiği petroldeki devlet tekelini kaldıran “Petrol Yasası” aynı
yıl TBMM’de kabul edildi. Yasanın sonradan değiştirilen 136. maddesinde; “Bu yasa
yabancı şirketlerin izni olmadan değiştirilemez” deniliyordu. Ana muhalefetin lideri
İsmet İnönü, Petrol Yasası için “Bu bir kapitülasyon kanunudur” demiş, ama ileride
başbakan olduğunda bu yasa için hiçbir girişimde bulunmamıştı. Zaten yukarıda
imzaladığı antlaşmalara ve Yazı dizimizde değindiğimiz Köy Enstitüleri ile Toprak
Reformu hakkında yaptıklarına bakıldığında ondan başka bir şey beklenemezdi!
Diğer Antlaşmalar:
23 Haziran 1954 yılında, Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında Vergi
Muafiyetleri Anlaşması imzalandı. Yalnızca Amerikalıların yararlandığı bu anlaşma,
Türkiye’deki ABD varlığını adeta devlet içinde devlet haline getiriyor ve ABD
şirketlerine vergisiz, gümrüksüz, denetimsiz ve yargı organlarından uzak, yasa üstü bir
statü tanıyordu. 1959 yılında millileştirme işlemlerinde muhatabın ABD hükümeti
olmasını kabul eden, İstimlâk ve Müsadere Garantisi Anlaşması yasalaştırılıyor ve bu
yasaya Erzurum Milletvekili Sabri Dilek, ‘Bu anlaşmanın kabulüyle kapitülasyonlar geri
getirilmektedir. Bu anlaşma ile Amerikalılara açıkça imtiyaz verilmektedir diye tepki
gösteriyordu.
31 Mayıs 1968 tarihinde yapılan ve 12978 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, Türkiye
Cumhuriyeti ile Amerika Birleşik Devletleri Arasında Kredi Anlaşması; Türkiye’yi
ekonomik, mali ve siyasi bağımlılığa sürükleyen koşullu kredi anlaşmalarına çarpıcı bir
örnektir. Anlaşma 30,5 milyon dolarlık bir anlaşmaydı ve Türkiye’nin bu borcu koşullara
bağlanmıştı.
Etibank’ın Ergani hariç tüm bakır işletmelerini ABD’nin denetimi altındaki Karadeniz
Bakır İşletmeleri A.Ş.’ye devretmesini şarta bağlayan anlaşmanın 3. maddesi şöyleydi:
‘Şirketin kuruluş sözleşmesi, tescil belgesi, organizasyon şeması, Türk hükümetinin
krediyi şirkete borç vereceğine ilişkin hükümetle şirket arasında yapılmış olan
sözleşmenin tasdikli bir örneği, yönetim kurulu üyelerinin isimleri Türkiye’deki
Amerikan Yardım Teşkilatına (AID) bildirilecektir. ABD’nin bütün bunları uygun
görmesi halinde kredi ödemesi yapılacaktır.’