DPT-2-1966-Icki-Sanayii-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu

b) Türkiye’de:
Düyunu umumiye kayıtlarında 1868 tarihinde arpadan imâl edilen
ve bira şeklinde tarif olunan içkiden vergi alındığı kaydedildiği gibi
Bomonti civarında Cosmo isminde bir rumun yüksek fermantasyonlu
bira imâl eden küçük bir bira imalâthanesi kurduğu bilinmektedir.
1885 yılında İsviçreli Bomonti kardeşler Feriköy civarında ve Vasil
namında bir Yunanlı da Şişli civarında tesis ettikleri iki küçük bira
imalâthanesinde üst fermantasyonlu bira imaline başlamışlardır. 1890
yılında da Bomonti kardeşler bu günkü bira fabrikasının bulunduğu
araziye naklederek kapasitelerini arttırmışlardır. 1908 yılında bu teşek¬
kül bir anonim şirket haline ifrağ edilerek işletmelerine soğutma tesis¬
leri de ilâve etmesiyle alt fermantasyon birası imaline başlanmıştır.
1909 yılında Belediye hudutları haricinde Büyükdere’de “şimdiki
Tekel Kibrit Fabrikasının bulunduğu mahalde,, Nektar ismiyle bir bira
fabrikası daha açılmıştır. Her iki fabrika arasında husule gelen aman¬
sız rekabet sonunda zararlı rekabetten kaçınmak amacıyla anlaşmaya
varılarak 1912 yılında her iki fabrika birleşerek Bomonti Mektar şirke¬
tini kurmuşlar ve 1914 yılında da Büyükdere’deki tesisleri Bomontiye
nakletmişlerdir.
Biranın imâl mahallinden istihlâk pazarlarına naklindeki külfet
karşsmda Bomonti - Nektar şirketi İzmir’de Halkapınarda Aydın bira
fabrikası ismi altında 1912 - 1913 yıllarında yeni bir tesis kurarak Ege
bölgesinin ihtiyacını mahallen karşılamışlardır.
1926 yılında Türkiye Müskirat İnhisarını üzerine alan lehli şirket
Bomonti - Nektar fabrikasını bir sene işlettikten sonra dağılmasile işlet¬
meleri devralan “içki tekeli idaresi,, tarafından 1/1/1928 tarihinden
itibaren bir Türk anonim şirketine 10 yıl için imtiyaz verilmiştr. 1938
yılında imtiyazın sona ermesiyle iki sene imalât yapılmamış nihayet
27/2/1940 tarihinde fabrika Tekel idaresi tarafından satın alınmış ve
işletmeye açılmıştır.
Bundan sonra devamlı tevsi ve takviyeler yapılarak fabrikanın
kapasitesi bu günkü seviyesine çıkarılmıştır.
Ankara’da Orman Çiftliğinde 1933 - 1934 yıllarında Atatürk tara¬
fından yılda 1.500.000 litre kapasiteli bir bira fabrikası kurdurulmuş¬
tur. Bu işletme sonradan, 1937 yılında ilâve edilen tesislerle kapasitesi
yılda 5.000.000 litreye çıkarılmıştır.
Atatürk 11/6/1937 yılında bütün çiftlikleriyle beraber bu fabrikayı’da
hâzineye bağışlamış ve 7/1/1938 de yayınlanan 3308 sayılı kanunla
bu fabrikada “Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu,, na verilmiştir. Bu
kurum arafmdan işletilen fabrika nihayet 6/7/1939 tarih ve 3697 sayılı
kanunla Tekel İdaresine devredilmiştir.
323