Kırsal Yerleşme Planlaması

2.2. Planlama Yaklaşımları
Planlama sistemi mekân ve zaman bağlamında sosyal ve politik durumların yansısıdır. Toplum yapısının
dinamik olması nedeniyle zaman içinde değişir. Aşağıda 20. yüzyıl başlarından günümüze yaşanan değişim
ana hatlarıyla, çok öz olarak verilmektedir. Bu konuda kapsamlı bilgiye şu kaynaklardan erişilebilir: Ersoy,
2012; Şengül, 2003; Aydemir, 2004; Öksüz, 2004.
20. yüzyıl başlarında kapitalizmin yarattığı kentsel toplumsal ve mekânsal sorunlara “Bahçe Kent”, “Radiant
Kent” gibi tasarımsal içerikli ütopik planlama çabaları ile çözüm aranmıştır. Toplumsal ilişkileri
sorgulamayan, mevcut sosyo-mekânsal yapıları hemen hiç gözetmeyen, yukarıdan aşağıya işleyen bu çabalar
toplumsal sorunları gidermekte, mekânsal yapıları değiştirmede yetersiz kalmıştır.
İkinci Dünya Savaşı sonrası, “sosyal devlet” anlayışına koşut olarak, Kapsamlı/Rasyonel Planlama” (KP)
anlayışı kurumsal düzeyde kabullenilen bir “resmi” planlama anlayışı haline gelmiş ve yaklaşık 20 yıl
dünyada en yaygın izlenen planlama yaklaşımı olmuştur (Stiftel, 2000). Bu yaklaşımda planlama, ilkeleri
toplum yararı, uzun vadelilik, nesnellik, geniş kapsamlılık, esneklik, bütünlük vd., ürünü fiziksel arazi
kullanım planlaması olan bir “rasyonel araç’tır. Yukarıdan aşağıya anlayış sürece hâkimdir.
1960’lardan itibaren, KP artan biçimde, temel ilkeleri/ unsurları/ kabulleri (kamu yararı, uzun vadelilik,
tavandan-tabanalık, rasyonellik ve plancının konumu, pazar mekanizmasını dışlama vb.) üzerinden çok geniş
çevrelerce eleştirilmiştir. Yerine getirilen Savunucu Planlama, Süreç Planlama, Sistem Planlama, Sürekli
Planlama, Artımcı (incrementalist) Planlama vd. gibi yaklaşımlar da KP’nin genel çerçevesinden (plancının
konumu, bilimsel ve teknik süreç vd.) kopmayan yaklaşımlar olmuştur.
1980’lerde Dünya genelinde yaşanan siyasal, ekonomik, teknolojik ve sosyal dönüşüm ve buna bağlı
temsiliyet, rekabet edebilirlik vb. sorunlar/ öncelikler post-modern düşünce biçiminin planlamaya hâkim
olmasına yol açmıştır. Ancak, KP ilkelerini reddeden, pazar yönlendirmeli, birbiri arasındaki ilişkilerin zayıf
olduğu konuya odaklı projeler dizisinden oluşan bu anlayışın doğurduğu planlama pratiğinin ömrü kısa
olmuştur. Daha “1990’a gelmeden planlamada rönesans/ yeniden yapılanma” (Vasilevska, Vasić, 2009),
toplum yararının yeniden öncelenmesi tartışmaları başlamıştır.
20