Kırsal Yerleşme Planlaması

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

KIRSAL YERLEŞME PLANLAMASI

Editör

Dr. Öğr. Üyesi Şeyda BÜLBÜL ARIOĞLU

TRABZON

2023

i

ii

SUNUŞ

1. KORUMA ODAKLI KIRSAL ALAN PLANLAMASI (KOKAP)

Prof. Dr. Ahmet Melih ÖKSÜZ

2. STRATEJİK MEKÂNSAL PLANLAMA YAKLAŞIMI

Prof. Dr. Saliha AYDEMİR

3. ÖRNEK ÇALIŞMA ALANI: SALACIK

Prof. Dr. Cenap SANCAR & Doç. Dr. Ersin TÜRK

4. PLANLAMA SÜRECİ

4.1. ÖN HAZIRLIK-VERİ TABANI

Ön hazırlık

Dr. Öğr. Üyesi Şeyda BÜLBÜL ARIOĞLU & Arş. Gör. Seda ÖZLÜ

Veri Tabanı

Doç. Dr. Aygün ERDOĞAN

4.2. VİZYON OLUŞTURMA-VARLIK TEMELLİ DEĞERLENDİRME

Vizyon Oluşturma

Prof. Dr. Dilek BEYAZLI

Varlık Temelli Değerlendirme


4.3. STRATEJİLER- EYLEMLER

Stratejiler


Eylemler


4.4. SALACIK YAPISAL PLANI, EYLEMLER VE PLAN NOTLARI

Prof. Dr. Cenap SANCAR & Doç. Dr. Aygün ERDOĞAN

4.5. EYLEM PLANLARININ PROJELENDİRİLMESİ

Arş. Gör. Seda ÖZLÜ & Prof. Dr. Dilek BEYAZLI

KAYNAKÇA

EKLER

iii

iv

İÇİNDEKİLER

1. KORUMA AMAÇLI KIRSAL ALAN PLANLAMASI (KOKAP) ............................................................ 1

2. STRATEJİK MEKÂNSAL PLANLAMA YAKLAŞIMI ........................................................................ 15

2.1. Giriş ..................................................................................................................................................... 17

2.2. Planlama Yaklaşımları ......................................................................................................................... 20

2.3. Stratejik Mekânsal Planlama ............................................................................................................... 21

2.3.1. Tanımlar ......................................................................................................................................... 21

2.3.2. SMP’nin İlkeleri, Esasları ve Unsurları ......................................................................................... 24

2.3.3. Planlama Araçları ........................................................................................................................... 29

2.3.4. Stratejik Mekânsal Planlama Süreci ............................................................................................... 34

2.3.4.1. Ön Hazırlık ............................................................................................................................... 36

2.3.4.2. Vizyon Belirleme ...................................................................................................................... 38

2.3.4.3. Stratejik Mekânsal Planların Hazırlanması ............................................................................... 40

2.4. Genel Değerlendirme ........................................................................................................................... 50

3. ÖRNEK ÇALIŞMA ALANI: SALACIK ................................................................................................. 59

3.1. Fiziksel ve Doğal Yapı ........................................................................................................................ 62

3.2. Sosyal Yapı .......................................................................................................................................... 76

3.3. Ekonomik Yapı .................................................................................................................................... 81

4. PLANLAMA SÜRECİ .............................................................................................................................. 87

4.1. Ön Hazırlık .......................................................................................................................................... 91

4.1.1. Süreç Tasarımı................................................................................................................................ 91

4.1.2. Salacık Köyü Ön Hazırlık Aşaması ................................................................................................ 93

4.1.3. Üst Ölçekli Veri Tabanı Tasarımı .................................................................................................. 97

4.1.4. Üst Ölçekli Veri Girişi ve Haritalama: Akçaabat Örneği ............................................................. 100

4.1.5. Genel Değerlendirme .................................................................................................................. 108

v

4.2. Vizyon Oluşturma-Varlık Temelli Değerlendirme ............................................................................... 113

4.2.1. Vizyon Belirleme .......................................................................................................................... 113

4.2.2. Vizyon Belirleme: Salacık Örneği................................................................................................ 115

4.2.3. Mevcut Durum ve Kapasitelerin Belirlenmesi: Varlık Temelli Değerlendirmeler ……………..120

4.2.3.1. Mevcut Durum Saptama ve Varlıklar için Alt Ölçekli Veri İçeriği, Haritalama ve Analizler120

4.2.3.2. Mevcut Durum Saptama ve Varlıklar için Alt Ölçekli Veri İçeriği, Haritalama ve Analizler:

Salacık Örneği ..................................................................................................................................... 121

4.2.3.3. Mevcut Politika, Plan ve Projelerin Değerlendirilmesi ........................................................... 139

4.2.3.4. Mevcut Politika, Plan ve Projelerin Değerlendirilmesi: Salacık Örneği ................................. 139

4.2.3.5. Kapasite Belirleme ................................................................................................................. 142

4.2.3.6. Kapasite Belirlemede Mevcut Durum-Varlıklar Yerleşilebilirlik Analizi ve Yapısal Plan Sentez

Çalışması: Salacık Örneği .................................................................................................................... 142

4.2.3.7. Kapasite Belirlemede Yerleşimin Plan Hedef Yılı ve Taşıyabileceği Nüfus Hesabı:

Salacık Örneği ..................................................................................................................................... 146

4.2.4. Genel Değerlendirme ................................................................................................................... 151

4.3. Stratejiler- Eylemler ........................................................................................................................... 157

4.3.3. Mekânsal Strateji Planlarının Hazırlanması……………………………………………………...162

4.3.4. Eylem Planlarının Belirlenmesi .................................................................................................... 157

4.3.5. Eylem Planlarının Belirlenmesi: Salacık Örneği .......................................................................... 166


4.4. Salacık Yapısal Planı (Stratejik Mekânsal Plan)- Eylemler ve Plan Notları ....................................... 177

4.4.3. Yapısal Plan Alanı Sınırının Tespiti ............................................................................................. 177

4.4.4. Yapısal Plan, Eylemler ve Plan Notları ........................................................................................ 178

4.4.4.4. Yapısal Plan ............................................................................................................................ 179

4.4.4.5. Eylemler ................................................................................................................................. 183

4.4.4.6. Plan Notları ............................................................................................................................. 183

4.4.5. Yapısal Plan ile Salacık Uygulama İmar Planının Karşılaştırılması ............................................ 185


vi

4.5. Eylem Planlarının Projelendirilmesi ..................................................................................................... 199

4.5.3. Uzlaşılan Eylem Planlarının Belirlenmesinde Uygulanacak Yöntemler ...................................... 200

4.5.4. Uygulama Önceliklerine Karar Verme ve Programlama ............................................................. 201

4.5.5. Kesinleşen Eylem Planlarının Hazırlanması ................................................................................ 202

4.5.6. Gözden Geçirme Aşaması ............................................................................................................ 202

4.5.7. Bir Eylem Planının Projelendirilmesi: Salacık Örneği ................................................................. 203


KAYNAKÇA ......................................................................................................................................... 215

EKLER ........................................................................................................................................................ 232

vii

viii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1. KOKAP çalışma alanları ................................................................................................................. 7

Şekil 1.2. KOKAP projesi iş paketleri (Alt Projeler) akış şeması ................................................................... 9

Şekil 2.1. Çalışmaya SMP çerçevesi ve bunu belirleyen etmenler ................................................................ 19

Şekil 2.2. SMP kademelenmesi, planlama araçları ve araçlar arasındaki ilişkiler ......................................... 32

Şekil 2.3.Stratejik Mekânsal Planlama süreci ................................................................................................ 35

Şekil 2.4. Vizyon belirlemede süreç adımları ................................................................................................ 39

Şekil 2.5. Mekânsal stratejik planın hazırlanma süreci ................................................................................. 41

Şekil 2.6.Eylem planlarının belirlenmesi süreci ............................................................................................ 44

Şekil 2.7.MYPŞ/YPn hazırlama süreci.......................................................................................................... 47

Şekil 3.1. Akçaabat ilçesinin il içindeki konumu .......................................................................................... 63

Şekil 3.2. Trabzon kent bölge strüktürünün devlet karayoluna bağlı gelişimi .............................................. 64

Şekil 3.3. Akçaabat ilçesi mahalle sınırları ................................................................................................... 65

Şekil 3. 4. Salacık ve çevresi yükseklik haritası ............................................................................................ 67

Şekil 3.5. Salacık ve yakın çevresi eğim haritası ........................................................................................... 67

Şekil 3.6. Salacık hidroloji haritası ................................................................................................................ 70

Şekil 3.7. Salacık’ta afet riski taşıyan bölgeler ve erozyon ........................................................................... 72

Şekil 3.8. Salacık orman ve su kaynakları haritası ile potansiyel bitki envanteri .......................................... 73

Şekil 3.9. Salacık yerleşmesi konut kullanımına yönelik genel görünüşler .................................................. 75

Şekil 3.10. Salacık ekonomik olarak kadın ve erkek faal yaş nüfusun istihdam durumu .............................. 81

Şekil 3.11. Salacık’ta konaklama ve ticaret kullanımlarını içeren yapılar ..................................................... 84

Şekil 4.1.1. Salacık katılımcı teknik uygulamaları ........................................................................................ 96

Şekil 4.1.2. Varlık-ilişki şemaları ve bir örnek .............................................................................................. 99

Şekil 4.1.3. KOKAP üst ölçekli veri tabanı içeriği ...................................................................................... 101

Şekil 4.1.4. Akçaabat örneğinde verileri sınırlara göre bölme .................................................................... 104

Şekil 4.1.5. Akçaabat örneğinde verilerin ilişkilendirilmesi ve bu ilçe kırsal yerleşmelerinin

ulusal sınıflamaya göre durumları............................................................................................ 104

ix

Şekil 4.1.6. Değişken hesaplamalarına örnekler .......................................................................................... 105

Şekil 4.1 7. Akçaabat ilçesi topografik verilere örnekler (yükseklik, eğim):Harita yorumu ve hazırlama süreci107

Şekil 4.1.8. Akçaabat ilçesi yerleşim verilerine örnekler (nüfus değişimi, eğitim düzeyi):

Harita yorumu ve hazırlama süreci ........................................................................................... 108

Şekil 4.2.1. Vizyon belirleme süreci............................................................................................................ 114

Şekil 4.2 2. Hayallerime yolculuk çalışmalarının çıktıları .......................................................................... 117

Şekil 4.2.3. Salacık vizyonuna ilişkin görüş kutuları .................................................................................. 118

Şekil 4.2.4. Salacık'ta yapılan hanehalkı anketlerinin konutlara göre dağılımı ve anket oranları ............... 123

Şekil 4.2.5. Salacık’ın çevre yerleşmelerle ilişkilerini gösterir veriler/analizlere örnekler ......................... 125

Şekil 4.2.6. Salacık’ta özel geçimlik tarım alanı ihtiyacı hesaplama ve haritalamaya örnek ...................... 127

Şekil 4.2.7. Salacık’a ait kategorik veriler ile bazı hesaplama ve mahallelere göre dağılımlarını

gösterir verilerin ve analizlerin sunumu ...................................................................................................... 128

Şekil 4.2.8. Salacık’ta ikinci konuta sahip hanelerin daimi ikamet yerini ve burada evi olan hanelerin

ikamet türüne göre toprak sahipliğini gösterir verilerin sunumu ................................................................. 130

Şekil 4.2.9. Salacık’ta ayrıca bir alt araştırma sonucu olarak ortaya çıkan mekânsal çalışmaların

sonuç haritalamasına örnek ......................................................................................................................... 131

Şekil 4.2.10. Salacık’ta kentsel ve kırsal altyapıya yönelik temel analiz ve sorgulamalara örnekler .......... 133

Şekil 4.2.11. Salacık toprak varlığı, ormanlar ve yöreye özgü ürün alanları ............................................... 136

Şekil 4.2.12. Salacık'ta kamuya ait kadastral parseller ve bu parsellerin mahallelere göre dağılımı .......... 138

Şekil 4.2.13. Salacık sahil yolu, köy içi yollar ile güney çevreyolunu kapsayan karayolu proje taslağı ..... 141

Şekil 4.2.14. Temel verilerden elde edilen yerleşime uygunluk haritası ..................................................... 144

Şekil 4.2.15. Salacık yapısal plana altlık sentez haritası.............................................................................. 145

Şekil 4.2.16. Salacık planlama alanı nüfus kestirim süreci.......................................................................... 146

Şekil 4.3.1. Sahil kullanımına ilişkin problem ağacı ................................................................................... 167

Şekil 4.4.1. Salacık (Akçaabat) yapısal planı .............................................................................................. 182

Şekil 4.4.2. Salacık (Akçaabat) yapısal planı ve eylemler ........................................................................... 184

Şekil 4.4.3. Salacık uygulama imar planı ve bu planın yapısal plan ile karşılaştırması yapılan alanlar ...... 186

Şekil 4.4.4. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – A .......................................................... 188

Şekil 4.4.5. Salacık Yapısal Plan notları kısıtları ile tarımsal yapı yapılması olası parseller ...................... 190

x

Şekil 4.4.6. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – B .......................................................... 191

Şekil 4.4.7. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – C .......................................................... 192

Şekil 4.4.8. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – D .......................................................... 193

Şekil 4.4.9. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – E .......................................................... 194

Şekil 4.5.1. Ortak görüşün oluşturulması işlem adımları ............................................................................ 200

Şekil 4.5.2. Eylem planının projelendirilmesi işlem adımları ..................................................................... 201

Şekil 4.5.3. Eylem projelerinin işlem adımları ............................................................................................ 202

Şekil 4.5.4.“Kadının ekonomik hayata katılamaması” problemine ait problem ağacı ................................ 205

Şekil 4.5.5. Eylem adımları akış grafiği ...................................................................................................... 207

xi

xii

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 2.1. SMP ile AKUP arasındaki başlıca farklılıklar .............................................................................. 23

Tablo 2.2. Kırsal alan sınıflarına göre planlar ............................................................................................... 33

Tablo 2.3. Planlama kurullarında yer alabilecek olası paydaşlar................................................................... 37

Tablo 2.4. Mevcut durumu ve varlıkları belirlemeye yönelik araştırılacak konular...................................... 38

Tablo 2.5. Strateji inşa matrisi formatı .......................................................................................................... 42

Tablo 2.6. EP içerik tablo formatı ................................................................................................................. 44

Tablo 2.7. Strateji-EP ilişki matris formatı .................................................................................................... 45

Tablo 2.8. Eylem planları bütünleşik özet tablosu formatı ............................................................................ 45

Tablo 3.1. Salacık ve komşu yerleşmelerin ulusal kırsal sınıflamadaki konumları ....................................... 61

Tablo 3.2. Salacık yerleşiminde eğim grupları alan ve oranları .................................................................... 68

Tablo 3.3. Salacık yerleşiminde bakı grupları alan ve oranları, yerleşime ve tarıma uygunlukları ............... 69

Tablo 3.4. Uzun yıllar aylık hâkim rüzgâr yönü ............................................................................................ 71

Tablo 3.5. Salacık yerleşmesi mahalle nüfus ve yoğunlukları ...................................................................... 77

Tablo 3. 6. Salacık yerleşme sınırlarına göre cinsiyet dağılımı ..................................................................... 77

Tablo 3.7. Türkiye, Trabzon ve Akçaabat ilçesi yaş bağımlılık oranları ....................................................... 78

Tablo 3.8. Salacık ve çevre yerleşmeleri ortalama hane büyüklükleri .......................................................... 79

Tablo 3.9. Salacık ve komşu yerleşmelerde nüfus eğitim düzeyi .................................................................. 80

Tablo 3.10. Salacık, komşu yerleşmelerde ve ilçe genelinde istihdam yapısı ............................................... 82

Tablo 4.1.1. Süreç tasarımı ve ön hazırlık aşaması ....................................................................................... 92

Tablo 4.1.2. Yalı mahallesi örnek arazi çalışması ......................................................................................... 94

Tablo 4.1.3. Ekolojik duyarlılık faktörlerine ilişkin kategoriler ve ölçüler ................................................. 102

Tablo 4.2.1. Salacık vizyonu ....................................................................................................................... 116

Tablo 4.2.2. Salacık’ın doğal yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı .................................................... 124

Tablo 4.2.3. Salacık ve çevre yerleşmelerine yönelik CBS verileri ve kapsamı ......................................... 126

Tablo 4.2.4. Salacık’ta konut bulunan parsellerin mahallelere dağılımı, TAKS/KAKS oranları ................ 129

Tablo 4.2.5. Salacık’ın kentsel ve kırsal altyapılarına yönelik CBS verileri ve kapsamı ............................ 132

Tablo 4.2.6. Salacık’ın sosyal yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı................................................... 134

Tablo 4.2.7. Salacık’ın ekonomik yapısı ..................................................................................................... 135

Tablo 4.2.8. Salacık’ın çevresel durumuna yönelik CBS verileri ve kapsamı............................................. 137

xiii

Tablo 4.2.9. Salacık’ın mülkiyet yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı .............................................. 138

Tablo 4.2.10. Nüfus kestirim teknikleri ....................................................................................................... 147

Tablo 4.2.11. Salacık, komşuları ve bağlı olduğu üst idari birimlerin nüfusları ve değişimleri .................. 147

Tablo 4.2.12. Doğrusal nüfus kestirim tekniği işlem süreci ve Salacık’ın tahmin nüfusu .......................... 148

Tablo 4.2.13. Geometrik teknikle Salacık’ın tahmin nüfusu ....................................................................... 149

Tablo 4.2.14. İller Bankası tekniği ile Salacık’ın tahmin nüfusu ................................................................ 150

Tablo 4.3.1. Mekânsal Strateji Planlarının Hazırlanma Süreci ............................................................. 164158

Tablo 4.3.2. Salacık gelişme stratejilerin hazırlanması ............................................................................... 162

Tablo 4.3.3. Bir eylemin genel olarak kaynak/ varlık talebi ....................................................................... 164

Tablo 4.3.4. Eylem planlama tablosu .......................................................................................................... 164

Tablo 4.3.5. Strateji-eylem ilişki matrisi ..................................................................................................... 165

Tablo 4.3.6. Salacık yerleşmesi ortak vizyonuna yönelik strateji ve eylemler ............................................ 168

Tablo 4.3.7. Salacık yerleşmesi eylem planları bütünleşik özeti: Örnek tablo ............................................ 170

Tablo 4.3.8. Eylem kaynak/varlık talebi ...................................................................................................... 171

Tablo 4.4.1. Plan kararları-çizim/karar biçimi gruplamaları ....................................................................... 180

Tablo 4.4.2. Salacık Uygulama İmar Planı ve Yapısal Planı temel karşılaştırmaları ................................. 185

Tablo 4.5.1. Problem sıralaması .................................................................................................................. 200

Tablo 4.5.2.Problemlerin önceliklendirilmesi ............................................................................................. 201

Tablo 4.5. 3.Eylem adımı ve zamanlama ve bütçeleme .............................................................................. 208

Tablo 4.5.4.Eylem projesi mantıksal çerçevesi-1 ........................................................................................ 209

Tablo 4.5.5.Eylem planları bütünleşik özeti ................................................................................................ 210

Tablo 4.5.6.İzleme ve değerlendirme süreci örnek tablosu ......................................................................... 212

xiv

KISALTMALAR DİZİNİ

AB -Avrupa Birliği

Ab-Alt bölge

AKUP- Arazi Kullanım Planlaması

B-Bölge

CBS -Coğrafi Bilgi Sistemi

DKB- Doğu Karadeniz Bölgesi

DPn- Detay Plan

ED- Ekolojik Duyarlılık

EP -Eylem planı

GK- Görsel Kalite

GZFT- Güçlü Zayıf- Fırsat Tehdit

İGP- İl Gelişme Planı

KB- Kapasite Belgesi

KOKAP- Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi

KP- Kapsamlı/Rasyonel Planlama

MPB -Mekânsal Planlama Bürosundan

MPK- Mekânsal Planlama Kurulu

MYPŞ- Mekânsal Yapısal Plan Şeması

ÖA- Önlemli Alanlar

ÖDD- Ölçme-Değerlendirme-Denetleme

SA- Stratejik Amaç

SMP- Stratejik Mekânsal Planlama

SMPB- Stratejik Mekânsal Planlama Bürosu

SMPn- Stratejik Mekânsal Plan

STK- Sivil Toplum Kuruluşları

TR- Tasarım Rehberi

Ü- Ülke

YönPn-Yönlendirici Plan

YPn- Yapısal Plan

xv

xvi

SUNUŞ

“Kırsal Yerleşme Planlaması” adlı bu kitap, kırsal alanların/yerleşmelerin koruma odaklı ve katılımcı bir planlama yaklaşımı ile ele alınmasını, yerel değerlerin

özgünlüklerinin yitirilmemesini savunan bir düşüncenin ürünüdür. Kitabın kurgulanışındaki temel kaygı, kırsal yerleşimlerin planlama sürecini aşama aşama

“Salacık” örnek alanı üzerinden özellikle öğrenciler için anlaşılır bir düzeyde, sade bir dille aktarmaktır. Bu anlayışın, kırsal alanların/yerleşmelerin planlanması

konusunda daha derinlemesine bir algı oluşumuna ve etkili bir öğrenme sürecinin gerçekleşmesine katkı sunacağına inanmaktayım.

Kırsal alanları/yerleşimleri yerel değerleri ve özgünlükleri dikkate alarak, sürdürülebilir gelişmenin önemini vurgulayan koruma odaklı bir planlama anlayışının

gerekliliğine dair farkındalığın oluşturulması, bu doğrultuda yapılacak çalışmaların artması ve öğrenme kazanımlarının çoğalması dileğiyle...

Editör

Şeyda Bülbül Arıoğlu

Şubat, 2022

xvii

1. KORUMA AMAÇLI KIRSAL ALAN PLANLAMASI (KOKAP)

Prof. Dr. Ahmet Melih ÖKSÜZ

1

Kırsal alanlar öncelikle bulundukları coğrafyanın özelliklerini taşırlar. Bunun dışında sahip oldukları doğal

ve kültürel değerleri, kaliteleri, ekonomik ve sosyal yapıları, erişilebilirlik özellikleri, çevrelerindeki diğer

yerleşmeler ve kentlerle kurdukları bağlar vb. açılardan geniş çeşitlilik gösterirler. Bu çeşitlilik yelpazesi

içinde her kırsal alan/yerleşme sahip olduğu farklı özellikler nedeniyle biriciktir ve özel öneme sahiptir. Bu

yüzden planlama ve tasarım açısından özel ilgiye ihtiyaç duyarlar.

Kırsal alanların bir kısmı konumları itibarı ile kentsel yerleşmelere çok yakın ve onun etkisi altında

olduklarından, kentsel kullanımların bir uzantısı ve kentin kaynak sağlayıcısı olarak görülürler. Madenmineral

ocaklarına, enerji ve ulaşım hatlarına, ikinci konutlara ve turizme gönülsüz olarak ev sahipliği

yaparlar. Bu türden kırsal alanlar kent kaynaklı farklı şiddetteki baskılara, gelişmelere maruz kalırken, kimi

alanlar kendi iç dinamikleri ile yaşadıkları nüfus büyümesinin baskısı altındadır. Kentlerden kolay

erişilebilir, kaynak değeri yüksek kırsal alanlar göç almakta ve tarım kırsal ekonominin belirleyicisi

olmaktan çıkmaktadır. Diğer bir türde değerlendirilebilecek kırsal alanlar ise erişilebilirlik olanakları kısıtlı,

kentsel yerleşmelerden uzak olan alanlardır. Çoğunluğu oluşturan bu türden kırsal alanlar son onlu yıllarda

büyük ölçüde kendi iç dinamikleri ile gelişmeye/değişmeye bırakılanlar olup uzak kırsal alanlar diye

adlandırılabilirler. Bu alanlar bir önceki kırsal alanların tersine nüfus kaybetmekte, nüfusu yaşlanmakta ve

bunun yarattığı sorunları yaşamaktadır.

Kırsal alanlar, kendi özel durumlarından kaynaklı ortaya çıkan sorunlar dışında genel olarak küresel

ölçekteki sorunlarla da karşı karşıyadır. Buna örnek olarak, iklim değişikliği ve bunun yol açtığı/açacağı

ekolojik bozulmalar, çevre sorunları vb. verilebilir. Bu değişimlerin ortaya çıkardığı ekosistem hizmetlerinin

tehdidi, doğal afet riskinin artması, nüfus artışı, artan talep ve çevre kirliliğinin sınır tanımaz baskısı,

ekilebilir arazilerin giderek azalması, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının tahribi, ormansızlaşma ve

ormanların bozulması, kentsel ve ağırlıklı olarak kırsal alanlarda yaşayan nüfusun refahındaki kayıp gibi

olumsuz etkiler tüm sektörler üzerinde görülmeye başlamıştır.

Bu nedenle doğal kaynaklar açısından kırsal alanlar üzerinde hem insan faaliyetleri hem de doğanın yarattığı

değişimler nedeniyle iki yönlü bir baskı bulunmaktadır.

2

Diğer yandan kırsal alanlar üzerinde oluşan ve yukarıda bahsedilen baskılar nedeniyle kırın geleneksel

tanımlarda ifade edilen nitelikler açısından ne tam kır ne de kent olarak açıklanamayacağı yönünde görüşler

vardır. Kırsal alanlar üzerindeki bu baskı kırsal alanları geleneksel kır-kent ikileminden farklı bir

noktaya/düzeye taşıyarak başkalaştırmıştır. Dolayısıyla bu türden kırsal yerleşmelerin yapısının iyi

anlaşılması, kendine özgü bir yaklaşımla incelenmesi, planlanması ve tasarlanması gerekir.

Kırsal alanların kentlere göre nüfus kaybetmesi, yerleşme ve yaşama için daha az tercih edilmesi bu alanları

önemsiz hale getirmez. Kırsal alanlar kentlere göre sahip oldukları, kıyaslanamayacak alansal büyüklükle ve

kaynak sağlama özelliği ile insanlığın yaşamı ve geleceği açısından vazgeçilmezdir. Dolayısıyla bu alanlara

en az kentlere gösterilen ilgi kadar ilgi gösterilmeli ve koruma kullanma dengesi içinde sürdürülebilirlik

anlayışıyla ele alınarak planlanmalıdır.

Günümüze doğru, dünyada, kırsal alanların tarihsel süreç içerisindeki gelişimine bakıldığında tarım

toplumundan, sanayi toplumuna ve ardından bilgi toplumuna, feodal toplumdan çağdaş demokratik topluma

geçişte farklılıklar göstermiştir. Tarım toplumunda ekonomik etkinliğin tamamı ve temel üretim biçimi

tarıma dayalı iken, sanayi toplumunda, kırsal alanlarda tarımda çalışan nüfus sanayinin ihtiyaç duyduğu

işgücünün de kaynağı olmuştur. Sanayileşmenin erken aşamasında fabrikalar ve üretim tesisleri mekânsal

olarak kentsel yerleşmeler veya onların yakın çevresinde yer seçmişlerdir. Ancak daha sonraları yaşanan

büyüme ve yayılma ile kırsal alanlar hem fabrikalara hem de bunların ihtiyaç duyduğu hammadde

kaynaklarına ve işgücünün barınmasına alan açmak ve onların ortaya çıkardığı sorunları yaşamak zorunda

bırakılmıştır.

Günümüz dünyasında sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş, modernizmden post modernizme geçiş vb.

gibi yaşanagelen birbirine paralel çok yönlü değişim dönüşüm süreci mevcut planlama ve demokrasi

yaklaşımlarının eleştirilmesine neden olmuştur. Diğer yandan çevre sorunlarının insanlığın ortak değeri olan

doğal ve ekolojik yapı üzerindeki tahribatı da insanlığın geleceğini tehdit etmektedir. Bütün bu değişim ve

dönüşüm süreçleri, sonuçta kırsal alanların nasıl ele alınması gerektiği yönündeki düşünceleri de etkileyerek

geliştirmektedir.

3

Gelinen noktada dünyadaki farklı coğrafyalarda, gelir dağılımından ve ülkelerin siyasal/yönetim

sistemlerinden kaynaklı büyük farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu bir yanda geri kalmış ülkelerde yoksulluk,

verimsiz tarımsal üretim ve açlığı temel sorun olarak ortaya çıkartırken diğer yandan ise kırın her türden

kaynağını kendi yararına kullanan gelişmiş ülkelerde, endüstrileşmiş, bilgi teknolojisine dayalı tarım

yöntemlerinin kullanılması ile kırsal alanlardaki tarımsal üretimin verimliliğini arttırmıştır. Dünya üzerinde

kırsal alanların geliştirilmesi, tarımsal üretimi ve geliri açısından gelişmiş ülkeler lehine tekelleşmiş bir yapı

ortaya çıkmıştır. Gelişmiş ülkelerde kırsal gelir, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelere göre mukayese

edilemeyecek şekilde yükselmiştir. Bunda çağdaş tarım yöntemlerinin kullanılarak verimin arttırılması

yanında, gelişmiş ülkelerde tarıma yapılan ekonomik destekler ve uygulanan politikalarla, kırsal alanlarda

sağlanan eğitim, sağlık gibi temel hizmetler ile diğer sosyo-ekonomik olanakların kente yakın ya da eş değer

olmasının da payı büyüktür. Gelişmiş ülkelerdeki temel sorun ise artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamaya

yönelik, tarımsal üretimde aşırı verim artışını desteklemek üzere üretim süreçlerine ve ürünlere yapılan

müdahale ile ürünlerin genetik yapısının bozulmasının insan sağlığını tehdit eder hale gelmesi ve bunun

sorgulanmasıdır.

Günümüz dünyasında Amerika, Rusya ve Avrupa birliği ülkeleri tarımsal üretimleri ve pazar payları

açısından öne çıkmaktadır. Uzak doğu ise aşırı nüfusunu besleme açısından kendine yetmeye çalışır

görünmektedir. Sorunlu bölgeler ise Afrika başta olmak üzere geri kalmış ülkelerin bulunduğu yerlerdir.

Dünyadaki tüm bu coğrafyalarda kırsal alanların sorunları farklılıklar göstermekte ve kırsal

alanların/yerleşmelerin planlanmasında, kırın kalkındırılmasında farklı yaklaşımlar sergilenmektedir.

Türkiye’nin içinde bulunduğu yakın coğrafyada kırsal alanların planlanması ve geliştirilmesi açısından

ilişkide olduğu ve belli düzeyde örnek alacağı kesim Avrupa ülkeleridir. Bu Türkiye’nin hem bir yandan

üyesi olmaya çalıştığı Avrupa Birliğinin kırsal alanlara yönelik ilke ve kurallarını benimseme ve kendi kırsal

sistemine uyarlaması açısından, hem de Avrupa’nın Türkiye tarımsal üretiminin önemli bir pazarı olması

açısından önemlidir.

4

Avrupa ülkelerinin hukuk ve yönetim sistemlerinin kendi içlerinde homojen olmasalar da ortak payda da

buluşabildiği söylenmektedir (Newman, Thornley, 1996). Genel olarak bakıldığında Avrupa Birliği’nin

kuruluşu ve gelişmesinde en etkili ve önemli olan ülkelerden Almanya federatif bir yapıya, İngiltere ve

Fransa ise güçlü bir merkezi idareye sahiptir. Bu ülkelerden Fransa Türkiye’nin hukuk sisteminin kısmen

örnek alındığı bir ülkedir.

Her ne kadar günümüzde İngiltere birlikten ayrılma sürecine girmiş olsa da söz konusu ülkeler planlama

geleneği en eski olan ve sahip oldukları yönetim sistemleri ile kendi geleneklerini oluşturmuş ülkelerdir ve

birlik içinde çok etkilidirler. Birliğin kuruluşundan bu yana kırsal alanların planlanması ve geliştirilmesi

açısından önemli düzenlemeler yapılmıştır. Avrupa Birliği çevre, mekânsal planlama, kırsal planlama veya

diğer konularda Avrupa Birliği ülkeleri açısından vizyon ve stratejileri belirlemekte, bunun belgelerini

üretmekte, üye ülkelerden de bu stratejiler çerçevesinde kendi iç düzenlemelerini yapmalarını ve Avrupa için

oluşan ortak yol haritasına göre davranmalarını beklemektedir. Bu bağlamda kırsal alanların ve kırsal

yerleşmelerin (köy, kasaba yerleşmeleri) ülkelerin kendi planlama hiyerarşisi içinde hangi düzeyde ve nasıl

ele alınacağı, nasıl bir planlama yaklaşımı sergileneceği ülkelere bırakılmaktadır. Ancak yapılan planlama

ve projelendirme çalışmalarının ilkeler açısından Avrupa Birliğinin oluşturduğu ortak ilke ve stratejilere,

normlara uyması beklenmekte, bu koşula uymak kaydıyla izin alabilmekte, fonlardan yararlanabilmekte ve

finansal kaynak sağlanması mümkün olabilmektedir.

Türkiye’de kırsal alanların/yerleşmelerin planlanması çabaları Cumhuriyet tarihinin ilk yıllarından itibaren

başlamıştır. O dönemde Atatürk’ün köye ve köylüye verdiği önemi gösteren birçok ifadesi ve bunu

destekleyen uygulamaları vardır. Ancak tarihsel süreç içinde, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren

kalkındırılmaya çalışılan kırsal alanlara ilişkin en önemli değişim 1950’li yıllardan itibaren başlayan göç

olgusu ile birlikte ortaya çıkmıştır. Kırsal alanlardan kentlere doğru yaşanan göç, bir yanda kentsel alanlarda

önemli sosyal, kültürel, ekonomik ve mekânsal değişimlere neden olurken diğer yandan köylerin boşalması

ile kırsal alanlarda da benzer olumsuzlukların yaşanmasına neden olmuştur. Ancak bu süreçlerde kentsel

alanlar, ortaya çıkan sorunların çözümü ve yapılan düzenlemeler açısından kırsal alanlara göre daima daha

fazla önemsenmiştir. Göç bugün için bile hala Türkiye kırsalı açısından önemini yitirmemiştir. Kırsal

alanların değişim ve dönüşümü açısından ikinci en önemli eşik 1980 ve sonrasındaki süreçte ortaya çıkmıştır.

Bu süreçte kırsal alanlar açısından eksik olan özellikle temel teknik altyapılar büyük oranda tamamlanmıştır.

5

Yapılan çalışmalarla yolu, suyu, elektriği ve iletişim olanağı olmayan köy neredeyse kalmamıştır. Ancak

olumlu görünen bu çaba köylüyü köyünde tutmaya yetmemiştir.

Diğer yandan 1980 sonrasında ortaya çıkan serbest piyasa ekonomisi ve küreselleşme süreçleri etkisini

Türkiye’de de göstermiş, kabullenilen serbest piyasa ekonomisi anlayışı çerçevesinde kırsal alanlar üzerinde

turizm, enerji, konut, madencilik vb. amaçlı müdahaleler olmuş, Ülke Kalkınma hedefleri ile tutarlı, planlı

ve bütüncül olmayan bu müdahaleler kırsal alanlar üzerinde bozulmalara, doğal ve ekolojik yapının bazı

yerlerde geri dönüşü olamayacak şekilde tahribine yol açmıştır. Ayrıca tarım politikalarının tutarsızlığı da

bir yandan ekolojik dengeyi olumsuz etkilerken diğer yandan tarım gelirlerinin düşmesine neden olmuştur.

Gelir dağılımı açısından kentsel alanlardaki, özellikle de metropoliten alanlardaki gelir, kırsal alanlara göre

çok yüksektir. Bu durum kırsal alanlarda yaşayan, tarımsal üretimle geçinen köylü kesimini geçim sorunu

ve sonunda göç ile baş başa bırakmıştır. 2000’li yıllar ve sonrasında kırsal alanlar, iletişim ve ulaşım

altyapısındaki gelişmeler nedeniyle daha farklı bir sürece evrilmektedir. Ancak tarım sektörünün içinde

bulunduğu durum, plansızlık, tarımsal gelirin düşüklüğü ve kırsal alanların kentsel alanlara göre sahip olduğu

olanakların yetersizliği vb. daha birçok sorun kırsal alanların aleyhine bir durum olarak ortada durmaktadır.

Günümüzde illerin büyükşehir statüsüne dönüştürülmesi ile gerçekleştirilen idari yapılanma sürecinde,

yaşanan dönüşüm ve ortaya çıkan belirsizlikler de kırsal alanların sorunlarını daha farklı boyutlara taşımıştır.

2000’li yıllardan günümüze kadar kırsal alanlara plansız bir şekilde yapılan ulaşım, turizm, enerji,

madencilik, ormancılık, sanayi yatırımları artarak devam etmiştir. Bunları kolaylaştıran yasal düzenlemeler

ile tarımsal alanların toplulaştırılarak özel şirketlere devredilmesi, özelleştirmeler ve kentsel alanların

ihtiyacın çok üzerinde büyütülerek yayılması gibi birçok gelişme/müdahale kırsal alanların içinde bulunduğu

sorunları daha da büyüterek belirsizleştirmiştir.

Türkiye’de ağırlıklı olarak kente doğru olan göç nedeniyle sürekli nüfus kaybeden ve önümüzdeki birkaç

onlu yılda da bu yöndeki kaybın süreceği düşünülen kırsal yerleşmeler, yerleşme hiyerarşisi içinde en alt

noktada bulunmaktadır. Kırsal yerleşmelerin planlama pratiği açısından hem yasal, hem kurumsal olarak göz

ardı edildiği ve ona hak ettiği önemin verilmediği söylenebilir. Kentlere atfedilen önem nedeniyle kent

planlamanın öncelik aldığı ortamda, kırsal alanların kent planlamada egemen olan imarcı anlayışla ele

alınarak planlamaya çalışıldığını söylemek yanlış olmaz. Bu nedenle kırsal alanların kapsamlı, bütüncül bir

anlayışla, kentlere eşdeğer bir varlık olarak ve kentlerle birlikte ele alınarak planlanması, bunun yasal,

kurumsal alt yapısının oluşturulması, planlama hiyerarşisi içerisindeki durumunun tanımlanması gereklidir.

6

Kırsal yerleşmeler özelinde özgün planlama ilke ve kurallarının kentlerden farklı olarak tanımlanmasının

zorunluluğu vardır. Türkiye açısından ihmal edilmiş bir alan olarak bu konunun ele alınması ve bir çözüme

kavuşturulması kaçınılmazdır. Bu bağlamda kitabın kaynağını oluşturan çalışma Türkiye için kapsamlı bir

kırsal planlama modeli olarak TÜBİTAK’a KAMAG 1007 projesi şeklinde sunulmuş, önerilen kırsal

planlama modelini Türkiye için uygulamayı taahhüt eden sorumlu kurum olarak ta Çevre ve Şehircilik

Bakanlığı projede yer almıştır. Proje KTÜ’nün öncülüğünde SÜ ile işbirliği ile her iki üniversiteden oluşan

araştırma ekibince Aralık 2010 ve Ağustos 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilerek tamamlanmıştır. Proje

kapsamında Trabzon (Akçaabat, Maçka, Çaykara), Samsun (Çarşamba, Havza), Konya (Cihanbeyli,

Beyşehir) ve Mersin (Erdemli) olmak üzere 5 il, 8 ilçe ve 75 belde belediyesi ve 436 köy olmak üzere toplam

533 kırsal yerleşmede çalışılmıştır (Şekil 1.1). Projenin Türkiye açısından uygulama süreci Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı’nın sorumluluğundadır ve devam etmektedir.

Şekil 1.1. KOKAP çalışma alanları

7

Bu kitapta ele alınan konunun nasıl bir bütünün parçası olduğunun ve kapsamlı bir kırsal alan planlamasının

boyutlarının anlaşılması açısından bundan sonraki bölümde “Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir

Model Önerisi” (KOKAP) adlı çalışma kısaca tanıtılacak ve bu kitabın söz konusu çalışmayla ilişkisi

açıklanacaktır. Böylece “Kırsal Yerleşme Planlaması” adlı kitabın bağlamının anlaşılmasına katkı

sağlanacaktır.

“Koruma odaklı kırsal alan planlaması: Bir model önerisi” (KOKAP) adlı araştırma projesi Türkiye’deki

tüm kırsal alanlarda/yerleşmelerde uygulanabilecek bir model önermektedir. Bu alan ve yerleşmelerin nasıl

planlanması gerektiği konusunda ilgili kurum olarak başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere tüm

kamu kurum ve kuruluşlarına, kırsal planlama ile doğrudan ya da dolaylı ilgili özel kesime ve Üniversitelere

kapsamlı, bütüncül bir çerçeve sunmaktadır. Projenin amacı: “Ülke bütünündeki kırsal alanların farklılık ve

çeşitliliklerini dikkate alan, fiziki ve sosyal boyutları ile bütünsel, ilkeleri kaynak koruma, korumakullanmada

etkililik, sürdürülebilirlik ve sosyal içerme olan; kırsalı planlama hiyerarşisinde kente eşdeğer

bir varlık olarak ele alan bir planlama modelinin geliştirilmesi, bileşenlerinin, yöntem ve tekniklerinin ortaya

konmasıdır”.

Doğal olarak böyle bir yaklaşım kırsal alan/yerleşmelerin planlanması için gerekli olabilecek tüm boyutları

kapsamlı bir şekilde olabildiğince içermelidir. Bu bağlamda KOKAP projesi; planlama süreçlerinde ortaya

çıkabilecek veriler için bir veri altyapısı oluşturmadan başlayarak, gerekli harita altyapısını oluşturmak,

kırsal alanların benzerliklerinin, farklılıklarının ve ekolojik duyarlılıklarının ortaya konulduğu alan

tipolojilerini oluşturmak, kırsal yerel ve genel politikalar oluşturmak, seçilen kırsal yerleşmeleri diğerlerinin

nasıl planlanacağına örnek oluşturmak üzere planlamak, planlama için gerekli kurumsal ve yasal altyapı

önerilerinde bulunmak, bu bağlamda planlama mevzuatında yapılabilecek yasa ve yönetmelik

değişikliklerini önermek, yerleşme bazında uygulanabilecek konut planlarını geliştirmek gibi bir dizi

çalışmayı gerçekleştirmiştir.

KOKAP projesinde gerçekleştirilen tüm alt projeler ölçek ve hiyerarşi açısından farklılaşmakta, planlama

açısından kırsal alan tüm boyutlarıyla içerilmeye çalışılmaktadır. Her bir alt proje diğerleriyle ilgilidir, bir

birini bütünlerler ve birinin çıktısı diğerinin girdisini oluşturur. KOKAP projesindeki alt projeler ve bunların

birbirleri ile olan ilişkisi Şekil 1.2’de gösterilmiştir.

8

Şekil 1.2. KOKAP projesi iş paketleri (Alt Projeler) akış şeması

KOKAP projesinin birinci adımı veri tabanı hazırlanmasıdır. Kırsal alanı planlayabilmek için öncelikle

sağlıklı ve düzenli veriye ihtiyaç vardır. Bu nedenle projenin ilk aşamasında; ülke düzeyinde ilgili tüm

kurumlarca, kırsal alanların planlanmasında kullanılabilecek bir veri altyapısı sisteminin kurgulanmasına

ihtiyaç olduğu düşünülmüştür. Veri altyapısı için gerçekleştirilen sistemin ulusal ve uluslararası sistemlerle

uyumlu, makro düzeyden (ülkesel düzeyden) mikro düzeye (yerel düzeye) kadar gerekli olabilecek tüm

verileri bünyesinde barındırabilecek, her düzeyde yapılacak çalışmalar için gerekli olduğu/olacağı düşünülen

yeni verileri de bünyesine katabilecek bir esnekliğe sahip olması istenmiştir. Bu bağlamda KOKAP’ın alt

araştırması olan “Veri Tabanı Hazırlanması” iş paketinde kırsal planlama için gerekli olan, özellikle

konumsal doğal, yapay, sosyal, ekonomik, kültürel, verilerin bilgisayar ortamında sistematik şekilde

saklanması, güncellenebilmesi, çeşitli programlarca kullanılabilir halde tutulabilmesi yönünde uygun, CBS

destekli ilişkisel bir veri tabanı tasarımının oluşturması amaçlanmış ve gerçekleştirilmiştir (Erdoğan vd.,

2015 a; Erdoğan vd., 2017).

9

KOKAP projesinde ikinci aşamada kırsal alan sınıflamasına altlık oluşturacak konumsal tüm veriler

kullanılarak CBS ortamında arazi kullanım haritalarının nasıl hazırlanacağı açıklanmakta ve çalışma alanındaki

tüm yerleşmelerde bu haritalar hazırlanarak örneklenmektedir. Proje kapsamındaki ilçelere yönelik üst ölçekte

hazırlanan arazi kullanım haritalarının yorumlanması da yapılmaktadır (Erdoğan vd., 2015 b).

Kırsal alanlara ilişkin veri tabanı ve arazi kullanım haritalarının nasıl hazırlanacağı gösterildikten sonra bu

veri ve harita altlıklarını da kullanarak bir dizi sınıflama yapılmıştır. Bu sınıflamalardan ilki, KOKAP

projesinin odağında koruma ilkesi olduğu için, kırsal alanların ekolojik açıdan duyarlılıklarının saptanmasına

yöneliktir ve bu açıdan yapılan kaynak değeri ve duyarlılık analizleridir. Bu alt araştırma başlığında çalışma

alanının ekolojik değerler başta olmak üzere kültürel ve görsel kalite değerlerinin önem düzeylerinin ve

bunların insan kaynaklı baskıya duyarlılıklarını belirlemek temel amaç olmuştur. Elde edilen veriler coğrafi

bilgi sistemleri ortamında sayısallaştırılarak depolanmış ve haritalanmıştır. AHP tekniği yardımıyla

duyarlılık haritaları ilçe bazında elde edilmiştir. Görsel Peyzaj Kalitesi değerlendirme çalışmaları Pilot

çalışma alanı olan Salacık (Trabzon-Akçaabat) ve Emen (Konya-Beyşehir) örnek yerleşmelerinde yapılmış

ve Görsel Peyzaj Kalitesi raporu hazırlanmıştır. Kırsal alanların taşıdığı farklı niteliklerin tanımlanması, özel

nitelikli alanların korunması, kırsal kalkınma politika ve uygulamalarına eşlik edecek mekânsal ve sosyo

ekonomik müdahalelerin Ülke/bölge ölçeğinde kalkınma ve gelişme stratejilerinin uygulanmasına yönelik

çalışmalara rehberlik edebilecektir (Demirel vd., 2015).

Kırsal alanlardaki farklılıkların ortaya konulmasının nesnel bir yolu olan ikinci sınıflamanın amacı ise yerel,

ulusal kırsal politikaları oluşturmak, kırsal alanları karşılaştırmak, sıralamasını yapmak ve kırsal alana ilişkin

araştırmaların ön aşamalarını gerçekleştirmektir. Bunların dışında ayrıca kırsal alan planlaması/kırsal

gelişme kararlarında etkinliği arttırmaya yönelik, sürdürülebilir gelişmeyi kollayacak kırsal alan tipolojisini

oluşturmakta hedeflenmiştir. Bu çerçevede kırsal alanın, kaynak değerleri, önem dereceleri, baskıya

duyarlılıkları ve gerek alanda yaşayan gerekse alan dışından (bölgesel, ulusal, uluslararası) gelen kullanım

baskısı şiddeti bazında sınıflaması yapılmıştır.

Kırsal alan sınıflaması Ülkesel düzeyde karşılaştırma ve değerlendirme yapabilmek açısından genel

karakterdeki “Ülkesel Sınıflama” ve yerel düzeyde ise daha ayrıntılı yerel özellikleri ve karakteri ortaya

çıkartmaya yarayan “Yerel Sınıflama” olmak üzere iki düzeyde ele alınmıştır (Öksüz vd., 2015; Öksüz vd.,

2014; Beyazlı vd., 2015).

10

Kırsal alan sınıflamasında, kaynak değeri ve duyarlılık analizlerini içeren ekolojik sınıflama verileri

eklenerek kullanılmış, Ülkesel ve yerel düzeyde oluşacak yeni sınıflamada koruma-kullanma dengeleri

açısından ekolojik sınıflama ile bütünleşmesi sağlanmıştır.

Kırsal Gelişme Çerçeve Politikaları Oluşturma adlı alt araştırmada ise Ülke/bölge ve yerel ölçekte, kırsal

alan tipolojisiyle tutarlı çerçeve politikalarının çoğulcu bir süreçte üretilmesi, şeffaf biçimde gelişmenin

denetimine yönelik kararlara dönüştürülmesi amaçlanarak gerçekleştirilmiştir (Şahin vd., 2015).

Kırsal Yerleşme Planlaması adlı alt araştırma KOKAP projesinin ürüne yönelik en önemli başlıklarından

birini oluşturmaktadır ve bu kitaba temel olan çalışmalar ağırlıklı olarak bu başlık altında ele alınmıştır. İmar

planına ve/veya tasarım rehberine gerek duyulan yerleşmelerde, plan/tasarım rehberi hazırlanması süreci

örneklenmekte, planlama yöntem ve tekniklerini tanımlanmakta, kırsalda gelişmeyi yönlendiren mevcut

mevzuatı değerlendirilmektedir (Sancar vd., 2015). Burada imar planlama sistemi kırsal planlama özelinden

hareket edilerek yeniden sorgulanmakta ve kırsal planlamayı da içine alan yeni bir planlama sistemi

önerilmektedir. Önerilen sistem hem geleneksel planlama sistemi hem de stratejik mekânsal planlama

sisteminin özelliklerini birlikte kullanmaktadır. Bu nedenle karma sayılabilecek bir sistemdir. KOKAP

projesinde, önerilen yeni planlama yaklaşımı, bunun kurumsal yapısı, planlama ilkeleri ile planlama sistemi,

plan türleri ve hiyerarşisi, planlama süreci yeniden tanımlanarak verilmektedir. Sonuçta belirlenen bu ilke

ve kurallar çerçevesinde seçilen örnek yerleşme üzerinde planlama çalışması yapılarak “Kırsal Yerleşme

Planlaması” adlı bu kitabın konusunu oluşturan tüm adımlar tanımlanarak gösterilmektedir. Ayrıca bu

başlıkta idari olarak köy statüsünde olan yerler dışında kırsal karakterli belediye örgütüne sahip belde ve ilçe

belediyeleri de özel olarak incelenmiştir. Bunun dışında kırsal alanlarda sunulan kamusal hizmetler için

gerekli olabilecek donatı alanlarının kente eşdeğer olarak karşılanması bağlamında kırsal yerleşmelerin

donatı alanlarına ilişkin standartların neler olması gerektiği üzerinde çalışılmış, öneriler geliştirilmiştir.

Kırsal Yerleşme Örnek Eylem Planı çalışması Kırsal Yerleşme Planlaması başlığı altında ele alınmış ve

örnek yerleşmelerde yaşayanların kendi yaşamlarının gerçeklerini analiz ederek, kendi seçecekleri

sorunlardan biri özelinde eylem planlaması sürecinin örneklemektir.

11

Tasarlanan ve uygulanan eylem planı sürecinde belirlenen sorunlar köyde yaşayanlarca tespit edilmiş,

gönüllü grubun katıldığı atölye süreçlerinde probleme odaklanılarak tanımlanan eylem planları uygulamaya

koyulmuştur (Beyazlı vd., 2015). Bu çalışmalar seçilen Salacık (Trabzon-Akçaabat) ve Emen (Konya-

Beyşehir) örnek yerleşmelerinde yapılmış ve bu kitapta Salacık örneği yer almıştır.

KOKAP projesi kapsamında kırsal alanlardaki fiziki mekânın düzenlenmesine yönelik son araştırma kırsal

konut üretimine yönelik çalışmadır. “Yerel koşullara uygun ev planları üretilmesi ve tasarım el kitabının

hazırlanması” adlı bu iş paketinde kırsal alanlardaki yapılaşmanın yozlaşmasını önleyecek, yerel taleplerle

ve yerel koşullarla uyumlu, yerel halkın kolayca elde edebileceği, prototip konut projelerini üretmek

amaçlanmıştır (Özen vd., 2015).

KOKAP projesi, kapsamlı bir kırsal alan/yerleşme planlamasında son adım olarak tüm bu düzenlemeleri

gerçekleştirebilecek yasa ve yönetmelik ile ilgili yapılacak düzenlemeleri de araştırmış ve önermiştir. Bu iş

paketinin adı “Yasal-yönetsel değişiklik önermeleri” iş paketidir. Burada mevcut yasal yönetsel çerçevenin,

projeye konu planlama modelinin etkin uygulanabilmesi yönünde taşıdığı kısıtlar değerlendirilmektedir

(Aydemir vd., 2015). Sonuçta yasal ve yönetsel değişiklik önermelerinde iki yaklaşım ortaya konularak

açıklanmıştır. Bunlardan biri kırsal alanların/yerleşmelerin planlamasından hareketle Türkiye’deki kır kent

bütünleşmesini sağlayacak yeni bir planlama sistemi önerisi, ikincisi ise, mevcut planlama sisteminde ve

mevzuattaki yapının korunduğu durumda, kırsal alanların bu sisteme/mevzuata eklemlenebilmesine ve

uyumlandırılmasına olanak sağlayacak mevcut mevzuat üzerinde yapılabilecek değişiklik ve eklentileri

içermektedir.

Stratejik mekânsal planlama yaklaşımının bir kırsal yerleşme üzerinde örneklendiği bu kitap, kırsal

alan/yerleşme planlaması gibi çok daha geniş kapsamlı bir konuyu ele alan ve bunu Türkiye için bir model

olması açısından inceleyen ve uygulanabilirliğini gösteren Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir

Model Önerisi (KOKAP) adlı araştırma projesinin “Kırsal Yerleşme Planlaması” ve onun bir bölümü olan

“Kırsal Yerleşme Örnek Eylem Planı” iş paketlerinin ürünüdür/çıktısıdır. Bu kitap kırsal alan/yerleşme

planlaması ile veya genel anlamda her türden yerleşmenin planlanması ile ilgilenen kurum, uzman ve

öğrencilere katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

12

2. PLANLAMA YAKLAŞIMI

Prof. Dr. Saliha AYDEMİR

13

14

2. STRATEJİK MEKÂNSAL PLANLAMA YAKLAŞIMI

Amaç:

1990’larda çeşitli ülkelerin planlama pratiğine girmeye başlayan “Stratejik Mekânsal Planlama” (SMP)

yaklaşımının tanıtılması, genel bir ele alışla planlama sürecinin adım adım açıklanmasıdır. Bir anlamda

uygulamacılar için bir rehber oluşturmaktır.

İçerik:

Stratejik ve mekânsal planlama kavramları üzerinde durulmakta, SMP’nin geliştirilme nedenleri, kapsamı,

ilke ve unsurları, planlama araçları ve planlama süreci ve Kapsamlı Planlama yaklaşımından farkları detaylı

biçimde anlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye planlama mevzuatındaki yeri sorgulanmaktadır.

Çıktılar/ çıkarımlar:

Bölümü kavrayan bir okuyucu;

SMP’nin ilgilendiği konular ve toplumsal sorunlar,

planlama sürecinin aktörleri ve bunların planlama düzeyine göre nasıl değiştiği,

SMP’nin hangi anlamda/ bağlamda stratejik olduğu, planlama eyleminin odağının ve çıktısının ne

olduğu, planlama sürecinin nasıl denetlendiği,

mevcut planlama sisteminden nasıl farklılaştığı,

süreçte beklenmeyen sonuçlarla nasıl baş edilebileceği ve

SMP’nin temel kısıtları

konularında çıkarımlar yapabilir.

15

16

2.1. Giriş

Türkiye planlama pratiğine hâkim olan plan türü bir arazi kullanım planı olan nazım imar ve uygulama imar

planlarıdır. Bunların planlama alanının gerçekleriyle, birbiri ile ve (varsa) bölge ve çevre düzen planları ile

uyumlu olması yasal bir zorunluluksa da pratikte bu konuda denetim ya hiç yapılmamakta ya da yetersiz

kalmaktadır. İlgili belediyelerce yapılan/ yaptırılan imar planları yukarıdan-aşağıya bir anlayış ile ele

alınmakta ve piyasa mekanizmasının güçlü etkisi bulunmaktadır. Çevresel kaygılardan uzak, gelişme

gereksiniminin çok üstünde kırsal alanları imara açılmakta, yaşanabilir ve sürdürülebilir mekân üretmede

yetersiz kalınmaktadır. Zaten uygulama araçlarının da yetersizliği planları bir anlamda sanal belgelere

dönüştürmektedir. Yalnız belediye düzeyinde değil üst kademe planlamada da tutum aynıdır. Yereldeki

hizmetlere ilişkin karar alma yetkileri büyük ölçüde merkezde toplanmakta, bu tek yönlü olarak karar alma/

uygulama mekanizması nedeniyle merkezden alınan kararlar ve aktarılan kaynaklar yerel taleplerle/

önceliklerle uyuşmamakta (Canpolat, 2010), dolayısıyla hizmetlerde verimlilik ve etkililik

sağlanamamaktadır. Çoğu yönetimlerde kararlar ve eylemler saydam ve demokratik olmaktan uzaktır.

Ayrıca, toplumun plan hakkında bilgisi, genelde plan askı sürecinde olmaktadır. Katılımcı bir yaklaşımla

yürütülmesi hedeflenen üst kademe planlama (çevre düzen planı, il gelişme planı vd.) çalışmalarında bile,

Sivas, Urfa, Bilecik, Bursa gibi az sayıda istisna dışında, katılımın en temel kuralları göz ardı edilebilmekte,

katılım bilgilendirme düzeyini aşmamaktadır.

Planlama pratiği ve süreçlerinin yetersizliğinden birçok kentsel, kırsal, çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır;

sosyal adalet, göç ve mekânsal ayrışma, kaynak ve hizmetlere hakça erişim, işsizlik, fiziksel çevre niteliği,

kentsel formun sürdürülemezliği, çevre kirliliği, doğal kaynaklarda bozulma- tükenme vb. Kapsamlı ve

kademeli bir planlama çerçevesinin oluşturulamamış olması, zaman içinde çoğu sorunların büyümesine,

yaygınlaşmasına, derinleşmesine yol açmıştır. Diğer ülkelerde de görülen böylesi sorunlar, son yarım

yüzyılda, planlama topluluğunu (camiasını), böylesi karmaşık gerçeklerle baş edebilecek, planlamayı daha

bütünleşik biçimde ele alabilen bir yaklaşım arayışına yöneltmiştir. Bu arayış, postmodernist düşünce

biçiminin planlamaya süzülmesi, küresel ekonomik düzenin etkileri ile birleşerek zaten bilinen stratejik

mekânsal planlamanın yeni gündemler ve örgütlenme biçimleriyle tekrar doğmasına yol açmıştır (Ersoy,

2012: 242).

17

1990lardan başlayarak özellikle Avrupa'da stratejik mekânsal planlama (SMP) yaklaşımına ilgi artmış,

öncelikle bölgesel ve ulusal ölçekte mekânsal gelişmeyi yönlendirme çalışmalarında benimsenmiştir (Faludi,

2000). Bunun başlıca nedeni AB perspektifinin [Avrupa Mekânsal Gelişme Perspektifi (1999), arazisel/

bölgesel uyum politikaları vd.) geliştirilmesi ve bu nedenle gittikçe karmaşıklaşan hükümetlerarası ilişkiler

içinde fikir birliğine dayalı politika eşgüdümüne gerek duyulmasıdır. Ayrıca, çevre bilincinin artması,

planlama sisteminin performansı ve şeffaflığı beklentisi, çeşitli sektörel politikaların mekânsal etkilerinin

eşgüdümlenebilmesi vb. konularda artan talep de SMP’nin yaygınlaşmasında etkili olmuştur (Allin, Walsh,

2010).

Lyon, Barcelona, Bilbao, Vancouver gibi metropoliten yerleşmelerin stratejik mekânsal planları yalnızca

metropollerin gelecek yaklaşımlarının olası, muhtemel ve arzu edilen gelecek seçeneklerini incelemekle

kalmamış, aynı zamanda nasıl motive edilebileceğinin de amiral gemisi örnekleri haline gelmiştir

(Krawczyk, Ratcliffe, 2006).

Türkiye de bu gelişmelerden etkilenmiş, özellikle Avrupa Birliği (AB) uyum çalışmaları itici bir güç olmuş,

stratejik planlama anlayışı 2000’li yılların başında kamu yönetimi alanına girmiştir. Yerel ölçekte, kırsal ve

kentsel alanlarda, kamu ve/ veya sivil toplum kuruluşları (STK)’nın girişimiyle yapılan konu/ sektör bazlı

çok sayıda projede de stratejik planlama yaklaşımı benimsenmiştir.

Stratejik yaklaşımın planlama alanında ilk ürünü Mersin Valiliği ve Mersin Üniversitesi’nin işbirliği ile

yapılan Mersin İl Gelişme Planı (2002) dır. 2008 yılında Bayındırlık ve İskân (Çevre ve Şehircilik)

Bakanlığı, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü stratejik mekânsal planlamanın süreç

tasarımını tanımlayan bir kılavuz yayımlamıştır (BİB-TAU, 2008). Daha sonra da Bakanlıkça Mekânsal

Planların Yapım Yönetmeliği hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir (R.G: 14.06.2014: 29030). Bu resmi

belgelerde tanımlanan stratejik yaklaşımın “müzakere”cilikten uzak olduğu, katılımın pasif katılım (bilgi

alma-bilgilendirme), danışma düzeyinde kaldığı görülmektedir 1 .

1

Örneğin yönetmelikteki “Planların hazırlanmasında plan türüne göre katılım sağlanmak üzere anket, kamuoyu yoklaması ve

araştırması, toplantı, çalıştay, internet ortamında duyuru ve bilgilendirme gibi yöntemler kullanılarak kurum ve kuruluşlar ile ilgili

tarafların görüşlerinin alınması esastır” (madde 7: j) hükmü daha çok pasif katılımı tanımlamaktadır.

18

Bu kitapta tanımlanan SMP’nin üç ayağı vardır; çevre, kırsal yerleşme ve kentsel yerleşme (Şekil 2.1).

Burada kırsal alanların farklılık ve çeşitliliklerini her ölçekte dikkate alan, doğal ve kültürel değerlerin

korunması/ geliştirilmesi ve kullanılmasını süreçle bütünleştiren [anaakımlaştıran (mainstreaming)],

planlama hiyerarşisinde ve sürecinde kırın ve kentin yararlarının ve çıkarlarının karşılıklı kollandığı, yerel

kapasiteyi ve tercihleri önceleyen bir SMP çerçevesi çizilmektedir. Kırın ve kentin ayrı ama bütünleşik

biçimde ele alınmasının nedeni kırsal alanların kentin arka bahçesi anlayışından uzak, doğru stratejilerle ve

farklı yaklaşımla planlanmasıdır. Doğal olarak böyle bir planlama çerçevesi yukarıda sözü edilen belgelerden

farklılık göstermektedir.

Uluslararası

anlaşmalar

Küresel iklim

değişikliği

Yeni zamanmekân

anlayışı

(ağ toplumu,..)

Küresel

ekonomik

düzen

Postmodern

düşünce

biçimi

Yasal, idari ortam

Tanımlanan SMP

Müzakereci

demokrasi

……..

……

Yerindenlik

Dış faktörler

Şekil 2.1. Çalışmaya SMP çerçevesi ve bunu belirleyen etmenler

Bu bölümde önce 20. yüzyıla hâkim planlama yaklaşımlarının, SMP’nın ortaya çıkma nedenlerinin kısa bir

değerlendirmesi yapılmaktadır. İzleyen bölümde ise çevre-kır-kent dengesini kurmayı amaçlayan SMP

yaklaşımı ve planlama süreci ana hatları ile ele alınmaktadır.

19

2.2. Planlama Yaklaşımları

Planlama sistemi mekân ve zaman bağlamında sosyal ve politik durumların yansısıdır. Toplum yapısının

dinamik olması nedeniyle zaman içinde değişir. Aşağıda 20. yüzyıl başlarından günümüze yaşanan değişim

ana hatlarıyla, çok öz olarak verilmektedir. Bu konuda kapsamlı bilgiye şu kaynaklardan erişilebilir: Ersoy,

2012; Şengül, 2003; Aydemir, 2004; Öksüz, 2004.

20. yüzyıl başlarında kapitalizmin yarattığı kentsel toplumsal ve mekânsal sorunlara “Bahçe Kent”, “Radiant

Kent” gibi tasarımsal içerikli ütopik planlama çabaları ile çözüm aranmıştır. Toplumsal ilişkileri

sorgulamayan, mevcut sosyo-mekânsal yapıları hemen hiç gözetmeyen, yukarıdan aşağıya işleyen bu çabalar

toplumsal sorunları gidermekte, mekânsal yapıları değiştirmede yetersiz kalmıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrası, “sosyal devlet” anlayışına koşut olarak, Kapsamlı/Rasyonel Planlama” (KP)

anlayışı kurumsal düzeyde kabullenilen bir “resmi” planlama anlayışı haline gelmiş ve yaklaşık 20 yıl

dünyada en yaygın izlenen planlama yaklaşımı olmuştur (Stiftel, 2000). Bu yaklaşımda planlama, ilkeleri

toplum yararı, uzun vadelilik, nesnellik, geniş kapsamlılık, esneklik, bütünlük vd., ürünü fiziksel arazi

kullanım planlaması olan bir “rasyonel araç’tır. Yukarıdan aşağıya anlayış sürece hâkimdir.

1960’lardan itibaren, KP artan biçimde, temel ilkeleri/ unsurları/ kabulleri (kamu yararı, uzun vadelilik,

tavandan-tabanalık, rasyonellik ve plancının konumu, pazar mekanizmasını dışlama vb.) üzerinden çok geniş

çevrelerce eleştirilmiştir. Yerine getirilen Savunucu Planlama, Süreç Planlama, Sistem Planlama, Sürekli

Planlama, Artımcı (incrementalist) Planlama vd. gibi yaklaşımlar da KP’nin genel çerçevesinden (plancının

konumu, bilimsel ve teknik süreç vd.) kopmayan yaklaşımlar olmuştur.

1980’lerde Dünya genelinde yaşanan siyasal, ekonomik, teknolojik ve sosyal dönüşüm ve buna bağlı

temsiliyet, rekabet edebilirlik vb. sorunlar/ öncelikler post-modern düşünce biçiminin planlamaya hâkim

olmasına yol açmıştır. Ancak, KP ilkelerini reddeden, pazar yönlendirmeli, birbiri arasındaki ilişkilerin zayıf

olduğu konuya odaklı projeler dizisinden oluşan bu anlayışın doğurduğu planlama pratiğinin ömrü kısa

olmuştur. Daha “1990’a gelmeden planlamada rönesans/ yeniden yapılanma” (Vasilevska, Vasić, 2009),

toplum yararının yeniden öncelenmesi tartışmaları başlamıştır.

20

1980’ler sonunda, Habermas’ın “İletişimsel Rasyonalite Kuramı”, Susskind'in “plancı beceri seti” haritası,

Dewey’in “Sosyal Öğrenme Kuramı”, “İlerlemeci (progressive) Planlama Hareketi” gibi önceli çalışmalar ve

Foucault gibi düşünürlerin post-modem fikirleri (Stiftel, 2000) üzerine temellenen Forester’in “İletişimsel

Planlama Kuramı” (1989) planlama pratiğinde yerini almıştır. Sonrasında farklılıklarla ve değişik adlarla

(Müzakereci, Katılımcı, Uzlaşı İnşası vd.) da olsa yaygınlaşmıştır.

1990’larda, Avrupa Birliği içinde yaşanan bazı gelişmeler (dengeli gelişme ve sosyo-ekonomik uyum

sağlanması, “mekân”ın önem kazanması, çevreye ve iklim değişikliğine artan duyarlılık, rekabet edebilmenin

önem kazanması (Şahin vd., 2015: 12-13) vb. mekânsal, bütüncül planlamayı gerekli kılmıştır. İletişimsel

Planlama Kuramının da katkılarıyla, geçmişi eski olan Stratejik Planlama Yaklaşımı ile ele alınan “stratejik

mekânsal planlama” yeniden benimsenmiştir.

2.3. Stratejik Mekânsal Planlama

Bu bölümde öncelikle stratejik planlama, mekânsal planlama ve stratejik mekânsal planlama (SMP) ile ilgili temel

kavramlar üzerinde durulmakta, sonra da SMP yaklaşımı ilkeler, araçlar ve süreç açısından ele alınmaktadır.

2.3.1. Tanımlar

Stratejik planlama yaklaşımı çok çeşitli tanımlansa da hiçbiri açık ve net değildir (Bkz. KUTU 2.1). Bunda

yaklaşımın kullanım alanlarının zaman içinde değişmesinin/ genişlemesinin rolü olabilir: askeri taktik,

kurumsal planlama, politika analizi ve 1990lar sonrası yönetişim perspektifinden mekânsal planlama

stratejik planlama ailesine katılmıştır. Unsurları vizyon, misyon, gelişme stratejileri ve eylem planları, eylem

programları ve gelişimi ölçme-değerlendirme (performans) ölçütleridir.

Planlama disiplini içinde stratejik planlar, yerelin, üzerinde uzlaşılmış gelecek beklentilerini- vizyonugerçekleştirmeye

yönelik temel kararların, temel altyapı türlerinin ve eksenlerinin, örgütlenme biçimlerinin

ve uygulama kararlarının verilme süreçlerini (Tekeli, 2001) kapsayan planlardır.

KUTU 2.1. Stratejik planlama tanım örnekleri

1. Farklı durumlarda, farklı amaçlarla seçici olarak

kullanılan kavramlar, yöntemler ve araçlar setidir (Bryson,

2001).

2. Bağlam, kaynaklar ve uzun dönemliliği dikkate alarak

sistematik ve bütünleşik bir yaklaşımla politika üretme

sürecidir (Dimitrou, Thomson, 2007: 3).

3. Kararlaştırılmış amaçlara/ hedeflere yönelik stratejilerin

belirlenmesi veya mevcut stratejilerin geliştirilmesi, kabul

edilen stratejilerin uygulama planlarının yapılması ve

sonuçlarının takip ve kontrol sürecidir. Yalnızca bir

planlama süreci değil, strateji üretme süreci olan SP’yi

gerçekten stratejik yapan çalışma, hedeflere ulaşmak üzere

gerçekleştirilen stratejiler ve faaliyetlerdir (Tarakçı, 2010:

31-32).

Çeşitli tanımlamalar içinde öne çıkan genel başlıklar

şunlardır (Sartorio, 2005, aktaran Gedikli, 2012:251):

• Uzun bir dönem için planlama gereksinimi,

• Kapsamlılık; ancak uzman bilgisi ile oluşturulan

kapsamlılığın yerini, olabildiğince çok aktör tarafından

üretilen kapsamlılık alıyor,

• Etkileşim,

• Birden fazla aktör ve görüş,

• Süreç odaklılık,

• Karşılıklı bağlantılılık.

21

Amacı gerekli ekonomileri sağlamak, insanların yaratıcılığını harekete geçirecek etkin çerçeve oluşturmak

(a.g.e) ve karar vericiyi bilgilendirmektir (Faludi, 2000, aktaran Allin, Walsh, 2010). Aynı zamanda çok

kademeli yönetişim ortamında yerelin (belediyelerin ve bölgesel organların, STKların) sesini güçlendirmek

gibi politik bir role de sahiptir (Cooke et al., 2000, aktaran Healey, 2004).

Mekân, çok boyutlu bir kavram olarak, fiziksel çevrenin ve onun insan tarafından kullanımının sentezidir

(Christou, vd.., 2006: 8). Mekânsal terimi, statik veya hareket halindeki "şeylerin nerede" olduğuna

odaklanır. Mekânsal planlama (MP) ise iyi tasarım da dâhil olmak üzere (Planning Officers’ Society, 2005,)

daha sürdürülebilir bir yapı oluşturmak amacıyla mekânsal gelişme süreçlerine müdahale etmenin bir

yoludur (Vasilevska, Vasić, 2009). Daha geniş bir tanımı KUTU 2.2’de yer almaktadır. Plan ise toplumca

benimsenen stratejilerin bütünleştirilmiş formudur (Gallent vd., 2008).

KUTU 2.2. Mekânsal planlama

Planlanan alanda arazide, ekonomide ve toplumda

gerçekleşecek değişimi yönetmeye yardımcı olmak üzere

tasarlanan, farklı düzeyleri ve farklı vadeleri kapsayan,

ağırlıklı olarak kamu sektörünce yönetilen (Dimitrou, 2007,

aktaran Vasilevska, Vasić, 2009), “yer”in niteliğini ve

bunların işleyişini etkileyen politika ve programları

bütünleştiren (ODPM, 2004, aktaran a.g.e.) müdahale

politikaları ve araçları setidir. Siyasi ve teknik bir süreçtir.

Mekândaki insana ve ona ilişkin ekonomik, sosyal ve çevresel tüm konular/ faaliyetler ilgi alanıdır (Alexander,

2016). Çok farklı ölçeklerde çalışır; yerel, bölgesel ve giderek ulusötesi ve sınır ötesi. Bu özellikleri ile

geleneksel arazi kullanım planlamasından çok daha geniş kapsamlı ve kapsayıcı bir planlama yaklaşımıdır 2 .

Stratejik mekânsal planlama (SMP) karma bir planlama yaklaşımıdır (KUTU 2.3). Plan hazırlamanın ilk

evrelerinde ve sürecin tamamında çok güçlü bir paydaş katılımını gerektirir. (Planning Officers’ Society,

2005). SMP’nin ana hedefi bugün daha akıllı ve bilinçli kararlar almak için geleceği araştırmak, sonraki

kararlar için bir referans çerçevesi oluşturmaktır. Burada sürece odaklanılır ve süreç süreklidir. Örneğin

Barselona’nın planlanmasında ürün (plan belgesi) değil, günümüzü değiştirmek için sorunların belirlendiği

ve bunlarla baş etmek adına güçlü yerel koalisyonların oluşturulduğu ve böylece geleceğin ele alındığı bir

süreç tanımlanmış ve aktörlerin buna bağlılığı teşvik edilmiştir (Balduccı, 2004). Burada plan stratejik bir

planlama sürecinin harekete geçirilmesinde önemli bir araç olmuştur. Hopkins’e (2001) göre SMP, geleceğin

bilgisinin kısmi veya eksik olduğu, plan kararların birbirine bağlı ve geri dönüşün olmadığı durumlarda

gelecek için karar verme mekanizmalarını bilgilendirmede/ uyarmada yararlı bir araçtır (aktaran Allin,

Walsh, 2010).

KUTU 2.3. SMP tanımı

Stratejik mekânsal planlama bir bölgenin ya da işlevsel

alanının gelecekteki sosyo-mekânsal gelişimiyle ilgili hedef

ve değerlerin, strateji oluşturma sürecinin bir parçası olarak

müzakere edildiği, biçimlendirildiği ve çerçevelendiği bir

politika oluşturma yaklaşımıdır (Healey, 1997, aktaran

Allin, Walsh, 2010). Sürece odaklanılır ve süreç süreklidir.

Tekeli (2001) “planlama” terimi yerine “yönlendirme”

(steering) sözcüğünün kullanılmasını, SMP’nin vizyon

odaklılığı ve vizyonun gelecek için yol haritası niteliğinde

olması nedeniyle daha doğru bulur.

2

Günümüzde yaygın kabul görmese de MP’yı geleneksel anlamda, arazi kullanım planlamasının bir dalı olarak kabul eden bir görüş

de vardır (Vasilevska, Vasić, 2009). Çelişen bu görüş geçmişten günümüze planlama eylemleri ve işlevlerinin değişmesinden

kaynaklanıyor olabilir.

22

SMP’nin, Türkiye planlama pratiğinin de temelinde olan arazi kullanım planlamasından (imar planlaması)

farkına değinmekte yarar vardır. Geleneksel olarak Arazi Kullanım Planlaması (AKUP), arazi kullanımı ile

diğer politika alanları arasında bütünleşme fırsatı yaratan, çeşitli ekonomik, sosyal ve çevresel hedefleri

eşgüdümleyen, arazinin yalnızca etkin kullanımıyla ilgilenen bir yerel planlama çerçevesidir. SMP pek çok

yönden AKUP’dan ayrılır (Tablo 2.1). Ancak günümüzde yaygınlaşan “yerelleşme” politikalarının bir

sonucu olarak müzakere, tabandan tavana karar akışı gibi ilkelerin AKUP sürecine katılmasıyla AKUP da

SMP’ye yaklaşmıştır.

Tablo 2.1. SMP ile AKUP arasındaki başlıca farklılıklar

AKUP

Kapsam yasalar ve içtihatlarla belirlenir.

Çerçeve darca çizilir ve daha çok arazi

kullanımı denetimine yoğunlaşır.

Yerel yönetimce yapılır ya da yaptırılır, diğer

ajanslar dahil edilmez. Planın sahibi yerel

yönetimdir.

Konu temellidir. Konut, sağlık vb. ayrı konular

olarak ele alınır.

Gelecek için kapsamlı bir vizyon sunmaz.

Amaçlar, hedefler daima arazi kullanımıyla

ilişkilidir; arazi kullanımı değişikliği

politikalarla ya da değişimi etkileyecek kurallar

yoluyla olur.

Politikalar alana özgü, tanımlanan alanlarda

arazi kullanım değişikliği ile ilgilidir.

Planlar arasında hiyerarşik uyum aranır. Üstdüzey

planlar ile uyumlu olması gerekir

Planlama süreci yasal olarak tanımlıdır.

Planlama otoritelerince oluşturulan öneriler/

“tercih edilen” seçenekler üzerinden

topluluklara danışılır.

Planlama sürecinde sınırlı izleme vardır.

İzleme veri paketi ile sınırlıdır.

Uygulama, genelde, yerel otoritece kontrol

edilir.

Dar biçimde tanımlanan çıktılara odaklanır;

yerleştirme, inşaat vb.

SMP

İlgili aktörlerin gelişme stratejilerini de içeren oldukça geniş bir kapsamı vardır.

AKUP’dan daha geniş bir “mekânsal yönetişim” çerçevesinin bir parçasıdır.

İşbirlikçi yaklaşım ve paydaşların etkin katılımı ile yapılır. Yerel yönetim, Yerel Stratejik

Ortaklık ve çeşitli ajanslar adına hazırlık yapar. Ortaklarca sahiplenilir.

Stratejilerde ve uygulamalarda bütünleşik yaklaşım benimsenir. Konular strateji ve

eylemlere/ programlara bütünleşik biçimde dahil edilir.

Vizyon SMP’nin merkezindedir. Paydaşlarca oluşturulur.

Yönelinen temel amaçlar/ hedefler çeşitlidir, yalnızca arazi kullanım konularına bağlı

kalmaz.

Alana özgü olmayan politikalar içerebilir.

Kaynak: Gallent vd. 2008, aktaran Aydemir vd., 2015:8 düzenlenerek alınmıştır.

Genelde, planlar dikeyde ve yatayda bütünleşiktir. Yerel stratejiler hem üst kademe

mekânsal stratejiler hem de sektörel ve yerel ile ilişkili diğer yerellerin stratejilerini dikkate

alır. Sektörlerin ve diğer yerellerin uygulamaların planlama alanındaki mekânsal etkilerini

düzenleyecek önlemler alınır.

Planlama süreğen bir yönetim sürecidir. Paylaşılan bir vizyonu oluşturma, bunun

etrafında bir uzlaşı sağlama aracı olarak süreç, kendi başına önemlidir.

Planlama sürecine katılım toplulukla erken dönemde başlayan, sürekli olan bir

taahhüttür. Paydaşların stratejiler, eylemler ve uygulama sonuçları hakkında uzlaşması

gerekir.

Planlama sürecinde gözden geçirme süreğendir. Ortaklarca uzlaşılmış hedeflere yönelik

performans planlama süreci içinde izlenir.

Uygulamanın kontrolü çeşitli kanallar ve kurumlar aracılığı ile yapılır.

Çıktılar sektör/ konu bağlantılı olmak yerine “sürdürülebilir gelişme” gibi paydaşlarca

tanımlanan, üzerinde uzlaşılmış hedeflere ve onu başarmak için gerekli tüm unsurlara

odaklanır.

23

1980’lerden bu yana, AKUP’a karşı SMP’nin öncelemesi, genelde, onun vizyon temelli olması, yalnızca

kamu sektörünce üstlenilmek yerine stratejik ve yerel ortaklıklar üzerine kurulması, yarışan çıkarları

uzlaştırmada ve çatışmaları çözmede önemli rol oynaması (Gallent vd., 2008: 18) gibi özelliklerine dayanır.

Bu öncelemede kolektif "varlık tabanı" gibi ekonominin rekabetçi gücünü arttıran yeni arayışların, artan

mekânsal ve örgütlenme sorunlarının (kamu politikasının koordinasyonundaki süreğen sorunlar; kentsel

bölgelerdeki çeşitli gruplar arasında fırsatların eşit dağılmaması vb.), da payı büyüktür.

2.3.2. SMP’nin İlkeleri, Esasları ve Unsurları

Yukarıda kısaca tanıtılan SMP yaklaşımının yapısal özellikleri ve dünyada son yarım yüzyılda demokrasi,

çevre vb. alanlarda yaşanan toplumsal değişimler dikkate alınarak ortaya konan SMP ilkeleri, esasları ve

unsurları (KUTU 2.4) geniş kapsamlı planlama yaklaşımından doğal olarak farklıdır.

İlkeler

1. Toplum yararı: Toplumun ve kamunun yararının her durumda kişisel çıkarın üzerinde tutulmasıdır.

2. Sürdürülebilirlik: Doğal çevreyi koruma ve kullanma dengesinin doğru kurulması, her düzeyde

yaşanabilirliğin geliştirmesi olarak özetlenebilirse de daha geniş açılımla şunları içerir: a) Uzun dönemli

sürdürülebilir doğal kaynak kullanımı; b) Sosyal adalet; c) Katılım; sosyal uyumluluk (alınacak önlemlerin

kültürel açıdan uygun olması, yerel bilgiyi/ kapasiteyi dikkate alması vb.) ve benimsenme (önlemlerin/

önerilerin paydaşlarca hayata geçirilmesi); d) Yerel toplumda teknoloji, ekonomi ve örgütlenme düzeyi

açısından yaşayabilirlik; e) Ekonomik etkililik (planlanan önlemlerin kendi kendini finanse edebilmesi,

yaşam koşullarının ve genel ekonominin gelişmesine katkıda bulunması) (Amler vd., 1999: 6-7); f) Yerel

varlıkların (finansal/ finansal olmayan, üretilen/ var olan, somut/ soyut) öncelenmesidir.

KUTU 2.4. SMP’ın ilke, esas ve unsurları

İlkeler: Toplum yararı; Sürdürülebilirlik; Hakçalık;

Esneklik; Hesap verebilirlik, açıklık; Uzun vadelilik;

Verimlilik.

Esaslar: Yerinden planlama; Çok boyutluluk- çok

disiplinlilik; Düşeyde ve yatayda bütünleşiklik; Doğal,

tarihi değerlerin anaakımlaştırılması; Kır-kent eşitliği;

Varlık-temellilik; Bilgi temellilik; Yerel kimlik; Planlama

normlarında esneklik.

Unsurlar: Ekolojik duyarlılık ve görsel kalite haritaları;

Kırsal yerleşme tipolojileri; Vizyon; Stratejiler; Yapısal

plan; Eylem planları; Ölçme-değerlendirme-denetleme

(performans) ölçütleri.

3. Hakçalık: Planlama sürecinin tüm aşamalarında eşitliğin gözetilmesi, planlama ile yaratılacak tüm

değerlerden/ iyiliklerden toplumun tüm kesimlerinin eşit ve adaletli olarak yararlanabilmesi, doğacak rantın

toplum ve kamu yararına kullanılmasıdır.

24

4. Esneklik: Her planlama eylemi doğal ve beşeri çevreye müdahale eder, onları etkiler ve karşılığında

olumlu/ olumsuz tepkilere, öngörülmeyen sonuçlara yol açabilir. Ayrıca, plan konjektüreldir. Ekonomik,

politik vd. durumlardaki değişikliklerin plandan sapmalara yol açması olağandır (Mastop, Faludi, 1997: 824-

825). Hangi aşamada olursa olsun, böylesi durumlara karşı vizyonu gözden kaybetmeden, planın/ projelerin

gözden geçirilmesi planlamanın doğası gereğidir.

5. Açıklık, hesap verebilirlik: Sorumlu kişilerin işleriyle ilgili yaptıklarının ve yapmadıklarının

gerekçelerini üstlerine/ halka açıklamak zorunda olmasıdır.

6. Verimlilik: Plan dokümanlarının ve aktarılan kaynakların yerel taleplerle ve önceliklerle uyuşması, plan

kararlarının gerçekleştirilmesine yönelik yeni uygulama araçları geliştirilmesi ve planın bir İzleme-

Değerlendirme sisteminin olmasıdır.

7. Uzun vadelilik: SMP’da, yer niteliklerine, mekânsal etkilere ve yatırımların bütünleşmesine vurgu

yapılan stratejik çerçeveler belirli kalkınma projeleri için bir bağlam tanımlar (Friedmann, 2004). Bu nedenle

en az 15-20 yıl gibi bir süreyi kapsamalıdır 3.

Esaslar

Varlık-temellilik: Planlama öncelikle sahip olunan yerel varlıklar; bireyler, altyapılar, organizasyonlar,

programlar, ekonomik ve doğal kaynaklar ve bunların yaratabileceği fırsatlar üzerine inşa edilir (KUTU 2.5).

Varlıklar esasta, finansal ve finansal olmayan, üretilen ve var olan, somut ve soyut olmak üzere birbirini

kesen üç ana eksende düşünülebilir (KUTU 2.6).

KUTU 2.5. Varlık-temelli yaklaşımın özellikleri

Öne çıkan üç temel niteliği vardır:

• Pozitiftir; Bardağın dolu tarafına bakar, sahip olunan yerel

varlıklar, ekonomik ve doğal kaynakların gücü ve bunların

yaratabileceği fırsatlar üzerinden hareket eder.

• Aşağıdan-yukarıya örgütlenir. Nüfusun aktif olarak kendi

yaşamları üzerinde karar verme yetisini geliştirebilmesini

esas alır. Dolayısıyla odağı bireyler, sivil inisiyatifler ve

kurumlar arasında ortaklıklar, katılım ve işbirlikleridir.

• Yere dayalıdır. Tanımlanmış belirli bir coğrafi bölgenin

yerel varlıklarına, kaynaklarına ve değerlerine odaklanır.

Yerel varlıkların nasıl kavranması gerektiği konusunda

ipuçları veren “yerel bilgi”yi bulmak ve onu kullanılabilir

bilgiye dönüştürmek zahmetli ve yenilikçilik isteyen bir

süreç olsa da, yerel bu bilgi üzerinden rekabetçi üstünlük

sağlayabilir. Sürdürülebilirlik ilkesi açısından önemlidir.

Bu yaklaşımın taşıdığı potansiyeller pozitif, gerçekçi,

kapsayıcı ve ilişkisel olmasıdır; sorunlar yerine fırsatlara

odaklanır, böylece çatışan paydaşlar arasında birleştirici ve

güdüleyicidir; elde olanlara eğilir, eldekilerle faaliyete

geçer; sahip olunan tüm kamusal, özel, bireysel varlıkların

bir envanterini içerir; eldeki varlıkların nasıl birbirine

bağlandığını ve potansiyel bağlantıların nerelerde

olabileceğini göstererek paydaşlar arasında diyalogun

başlamasına imkân tanır.

KUTU 2.6. Varlık türleri

Üretilen-Var olan varlıklar: Bir üretim sürecinin çıktısı

olarak ortaya çıkan, var olan varlıklar ise bir üretim süreci

dışında meydana gelmiş, hali hazırda ekonomik katkı

sağlayabilecek varlıklardır (Velibeyoğlu, 2009).

Somut-Soyut varlıklar: Makine, ekipman, bina, arazi vb.

kullanımı olan fiziksel varlıklardır. Soyut varlıklar ise fikri

mülkiyet (ticari marka, sertifika vb.) gibi doğası gereği

fiziksel yapıda olmayan varlıklardır. Somut ve soyut

varlıklar birbirleri ile ilişkilidir (a.g.e.); bir ürün sertifikasına

sahip olmak bir işletme için değerli bir soyut varlıkken bu

sertifikanın işaret ettiği malın üretilebilmesi somut varlık

olan fiziksel kaynak gerektirir.

3

Plan yapımının uzun zaman aldığı, tamamlandığında ise değişimin zaten gerçekleşmiş olması gerekçesiyle uzun vadeli planlamayı

başarısız bulanlar vardır. Ancak, kısa vadeli planlar da başarısız olabilir. Çünkü bu sürede hatalı varsayımlar ve sonuçlar henüz

ortaya çıkmayabilir (Wiewel, 2004).

25

Yerinden planlama: SMP’nin sürekli, dinamik, esnek ve geri beslemeli bir süreç içinde gerçekleştirilmesi

ve varlık-temelli planlama yöntemi izlenmesi nedeniyle planlama eyleminin yerinden yürütülmesi

kaçınılmazdır. Ancak özel durumlarda, verimlilik gerekçesiyle esnek olunabilir: alt plan kademelerinde

(kırsal yerleşmelerde, küçük ilçelerde), değişim-gelişimin çok yavaş olduğu planlama alanlarında vb. Bu

durumda planlama ekibi bir üst planlama kademesinde çalışmalarını sürdürebilir.

Çok boyutluluk-çok disiplinlilik: Planlamanın fiziki boyutla birlikte çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel

boyutları da içermesi ve bunun doğal sonucu olarak, planlama sürecinin farklı disiplinlerden meslek insanları

ile yürütülmesidir.

Doğal, tarihi çevrenin anaakımlaştırılması: Her kademede, planlama sürecinin daha başından itibaren

doğal ve tarihi değerlerin korunmasını, uygun koşullarda kullanılmasını yönlendirecek aracın/araçların

sürece dâhil edilmesidir.

Kır- kent eşitliği: Kırsal alanlar ve onun temsil ettiği doğal değerler/ kaynaklar kentsel alanların eşitidir.

Kentsel alanların kırsal alandan bir talebi varsa onun için müzakere edilmeli, kırsal alana da uygun bir

arakesitte uzlaşılmalıdır. Bu nedenle “kırsal gelişme stratejileri” ve “kentsel gelişme stratejileri” ayrı ayrı ele

alınmalıdır.

Düşeyde ve yatayda bütünleşiklik: Yerel stratejilerin hem üst kademe mekânsal stratejiler hem de sektörel

stratejiler ile bütünleştirilmesi, sektörlerin yeni mekânsal talepleri için yönlendirici olması, fiziksel yakınlığa

bakılmaksızın ilişkili olunan 4 diğer yerellerin plan kararları hakkında bilgi sahibi olunmasıdır. Yararı çok

yönlüdür;

• dikey ve yataydaki planların yereldeki mekânsal etkilerini düzenleyecek önlemler alınması (yerel etkilere

sahip gibi görünen planlama konuları, toplu olarak değerlendirildiğinde daha ciddi ve geniş coğrafyada

etkilere de neden olabilir (Abukhater, 2009));

• ağ ilişkileri ve/veya ortaklıklar kurulmasına olanak sağlaması;

• plan kademeleri arası uyumu sağlayacak kuralların ve araçların tanımlanması vb.

4

Yeni ilişkisel coğrafyada arazi- tabanlı entegre ilişkiler zayıflatmakta, arazinin niteliklerini etkileyen önemli ilişkiler pek çok yönde

uzayabilmekte, mekânsal etkilerde yalnızca fiziksel yakınlık değil, ‘daha uzak mesafeler' de önemli olabilmektedir (Tekeli. 2001).

26

Bilgi temellilik: Planın ve projelerin hazırlanması ve uygulanması sürecinde bilimsel bilgi ve teknikler

yanında yerel deneyim ve bilgi havuzundan, yerel insan kaynaklarından yararlanılmasıdır.

Yerel kimlik: Yöre yaşayanlarının yaşadıkları çevreye karşı sorumluluklarının ve aidiyet duygularının

geliştirilmesine olanak sağlaması, planlama ve tasarımın bütünleştirilmesidir.

Planlama normlarında esneklik: Normlar/ kuralların genel planlama sistemiyle bütünleşme, planlama

ilkeleriyle çelişmeme koşuluyla yerelden belirlenmesidir.

Unsurlar

Ekolojik duyarlılık (ED) ve görsel kalite (GK) haritaları: Planlamanın sürdürülebilirlik ve doğal, tarihi

değerlerin ana akımlaştırılması ilke ve esasları açısından önemli bir yardımcı planlama aracıdır. Farklı

ölçeklerde SMP sürecinde peyzajı ve onu oluşturan tüm ekosistemleri, tarihi değerleri bir bütün olarak

değerlendirmek, kaliteleri dikkate alabilmek amacıyla hazırlanan ve planlama süreciyle bütünleşen

haritalardır. İl düzeyinde, 1/25000 ölçekli hazırlanır. Birleştirilerek ülkeden ilçeye her plan kademesinde

kullanılabilir haritalara dönüştürülür.

Yerleşme planlamasında ölçek büyüyeceği için yetersiz olacak bu haritalar, yerleşme ve çevresi için aynı

yaklaşımla, daha detaylı çalışma ile yeniden üretilir 5 . Bu harita ve buna dayanarak belirlenecek, planlama

alanının taşıma kapasitesini ortaya koyan “yerleşilebilir alanlar” mekânsal ve sektörel planlarda/ yatırımlarda

yer seçimi kararlarının daha başlangıç aşamasında, karar vericiyi doğru yönlendirecektir. Bu süreçte

planlama aktörlerinin önemli bir çaba ve zaman harcaması gerekmediği gibi doğrudan ve dolaylı olarak

doğabilecek zararlar önlenebilir, toplumsal maliyetler azaltılabilir.

5

KOKAP çalışmasında ekolojik duyarlılık haritaları eğim, erozyon, toprak sınıfı, koruma statüsü, yol koruma zonu, yükselti,

biyolojik çeşitlilik ve su gibi doğal faktörler ile tarihi/ kültürel varlıklara dayanılarak, üç aşamada hazırlanmıştır: a) Korunan Alanlar

ve Kaynak Değerleri Haritalarının oluşturulması (her faktör kendi içinde düşük, orta, yüksek olma üzere 3 alt kategoriye ayrılarak

puanlanmıştır); b) Faktörlerin ekolojik duyarlılıklarının belirlenmesi (her bir faktörün dışarıdan ve yerelden gelen baskılara karşı

zarar görmeden uyum gösterebilme yeteneğini ortaya konmasıdır. Çalışmada faktörlerin puanları, birbirine göreli önemleri Analitik

Hiyerarşi Yöntemi ile ağırlıklandırılarak belirlenmiş, her faktör için ayrı duyarlılık haritaları sayısal ortamda hazırlanmıştır); c)

Ekolojik Duyarlılık Haritası (EDH)nın oluşturulması (faktörlere ilişkin haritalar sayısal ortamda çakıştırılarak beş hassaslık düzeyi

üzerinden sentez haritası üretilmiştir)(Özet bilgi için bkz. Aydemir vd., 2015: 66-68; detay çalışma için bkz. Demirel vd., 2015).

Yerleşme ölçeğindeki kullanımlarda daha detaylandırılması gereken EDH’na “görsel kalite” (GK) çalışmaları da dahil edilerek ED-

GK haritası elde edilir.

27

Kırsal yerleşme tipolojileri 6 : Çeşitli kademelerde yapılan planlama çalışmalarında, kırsal alana yönelik

politikalar oluşturulurken, politikaların alan özelliklerine uygunluğunu sağlayarak etkinliğinin arttırılmasına,

hangi yerleşmelerde planlamanın gerekliliği konusunda karar vermede ön eleme yapılmasına altlık oluşturur.

SMP’nin sürüdürülebilirlik, verimlilik ve varlık-temellilik ilke ve esasları gereğidir. Farklı ölçeklerde,

değişik yöntemlerle kırsal alanlar sınıflanabilir 7 .

Vizyon: Vizyon, toplumun üzerinde yaygın olarak uzlaştığı, uzun vadede (15-20 yıl ve daha uzun olabilir)

kendini görmek istediği yeri tanımlayan, topluma yön duygusu veren, bir gelecek resmi, fikirler dizisidir.

“Yeni yereli tanımlayan, ne tür bir yaşam çevresi istendiğini betimleyen, nasıl bir öğrenen bölge haline

geleceğine ilişkin yaklaşımlara sahip, , bunların nasıl bir peyzaj (landscape) oluşturması gerektiği konusunda

seçmeleri bulunan zenginlikte” (Tekeli, 2001) olmalıdır. Mevcut eğilimler sürdüğü durumda erişilebilmesi güç,

ama imkânsız olmayan, hızlı, büyük ve derin bir değişmeyi/ gelişmeyi ve buna bağlı değerleri içerir. Mutlaka

katılımı ve yönetişimi öne çıkaran bir süreçte ortaya konur.

Yapısal plan: Mekân boyutu olan stratejilerin yaklaşık mekânsal konumlarını, talep ettikleri alan

büyüklüklerini ölçeğine uygun detayda belirten, gelişmenin çerçevesini içen, gelişmenin etkilerini yönetecek

önlemlerin alındığı SMP belgesidir. Soyut, güçlü bir grafik anlatıma sahip planlama dili ile hazırlanır.

Sürdürülebilirlik ve doğal-tarihi çevrenin anaakımlaştırılması ilke ve esaslarına göre arazi kullanım kararı

verilirken ED/ ED-GK haritası mutlaka dikkate alınır.

6

Tipoloji üç temel işlevi ile yararlı bir analitik araçtır: a) İlgili kavramları sistematik olarak sınıflandırarak yanlış kavramaları ve

karışıklıkları düzeltir; b) Belirli bir konunun parametrelerini açıkça tanımlayarak etkin bir şekilde bilgiyi düzenler; c) Temel

altbölümlerin farklı özelliklerini ve odaklarını tanımlar, teorileştirmeyi kolaylaştırır (Yiftachel, 1989, aktaran Allmendinger, 2002).

Gerekli değilse bile yararlıdırlar (Allmendinger, 2002).

7

KOKAP çalışmasında iki tür sınıflama yapılmıştır; ulusal ve il ölçekleri. Birincisi Nüfus, istihdam, yaş bağımlılığı ve hizmetlere

erişebilirlik göstergelerini temsil eden 4 değişkenle, her adımda bir değişken üzerinden kırsal yerleşmeler sahip oldukları değerlere

göre dağıtılarak (tümden gelim yöntemi) 36 tip elde edilmiştir. Sonra bunlar Kentsel, Kentsel-kırsal, Kırsal, Kırsal-derin kırsal ve

Derin kırsal olarak yeniden gruplanmıştır. Tümevarımcı yöntemde ise dokuz göstergeyi (Nüfus-göç, Ekonomik yapı, Fiziksel yapı

ve erişebilirlik, Ulaşım, Yaşam kalitesi, Çevre sorunları, Dış baskılar) temsil eden çok sayıda değişken gösterge bazında istatistiksel

veri azaltma teknikleri (faktör ve küme analizleri) kullanılarak kırsal tipolojiler üretilmiştir.- (Özet bilgi için bkz. Aydemir vd., 2015:

69-71; detay çalışma için bkz. Öksüz vd., 2015).

28

Ölçüme- değerlendirme- denetleme ölçütleri: Plan yapım aşamasının değişik evrelerinde sahip olunan

vizyon perspektifinin korunduğunun, ilkelerden ve esaslardan sapılmadığının kontrol edilmesi planlamanın

verimlilik ilkesi gereğidir.

Ayrıca, uygulama aşamasında vizyona ilişkin gelişmelerin beklenen yönde olduğundan emin olmak gerekir.

“Göstergeler sistemi” (performans göstergeleri), gelişmenin sürekli olarak izlenebilmesi için gerekli bir

araçtır. Ölçme-değerlendirme-denetleme faaliyeti, SMP sürecinin daha başında belirlenen bu göstergelere

dayanarak (Tekeli, 2001), sürecinin değişik aşamalarında, bağımsız ve uygun formasyonda denetçiler

tarafından yürütülür (UYARI 2.1). Pratikte, planlamanın ölçeği, planlanan alanın büyüklüğü vb. özelliklere

bağlı olarak denetçinin konumu esneklik içerebilir.

Eylem planları ve programı: Stratejileri, dolayısıyla vizyonu gerçekleştirme aracıdır. Stratejik hedeflere

yönelik eylemlerin kaynak etkin, uzun vadeli, sorumlularının, önceliklerinin (kısa, orta ve uzun dönem ve

gelecek olarak zamanlamaların) ve izlenme koşullarının katılımcı bir yaklaşımla belirlenmesi ve kolay

okunur bir tabloda özetlenmesidir. Tablo plan uygulama sürecinin etkin yönetilmesini sağlar. Projelendirme

süreci de katılımcı bir yaklaşımla sürdürülür 8 .

UYARI 2.1. Denetçi niteliği

European Commission (2004: 41) bağımsız izleyiciyideğerlendiriciyi

nesnel olması, eylem planına “bütünü

gören” bir dış bakış sağlaması vb. açılardan yararlı

bulmaktadır. İzleme yönetimce yürütülecekse, bunun etkin

yapılabilmesi için SMPB içinde bir ekip (örneğin Proje

İzleme ve Değerlendirme Komitesi) oluşturulması gerekir.

2.3.3. Planlama Araçları

Ülke ölçeğinden kırsal yerleşme ölçeğine dek çeşitli kademelerde planlama faaliyetleri SMP yaklaşımı ile

yürütülebilir. Ancak, üst ve alt ölçeklerdeki planlamalar arasında, ölçek farkından kaynaklı, katılım,

işlevlerin dağılımı, yerinde ve öz kaynakla planlama vb. konularda bazı farklılıklar vardır 9 . Başlıca altı plan

türü tanımlanabilir.

8

1980ler sonrası Türkiye’de yaşanan, eylem planı adı altında gerçekleştirilen parçacı, bir bütünün parçası olmayan, yukarıdan

dayatılan proje bazlı gelişmeler kesinlikle bu tanım kapsamında giremez.

9

Değil alt ve üst kademeler, birbirini izleyen iki kademenin (kent ve kırsal yerleşme gibi) planlaması arasında bile, yöntemsel olmasa

da ölçekten kaynaklı belirgin farklar bulunmaktadır. Örneğin, kent planlamada arazi kullanımı faaliyet tipine odaklanır, topluma

etkileri dikkate alınarak bölgelemeye gidilir, birçok işletme türünün ev-tabanlı işletme listesinin bulunması yasaklanırken kırsal

yerleşmede büyük ölçüde esnektir; komşuları olumsuz etkilemediği sürece birçok işletme konut alanında faaliyet gösterebilir. Kentte

küçük gelişmeler önemsizken kırsal yerleşmede önemlidir. Nüfus büyüklüğüne bağlı olarak kentte katılım daha dolaylıdır. Nüfus

küçüldükçe bireylerin planlamanın her aşamasına doğrudan katılımı kolaylaşır. Kentte planlama süreci öz kaynaklarla

yürütülebilirken kırsal yerleşmede dışarıdan destek (teknik, mali) önem kazanır (Aydemir vd., 2015: 12).

29

Stratejik Mekânsal Plan (SMPn): Planlama alanının (ülke/ bölge/ alt bölge/ büyükşehir) gelişme

vizyonunu gerçekleştirmeye yönelik mekânsal ve mekânsal olmayan stratejileri ve eylemleri planlama

alanının taşıma kapasitesi çerçevesinde ele alan, rapor, “mekânsal yapısal plan şeması”, eylem planları ve

programını kapsayan plandır.

Üst kademe plan/ strateji belgeleri ve sektörlerin temel stratejileri ile bütünleşmiş, ilişkili olunan ve komşu

planlama alanları gelişme stratejilerinin dikkate alınmış olması gerekir. Bu kapsamda Mekânsal Yapısal

Plan Şeması (MYPŞ) SMPn’nin stratejilerinin mekânsal taleplerini ana hatlarıyla (yaklaşık konum,

büyüklük, gelişme aksları vb) mekânsallaştırma aracıdır. Mekânsal kararlar, planlama ölçeğine uygun

detayda hazırlanmış ekolojik duyarlılık bilgilerini içeren halihazır haritalara (mevcut durum-yerleşilebilir

alanlar haritası), yine uygun detayda (KUTU 2.7), soyut ve grafik anlatımı güçlü bir planlama dili ile

aktarılır. Ölçekleri planlama alanının büyüklüğüne ve planlama kademesine bağlı olarak 1/1000000 dan

1/50000’e kadar değişebilir.

Yapısal Plan (YPn): SMPn özelliklerini taşıyan, ilçe, küçük ilçe grupları ve yerleşmeler için yapılan

planlardır. SMPn’den farkı, detay plan öngörülen alanları/ yerleşmeleri işaret etmesi, ilçe ölçeğinde, doğrudan

tekil kırsal yerleşmeler hakkında mekânsal ve mekânsal olmayan kararlar üretilmesi, kırsal alan tiplerine göre

genel ve “yer”e özgü getirilen kurallarla (plan notları) köy (büyükşehirlerde mahalle), hatta bağlıları bazında

gelişmeyi yönlendirebilmesidir. Kent ve kasaba ölçeğinde mevcut sistemdeki nazım imar planının işlevini

üstlenir, ama çok daha genel ve vizyon hedefleri çerçevesinde esnektir. 1/25000’den 1/5000’e kadar değişik

ölçeklerde olabilir.

KUTU 2.7. Ölçek ve plan detayı

MYPŞ’ları ulusal ölçekten yerel ölçeğe indikçe, kullanılan

harita ölçeğine de bağlı olarak detay kazanırlar. Örneğin,

ulusal ölçekte kırsal alan tiplerine göre stratejiler

geliştirilirken, ilçe ölçeğinde kırsal yerleşme/ grup yerleşme

düzeyinde strateji ve eylem tanımlamaları yapılabilir. Yine

ulusal ölçekte uluslararası, ulusal önemde habitat ağları

belirtilirken, ilçe ölçeğinde kentlerin/ kasabaların

çevrelerindeki yeşil ağların yerleşme içinde nasıl devam

edebileceği gösterilir. Bölgesel ölçekte yalnızca kentlerin

mevcut plan sınırları içinde ne kadar ek nüfus

barındırabileceğine ilişkin notasyon yer alırken, ilçe

düzeyinde, ekolojik duyarlılık bilgisi çerçevesinde, kentin

hangi yönlere nasıl büyüyebileceği, öngörülen nüfusu

barındıracak alanların nerelerde ve ne büyüklüklerde

olabileceği detayı verilir.

Detay Plan (DPn): Yerleşmenin bütünü ya da bir kısmı ile MYPŞ’de/ YPn’de konusu (örneğin, öncelikle

geliştirilecek bir alan, canlandırma gibi bir konu, bir sektör) ve konumu belirtilen bir eylemi hayata geçirmek

için yapılan, arazi kullanımı ve tasarım kararlarıyla mekâna doğrudan müdahale eden, uygulama planı olma

koşullarını taşıyan plandır. Planlama ilkeleri yanında kentsel tasarım ilkelerine dayanır, tasarım ve planlama

teknikleri birlikte kullanılır. Perspektif, şekil, kroki, kesit gibi görsel anlatım teknikleri ile tasarım dili

desteklenebilir. Planlamaya konu alanı büyüklüğüne ve alanın işlevine göre 1/1000, 1/500 ölçekli olabilir.

Mülkiyet haritaları ile çakıştırılmış güncel mevcut durum- yerleşilebilir alanlar haritası üzerine çizilir.

30

Yönlendirici plan (YönPn): DPn’den daha basit, gelişme akslarını ve niteliklerini, en küçük parsel

büyüklüğünü ve yapılanma koşullarını, basitleştirilmiş tasarım önerilerini içeren, uygulama planı olma

koşullarını taşıyan plandır. Planın detayını belirleyen yerleşmenin özel koşullardır.

Eylem planı (EP): Vizyon hedeflerine ulaşmaya yönelik somut sonuçlar üreten eylem adımları tanımlayan

toplum yönlendirmeli, şeffaf, uygulayıcıları, parasal kaynakları tanımlanmış, kontrol mekanizması

belirlenmiş, konusuna uygun içerik ve kapsamda projelendirilmiş uygulama planlarıdır. SMPn’lerin/

YPn’lerin stratejilerini hayata geçirmeye yöneliktir.

Planı olmayan bir alanda doğrudan gelişme vizyonuyla ilgili bir sorun için de yapılabilir. Yerel düzeyden

ulusal düzeye kadar her ölçekte hazırlanır. Mekânsal içerikli EP çizili ve yazılı plan belgesinden oluşurken,

mekânsal içeriği olmayan EP yazılı plan belgesidir.

Tasarım rehberi (TR): Yerleşmenin bütünü ya da bir bölümü için, tasarım ilkeleri çerçevesinde, üç boyutlu

tasarımlar ve/veya tasarım politikaları ortaya koyan kroki, şema, siluet, perspektif vb. görsel malzemelerle

desteklenen plan belgesidir.

Yukarıda sıralanan planlama araçlarının hepsi SMP’nin tüm ilke ve esaslarına uygun olarak elde edilir ve

ilgili unsurları içerir. Aralarındaki ilişki Şekil 2.2’de görülmektedir

Kırsal yerleşmelerin bir kısmında yukarıda tanımlanan içerikte plan yapılması/ rehber hazırlanması

gerekirken, diğer bir kısmında yalnızca karar vericiyi ve toplumu yönlendirebilecek basit bir yol haritası

(vizyon-strateji-eylemler) yeterli olabilir. Kırsal alan sınıflaması ve yerleşmenin yer aldığı doğal çevre, nüfus

gibi özellikleri bu açıdan yol göstericidir. Nerede, nasıl planlama yapılabileceği konusunda Tablo 2.2 genel

bir bilgi vermektedir.

31

Lejand

Şekil 2.2. SMP kademelenmesi, planlama araçları ve araçlar arasındaki ilişkiler

32

Tablo 2.2. Kırsal alan sınıflarına göre planlar (Bu tablodaki önermeler ancak “Ekolojik Duyarlılık” durumu

ve “Yerleşilebilir Alanlar” harita verileri ile uyumlu olunması durumunda geçerlidir.)

Ülke kırsal alan sınıfları

İBBS 3 düzeyinde

çok değişkenli

sınıflama

Kentsel

Kentsel-Kırsal

Kırsal

Kırsal-Derin

kırsal

Derin

kırsal

Ülke, bölge ve alt

bölge kademeleri

. Ülke ve bölge

ölçeklerinde; sınıfa

özgü çok disiplinli

politikalar, stratejiler

üretilir.

. Bölge, alt bölge

ölçeklerinde; sektörel

büyük projeler ve

kırsal servis merkezi,

ağlar-ortaklıklar vb.

politikalara yönelik

mekânsal kararlar

(MYPŞ) verilir.

. Alt bölge ölçeğinde;

İBBS 3 düzeyinde

yapılan sınıflama ile

bütünleşmiş, sınıfa

özgü politikalar,

stratejiler üretilir ve

planı olmayan/ plan

gerekmeyen

yerleşmelerin

gelişme stratejileri

belirlenir.

Yapısal plan

(YPn)

. Dışsal ve içsel

gelişme baskısı

yüksek beldede,

köyde/

mahallede ve

. Büyük nüfuslu

kasabalarda

yapılır.

. Genelde dışsal

ve içsel gelişme

baskısı yüksek,

büyük nüfuslu

köy/ mahalle 2 ve

. Büyük nüfuslu

kasaba ve belde

belediye

teşkilatına sahip

yerleşme için

yapılır.

Genelde, büyük

nüfuslu kasaba

için yapılır.

Detay plan

(DPn)


gelişme baskısı

yüksek beldenin,

köyün/

mahallenin tümü

için ve

. Büyük nüfuslu

kasabalarda YPn

alanının tümü/

bir kısmı için

yapılır.

. Genelde dışsal

ve içsel gelişme

baskısı yüksek

köyün/

mahallenin tümü

ve

. Büyük nüfuslu

kasabalarda, YPn

alanının bir kısmı

için yapılır.

Genelde yapılmaz.

İl/ İlçe kademesi

Yönlendirici plan

(YönPn)

. Dışsal gelişme

baskısı zayıf, içsel

gelişme baskısı

yüksek belde,

köy/ mahalle için

yapılır.

İçsel gelişme

baskısı zayıf

küçük kasaba,

büyük köy/

mahalle için

yapılır.

Tasarım rehberi

(TR)

. Büyük nüfuslu

ve/veya özellikli

kasaba, köy/ mahalle

için hazırlanır. DPn

ve YönPn ile

bütünleşebilir

. Büyük nüfuslu

ve/veya özellikli

kasaba, köy/ mahalle

ile


gelişme baskısı

düşük köyde/

mahallede

yapılaşmayı

yönlendirmek için

hazırlanır.

Gelişme baskısı

olmasa da kırsal

peyzaj vb. nedenlerle

özellikli konumdaki

kasaba/ köy/ mahalle

için hazırlanabilir.

Alt bölge ve ilçe için:

Dokuz gösterge üzerinden yapılan çok değişkenli il kırsal alan sınıflaması yerel durumlar hakkında,

göstergeler bağlamında ulusal kırsal sınıflamadan çok daha kapsamlı ve detaylı bilgi verir.

İl kırsal alan sınıfları ülke kırsal alan sınıfları ile bütünleştirilerek yerel sınıflara özgü çok disiplinli

politikalar, stratejiler, eylemler mekân ve sektörler bazında detaylandırılır. Nerede, hangi planlama

aracından ve nasıl yararlanılacağı yerele özgü sınıflama sonuçlarına göre alt bölge ve ilçe planlama

kurumlarınca karar verilir.

Eylem planı

(EP) 1

. YPn, DPn ve

YönPn’de

belirlenen

eylemler ile

. Bölge, alt bölge

SMPn’de

belirlenen

eylemler için

yapılır.

Bölge, alt bölge

SMPn’ larında ve

ilçe YPn’ında

belirlenen

eylemler için

yapılır.

Bölge, altbölge

SMPn’lerinde ve

ilçe YPn’sinde

belirlenen

eylemler için

yapılır.

1

Planı olmayan kırsal yerleşmeler yalnızca gelişme vizyonlarını ve stratejilerini belirler, gerekirse eylem planlarını ortaya koyarlar.

2

Büyükşehirler için geçerlidir.

Kaynak: Aydemir vd., 2015: 89-90’dan düzenlenmiştir.

33

2.3.4. Stratejik Mekânsal Planlama Süreci

SMP tek bir kavram, yöntem ve araç değil, kavramlar, yöntemler ve araçlar kümesidir ve arzu edilen

sonuçlara ulaşmak için eldeki koşullara dikkatlice uyarlanması gerekir (Albrechts, 2001: aktaran Gedikli,

2007: 240). Bu nedenle, genel kabul gören bir süreç tanımlanması yoktur. Bu başlıkta SMP süreci yukarıda

belirtilen ilke ve esaslar dikkate alınarak ana hatlarıyla ele alınmaktadır. Süreç tanımlamada Bölüm 3’de

sunulan Salacık pilot çalışması deneyiminin de önemli katkıları olmuştur. Ne var ki hiçbir yerleşme/

planlama alanı birebir bir diğerinin aynı olmadığı gibi bir planlama çalışması zamanda ve mekânda aynen

tekrar üretilemez, kopya edilemez (Waldner, 2004: 20). Bu nedenle, detay süreç ancak planlama alanı

özelinde kurgulanabilir.

Hangi kademede olursa olsun, stratejik planlamaya referansla, SMP’da izlenecek iki temel yaklaşım vardır

(KUTU 2.8). Görüldüğü gibi Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı daha tahrik edicidir. Planlama çalışmasının

daha başlangıcında engeller ve kısıtlayıcılar üzerine odaklanılmasının katılımcıların gelecek beklentilerini

daraltacağı, yaratıcılıklarını kısıtlayacağı düşünülerek, burada ikinci yaklaşım benimsenmiştir. Bu, hem

idealleştirilmiş bir yeni gelecek tasarımında, hem de nasıl gerçekleşebileceği konusunda katılımcıları motive

ederek, daha yaratıcı fikirler ortaya çıkabilecektir.

KUTU 2.8. SMP’da izlenecek yaklaşımlar

• Gör-Düşün-Çiz ile özetlenen mevcut durumu ortaya

koyma, amaç-hedef belirleme ve hedefe ulaştıracak yol

haritasını oluşturmadır (URL 1) ki geleneksel yaklaşıma

benzemektedir.

• Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı aşağıdaki şekilde

özetlenmiştir.

• Gör-Düşün-Çiz ile özetlenen mevcut durumu ortaya koyma, amaç-hedef belirleme ve hedefe ulaştıracak

yol haritasını oluşturmadır (URL 1) ki geleneksel yaklaşıma benzemektedir.

adığı gibi bir planlama çalışması zamanda ve mekânda aynen tekrar üretilemez, kopya edilemez (Waldner,

2004: 20). Bu nedenle, detay süreç ancak planlama alanı özelinde kurgulanabilir.

• Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.

Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı çerçevesinde SMP geri beslemeli, beş ana aşamadan oluşan bir süreçte

gerçekleştirilebilir: 1. Ön hazırlık; 2. Vizyon (gelecek resmi) çizme; 3. SMPn’nin hazırlanması; 4.

Uygulama- Eylem projeleri, izleme, değerlendirme ve 5. Gözden geçirme. Şekil 2.3’de açılımı verilen

aşamaların her biri aşağıda kısaca ele alınmaktadır. Bazı aşamalar ardışık gerçekleştiği halde bazıları

tamamen ya da kısmen örtüşebilirler.

34

İşlem akışı Görev akışı Bilgi akışı

Şekil 2.3.Stratejik Mekânsal Planlama süreci

35

2.3.4.1. Ön Hazırlık

Öncelikle SMP’nın verimlilik ilkesi, planlamanın yerinde yapılması ve çok boyutluluk-çok disiplinlilik

esasları gereği planlama alanının niteliğine, büyüklüğüne ve özgün koşullarına uygun bir planlama ekibinin

(Stratejik Mekânsal Planlama Bürosu-SMPB) oluşturulması (KUTU 2.9) ölçme-değerlendirme-denetleme

işlemini yapacak denetçinin/ denetçilerin belirlenmesi gereklidir. Ekip üyelerinin, özellikle plancıların

katılımcı anlayışı benimsemiş olmaları tanımlanan sürecin işletilebilmesi açısından önemlidir.

Sürdürülebilirlik ilkesi sürecin hemen her aşamasında toplumsal uzlaşı sağlanmasını önceler. Etkin katılım

oluşturulacak “Mekânsal Planlama Kurulu” (MPK) ile kurumsallaştırılabilir.

Bir kurulun büyüklük ve kompozisyonu bulunduğu planlama kademesine ve yerel özelliklere göre değişir. Ancak

oluşturulmasında uyulacak temel kuralları vardır (UYARI 2.2). Özellikle üst ölçekli planlamalarda katılımcıların

planlama disipliniyle ilgili olması, çözüm üretebilecek kapasiteyi taşıması katılımın etkililiği açısından yararlıdır.

Ayrıca, katılımcılar arasında, katılımcı anlayışa sahip, sürükleyici toplum önderi kişi ve/veya kurum temsilcilerinin 10

bulunmasına özellikle dikkat edilmesi gerekir (uygulama için Bkz. Bölüm 4 ).

MPK üyeleri paydaş analizi 11 ve kapasite belirleme çalışmaları sonrasında paydaş tiplerine (KUTU 2.10)

göre hazırlanan listelerden (Tablo 2.3) seçilir. Seçimde belirtilen kurallar gözetilir. Planlama alanı

özelliklerine göre MPK’nın yapısı(büyüklüğü, kompozisyonu vd.) değişiklik gösterir. Üst kademelerden

katılımda temsiliyet. artarken en alt kademede birebir katılım teknik olarak olanaklı hale gelir.

KUTU 2.9. Çekirdek meslek alanları

Bir planlama ekibi mutlaka “çekirdek meslek alanları”

(Özdemir, 2009: 47) mensuplarını içermeli, planlama

konusu özelinde diğer meslek alanlarını da kapsamalıdır.

Çekirdek meslek alanları kent ve bölge plancıları başta

olmak üzere mimar, iktisat, harita, çevre, jeoloji, ziraat

mühendisleri olabilir. Her ekip mutlaka güncel bilişim

teknolojileri okur-yazarı olmalıdır.

UYARI 2.2. MPK’nun oluşturulmasında uyulacak kurallar

• Olabildiğince geniş bir toplumsal temsiliyet sağlanmalıdır.

• Paydaş ya da aktör* hiçbir katılımcı tek başına egemen

olmamalıdır.

• Katılımcılar fonksiyonel olarak otonom, kendi kendilerini

yönetiyor olmalıdır.

• Katılımcılar doğrudan ya da örtük olarak kâr amacı

gütmemelidir.

* Paydaş, kamu ya da özel, tüzel kişiliği olan ya da olmayan

planlamadan doğrudan etkilenenler ve planlamayı

etkileyenlerdir. Diğer bir deyişle, planlama alanında

yaşayan, onun olanaklarını ve mekânlarını kullanan ve/veya

kullanma biçimini belirleyenlerdir. Aktör ise planlamadan

dolaylı olarak etkilenen ama planlamayı doğrudan etkileyen

paydaşlardır.

KUTU 2.10. Paydaş tipleri

Üç tip paydaş vardır:

• İçsel paydaşlar; planlamayı etkileyen ve planlamadan

etkilenen yapı içindeki (genelde resmi kurum/ kuruluş)

kişiler ve gruplardır.

• Dışsal paydaşlar; planlamayı etkileyen ve planlamadan

etkilenen yapı dışındaki kişiler gruplar/ kurumlardır.

•Yararlanıcılar; planlama sürecinde üretilen ürünleri ve

hizmetleri kullanan veya bunlardan yararlanan kişiler,

gruplar, kurumlar. Bunlar hedef kitle, son yararlanıcılar

ve/veya proje ortakları olabilirler. Dışsal paydaşların alt

kümesi olabilecekleri gibi özgün olarak da bulunabilir.

10

Ülkemizde henüz katılım kültürünün yaygınlaşmadığı bilinen bir gerçektir. Bu nedenle sürükleyici bir paydaşın/ aktörün kurulda

bulunması önemlidir. Genelde, katılım anlayışını içselleştirmiş, planlama alanının en büyük mülki amiri, toplumda saygınlığı yüksek,

aktif/ üretici bir sivil toplum kuruluşu temsilcisi (tercihan lideri) ya da toplumun kanaat önderi bir kişi/ kişiler bu rolü üstlenebilir.

11

Paydaşların faaliyetlerinin yasal dayanakları, görev ve yetkileri, daha önce gerçekleştirdikleri ve günümüzde sürdürdükleri

faaliyetler, sundukları hizmetler, bunların etkinlik düzeyi (plan ve projelerinin gerçekleşme düzeyleri), güçleri, yönetim anlayışları

(katılıma yatkınlıkları), yaratıcılıkları, diğer paydaşlarla olan organik bağları vb. değerlendirilir. Bu konuda, gerekirse, yerinde bilgi

derlenir.

36

Tablo 2.3. Planlama kurullarında yer alabilecek olası paydaşlar

İçsel paydaşlar Dışsal paydaşlar Yararlanıcılar

• Merkezi yönetim kurumları

• Girişimciler/ Girişimci örgütleri

- planlama ve kamu yönetimi takımından • Müteahhitler/ Müteahhit örgütleri

uzmanlar

• Diğer ekonomik örgütler 1

- yatırımcı kamu kuruluşları (DSİ, TCK, • Meslek odaları

DLH gibi) ve bölge temsilcileri

• Birlikler, Üretici kooperatifleri

- belirli konularda düzenleme yapma • Sendikalar

yetkisine sahip merkezi hükümet kuruluşları • Çevre örgütleri

(Gıda Tarım ve Hayvancılık Bak., Kalkınma • Düşünce kuruluşları

Bak., Orman ve Su İşleri Bak. vb.) ve bölge/ • Yüksek eğitim kurumları

il/ ilçe temsilcileri

• STK’lar

• Kalkınma ajansları ve il temsilcileri • Politikacılar (milletvekilleri)

• Yerel yönetim kurumları

• Etkilenen tüm gruplardan etkili

- il özel idareleri ve ilgili birimleri

insanlar

- belediyeler/ Belediye birlikleri ve ilgili • …

kurumları

- köy muhtarları/ Muhtar birlikleri

• …

1

Teknopark, organize sanayi bölgesi vb. yönetimini, kurucu heyetleri vb. kapsar

Kaynak: Aydemir vd., 2015: 74

• Planlama alanında yaşayan halk

- taşınmaz mülk sahipleri

- kiracılar (kamu, özel)

- çalışanlar, işverenler, profesyoneller

- gençler,

- kadınlar

- göçmenler, azınlıklar, etnik gruplar

- inanç grupları

- mahalleliler

(çocuk, yaşlı ve özürlüler, hatta

turistler de bu kategori içinde yer

alırlar, ama yukarıdaki paydaş grupları

üzerinden temsil edilirler)

• …

Her planlama çalışması mekân referanslı çok sayıda veriye gereksinim duyar. Temel veri kaynağı olan

konumsal (fiziki, sosyal, ekonomik, kültürel, vb.) ve konumla ilişkili öznitelik verilerinin, varsa Coğrafi

Bilgi Sistemi (CBS) destekli ilişkisel bir veri tabanına, yoksa yeni bir veri tabanı modeli oluşturularak,

sistematik biçimde ona girilmesi, saklanması ve işlenmesi (güncelleme, analiz vb.), paylaşılması gerekir.

Veri tabanında yer alacak temel veri gruplarının bir örneği Tablo 2.4’de, daha detaylı açılımı ise EK 2.1’de

verilmiştir. Ancak, yerelin farklılıkları nedeniyle, veri tabanı sistemine sonradan yeni katman ve tablolar

eklenebilmelidir.

37

Tablo 2.4. Mevcut durumu ve varlıkları belirlemeye yönelik araştırılacak konular 1

Konu

Konu

. Doğal yapı ve teknik değerlendirme . Ekonomik yapı ve teknik değerlendirme

. Yerleşmeler ve teknik değerlendirme Tarım, hayvancılık, ormancılık sektörü

Kentsel ve kırsal altyapı

Sanayi sektörü

. Sosyal yapı ve teknik değerlendirme Hizmetler sektörü

. Çevre ve teknik değerlendirme 2 . Mülkiyet yapısı ve teknik değerlendirme

1

Konuların alt açılımları için Bkz. EK 2.1.

2

Ekolojik duyarlılık ve görsel kalite haritalarının hazırlanmasında kullanılan veriler buraya dâhil edilmemiştir.

Kaynak: Aydemir vd., 2015: 79

2.3.4.2. Vizyon Belirleme

İlk adımda vizyon belirleme çalışmaları iki kanalda yürütülür:

1) SMPB, planlama alanının özelliklerine (bulunduğu planlama kademesi, toplumsal yapı vb.) göre

belirleyeceği katılım tekniklerinden birinden/ birkaçından yararlanarak (KUTU 2.11) MPK ve yararlanıcı

paydaşla ile vizyon inşa çalışması yapar. Bu aşamada “görüş alma” katılım seçeneği kullanılabilir (KUTU

2.12). Burada büronun görevi toplantılarda kolaylaştırıcılık (moderatörlük) ve sekreterlik yapmaktır. Süreç

adımları genel hatları ile şekil 2.4’de görülmektedir (uygulama için Bkz. Bölüm 4.1-4.2-4.3).

2) İyi bir vizyonun gerçekçi olması gerektiğinden planlama alanının mevcut durum, varlıklar ve

kapasitelerinin ortaya konması vizyonun kesinleşmesi açısından zorunluluktur. SMPB MPK’nda

yürütülmesine destek olduğu vizyon çalışmasına koşut, mevcut durum ve varlık araştırmasını yapar ve

raporlar. Bu araştırmada tablo 2.4’de (ve EK. 2.1’de) örneklenen konularda varlık-temelli yaklaşımla

planlama alanı incelenir, varlık ve sorun eksenli değerlendirilir.

Bu süreçte varlıklara ilişkin bilgi ve ikincil kaynaklardan (TÜİK vb. kurumlardan) sağlanamayan veriler,

uygun nitel ve nicel veri derleme teknikleri (anket, odak grup, görüşme, uzman ve anahtar kişi toplantıları

vb.) kullanılarak yerelde/ yerinden elde edilir. Yerele ilişkin yapılmış olan yayınlardan da yararlanılır

(uygulama için Bkz. Bölüm 3.1-3.2-3.3).

KUTU 2.11. Bir katılım tekniği

Bu süreçte EK 2.2-2.3’de yer alan tekniklerden en yaygın

kullanılanı SWOT (Strength, Weakness Opportunity,

Threat- GZFT) tekniğidir. Kullanım kolaylığı, farklı grup

büyüklüklerinde uygulanabilmesi, literatürde çok sık

rastlanmasa da farklı açılımlara olanak vermesi [örneğin

SWOL (limitations), SWOP (problems), SWOC

(constraints)], başka tekniklerle birlikte kullanılabilmesi

(örneğin AHP), tüm analizin bir “strateji matrisi” (örneğin

SWOT-i, TOWS) ile özetlenebilmesi gibi nedenler tercih

gerekçesi olabilir.

KUTU 2.12. SMP sürecinde katılım seçenekleri

• Danışma; Vizyon/ stratejiler/ eylemler MPK’ca ortaya

konur. Çeşitli araçlarla paydaşlara duyurulur. Paydaş

görüşleri/ katkıları SMPB’nca değerlendirilir, MPK’na

sunulur. Kurul gelen önerilere göre vizyonu/ stratejileri/

eylemleri gözden geçirir. “Duyuru- Görüşler- Gözden

Geçirme” döngüsünü tekrar işletilir. Stratejiler/ eylemler

yeniden gözden geçirilerek paydaşlara duyurulur.

• Görüş alma; MKP daha geniş katılım talep eder. SMPB,

özellikle Kurulda temsil edilmeyen paydaş kesimlerle çalışır,

katılımcıların özelliklerine uygun teknikler (EK 2.3) kullanılarak

birlikte vizyon/ stratejiler/ eylemler üretilir. SMPB gelen önerileri

düzenler, MPK’na rapor eder, paydaşlara da duyurur. MPK bu

raporu da dikkate alarak, vizyonu/ stratejileri/ eylemleri ortaya

koyar. “Duyuru- Görüşler- Gözden Geçirme” döngüsü işletilerek

stratejiler/ eylemler kesinleştirilir.

• Uzlaşma; MPK kendisinin de içinde yer aldığı geniş

katılım toplantıları düzenlenmesini isteyebilir. Uygun

iletişimsel tekniklerden yararlanılarak SMPB’nca yürütülen

bu süreçte “Duyuru- Görüşler- Gözden Geçirme” döngüsü

işletilmez. Planlama alanı nüfusunun küçük olduğu

durumlarda bu seçenek yararlıdır.

38

Bu süreçte mevcut politikaların, planların ve projelerin de vizyona (taslak) katkıları açısından

değerlendirilerek (amaç, içerik, kapsam, beklenen çıktı(lar), süreç, vizyondaki yeri vd.) raporlanması

önemlidir. Ayrıca, Ekolojik Duyarlılık haritaları kullanılarak oluşturulacak, yerleşime uygunlukları

derecelendirilmiş “Yerleşilebilir Alanlar Haritası” ileride stratejilerin mekânsallaştırılmasında yararlı bir

altlık oluşturacaktır.

1a. İşlem

sırası

Son ürün

Ara ürünü

İşlem akışı

Bilgi akışı

Süreç ürün

akışı

* SMPB’nin görevleri MPK’nın sektererya işlerinin yürütülmesi, teknik danışmanlık ve toplantılarda kolaylaştırıcılıktır.

Şekil 2.4. Vizyon belirlemede süreç adımları (“görüş alma” katılım seçeneğine göre düzenlenmiştir)

İkinci adımda yapılan “kapasite belirleme” çalışmasında amaç, en genel anlamda, planlama alanının sahip

olduğu varlıkların vizyon eksenli stratejik değerlendirilmesidir; vizyonun gerçekleştirilmesini destekleyecek

olumlulukların/ varlıkların ve önündeki engellerin/ kısıtların saptanmasıdır.

39

Bu aşamanın ürünü “Kapasite Belgesi”(KB) dir. Çalışma MPK’da SMPB’nin sekreteryasında,

danışmanlığında ve kolaylaştırıcılığında yürütülür. Gerçekçi ve verimli bir çalışma için; a) Mevcut Durum

ve Varlık Raporu (ve haritası); b) Mevcut Politika, Plan ve Projeler Raporu (ve haritası); c) il ölçeğinde

yapılan planlamalarda, “çok değişkenli kırsal alan sınıflaması”, üst ölçekli çalışmalarda “ulusal sınıflama”

bulguları vizyon çerçevesinden değerlendirilir.

2.3.4.3. Stratejik Mekânsal Planların Hazırlanması

Vizyon hedeflerine odaklanmış gelişme stratejilerinin, eylemlerin ve bunların mekânsal boyutlarının ortaya

konduğu katılımcı, geri beslemeli bir süreçtir. Hangi ölçekte olursa olsun, planlama alanının gelişmesinde,

gelişmenin sürdürülebilirliği açısından, öncelikle iç kaynakların harekete geçirilmesi önemlidir. Bu nedenle

planın hazırlanması öncelikle varlıkların yönetimine- geliştirilmesine ve kullanılmasına- dayanır.

Adım 1. Strateji geliştirme

Vizyon hedeflerine odaklanmış, Kapasite Belgesi bulgularına dayanarak, mekânsal gelişme stratejilerinin

ortaya konduğu, önceliklerinin belirlenerek kilometre taşı olacak nitelikteki stratejiklerin saptandığı

katılımcı bir süreçtir. Tek evreli ya da çok evreli olarak ele alınabilir. Tek evreli strateji geliştirme geri

dönüşümlü beş aşamada gerçekleştirilir (Şekil 2.5). Çalışmaya okunabilir vizyon hedeflerini saptamakla

başlanır.

Bu işlemde SMART formülünden yararlanılabilir (KUTU 2.13). Vizyona/ temel amaca yürürken kimi

hedefler zaman içinde önemini yitirebilir ya da daha çok önem kazanabilir. Bu nedenle düzenli kontrol

edilmesi gerekir.

İkinci aşamada KB bilgilerini strateji inşasına altlık oluşturacak biçimde sistematize edecek bir matris

oluşturulur (Tablo 2.5 ve UYARI 2.3). Ayrıca, planlama alanının performans açığının (KUTU 2.14) ortaya

konmasında yarar vardır.

KUTU 2.13. Vizyon hedeflerini saptamada SMART

formülü

S (Specific): Hedef somut olmalıdır.

M (Measurable): Hedefe erişebilme durumunun ölçülebilmesi

gerekir.

A (Achiveable): Hedefler ütopik değil ulaşılabilir olmalıdır.

R (Realistic): Vizyona ulaşmaya yardımcı, planlamaya

değecek kadar gerçekçi olmalıdır.

T (Time and money costed): Zaman ve finansal açıdan

uygun olmalıdır. Çok yüksek maliyet ve zaman gerektirecek

olanlardan kaçınılmalıdır (Tarakçı, 2010: 46).

UYARI 2.3. Strateji inşa matrisi

Matriste varlıklar “olumluluk” olarak yer alır; halen “aktif

olan”/ yararlanılanlar ve var olduğu bilinen ama “aktif

olmayan” (örtük) varlıklar. Olumsuzluklar ise planlama

alanından kaynaklanan “içsel” ve planlama alanı dışından

gelen, ama planlama alanını etkileyen “dışsal”

olumsuzluklar olarak sınıflanarak matriste yer alır (Tablo

2.5). Dikkat edilmesi gereken; bir varlık değerlendirilirken

çok yönlü ele alınması, olumluluk ve olumsuzluk

koşullarının iyi ayırt edilmesidir. Çünkü bir varlık belirli bir

amaç için olumsuzluk içerirken bir başka amaç için olumlu

olabilir.

KUTU 2.14. Performans açığı Planlama alnının mevcut

gelişme eğilimi sürdüğü takdirde gelecekteki varması beklen

durumu ile arzu edilen durum (vizyon) arasındaki açıklıktır

(Tarakçı, 2010: 47).

40

İşlem akışı

Geri besleme akışı

Şekil 2.5. Mekânsal stratejik planın hazırlanma süreci (“Danışma” katılım seçeneğine -KUTU 2.12- göre

hazırlanmıştır)

41

Tablo 2.5. Strateji inşa matrisi formatı

Olumluluklar- Aktif olmayan (OA)

OA1 ….

OA2 ….

…..

Olumluluklar- Mevcut/

aktif (O)

O1 ….

O2 ….

. …..

On ….

Olumsuzluklar- İçsel

(Oİ)

Oİ1 ….

Oİ2 ….

. …..

Oİn ….

OAn …..

O-OA Stratejileri (Eylem stratejileri)

OA’lardan yararlanılarak planlama alanının

olumluluklarını arttırmaya/ güçlendirmeye yönelik

girişim, atak ağırlıklı stratejiler

Oİ-OA Stratejileri (Değişim stratejileri)

OA’lardan yararlanılarak planlama alanının içsel

olumsuzluklarının üstesinden gelmeye, güçlenmeye,

değişime yönelik stratejiler

Kaynak: Tarakçı’dan (2010: 55-62) ve SWOT matrisinden yararlanılarak düzenlenmiştir.

Olumsuzluklar- Dışsal (OD)

OD1 ….

OD2 ….

. …..

ODn ….

O-OD Stratejileri (Statükoyu koruma

stratejileri)

O’lardan yararlanılarak OD’lerin planlama

alanına etkisini en aza indirmeye yönelik

stratejiler

Oİ-OD Stratejileri (Savunma/ varlığını

koruma stratejileri)

Üçüncü aşamada, strateji üretmek için iki temel yaklaşım izlenebilir: Negatif ve pozitif yaklaşımlar (KUTU

2.15). Hangi yaklaşım benimsenirse benimsensin strateji oluşturma çalışması, SMPB’nin teknik desteğinde,

MPK’ca gerçekleştirilir. Bu çalışmalarda Tablo 2.5 katılımcılar için önemli bir yönlendirici, başlama

noktasıdır. Ayrıca hem üst plan kademeleri stratejilerinin hem de işlevsel açıdan ilişkili olunan diğer

yerleşmelerin stratejilerinin dikkate alınması planlamanın “düşeyde ve yatayda bütünleşiklik” esası

gereğidir. Çatışan ya da, planlama alanına olumsuz etkileri olabileceklere karşı strateji geliştirmek ya da

varsa örtüşen stratejilerde işbirlikleri yapabilmek açısından önemlidir.

Dördüncü aşamada belirlenen stratejiler, vizyon hedefleri ve varlıklarla ilişkileri de dikkate alınarak önem

ve öncelik sırasına konarak, başta planlama alanının geleceği için kilit önemdeki (geniş etkili, sinerji

yaratabilecek, tercihen öz kaynak ağırlıklı) stratejiler olmak üzere sıralanır. Tüm paydaşlara çeşitli iletişimsel

araçlar kullanılarak duyurulur, görüşleri alınır.

KUTU 2.15. Strateji üretmede izlenecek yaklaşımlar

1. Negatif yaklaşım: Öncelikle sorun çözmeye odaklanılır.

Çözülmek istenen sorunlar nelerdir? Kimler

etkilenmektedir? Neler başarılmak isteniyor? Nelerin

engellenmesi gerekiyor? gibi soruların yanıtı aranır.

Sorunlar, “Sorun Ağacı” gibi teknikler (EK 2.3 ya da

Bölüm 4.3) kullanılarak doğru ve net olarak

tanımlanmalıdır (aksi durum sorunun çözüm sürecinde

yanlış yere odaklanılmasına, sürekli sapmalar yaşanmasına,

dolayısıyla başarısızlığa yol açacaktır ). Paydaşların görüş

birliği önemlidir.

2. Pozitif yaklaşım: Öncelikle nelerin kazanılabileceğine

odaklanılır. Varlık eksenlidir. Varlıklar değer, daha etkin

değerlendirme, gelecekte sunabileceği fırsatlar vb. açılarda

çok yönlü sorgulanır. Sağlanabilecek yeni olumluluklar

nelerdir? İyi giden, daha da geliştirilmek istenilen durumlar/

varlıklar nelerdir? Başarılmak istenen nedir? Vizyonla

ilişkisi nedir? Kimler etkilenecektir? gibi sorulara yanıt

aranır (Aydemir vd., 2015: 82).

42

Son aşamada stratejiler paydaş görüşleri ile birlikte bir “dış değerlendirici” tarafından, strateji değerlendirme

tekniklerinden bir/ birkaçından yararlanılarak, önceden belirlenmiş “ölçme-değerlendirme-denetleme”

(ÖDD) ölçütleri üzerinden değerlendirilir (KUTU 2.16, UYARI 2.4).

Çok evreli strateji belirleme yaklaşımında hedef ve stratejilerin öncelik sıralaması bir takım evrelere ayırarak

yapılır. Özellikle çok uzun dönemli bir vizyona erişmek ve/ veya kıt kaynakları/ varlıkları etkin

kullanabilmek kademeli olarak vizyon hedeflerinin belirlenmesini ve stratejilerin uygulanmasını

gerektirebilir.

Tarakçı’nın (2010: 104) “kademeli stratejik planlama” olarak isimlendirdiği bu yaklaşım temel hedefe

giderken uygulanacak ara hedefleri ve bunlara ait stratejileri içeren evreler dizisinden oluşur. Evreler

birbirinin tamamlayıcısı ise, teker teker zamanı geldikçe, ardışık olarak uygulamaya konur. Ulaşılan her ara

hedef güvenceye alınarak takip eden stratejiler yürürlüğe konur. Ancak, kaynaklar/ varlıklar ve zamanlama

uygunsa, aynı anda birden çok ara hedef ve bunlara ilişkin stratejiler uygulanabilir. Hedefe erişilmesi

sonrasında korunması ve sürdürülmesi için de yeni stratejilerin uygulanması gereklidir.

Adım 2. Eylem planlarının belirlemesi

Eylem planları (EPler) genelde üç tip olabilir; doğrudan ya da dolaylı olarak mekân boyutu içeren EPler,

planlamanın bütünlüğü içinde önemli olan, ancak mekân boyutu bulunmayan EPler ve karma EPler. Hangi

tür olursa olsun tüm EP’ları stratejileri yaşama geçirme, somutlaştırma aracıdır. Toplumun örgütlülük ve

katılıma yatkınlık düzeyine göre kullanım potansiyelleri farklı eylem planlama yaklaşımları bulunsa da

hepsinin ortak özellikleri; sorun ve uygulama odaklı olmaları, uygulama ve izleme dâhil tüm sürecin şeffaf

olması, yoğun paydaş toplantıları ile yürütülmeleri, öncelik sıralamasına gerek duyulmasıdır.

KUTU 2.16. “Ölçme-Değerlendirme-Denetleme” (ÖDD)

ölçütleri, göstergeleri

Ölçütler ÖDD tasarımının en önemli yönü olan “ÖDD

sorularıyla” ilişkilidir (European Commission, 1999: 349).

Değerlendiriciler, karar vericiler ve ana paydaşlar tarafından

geliştirilir, biçimlendirilir.

ÖDD sorusu/ soru kümesi incelenecek konuları tanımlayan,

değerlendiricinin kullanımına açık tekniklerle

yanıtlanabilecek, planlama nesnesi (politika, program, arazi

kullanım planı, eylem planı vd.) ile ilgili paydaşlara yararlı

olabilecek sorulardır. Planlama nesnesinin türü neyin ve

nasıl değerlendirileceğinde ana belirleyicidir (Waldner,

2004: 5).

İki grup ölçüt vardır; genel ve değerlendirme nesnesine özel

olanlar. Örneğin, “plan kalitesi” genel bir ölçüttür. Buna bağlı

özel ölçütler ise planın kuramsal ve hukuksal çerçeveye

uyumu, plan önerilerinin anlamlılığı, içsel/dışsal tutarlılığı,

plan yapım sürecine paydaş katılımı olabilir (Oliveira, Pinho,

2010).

Değerlendirme ölçütlerini ölçmeye yarayan gösterge sayısal

bilgidir. Kamusal aktörlere planlama sürecinde, özellikle

kamusal müdahalelerde, paydaşlarla iletişim kurmada,

müzakere etmede ya da karar vermede yardımcıdır

(European Commission, 1999). 1980’lerdeki değişimle

ekonomik, sosyal, çevresel göstergeler sürdürülebilirlik,

yaşam kalitesi gibi temalar çerçevesinde bütünleştirilerek

ele alınan gösterge (performans göstergesi) performans

ölçümünün ve yönetim sisteminin kaynağını

oluşturmaktadır (Hoernig, Seasons 2004, aktaran Oliveira,

Pinho, 2010: 349).

UYARI 2.4. Ölçütler

Ölçütler kapsayıcı, ölçülebilir, doğrudan/ dolaylı

tekrarlanmamış ve mümkün olan en basit biçimde ifade

edilmiş olmalıdır (Kocamustafaoğulları, 2007).

43

Şekil 2.6.Eylem planlarının belirlenmesi süreci (“Görüş alma” seçeneğine göre hazırlanmıştır.)

Paydaşlarca ve MPK’ca, üzerinde uzlaşılarak her strateji için en az bir adet EP olmak üzere bir öneri EP’ler

havuzu oluşturulur (Şekil 2.6). Ortaya konan bu EP’ler KUTU 2.14’te verilen sorular çerçevesinde ana

hatları ile tanımlanır. Bir stratejiye yönelik birden fazla EP varsa, EP’ler arasında, “ikili sıralama tekniği”

gibi teknikler kullanılarak, öncelik sıralaması yapılır. Bu çalışmada üst kademe planın ve ilişkili olunan diğer

planlama alanlarının stratejileri ile örtüşen stratejileri varsa bunlara yönelik eylem planları ve programları da

dikkate alınır. Tablo 2.6’da görülen formatta EP içerik tablosu üretilir. Seçilen eylemler üzerinde SMPB’ce

bir ön değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmede, genel olarak, her eylemden doğrudan/ dolaylı etkilenen

(olumlu/ olumsuz) paydaşlar ve varlıklar, planlama ilkelerine ve stratejik amaçlara uygunluk, planlama alanı

dışı alanlarla ilişkileri ele alınır. Değerlendirme EK 2.3’de sunulan tekniklerden biri/ birkaçı kullanılarak

gerçekleştirilebilir. Sonuç raporlanarak MPK’ya sunulur. Burada (varsa) gerekli görülen EP’ler gözden

geçirilir.

KUTU 2.14. EP hazırlanmasında 3N1K

Her eylem planı şu sorulara yanıt arar:

• Ne için? (Gerçekleştireceği stratejik amaç/ hedef)

• Nasıl olacak ve nasıl gerçekleştirilecek? (Tanımlanan ve

üzerinde uzlaşılan özel eylem(ler)/ plan(lar); her bir eylem

girdi talebi- parasal, fiziksel ve insan gücünü içeren iç

kaynaklar ve varlıklar (K-V) ile yapılabilir olanlar ile

tamamen dış ya da karma K-V gerektirenler);

• Ne zaman yapılmalıdır? (Her bir eylemin stratejik

amacın gerçekleştirmesindeki önceliğine göre zamanlanmış

doğrusal iş programıdır. Eylemin gerçekleşme adımları

tanımlanır, her bir adımın başlama zamanı ve ne kadar

süreceği belirtilir.);

• Kim/ kimlerce gerçekleştirilecektir? (Her bir eylem için;

EP’nin bütününden, planlama ve uygulama sürecinin

adımlarından, ÖDD’den, uzun erimli izleme ve denetimden

sorumlu kişi ve kurumlar)

Tablo 2.6. EP içerik tablo formatı

Vizyon hedefleri,

stratejiler

S.1….

S.2…..

Eylemler

1.

n.

Maliyetler/

girdiler

Sorumlu kişi/

kurum

Öncelik/

Zamanlama

Ölçütler

Performans

Göstergeler

44

Kesinleşen EP’ları SMPB’ca gözden geçirilip gerekirse daha da detaylandırır. Bunların uygulama

önceliklerine karar vermede ve programlamada “Strateji-Eylem İlişki Matrisi” (Tablo 2.7) MPK’nın

çalışmalarına yardımcı olabilir (KUTU 2.15). Bir eylem ne kadar çok strateji ile olumlu yönde ilişkili ise

yaratacağı çarpan etki/ sinerji o kadar yüksek olacağından uygulamada öncelik verilebilir. Bu aşamada üst

kademe plan ile çakışan eylemler varsa programların uyumlu olmasına dikkat edilir. Strateji-EP matrisi

SMPB’nca hazırlanır ve MPK’na sunulur.

KUTU 2.15. Strateji-Eylem İlişki Matrisinin yararları

• Birden çok stratejiyi doğrudan ve dolaylı olarak çeşitli

düzeylerde olumlu veya olumsuz etkileyen EP’leri ortaya

çıkarır.

• Eşzamanlı ve/ veya ardışık programlanmasında yarar

bulunan EP’ler konusunda bilgi verir.

Tablo 2.7. Strateji-EP ilişki matris formatı

EP1

…

…

EP’ları

Planlama alanı

İlişkili stratejiler *

Üst

kademe

Sp1 Sp2 … Spn Sü1 … Si1 …

Kaynak-Varlık (K-V) talebi

İlişkili

yerleşmeler İç K-V İç K-V İç K-V

EPn

* Doğrudan, dolaylı ve pozitif, negatif etkiler sembollerle ifade edilmesi ve derecelendirme yapılması tercih edilir.

Kesinleşen eylem planları mekânsal plan şemasının hazırlanmasında ve plan uygulama aşamasında

kullanılmak, proje bütününde izlemeyi kolaylaştırmak, özel/ tüzel kişilerin ve kamunun çalışma

programlarına girdi oluşturmak amacıyla gelişme vizyonu, stratejiler ve eylemler bütünlüğü içinde bir özet

tabloya aktarılır (Tablo 2.8). Ayrıca bir program hazırlanması, bunun bir iş-zaman çizelgesi üzerinde ifade

edilmesi uygulama aşaması için gereklidir.

Tablo 2.8. Eylem planları bütünleşik özet tablosu formatı

Vizyon

hedefleri

Stratejiler Eylemler Performans

No Strateji No

Eylem

tanımı

Sorumlu

kurum/

kuruluş

Ortaklar

Vade ve

süre

Bütçe

kaynağı

Ölçütler

Göstergeler ve

sağlayıcıları

45

Eylem planları, planlamanın sürdürebilirlik, açıklık-hesap verebilirlik ve verimlilik ilkeleri gereği şeffaf bir

süreçte gerçekleştirilir. Bu bağlamda eylemin başarısının/ sorunlarının sorumlu kişi/ kurum/ kuruluş

tarafından uygulama sürecinde yıllık, gözetim sürecinde ise daha uzun aralıkla (örneğin üç yılda bir) MPK’na

raporlanması ve Kurulca paydaşlara duyurulması gerekir.

Adım 3. Mekânsal Yapısal Plan Şemasının/ Yapısal Planın hazırlanması

Planlama alanı bütününde geliştirilen tüm stratejilere bağlı eylemlerden doğrudan ve dolaylı olarak mekân

boyutu olanların birbiri ile eşgüdümlenerek mekânsallaştırılmasını kapsayan aşamadır. Uygulamaya dönük

planlar ve projeler için yönlendiricidir. MYPŞ/ YPn ülkeden ilçe ve yerleşmeye her kademede üretilir. Özellikle

küçük nüfuslu, gelişme baskılarından uzak ve/veya üst ölçek stratejilerinin kendisine özel bir işlev

yüklemediği kasabalar için YPn üretilmesi öncelik taşımaz. Bir MYPŞ/ YPn örneğin;

. peyzaj karakteri korunacak/ geliştirilecek doğal ve/veya yapısal çevreye,

. kırsal alan tipine göre yaşam kalitesini arttırmaya,

. büyük alan gerektiren ekonomik ve sosyal yatırımlara, kentlerin/ kasabaların gelişme yönleri ve (varsa) ek

alan taleplerine,

. merkezilik karakteri güçlendirilecek ve/ veya aralarında ağ ilişkisi desteklenecek kentsel ve kırsal

yerleşmelere,

. planlama kademesine uygun detayda altyapı yatırımlarım (yeni, iyileştirme) hatları ve terminal noktalarına,

. gelişmesine kısıt getirilecek, afet vd. nedenlerle işlevi değiştirecek yerleşmeler/ alanlara vb. yönelik

eylemlerin yaklaşık konumlarının/ akslarının ve (gerekli ise) alan büyüklüklerinin Mevcut Durum ve

Yerleşilebilir Alanlar Haritası üzerinde, ölçeğine uygun bir grafik dille gösterilmesini, önceliklendirilmesini

içeren planlardır. Tüm çalışmalarda önceden belirlenmiş ulusal ve yerele özgü olan, bu nedenle ulusal ölçekte

belirlenmeyen “il planlama normları”na uyulur. MYPŞ/ YPn SMPB’ce Şekil 2.7’de görülen aşamalar

izlenerek hazırlanır. Süreçte MPK bilgilendirilir ve görüş alınır. Plan seçeneklerinin Dış Değerlendirmesi

ölçütlerin içeriğine uygun tekniklerden yararlanılarak yapılır ve raporlanır. Dış değerlendirici, MYPŞ/ YPn

hazırlanma sürecinde işletilen kontrol mekanizmalarına karşın, plan kararlarının bir ya da birden çok ölçüte

uymadığını saptarsa, ihlale doğrudan/ dolaylı olarak neden olan eylemin/ eylemlerin gözden geçirilmesini

MPK’na önerir.

46

İşlem

akışı

Geri

besleme

akışı

Sonuç

ürün akışı

Şekil 2.7.MYPŞ/YPn hazırlama süreci

47

Adım 4. Detay planların hazırlanması

DPn’lar iki koşulda hazırlanırlar: a) MYPŞ’de/ YPn’de belirtilen yerleşmelerin bütünü ya da bir kısmı için

yapılabileceği gibi konusu ve konumu belirtilen bir eylemi hayata geçirmek için de yapılır. b) MYPŞ/ YPn

olmadan, “Vizyon-Strateji- Eylem Planı” çalışma süreçlerini takiben, MPK’nın görüşü ile SMPB’nin

öngördüğü eylem planları ya da köyler (büyükşehirlerde mahalleler) için doğrudan detay plan üretilebilir.

Bu durumda DPn eylem projesine dönüşür.

Arazi kullanımı ve tasarım kararlarıyla mekâna doğrudan müdahale eden DPn’ler mevcut durum-yerleşilebilir

alan haritalarına işlenen uygulama planlarıdır. Mevcut durum-yerleşilebilir alan haritalarında ve DPn’de

ölçeğine özgü plan dili kullanılır. Her bir planlama konusu yerseçimi, içerik, kapsam, kapasite, program vb.

açılardan detay araştırma ve sorgulama gerektirir. Önceki süreçlerde yapılan katılım toplantılarından edinilen

bilgiler (sözlü ve çizili materyaller) paydaşların alandan tasarımsal beklentileri konusunda ipucu verebileceği

gibi özel sorgulamalar da yapılabilir. Hatta planlama konusu özeline göre, sürecin tamamında ya da bir

kısmında katılımcı tasarım yaklaşımları izlenebilir. Bu süreçteki katılımın öncekilerden farkı; katılacak

paydaşların o plana/ projeye özel olmasıdır. Dolayısıyla paydaşların projeden etkilenen ve projeyi

etkileyenler olarak her proje özelinde tanımlanması gerekir.

YPn’de özellikle belirtilen DPn yapılacak kırsal yerleşmeler SMPB’ce iki aşamalı bir eleme ile belirlenir

(KUTU 2.18). İlk elemede öncelikle Ulusal Kırsal Alan Sınıflaması çalışmasından, planlama veri tabanından

ve SMPn/ YPn’den yararlanılır. Eğer seçilen köy sayısı SMPB kapasitesini aşıyorsa, ikinci bir eleme ile

öncelikle planlanacak köyler belirlenir. Bu elemede öncelikle “Vizyon- Strateji- Eylem Belirleme”

çalışmalarında edinilen gözleme ve “Mevcut Durum- Varlık Belirleme” aşaması bilgilerine dayanılır.Seçilen

yerleşmelerde, planlanacak yerleşmenin özelliğine göre DPn’ye alternatif olarak, yukarıda Başlık 2.2.2’de

açıklanan “Yönlendirici plan” ya da “Tasarım rehberi” gibi planlama araçları da düşünülebilir. Ayrıca,

herhangi bir türde plana sahip olmayan kırsal yerleşmelerde de Köy Kurulunca “Vizyon- Strateji-

Eylem Planı Belirleme” süreçleri işletilerek, köyün gelişmesi için bir yol haritası oluşturulmalıdır.

Bu süreçte alt bölge veya ilçe SMPB teknik danışmanlık, sekretarya, güdüleyicilik gibi roller

üstlenir.

KUTU 2.18. DPn hazırlanacak kırsal yerleşmelerin

belirlenmesi

DPn yapılması için seçilecek kırsal yerleşmelerin ilk eleme

şu ölçütlerden en az birini karşılaması beklenir:

• Ülke kırsal alan sınıflarından kentsel ve kentsel-kırsal

sınıflarından birinde yer alması;

• Nüfusun görece büyük olması (ilçe köy nüfus ortalamasına

göre ilk %25’lik dilimde;

• İç/ dış dinamiklerle büyüme eğilimi göstermesi;

• Üst plan kademesinin bir ya da birden çok gelişme

stratejisinin/ eyleminin doğrudan/ dolaylı etki alanında

olması;

• Çeşitli nedenlerle özellikli bir yerleşme olması.

İkinci elemede daha çok köyün kültürel, sosyal ve ekonomik

özelliklerine odaklanılır (liderlik, yenilikçilik, örgütlülük,

yüksek motivasyon, refah düzeyi vb.)

48

4. Aşama- Uygulama

SMPn’de uygulama EP’lerin hayata geçirilmesi ile gerçekleşir. Bir EP’nin uygulanması öncelikle eylem

projesinin hazırlanmasını gerektirir. Projenin içeriği ve kapsamı eylem içeriğinin mekânsal olma/ olmama

durumuna ve konusuna göre değişir. Mekânsal içerikli eylem projeleri, planlama ilkeleri ve esasları

çerçevesinde, plan uygulama araçları da dikkate alınarak, ölçeğine uygun planlama dili kullanılarak

hazırlanan çizili ve yazılı (rapor) plan belgelerinden oluşurken, mekânsal olmayanlar yazılı plan belgesinden

oluşur.

Plan hazırlama sürecindeki veri ve bilgi yetersizliği, toplumun içinde bulunduğu inişli çıkışlı (konjonktürel)

durumlar, doğal çevre tepkilerinin uzun sürede ve genelde, doğduğu coğrafyadan çok daha geniş bir

coğrafyada görünürlüğü vb. nedenlerle planlamanın öngörülerinde ve kabullerinde, çeşitli düzeylerde

sapmaların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu durum planların/ projelerin düzenli izlenmesini,

değerlendirilmesini, (gerekirse) gözden geçirilmesini gerektirir. Ayrıca, EP süreci, ilkesel olarak şeffaf

olduğundan projelendirme çalışmaları izleme değerlendirmeyi kolaylaştıracak ve kurumsallaştıracak

bileşenleri içermelidir.

KUTU 2.19 her tür eylem projesinin hazırlanmasına yönlendirici bir çerçeve sunmaktadır. Ayrıca, bir eylem

projesi yönetilebilir anlamlı alt eylemlere bölünerek her birinin başlama-bitiş tarihleri ve sorumlularını içeren

“proje iş-zaman çizelgesi” (gant chart) ve daha detaylı “yıllık operasyon çizelgesi” oluşturulur. Eğer bir

EP’de, amacın gerçekleşmesi birden fazla eylemi içeriyorsa her bir eylemin projelendirme çalışması

eşgüdümlendirilir.

Görüldüğü gibi uygulamanın izlenmesi koşulları ve kuralları eylem projesine hazırlık aşamasında dâhil

edilmektedir. İzleme (KUTU 2.20) iki konuya odaklanır: a) Proje hedeflerine ve kullanılan kaynaklara

ulaşmada görülen ilerleme (performans); b) Varsayımlar. Proje özelinde dışsal etmenler özellikle önemli ise,

dış koşullar hakkında, (a) gibi sürekli olmasa da belirlenen aralıklarla bilgi toplanır. İlgili yönetimin

sorumluluğundadır.

KUTU: 2.19. Bir eylem projesi çerçevesi

1. Projenin genel amacı (GA): Projenin katkı vereceği

stratejik amaç nedir? (ölçülebilir olacak biçimde

tanımlanacaktır);

2. Projenin Amacı (PA): Proje sonunda beklenen gelişmeler

nelerdir? GA’ya ne ile/ nasıl/ ne biçimde katkı verecektir?

3. Sonuç(lar)/ Çıktı(lar) (SÇ): PA’nın başarıldığının

göstergesi olan sonuçlar/ çıktılar nelerdir?

4. Eylemler: SÇ’lerin elde edilmesi için hangi eylemler

gerçekleştirilmelidir? Öncelikleri nedir?

5. SÇ’lerin başarılması önkoşulu: Her bir eylem başlamadan

önce hangi önkoşullar yerine getirilmelidir?

6. Varsayımlar: GA, PA ve SÇ’ların (projenin) başarılmasını

olumlu/ olumsuz etkileyebilecek dışsal etmenler/ durumlar

nelerdir? Başarı için bunlar nasıl olmalıdır?

7. Göstergeler: GA, PA ve SÇ’lerin her birinin nicel, nitel,

zaman, konum ve hedef grup(lar) vb. açısından ölçülebilir

performans göstergeleri nelerdir? Nasıl ölçülürler?

8. Gösterge kaynağı: GA, PA ve SÇ’lerin performans

göstergelerinin bilgi kaynakları nelerdir? Nereden/ nerelerden

sağlanabilir? Bilgi edinme yöntemi nedir?

9. Gereksinimler, maliyet: Eylemi gerçekleştirebilmek için

nelere gereksinim vardır (işgücü, makine/ teçhizat vb), nasıl

karşılanır? Eylemin maliyeti nedir? Kaynak nereden

sağlanır?(Yapılabilirlik)

10. Değerlendirme: Proje değerlendirme programı nasıldır?

Kaynak: Hamdi, Goethert, (1996: 94) ve European

Commission (2004: 58)’den yararlanılarak düzenlenmiştir.

KUTU 2.20. Uygulamanın izlenmesi İzleme, eylem

planlarının hedeflerine erişmedeki başarı düzeylerini ölçme,

plan ile gerçek gelişme arasındaki farklılıkları açıklama

mekanizmasıdır (Oliveira, Ohli, 2010: 347).

Planlamanın şeffaflık, hesap verebilirlik, verimlilik-etkililik ve

süreç tasarımı ilkeleri gereği olan izleme, plan uygulama

sırasında ve uygulama sonrası değerlendirmenin de

önkoşuludur.

49

Dışsal (bağımsız) bir izleyici-değerlendirici tarafından yapılması tercih edilir. Uygulamanın amaçlara

uygunluğunda, verimliliğinde sorun(lar) varsa izleyici önlem önerilerini de içeren İzleme-Değerlendirme

Raporunu MPK’na sunar. Bunun sonuçlarına göre bir projenin, parçası olduğu eylem planının, hatta

stratejinin gözden geçirilmesi gerekebilir.

Değerlendirme (KUTU 2.21) hangi alanda olursa olsun hüküm vermede, değerlendirme nesnesini (örneğin

plan) öğrenmede ve bu nesne ile düzenli, karşılıklı ilişki kurmada yardımcı olan bir bilgi ve geri bildirim

aracıdır. İyi uygulandığında, karar vericiler için, doğru kararlar ve adımlar atılmasına katkıda bulunur.

KUTU 2.21’de görüldüğü gibi planlama sürecinin değişik aşamalarında ve tercihen bir dış değerlendirici

(ekip) tarafından, mümkün değilse “Proje İzleme Komitesi”ne dış değerlendirici(ler)/ uzman(lar) da dâhil

edilerek (Proje İzleme ve Değerlendirme Komitesi) yapılır. Değerlendirmede izlenen yaklaşım ve amacına

bağlı olarak değişik tekniklerden yararlanılır (EK 2.2-2.3). Ancak hangi değerlendirme yöntemi kullanılırsa

kullanılsın, yerelin özeline uygun düzeltmeler yapılır.

Denetim (KUTU 2.22), öncelikle proje kaynaklarının etkin kullanımına (amaca uygun kullanım) ve finansal

yönetimine (proje kaynaklarının verimli ve ekonomik kullanılması) odaklanır. Proje harcamalarının ve

gelirlerinin yasallığı ve düzenliliği (yasa ve yönetmeliklere sözleşme kural ve ölçütlerine uygunluk vb.) de

denetim konusudur.

2.4. Genel Değerlendirme

Tanımlanan MSP stratejik kararları, eylem planları ve mekânsal yapısal plan şeması ile esnek, ölçülebilir ve

denetlenebilirdir. Günümüzde yaygın olan proje bazlı gelişmeye önceden belirlenmiş bir ortak gelecek

hedeflerine uyumu çerçevesinde olanak verir. Hangi kademede olursa olsun, sürdürülebilir kalkınmaya,

yerel kimliğin güçlendirilmesine, planlama alanına özgü ''mekânsal'' vizyonun, stratejilerin ve politikaların

oluşturulmasına, diğer planlama alanlarıyla işbirliği biçimlerinin geliştirilmesine, arazisel politikaların

bütünleştirilmesine ve uzun vadeli yol haritasına odaklanmaktadır (Vasilevska, Vasić, 2009).

KUTU 2.21. Değerlendirme ve yaklaşımlar

Değerlendirme, en genel anlamda, bir nesnenin değer ya da

yararlılığının sistematik olarak ölçülmesidir. Bu işlemde iki

yaklaşım benimsenebilir:

• Uygunluk yaklaşımı; planlamanın başarısı/ başarısızlığı az

sayıda ölçüt üzerinden irdelenir ve hüküm verilir (Alexander,

2006, aktaran Oliveira, Pinho, 2010). Daha çok mekânsal

planlarda uygulamasının değerlendirilmesinde benimsenir.

• Performansa merkezli yaklaşım (performans yönetimi );

planlama alanının mevcut ve gelecek resmine dayanılarak

gelecekteki resme ulaşma yolcuğundaki başarısı ortaya konur.

Stratejik planlama yaklaşımı ile örtüşür (Faludi, Mastop: 1997).

Değerlendirme yöntem ve teknikleri yapısal ve yüksek düzeyde

belirsizlik içeren uzun dönemli kararlara odaklandığından kısa

dönemli kararlar için uygun değildir (Oliveira, Pinho, 2010).

KUTU 2.22. İzleme, değerlendirme ve denetimin tanımı

İZLEME, GÖZDEN GEÇİRME

Kim: Her düzeyde içsel yönetimin sorumluluğundadır.

Ne zaman: Proje uygulama sürecinde; Proje bittikten belirli bir

süre sonra başlayarak (AB önerisi; ilk yıldan başlayan ayrı bir

faaliyet) Neden: Gelişmeyi kontrol etme, sorun varsa çare olacak

eylemlerde bulunma, gerekiyorsa planları güncelleme

Çerçeve ile bağı: Girdiler, eylemler, sonuçlar

DEĞERLENDİRME

Kim: Genellikle dışarıdan (nesnel) değerlendirici dahil edilir

Ne zaman: Periyodik olarak; uygulama ara dönem(ler)de;

Uygulamanın bitiminde; Uygulama bittikten sonra (daha geniş

aralıklarla); Özel durumlar (olumlu/ olumsuz) ortaya çıktığında.

Neden: Hesap verebilme; Ders çıkarma (sonraki projeler/

programlar ve politika gözden geçirmelere ışık tutar) ; Yönetim

kalitesini sorgulama

Çerçeve ile bağı: Sonuçlar, amaç, genel hedefler ve ilgili yerlerle

bağlantılar

DENETİM

Kim: Dışarıdan (nesnel) değerlendirici dâhil edilir; Paydaşlar

Ne zaman: Tamamlanması öngörülen işler (eylemler/ sonuçlar)

bitirildiğinde; Periyodik olarak (yapılan değerlendirme

sonuçlarının paydaş görüşüne açılması)

Neden: Paydaşlara hesap ve güven verebilme; Mevcut ve

gelecekteki projelerin geliştirilmesi için öneriler elde etme

Çerçeve ile bağı: Girdiler, eylemler, sonuçlar

Kaynak: European Commission (2004: 40)

50

SMP’nin elemanları/ unsurları planlama alanının planlama kademesindeki yerine ve büyüklüğüne göre

değişmese de, doğal olarak, içerikleri (kapsam, detay vd.), kullanılan teknikler, katılımcıların kompozisyonu

vb. değişecektir. Bu nedenle yukarıda SMP süreci ana hatlarıyla, plan kademesinden bağımsız ele alınarak

tanımlanmıştır.

Özellikle 1990 sonrası SP, SMP gibi “gelecek-yönlendirmeli” yaklaşımlara giderek daha çok ilgi duyulmuş,

kullanımı yaygınlaşmıştır. Bunun bir dizi nedeni vardır;

çeşitli ülkelerin/ bölgelerin/ yerellerin, kendi kurumsal ve metodolojik çerçeve ve yaklaşımları içinde

gelişmelerini ortak bir vizyon etrafında birleşerek yönlendirebilmesi;

geleceği yaratması ve değişimine rehberlik etmesi;

bürokratik ve rutin işlerde inisiyatif kullanılmasına olanak vermesi ve plan bütünlüğü içinde esnek

olması;

“çok kademeli” planlama ortamında alt kademe organların sesini güçlendirecek bir yönetişim ortamı

oluşturması;

katılım temelli olması nedeniyle toplumca sahiplenilmesi;

proje verimliliğini arttırması bunlardan bazılarıdır.

Türkiye’de de stratejik planlamanın tarihi eski dahi olsa, kurumsal stratejik plan üretimi, özellikle kamu

kurum ve kuruluşları için oldukça yenidir. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) hedef

gösterilmiş, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu (R.G. 24/12/2003: 25326) ile de tüm kamu

kurum ve kuruluşlarına stratejik plan yapma zorunluluğu getirilmiştir (madde 3/n). Aynı yıl Devlet Planlama

Teşkilatınca “Kamu Kuruluşları İçin Stratejik Planlama Kılavuzu” hazırlanmış, izleyen yıllarda da bir

yönetmelik 12 yayımlanmıştır. Ulusal politika belgelerinin oluşturulmasında da stratejik planlama

yaklaşımının benimsendiği görülmektedir.

Yine 8. Beş Yıllık Kalkınma Planında, bölgesel kalkınma stratejisinin bir aracı olarak ifadesini bulan, İl

Gelişme Planı 13 (İGP) da stratejik planlama yaklaşımı ile ele alınan mekânsal plandır. Buna ilişkin kılavuz

BİB-TAU’ca (2008) yayımlanmıştır.

12

Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (R.G: 26.05.2006/ 26179).

13

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (R.G: 04.03.2005/ 25745) ile yasal dayanak kazanmıştır.

51

Ayrıca, Kentleşme Şurası Bildirgesinde (2009), 61. Hükümet Programında (2011), 644 sayılı KHK’de

(2011) ve 10. Kalkınma Planında (2013) mekânsal planlar ve bunların stratejik nitelikte olması öneri ve/

veya hükümleri bulunmaktadır. Bir planlama aracı olarak “mekânsal strateji planı” 2013’de 3194 sayılı İmar

Kanununa eklenmiş, buna ilişkin “Mekânsal Planların Yapım Yönetmeliği” (R.G: 14.06.2014: 29030)

yayımlanmıştır. Ancak, adı geçen belgelerde, değişik adlarla da olsa öngörülen mekânsal planlama ülke,

bölge gibi üst plan kademeleri için öngörülmüştür ve katılımın niteliği belirsizdir.

Ayrıca, burada çerçevesi çizilen Stratejik Mekânsal Planlamanın ilkelerinden olan “sürdürülebilirlik”, buna

ilişkin esaslardan olan “doğal, tarihi çevrenin anaakımlaştırılması” ve bunun gereği olan “ekolojik duyarlılık

ve görsel kalite (ED-GK) haritaları”nın mevzuatımızda dayanakları vardır. Bunlar 2872 sayılı Çevre

Kanunu, 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 5488 sayılı

Tarım Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu gibi yasalar ile Ulusal Çevre Stratejileri

Eylem Planı, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (4. stratejik amaç olan kırsal çevrenin korunması ve

geliştirilmesi) gibi ulusal strateji belgeleridir.

ED-GK haritalarının veri altyapısını Orman ve Su İşleri (Çevre ve Orman) Bakanlığınca ulusal düzeyde

hazırlanan arazi kullanımı ve değişimlerine yönelik CORİNE haritaları 14 ile Gıda Tarım ve Hayvancılık

(Tarım ve Köy İşleri) Bakanlığınca yürütülen “Toprak Sınıflarının Tespiti”, “Arazi Kullanım Planlaması

(TAKUP)” ve “Sayısal Toprak Veri Tabanının İyileştirilmesi ve TAKUP’un Gereksinim Duyduğu Temel

Altlıkların Oluşturulması 15 ” projelerinin (URL 3) çıktıları oluşturacaktır.

SMP’nin unsurlarından “Kırsal yerleşme tipolojisi”nin (sürdürülebilirlik, verimlilik ilkeleri ile varlıktemellilik

esasının gereği) dayanağı 5543 Sayılı İskân Kanunu ile ulusal strateji belgelerinden Ulusal Kırsal

Kalkınma Stratejisi, Kırsal Kalkınma Planı (2010-2013), 9. ve 10. Kalkınma Planlarıdır.

14

CORINE (Çevresel Verilerin Koordinasyonu) projesi 2009’da tamamlanmıştır. Beş yılda bir revize edilecektir (URL 2).

15

Sayısal toprak veri tabanının güncellenmesi, arazilerin üç sınıfa (“kullanılabilir alanlar”, “mutlak korunacak alanlar”, “korumakullanma

dengesi gözetilecek alanlar”) ayrılması ve haritalanması amaçlanmaktadır. İlçe, il, bölge düzeylerinde kalkınma

eksenlerinin belirlenmesi sonrasında bu alanlara ilişkin planlar yapılacak, koruma-kullanma ölçütleri ortaya konacaktır (URL 3).

52

Burada adı geçen ve geçmeyen diğer politika belgeleri Türkiye’de yeni kamu yönetimi ve planlama

anlayışının yerleştirilmesine ilişkin adımlardır. Yine de bu paradigma değişimine, en genel anlamda,

bürokrasinin kısa dönemde ve yaygın biçimde uyum sağlaması, hele ki gerisinde bir politik irade yoksa

beklenemez 16 . Bu nedenle Canpolat (2010) Sivas İl gelişme Planı deneyimine referansla, bu değişim

sürecinde liderliğin çok önemli olduğunu, yeni yönetim anlayışının yerel ve sektörel düzeyde geliştirilmesine

yönelik uygulamaların teşvik edilmesinin zihinsel dönüşümü hızlandıracağı ve kurumsal kapasiteleri

geliştireceğini önemle vurgulamaktadır (Şahin vd. 2015: 57).

Ne var ki yakın tarihli gelişmeler ışığında, pratikte Türkiye’nin, yasalarla/ politika belgeleri ile

tanımlanandan farklı bir yöne yöneldiği/ savrulduğu, bu durumun da yeni kamu yönetimi ve planlama

anlayışının “doğru” biçimde uygulanmasını/ yaygınlaşmasını kısıtlayacağı söylenebilir.

SMP deneyimlerini konu alan uluslararası literatürde; başarılı plan için ilgili tüm grupların, aktörlerin,

özellikle uygulama yetkisine sahip olanların ve önemli sektörlerin sürece dâhil edilmesinin ve etkin

katılımlarının sağlanmasının önemi vurgulanmaktadır. Bu, bir vizyonun veya stratejinin olabildiğince

tarafsız olması, taraflarca benimsenmesi ve uygulanmasına sahip çıkılması/ üstlenilmesi için gereklidir. Aksi

durum meşruiyet sorunu yaratacağından stratejik yaklaşımın özde içinin boşalması, planın kimi baskın

aktörlerin beklentilerini meşrulaştıran bir araca dönüşme riski taşıması, aktörlerce benimsenmemesi,

uygulamada irade ve motivasyon eksikliği ve tüm bunlara bağlı olarak katılımcılarda güvensizlik gibi pek

çok olumsuzluğa neden olacaktır.

Doğaldır ki; planlama sürecinde katılım farklı ilgi grupları arasında çatışmalara ve sürtüşmelere yol açabilir.

Ortak karar sürecinde uzlaşma güç olabilir, paydaşlar tüm politikalarda görüş birliğinde olmayabilirler. Hatta

bazı durumlarda bazı yararlar sağlama çabasında olanlar çıkabilir (Bramwell, Sharman, 1999: 400, aktaran

Gedikli, 2004: 197). Ancak bunun olumlulukları da vardır; paydaşların düşünmelerini, birbirlerini

anlamalarını, hoşgörüyü, kimi konularda karşıt görüşte olanların kimi konularda birbirlerini desteklemesini

tetikler.

16

2000li yılların başlarında yapılan yasal düzenlemeler ve benimsenen strateji belgeleri değişimin ülkenin ihtiyaçlarına yanıt

olmaktan çok, AB müktesebatı tarihi de dikkate alındığında (2001 kabul, 2003 gözden geçirilme), AB’ye uyumlanma

çalışmalarından ve buna bağlı olarak alınacak desteklerden kaynaklandığı söylenebilir (Avrupa Topluluğu Komisyonu, 2004: 11).

53

Esas tehlikeli olan durum çatışmanın azlığı ya da olmamasıdır. Bu toplumun iyi bilgilendirilmediğine,

katılımın iyi yönetilmediğine (Daniels vd, 2007: 5), toplumda dengesiz güç ilişkilerinin varlığına vd. işaret

eder. Ayrıca, katılımcı süreçte planlama, Kuhnian ifadeyle, toplu kararlar üretmekten çok daha fazlasıdır;

inanışları değiştirmek ve yeniden şekillendirmektir. Yurttaşta/ paydaşlarda yeni farkındalıklar yaratan bir

öğrenme ve gelişme sürecidir 17 .

Geçen yüzyılın ortalarından bu yana toplumsal ve politik alanda yüksek düzeyde belirsizlikler

yaşanmaktadır. Nüfus, istihdamın niteliği ve büyüklüğü, özel sektör niyet ve yatırımları, değişen toplum

beklentileri gibi kilit planlama parametrelerini “doğru” elde etmek zordur.

Çevresel konularda bilgi birikimi hem yetersiz, hem de kimi etkiler zamanla görünür olabilmektedir. Bu

nedenle plan kararlarının düzenli izlenmesi, gözden geçirilmesi, belki bazısından vazgeçilerek yeni kararlar

alınması kaçınılmazdır. SMP tüm paydaşlara (topluma, yatırımcıya, karar vericiye, plancıya) hem açık

biçimde izleme, değerlendirme yükümlülüğü vermekte, hem de gerektiğinde, kısa-orta dönemli altyapı ve

kalkınma kararlarında revizyon yapma esnekliği tanımaktadır. Uzun vadeli vizyon perspektifi

kaybedilmeden yapılan revizyonlarla plan bütünlüğü, sürdürülebilirliği ve verimliliği sağlanmaktadır.

Friedmann (2005:184) planlama kültürünün mekânsal planlama sürecinde belirleyici olduğunu ifade

etmektedir. Yapılan çalışmalar Avrupa için planlama kültürünün unsurlarının değerler, inançlar ve adalet

kavramı, politik ve yasal sistemler, yönetişim yapıları olduğunu ortaya koymaktadır (Allin, Walsh, 2010).

Bu açıdan değerlendirildiğinde; Türkiye’de kamu yönetiminde kurumların geleneksel tavandan-tabana

hiyerarşik örgütlenmesi, yalnızca kamuda stratejik düşünme ve karar alma yeteneğini kısıtlamamakla, hem

liderin/ yöneticilerin stratejik yönetim anlayışını içselleştirmelerini güçleştirmekte, hem de toplum için

katılımı anlamsızlaştırmaktadır. Özellikle yerel düzeyde, toplumda gelişkin bir hesap sorma kültürünün

zayıflığı da katılımcı yönetim ve planlama anlayışının önünde engeldir (Canpolat, 2010). Stratejik

yaklaşımın etkililiğini sınırlandıran başka etmenler de bulunmaktadır.

17

Tekeli (2001) SMP’yi demokratik yapan unsurun planlama süreçlerinin demokratik usullere göre, şeffaf olarak

gerçekleştirilmesinden çok yurttaşın niteliği olduğunu vurgulamaktadır; diğerleri ile ilişki içinde aktif bireylerden oluşan çok kimlikli

(yerelin, ulusun, dünya yurttaşı, bunların dışında da aidiyetleri olabilen) yurttaşlar dünyası. Haklı olarak başarılı bir SMP için yeni

yurttaş kimlikli bireylere gerek varsa da planlama süreci böyle bir kimliğin gelişmesini tetiklemektedir.

54

Yerel kamu kurumlarının katılımı, genelde, bir görev olarak yerine getirmeleri, planlama sürecini

sahiplenecek yerel sosyal sermayenin niteliğinin (sivil katılım 18 , sosyal ağlar, gönüllü örgütlülük 19 ) yerelden

yerele farklılıklar göstermesi, yetersiz olan yerlerde bunu telafi edecek güçlü aktörlerin ve/ veya ileri görüşlü,

işbirlikçi liderlerin azlığı (Gedikli, 2004: 257, 256, 238, 195), politik karar sürecinde gönüllü kuruluşların

işveren ve işçi örgütleri gibi güçlü baskı grupları arasında kendilerine çok az manevra alanı bulabilmeleri

vb. stratejik yaklaşımın etkililiğini sınırlandırmaktadır (Kalaycıoğlu, 2001, aktaran a.g.e: 96) önemli

kısıtlayıcılardandır. Ek olarak, özellikle alt planlama kademelerinde, yerelde teknik bilginin ve becerinin sınırlı

olması her bir yerelin zaman ve insan kaynağı açısından desteklenmesinin gerekmesi planlama maliyetini

yükselten bir etmendir.

18

Toplumu ilgilendiren sorunları tanımlamak ve gidermek için tasarlanmış bireysel/ kolektif eylemlerde bulunmaktır. Bu, doğal

olarak örgütlülüğü ve sosyal ağlar içinde barındırır.

19

Kuramsal olarak “toplumda örgütlenebilme düzeyi yüksekse ki bu bireylerin toplumsal konulara duyarlı olduğunun ifadesidir,

kendi yerel çevrelerinin iyileştirilmesi için gönüllü olarak işbirliği yaparlar” (Gedikli, 2004: 257). Ancak örgütler aralarında işbirliği

yapamıyorlarsa, bu da katılım açısından giderilmesi gereken bir zayıflıktır.

55

56


Prof. Dr. Cenap SANCAR & Doç. Dr. Ersin TÜRK

57

58


Amaç:

Bu bölümün amacı KOKAP kapsamında seçilen Trabzon Salacık yerleşiminin fiziksel/doğal, sosyal ve

ekonomik yapısına yönelik bilgiler vermektir. Bölüm hazırlanırken, KOKAP İDA 4.1 iş paketine ait sonuç

raporundan (Sancar vd., 2015) yararlanılmıştır.

İçerik:

Yapısal Plan Çalışmasına yönelik olarak yerleşmenin; fiziksel - doğal, sosyal ve ekonomik yapısı üç başlıkta

incelenmiştir.

Çıktılar/Çıkarımlar:

Bu bölümde planlama ölçeği dikkate alınarak yerleşmeler özelinde, düzenli ve istenilen detayda

üretilemeyen/bulunmayan konumsal ve konumsal olmayan verilerin gerekliliği ile hangi yöntemlerle

toplanabileceği konusu öğrenilmiş olacaktır.

59

60


Trabzon il sınırları içerisinde alan çalışması için seçilen 40’a yakın kırsal yerleşme arasından planlanacak

örnek yerleşme olarak Akçaabat ilçe sınırları içinde yer alan, Salacık yerleşmesi (6360 sayılı Yasa öncesi

Köy olan) seçilmiştir. Salacık’ın tercih edilmesinde; kent merkezine yakınlığı, kentsel yerleşme baskısı

altında olması, büyüme potansiyelinin olması, Devlet Karayolu kenarında olmasından kaynaklı erişim

kolaylığının olması, sosyal yapısının katılıma uygun olması, kırsal karakterinin özgün ve yerleşme

dokusunun nitelikli olması etkili olmuştur.

Salacık ulusal düzeyde yapılan ve KUTU 3.1.’de verilen “kentsel”den “derin-kırsal”a beş sınıf içeren genel

kırsal yerleşmeler sınıflamasının ikinci sınıfında “kentsel-kırsal” bir yerleşmedir (Tablo 3.1).

Tablo 3.1. Salacık ve komşu yerleşmelerin ulusal kırsal sınıflamadaki konumları

Yerleşmeler

Salacık

Darıca

Akçakale

Yeniköy

Nüfus (N)

yoğunluğu

1

(>150

kişi/km 2 )

1

3

(<150

kişi/ km 2 )

Sınıflama değişkenleri

Tarımda

çalışan oranı

3

(>%82.91)

2

(%48.01-

82.90)

3

(>%82.91)

Kaynak: Öksüz vd., 2015: 254-256’dan düzenlenmiştir.

Yaşlı

bağımlılık

oranı

2

(%10.01-

50.00)

N>50 bin olan

kente uzaklık

1

(<50 km)

2 1

2 1

Açıklama

Yüksek yoğunluk, derin kırsal

istihdam, yaşlı nüfus ve kente yakın

Yüksek yoğunluk, kırsal istihdam

(kentsel-yarı kırsal ekonomi), yaşlı

nüfus ve kente yakın

Düşük yoğunluk, derin kırsal

istihdam, yaşlı nüfus, kente yakın

Bu sınıflamaya altlık oluşturan dört gösterge: nüfus yoğunluğu, tarımda çalışan oranı, yaşlı bağımlılık oranı

ve nüfusu 50 binden büyük bir kent merkezine uzaklıktır. Teorik olarak 36 sınıf içeren sınıflama dikkate

alındığında Salacık; genel kabul gören kırsallık nüfus yoğunluğu eşiği olan 150 kişi/km2’nin üzerinde

yoğunluğa sahip, nüfusu ağırlıklı olarak tarımla uğraşan (KUTU 3.2), orta derecede yaşlanan nüfus sorunu

olan (KUTU 3.3), 332 bin nüfuslu (2017) Trabzon merkez ilçesi Ortahisar’a ve ikinci büyük ilçesi

Akçaabat’a yakın bir yerleşmedir.

KUTU 3.1. Ulusal düzeyde kırsal yerleşme sınıfları kentsel,

kentsel-kırsal, kırsal, kırsal-derin kırsal ve derin kırsal

olmak üzere beş genel sınıftan oluşmaktadır.

KUTU 3.2. Tarımda çalışan nüfusun aktif nüfusa (15-64

yaş) oranı üç grupta sınıflanmıştır; tarımda çalışan oranı %

0-48 arasında “kentsel istihdam”, % 48.01-82.90 arasında

“kırsal istihdam” ve % 82.91’den fazla ise “derin kırsal

istihdam”.

KUTU 3.3. Yaşlı bağımlılık oranları üç grupta

sınıflanmıştır; yaşlı nüfus oranı %0-10.0 arasında “dengeli

nüfus”, %10.01-50.0 arasında “yaşlı nüfus” ve %50.01’den

fazla ise “yüksek yaşlı nüfus”.

61

Batısındaki Akçakale ve doğusundaki Darıca komşu yerleşmeleri 6360 sayılı Yasa ile belde belediyesinden

mahalleye dönüştürülmüş olup, günümüzde Salacık ile aynı statüdeki mahallelerdir. Bu komşu yerleşmeler

günümüzde yalnızca ekonomilerinin daha çeşitlenmiş olması ile Salacık’tan ayrılırlar. Bu özellikleri ile

komşu yerleşmeler kırsal sınıflamanın “kentsel” sınıfında yer alırlar. Salacık, Karadeniz Sahil Yolu üzerinde,

“kentsel” tipteki kırsal yerleşmeler arasına sıkışmış bir “kırsal-kentsel” yerleşmedir. Güneybatı komşusu

Yeniköy ise “kırsal-derin kırsal” sınıfında yer almakta olup Salacık’tan temel farkı: nüfus yoğunluğunun

düşük olmasıdır.

3.1. Fiziksel ve Doğal Yapı

Salacık özelinde yapılacak kırsal yapısal plan çalışmasına yönelik olarak mevcut kurumsal verilerden ve

KOKAP proje ekibinin yaptığı alan çalışmalarından yararlanılmıştır. Yerleşmenin coğrafi konumu, eğimi,

bakı, hidrolojisi, iklimi, zemin özellikleri, doğal yapısı, konut stoku, kimlik-imajı, yerleşim içi ulaşımı gibi

konularda analizler yapılmıştır.

Coğrafi konum

Trabzon il genelinde Akçaabat ilçesi, en büyük kır-kent nüfusuna sahip yerleşmelerinden biridir. Trabzon

kent merkezine (Ortahisar) uzaklığı 17 km’dir (Şekil 3.1). Zaman içerisinde Ortahisar ile Akçaabat

yerleşimleri arasındaki beldelerin büyümesiyle, kentsel alan kesintisiz/sürekli hale gelmiş olup kent-bölge

şeklinde kıyı boyunca yayılarak bütünleşik bir şehir görünümü vermektedir.

62

Kaynak: URL 1’den faydalanarak hazırlanmıştır.

Şekil 3.1. Akçaabat ilçesinin il içindeki konumu

Bölgenin coğrafi özellikleri, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin (DKB) genelinde gözlemlendiği gibi Akçaabat

genelinde de yerleşim biçimine, gelir kaynaklarına, yapı/yapılanma tiplerine yansımıştır. Karadeniz’e paralel

olarak yüksek rakımlara uzanan sıra dağlar; bölgenin morfolojisini ve iklimini olduğu kadar, yerleşim

biçimini ve yapı tarzlarını belirleyen coğrafi öğedir. Sıra dağlar, denize ulaşan akarsu vadileri ile

bölünerek/yarılarak (havza yüzeyine bağlı büyüklükleri değişen) oldukça engebeli, eğimli bir arazi oluşturur.

Kıyıdan başlayarak hemen yükselmeye başlayan engebeli topoğrafya ve sahile paralel geçirilmiş transit

devlet karayolu, yerleşimlerin, nüfusun ve yapılaşmanın sahil şeridinde kümelenmesine neden olmuştur

(Şekil 3.2.).

63

Kaynak: KTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Ş. Proje 401, 2009, Trabzon

Şekil 3.2. Trabzon kent bölge strüktürünün devlet karayoluna bağlı gelişimi

Geçmişte köy statüsünde olan Salacık yerleşimi, 2012 yılında yasalaşan 6360 sayılı Büyükşehir Belediyesi

Yasası ile tüm il sınırlarını kapsayan Trabzon Büyükşehir Belediyesi’nin ve ilçe sınırlarını kapsayan ilçe

belediyelerinin kurulması ile “mahalleye” dönüşmüştür. Kıyıda ve Devlet Karayolu üzerinde konumlanan

mahallenin kıyı uzunluğu 1,73 km, yüzölçümü 2,36 km 2 ’dir. Salacık yerleşmesi mahalle sınırları olarak

Akçaabat İlçe topraklarından aldığı % 0,66 pay ile çok küçük yüzölçümü sahiptir (Şekil 3.3).

64

Şekil 3.3. Akçaabat ilçesi mahalle sınırları

Trabzon ilinin de içinde yer aldığı Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, kırsal yerleşmeler, zor topoğrafik koşullar

nedeniyle sırtlar ve vadi tabanları başta olmak üzere kısıtlı düzlük alanlarda yayılmaktadır. Kırsalda yer alan

mahalleler (Köy), İç Anadolu’da görülen kümelenmiş tanımlı kırsal yerleşik alan yerine, dağınık olarak

gelişmiş/gelişmektedir. Kırsal alanda konut vd. yapıların bu şekilde yerleşim sınırlarının bütününe

yayılmalarıyla sonuçlanan bu durum, yerleşimlerde bir kümelenme ve bu kümelenmenin çevresinde toplu

biçimde bir ortak yaşam alanının ve açıkça tanımlanabilecek bir yerleşik alanın oluşumunu elverişli kılmaz.

Bu nedenle, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin birçok yerleşiminde, “köy yerleşik alan” (Çevre Düzeni Planında)

sınırları ile idari sınırlar çakışmaktadır (UYARI 3.1).

UYARI 3.1.

Yapılacak benzer çalışmalarda hangi plan türü

uygulanacaksa (detay plan, yapısal plan gibi), çalışma alanı

sınırları, alanın niteliğine göre karar verilmesi gereken bir

husus olup, genel ilke olarak yerleşimlerde (köy) tapulama

sınırlarını içine alan bütünlük içinde plan yapılmalıdır.

Ancak bu alan çok büyükse (örneğin tapulama alanı bütünü

4-5 km 2 ’den daha büyük alanlarda) küçük ölçekli bir harita

üzerinde, yerleşimin ulaşım sistemine, tarım alanlarına,

meralarına, sulama sistemine dair kararlar alınmalıdır. Daha

büyük ölçekli bir haritada ise yapısal planın detay nitelikli

kararları geliştirilmelidir.

65

Salacık yerleşimi Akçaabat ilçesinin batısında yer almakta olup en yakın kent merkezlerine uzaklığı;

doğusunda Akçaabat’a 5,5 km, merkez ilçe Ortahisar’a 23 km, batısında Çarşıbaşı’na 17,2 km’dir. Salacık’ı

çevreleyen mahallelere bakıldığında, kuzeybatısında Akçakale, güneydoğusunda Darıca, güneybatısında

Yeniköy yer almaktadır (Şekil 3.3.). Salacık’ın doğusunda Darıca, Kavaklı; batısında ise Akçakale ve Mersin

(mülga belde belediyeleri) mahalleleri olması nedeniyle sürekliliği olan bir yerleşim aksı üzerindedir (Şekil

3.2).

Coğrafi özellikleri

Genelde Trabzon ili, özelde Akçaabat ilçesi dağlık ve engebeli bir topoğrafyaya sahip olduğundan; mahalle

(mülga köy) yerleşmelerinin büyük çoğunluğu %40’ın üzerinde eğimli arazilere yerleşmiştir. Bu yerleşimler

engebeli ve vadilerle bölünen topoğrafyadan kaynaklı olarak etek, yamaç ve sırtlarda eğimli yüzeylere

yayılmıştır. Kırsalda yer alan mahaller 1800 m. rakımına kadar dağılım gösterdiği il sınırları içerisinde,

Salacık deniz kotunda olan az sayıda kırsal yerleşmelerden biridir. Salacık ve yakın çevresindeki yükseltiler

0 ile 713 m arasında değişmektedir. Salacık yerleşmesi sınırları içerisinde ise maksimum yükseklik 300 m’ye

kadar ulaşmaktadır (Şekil 3.4).

Kentsel nüfusun ağırlıklı kıyıda kümelenmesine bağlı olarak da özellikle 750 kotun altında kalan kırsal

yerleşmeler aynı zamanda il/ilçedeki kırsal nüfusun büyük çoğunluğunun bu alanlarda ilk sıralarda yer aldığı

görülmektedir. İl düzeyinde kısa mesafe içerisinde değişebilen topoğrafik koşulların etkisi ile mahallelerinin

büyük çoğunluğu parçalı/dağınık bir dağılım göstermektedir. Salacık yerleşmesi de bu genel durumun somut

izlerini/özelliklerini taşımaktadır.

Salacık’ın (KUTU 3.4) kıyıya paralel uzanan ve kıyıya dik vadilerle içeri doğru kollar şeklinde uzanan ve

mahalle sınırlarıyla tanımlanan alanlarda, ilk 100 m yükseklikteki bölümü (0-100 m kotları arası) toplam

alanın yaklaşık %34’lük bölümünü, güneybatı yönünde kuşak olarak devam eden ikinci 100 m yükseklikteki

alanlar yaklaşık %40’lık bölümünü ve aynı yönde devam eden son 100 m yükselti kuşağı ise toplam alanın

%26’lık bir bölümünü oluşturmaktadır (Şekil 3.4). Bu dağılımda ilk yüz metrede nüfusun büyük bir kısmının

kümelendiği görülmektedir.

KUTU 3.4. DKB açısından yerleşim için sorunsuz

sayılabilecek eğim olan %10-20 arasındaki alanlar,

yerleşimlerin yaklaşık %12 gibi az bir bölümünü

oluşturmaktadır. Bununla birlikte %20-40 arası eğimin

olduğu alanlar ise %41’lik orandadır. Bu alanlar gerek

altyapı gerekse üst yapı açısından özel ve teknik çözümler

gerektirdiği gibi maliyet açısından da yüksek eğim

sınıflamalarıdır.

66

Şekil 3.4. Salacık ve çevresi yükseklik haritası

Şekil 3.5. Salacık ve yakın çevresi eğim haritası

Salacık yerleşmesinin eğim sınıflaması içerisindeki dağılımı incelendiğinde (Şekil 3.5); yerleşimin altyapı

bakımından sorunsuz sayılabilecek (% 0-10 eğim arası) alanları, toplam alanın yaklaşık % 7’lik çok küçük

bir bölümünü oluşturmaktadır (Tablo 3.2). Bu sınıf aralığındaki alanlar ağırlıklı olarak vadi tabanlarında,

kıyı ve sırtlarda yer aldığından kullanım kısıtlılığı vardır.

Yerleşilebilirlik üst sınırı kabul edilen % 40 eğimin üzerindeki alanların yapılanmaya açılması durumunda

birçok riskin de (heyelan, toprak kayması, aşırı hafriyat ve/veya dolgu gibi) beraberinde geldiği bilinen bir

gerçektir. Salacık yerleşme sınırları içerisinde % 40+ eğimdeki alanlar toplam alanın % 40’ını

oluşturduğundan (KUTU 3.5) genel olarak yerleşilebilirlik açısından kısıtlılığı olan bir alandır (Tablo 3.2).

KUTU 3. 5. Eğer kırsalda yer alan plansız mahallelerde

yaşayanların kendi ihtiyaçlarına yönelik bir yapılanma talebi

varsa (arazi eğimi dikkate alınarak) buna yönelik üretilecek

konut tiplerine yönelik ilkeler/yaklaşımlar esas alınmalıdır.

67

Tablo 3.2. Salacık yerleşiminde eğim grupları alan ve oranları

Eğim (%) Alan (km 2 ) Toplam alan içindeki oranı (%) Yerleşme sorununa göre dağılım (%)

0-5 0,109478 4,64 4,64 Altyapı (özellikle kanalizasyon) sorunu

5,01-10 0,047045 1,99

14,33 Sorunsuz yerleşim

10,01-20 0,291375 12,34

20,01-30 0,478122 20,25

Yerleşim maliyeti yüksek (altyapı ve mühendislik

41,24

30,01-40 0,495459 20,99

işleri)

40,01- + 0,939974 39,81 39,81 Doğal riskler taşır. Yerleşim maliyeti çok yüksek

Salacık yerleşmesi köy statüsünde iken, büyükşehir belediye sınırları içine alınmadan önce, üç alt mahalleye

sahipti. Bu alt mahalleleri birbirinden ayıran ve doğal eşik görevi yapan bu vadi ve dereler erişim sorunu

yaratmaktadır. Özellikle vadi tabanları ve/veya vadi akarına (dereye) bakan yüzeylerde yüksek eğimli

topoğrafya söz konusudur. Karadeniz kıyı yerleşmeleri ile benzerlik taşıyan Salacık’ta iklim elemanlarından

verimli bir şekilde yararlanma, üst ölçek politikalarla da desteklenen, yenilenebilir enerjinin etkin kullanımı

açısından güneydoğu yönündeki yamaçların kullanılması ve tercih edilmesi önceliklidir.

DKB sahil kesiminde bakının kuzey yönünde olması Salacık yerleşmesi için de geçerlidir. Eğimin kuzey

yönünde olması yenilenebilir enerji olan güneşten maksimum yararlanma konusunda olumsuz bir etkiye

neden olmaktadır. Bu durum ekili tarım alanları için de geçerlidir.

Bu alanların özellikle vadilerle bölünmesi bakı yönünün değişmesine neden olmaktadır. Doğu Karadeniz’in

genelinde gözlemlenen bu durum vadinin en kesitine bağlı olarak doğu ve batı (ana eksen) yönünde bakı

oluşturmaktadır. DKB’nde en çok tercih edilen yönlenme güney, güneydoğu ve kısmen doğu yönleridir.

KUTU 3.6. Ilıman iklim bölgesinde yıl içerisinde sıcak

soğuk dağılımı dengeli olduğundan mevsimler dikkate

alınarak güneşten, radyasyondan ve hava akımlarından

yararlanıcı ve koruyucu düzenlemeler yapılmalıdır. Güneş

ışınımlarını optimize eden arazi oryantasyonu hem yerleşim

hem de tarımsal faaliyetler için önemlidir.

İkinci olarak önem taşıyan yönlenme ise, Karadeniz kıyı yerleşmelerinde özellikle kuzeybatıdan gelecek

soğuk rüzgârlara yönelik arazi kullanım kararları oluşturulması ve bir diğeri de doğu ile batı cephelerine özel

önlemler (KUTU 3.6) alınmasını gerektirmektedir.

Bakı açısından yerleşime uygunluk derecelendirmesi ve bunun Salacık yerleşiminin toplam alanı içindeki

dağılımları Tablo 3.3’deki gibi özetlenebilir. Buna göre yerleşime uygunluk açısından, yerleşime uygunluk

derecesi orta ve üstü olan alanların toplam mahalle sınırları içindeki oranı %65,58’dir.

68

Tablo 3.3. Salacık yerleşiminde bakı grupları alan ve oranları, yerleşime ve tarıma uygunlukları

Bakı (yön) Alan (km 2 )

Toplam alan

içindeki oranı

(%)

Yerleşime uygunluk

derecesi

Yerleşime uygunluk

açısından toplam alan

içindeki oranı (%)

Güneydoğu 0,299173 12,67 En iyi 12,67

Düz alanlar 0,098559 4,17 Orta

Kuzeydoğu 0,594996 25,20 Orta

Doğu 0,513252 21,74 Orta

52,91

Güney 0,035280 1,49 Orta

Güneybatı 0,007227 0,31 Orta

Batı 0,033038 1,40 Kötü

Kuzey 0,384187 16,27 Kötü

34,43

Kuzeybatı 0,395739 16,76 En kötü

Hidroloji

Salacık ve yakın çevresinin hidroloji verileri incelendiğinde, yerleşimin doğu ve batı sınırından ve

içerisinden geçen derelerin yerleşimin hem idari hem de alt yerleşme (mahalle) sınırlarını belirleyici nitelikte

olduğu söylenebilir (Şekil 3.6).

Salacık’ın kuzeybatısında Zavana Deresi, ortada bu dereye bağlanan ana bir kol olan Çamaşır (Patırak)

Deresi ile bu derelerin birleştiği kıyıya yakın kesiminde birden fazla kolları bulunmaktadır. Topoğrafyanın

biçimlenmesinde önemli rol alan bu dereler dışında taşkın etki alanları da diğer yüzey suyu verilerini

oluşturmaktadır.

Yerleşimin ortasından akan ve Orta Mahalle ile komşu iki mahallenin (kuzeyde Gülbahçe ve güneyde Yalı

Mahalleleri) 20 sınırlarını da belirleyen bir ve iki no’lu (Çarşı deresi) dereler ile yerleşmenin güneydoğu

sınırını belirleyen Rosta Deresidir.

20

6360 sayılı Yasa sonrasında Salacık Köyünün mahalleye dönüşmesi sonrası, bu yerleşimin köy statüsünde iken mahalleleri olan

Gülbahçe, Orta ve Yalı mahalleleri Salacık’ın alt yerleşim birimlerine dönüşmüştür. Ancak metnin bundan sonraki bölümlerinde

okunabilirliği kolaylaştırmak ve karışıklığı gidermek amacıyla Salacık Mahallesi için “yerleşim” tanımı, alt yerleşim birimleri için

de “mahalle” tanımı kullanılmıştır.

69

Şekil 3.6. Salacık hidroloji haritası

Trabzon DSİ Bölge Müdürlüğü, Salacık yerleşmesi sınırları içerisinde taşkın etki alanlarına (UYARI 3.2)

yönelik bir taşkın kontrol tesisinin olmadığını ve ileriye yönelik olarak da herhangi projelerinin

bulunmadığını belirtmiştir. Bölgenin topoğrafyası ve hidrolojik yapısı dikkate alınarak, çok sık vadi

bulunması ve vadilerin yerleşim baskısında olması göz önünde bulundurulduğunda, vadilere yönelik su

debisi, yatak genişliği ve bunlara bağlı taşkın etki alanlarının mutlaka raporlanması ve plan kararına

yansıması gerekir.

UYARI 3.2. Bu gibi taşkın etki alanlarına yönelik analizler,

özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi gibi hassasiyeti olan

(heyelan ve sel riski olan) bölgeler için mutlaka ilgili

kurumdan (DSİ) veri ve rapor talep edilmelidir. Kurumun da

bu yöndeki talepler için hem mevcut durum hem de

geleceğe yönelik plan/projeleri için veri seti / altlığı hazır

olmalıdır.

70

İklim ve mikro klima

Doğu Karadeniz Bölgesi genelinde görülen ılıman-nemli iklim özelliği Akçaabat genelinde, özelliklede kıyı

kuşağında gözlenmektedir. Kıyı hareketleri (Yoroz Burnu gibi), topografya ve yönlenmeye bağlı olarak aynı

bölge içerisinde bazen farklı iklim etkileri de görülebilmektedir.

İklim haritaları genellikle sınırlı sayıda istasyondan elde edilen meteorolojik verilerden elde edilmektedir.

Bu çalışmada kullanılan meteorolojik veriler Akçaabat ilçe sınırları içerisinde yer alan istasyondan elde

edilmiştir. Meteorolojik verilere ilişkin değerlendirme yapılırken, Salacık yerleşmesinde de Akçaabat kıyı

bandı ile benzer özellikler taşıdığı varsayılmıştır. Bu istasyondan alınan verilere göre hâkim rüzgâr yönü

Kasım-Ocak aylarında batı-güneybatı yönünde diğer aylarda genelde batı yönündedir (Tablo 3.4).

Tablo 3.4. Uzun yıllar aylık hâkim rüzgâr yönü

İstasyon 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Trabzon SSW SSW SSW ENE NE SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW

Trabzon My. SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW SSW

Akçaabat WSW W W WSW W W W W W W WSW W W

Kaynak: Meteoroji Gn. Md. Verileri (2011)

Özellikle aylık yağış ortalamasının en yüksek olduğu Kasım ayında 102 mm olan yağış miktarı, Trabzon

genelinde 117 mm’lik bir yağış söz konusudur. Karadeniz kıyısında yer alan istasyon ölçümlerine göre

Akçaabat en az yağış alan ilçedir. Akçaabat ilçesi genelinde yılda ortalama Ocak ayında 2,6, Şubat ayında

2,8 gün kar yağışı olduğu ve karın kalma süresinin de yaklaşık aynı gün ortalamalarında olduğu Meteoroloji

verilerden anlaşılmaktadır. Akçaabat ilçesi genelinde yılda ortalama; toplam 7 gün karla örtülü kalır.

Akçaabat ilçesinin maksimum sıcaklık verilerine göre en yüksek sıcaklığın Mayıs (37,1 °C) ve Haziran (37,5

°C) ayları olduğu sonrasında ise Temmuz (35,4 °C), Ağustos (34 °C), Eylül (33,8 °C) ayları takip etmektedir.

Buna rağmen rutubetin etkisiyle sıcaklığın en fazla hissedildiği ayların Temmuz ve Ağustos olduğu

bilinmektedir. Aylık en düşük sıcaklık ise Ocak (-6,1 °C) ve Şubat (-6,5 °C) dir.

71

Salacık yerleşiminin kuzeyinde yer alan Yoroz Burnu, bölge için yağış ve rutubet getiren istenmeyen rüzgar

olarak kabul edilen kuzey-batı rüzgarlarına eşik olmaktadır. Bu topoğrafik durum bölgenin mikro klimasına

da doğrudan etki etmektedir. Bu nedenle Salacık ve yakın çevresinde kısmen Akdeniz iklimi özelliklerini

taşıyan yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıktır. Bu iklim özelliğinin bahçe tarımına da etkisi olmakta;

Akçaabat’ta Akdeniz meyveleri olan zeytin ve narenciye yetişmesine imkân tanımaktadır.

Zemin özellikleri

Jeolojik veriler açısından çalışma alanı sınırları içerisinde altı farklı yapının bulunduğu görülmektedir.

Bunlar: Kabaköy formasyonu, konglomera bres, yamaç molozu, plaj kumları, sekiler ve kildir. Bunlardan

yamaç molozu ve kil olarak tanımlı alanlar planlı alanda önlemli alanlar (ÖA) olarak tanımlıdır. Bu alanlarda

yapı yapmadan önce gerekli tedbirler alınarak bina ve zemin emniyeti sağlanmalı, kademeli kazılar, istinat

duvarları ve yüzey drenajları ile kütle hareketleri önlenmelidir. Salacık yerleşmesinin büyük bölümü orta

şiddetli erozyona, kalan kısmı ise şiddetli erozyona tabidir (Şekil 3.7).

Şekil 3.7. Salacık’ta afet riski taşıyan bölgeler ve erozyon

72

Doğal yapı

Salacık’ın orman örtüsü ağırlıklı olarak gürgen (1,8 ha), kızılağaç (5,5 ha), bozuk gürgen (5,1 ha) ve sarıçam

(2,1 ha) ile orta kapalılık düzeyde bulunmaktadır. Vadiye yakın alanlarda yaygınlaşan bu örtü, ağırlıklı olarak

yerleşimin batısında yoğunlaşmaktadır (Şekil 3.8/a-b).

a) Salacık orman ve su kaynakları haritası b) Salacık potansiyel bitki envanteri şeması

Şekil 3.8. Salacık orman ve su kaynakları haritası ile potansiyel bitki envanteri

73

Ülke bazında ekolojik açıdan baskıya duyarlılık sınıflamasında “orta-az duyarlı” sınıfında yer alan Salacık’ın

topraklarının çoğu (% 65) en düşük ve düşük duyarlılıktadır. Yüksek ve en yüksek duyarlılıkta olan alanlar

oranı % 26’dır. Planlamada dikkatli yaklaşılması gereken orta duyarlılıktaki alanlar da katıldığında oran %

35’i bulmaktadır. Komşu yerleşmelerle karşılaştırıldığında Salacık’ta baskıya duyarlı alanlar oranı, özellikle

Akçakale’ye göreli daha yüksek, orta duyarlılıkta alanlar oranı ise tüm komşularından daha düşüktür.

Şekil 3.7’den de anlaşılacağı üzere yerleşmenin özellikle doğu ve güney-doğu bakıları, bahçe tarımına

(meyve, sebze, narenciye, zeytinlik gibi) elverişli ve yaygın olarak bu amaçlı kullanılmaktadır. Sırt kısımları

ise orman alanları dışında farklı ağaç türleri (sarıçam gibi) ve konumlarıyla kimlik öğesi ve kültürel peyzaj

değeri olan bölgeleri oluşturmaktadır.

Konut stoku ve özellikleri

Salacık yerleşmesi genelinde güncel kadastral haritalarından (uydu görüntüleriyle desteklenen) ve alandaki

tespitlerden: yerleşim genelinde 413 binanın ve 907 konutun var olduğu belirlenmiştir. Salacık genelinde az

sayıda da olsa 4-5 katlı yapıların sahil bandında yoğunlaştığı, diğer yapıların ağırlıklı olarak 1-3 katlı olduğu

tespit edilmiştir. Salacık genelinde yapıların yaklaşık % 25’i iki katlıdan (184), % 27.8’i üç katlıdan (115)

oluşmaktadır (Şekil 3.9.).

Salacık yerleşmesi genelinde var olan konut sayısı ve 3.39 ortalama hane halkı büyüklüğü dikkate

alındığında, mevcut konut stoku olası konut talebini fazlasıyla karşılayacak düzeydedir. Bu talebin

Karadeniz genelinde gözlemlenen ikinci konut talebinden doğduğu, bunun da yine Salacık kökenli olanlar

tarafından yılın belli aylarında kullanılmak üzere olduğu alanda yapılan anket çalışmalarında tespit

edilmiştir.

74

Şekil 3.9. Salacık yerleşmesi konut kullanımına yönelik genel görünüşler

Kimlik ve imaj

Salacık genelinde evlerin büyük çoğunluğunun sırt üzerinde yükselen mahalle yolları üzerinde ve bu yollara

sınır oluşturacak biçimde sıralanması yerele özgü bir doku oluşturmaktadır. Özellikle dağınık yapılaşmanın

olduğu yerleşmede mülkiyetin konut dışında zeytin, meyve ağaçları ile doğal çitlerle sınırlandırılması (görsel

peyzaj değerleri açısından zengin olması) yerleşme genelinde kimlikli yol dokusu oluşmasına neden

olmaktadır. Yerleşmenin her noktasından denize ve/veya doğal bitki örtüsüne (ormanlık, zeytinlik, tarım

alanları gibi) manzara noktaları/vistalar oluşturması, her bir noktasının ayrı bir perspektif sunmasına imkân

vermektedir. Yerleşmede az sayıda da olsa geleneksel sivil mimari örneklerinin olması (bağdadi tekniğinde)

ve bu dokuya uygun genelde 1-2 katlı yapıların olması yerleşmeye otantik bir görünüm vermektedir.

Yerleşme üç farklı sırt üzerinde dağınık bir biçimde yayılmış ve bu yerleşmelerin orman alanlarıyla kaplı

vadilerin içinden geçen ark yolları ile (doğal patika yolları ile) bağlantı sağlıyor olması, yaşayanlara görsel

açıdan bir zenginlik sunduğu gibi yerleşmeye bir kimlik katmaktadır. Eğer Salacık’ın bu yol potansiyeli

(kapalı olan ark yolları açılarak) etkin kullanımı sağlanırsa, mahalleler arasındaki sosyal ilişkiler

güçlenebileceği gibi Salacık dışından gelenler için (mevsimsel kullananlar ağırlıkta) yeni yürüme parkurları

oluşturacağından yerleşmenin imajına da katkı sağlayacaktır. Salacık’ın plajlarının tercih edilmesinde;

Akçaabat ve Ortahisar gibi yoğun nüfusa sahip yerleşmelere yakın olması ile plajlarının kirlilikten uzak,

kumsal ve korunmuş olması etkili olmaktadır.

75

Yerleşmenin çevresindeki zengin orman varlığı, uzun sayılabilecek kıyısının olması, doğal niteliği korunmuş

vadilerinin olması, verimli tarım arazileri ve su kaynaklarının çokluğu Salacık’ın doğal yaşanabilir bir

yerleşme olma imajını kuvvetlendiren faktörlerdir.

Mahalle içi ulaşım

Salacık’ın idari sınırlar içerisinde yer alan Yalı, Orta ve Gülbahçe mahallelerinin topoğrafik özelliklerinden

(engebeli ve vadilerle bölünmüş olması) kaynaklı olarak gerek yerleşmeler arasında gerekse yerleşmelerin

Sahil Devlet Karayolu ile güçlü bir ulaşım bağlantısı bulunmamaktadır. Aynı zamanda kuzeybatı ve

güneydoğu komşuları olan Akçakale ve Darıca yerleşmeleri ile olan ulaşım bağlantıları da derin vadilerden

kaynaklı olarak Sahil Yolu üzerinden veya arazi üzerindeki çok zayıf ark yollarından sağlanmaktadır.

Salacık’ın derin vadilerle birbirinden ayrılan üç mahallesinde erişimin kendi yerleşme sınırları içerisinde

kaldığı, her bir yerleşmede serpiştirilmiş olan konutlara erişimi sağlayacak yolların ya sırt üzerinde yükselen

(Yalı mahallesi) ya da eğimi düşürecek şekilde eğime paralel (Orta ve Gülbahçe mahalleleri) yükseldiği

anlaşılmaktadır. Konutların dağınık ve arazinin engebeli olması Salacık yerleşmesi içerisindeki yol talebinin

artmasına, dolayısıyla alan olarak yol yüzeyinin artmasına neden olmaktadır.

3.2. Sosyal Yapı

Salacık yerleşiminin sosyal yapısını analiz etmek amacıyla: yerleşimin nüfus, eğitim, sağlık, kültür, kadın

sorunları, örgütlülük yapısı incelenmiştir. Resmi istatistik kayıtlarında yerleşimin sosyal yapısına ilişkin

güncel veri bulunmadığından alanda uygulanan hane halkı anketleri ile güncel veriler elde edilmiştir.

Anketler sonucunda:

Salacık, Akçaabat ilçesinin büyük nüfuslu yerleşimlerinden biri olup 2013 yılında nüfusu 950 kişidir.

Yerleşme yavaşta olsa sürekli nüfus kaybetmektedir. Bu olgu mahalle (köy) nüfusunun demografik

yapısına olduğu kadar gelir, mekânsal hareketlilik vb. özelliklerine de yansımaktadır.

76

Salacık, sınırları genelde doğal eşiklerle sınırlandırılmış üç alt mahalleden (alt yerleşme)

oluşmaktadır. Gülbahçe mahallesi alansal olarak Salacık’ın yaklaşık yarısını kaplamakta, diğer Orta

ve Yalı mahallelerinin alanları birbirine yakındır (Tablo 3.5). Nüfusu en yüksek olan Gülbahçe, nüfus

yoğunluğu en düşük mahallesidir. Orta mahalle yerleşmesinin yoğunluğu Gülbahçe’nin iki katı,

Salacık yerleşmesinin genel ortalamasının ise 1,5 katıdır (Sancar vd., 2015: 106).

Tablo 3.5. Salacık yerleşmesi mahalle nüfus ve yoğunlukları

Nüfus (2013) Alan

Kişi % ha %

Nüfus yoğunluğu (kişi/ha)

Gülbahçe mahallesi 390 41,05 122,13 51,64 3,19

Orta mahallesi 240 25,26 51,47 21,77 4,66

Yalı mahallesi 320 33,68 62,88 26,59 5,09

Salacık (Genel) 950 100 236,48 100 4,02

Kaynak: Sancar vd., 2015: 106

Nüfus piramidinde genç nüfus tabanı dar, yaşlı nüfus tabanı geniştir. Bu durum aktif yaş grubu içinde

nüfusun düzenli dağılmadığını göstermekte olup bu yerleşimin göç vermesinden ve ikinci konut

sakinlerinden kaynaklanabilir (UYARI 3.9.) (Sancar vd.,2015: 106). Nüfusun cinsiyet ayırımına

bakıldığında, yerleşme genelinde kadın ve erkek nüfus oranı birbirine yakındır (Tablo 3.6).

UYARI 3.9.

Bir yerleşmenin aldığı ve verdiği kalıcı ve geçici göç ve

göçenin niteliği yerleşme için bir potansiyel yaratabileceği

gibi kısıt da olabilir.

Tablo 3.6. Salacık yerleşme sınırlarına göre cinsiyet dağılımı

Cinsiyet

Mahalleler

Gülbahce Orta Yalı

Salacık

ortalama

Kadın 47,96 55,37 53,19 51,15

Erkek 52,04 44,63 46,81 48,85

Toplam 100,00 100,00 100,00 100,00

Kadın nüfus 106 67 50 223

Denek haneler Erkek nüfus 115 54 44 213

Toplam nüfus 221 121 94 436

Kaynak: Salacık hane halkı anketleri (2013) [Sancar vd., 2015: 107]

77

Salacık’ta toplam yaş bağımlılık oranı (KUTU 3.7) yerleşmenin ulusal sıralamadaki konumunu

aşağılara çekecek kadar yüksektir (Tablo 3.7). Ayrıca, toplam yaş bağımlılık oranının

kompozisyonuna bakıldığında: Salacık’ta yaşlı bağımlılık oranının il ve ilçeden yüksek, genç

bağımlılık oranının ise düşük olduğu görülmektedir. Bağımlılık oranının zaman içindeki değişimi

genç bağımlılık oranının azalması, yaşlı bağımlılık oranının artması biçiminde olmuştur. Diğer bir

ifadeyle genç nüfus azalmakta, yaşlı nüfus ise giderek artmaktadır.

KUTU 3.7.

Yaş bağımlılık oranı, diğer bir deyişle ekonomik olarak faal

kabul edilen 100 kişinin bakmakla yükümlü olduğu faal yaş

grubuna girmeyen nüfus sayısı.

Tablo 3.7. Türkiye, Trabzon ve Akçaabat ilçesi yaş bağımlılık oranları

Toplam yaş bağımlılık oranı

1990

Türkiye Trabzon Akçaabat Akçakale Darıca Salacık Yeniköy

64,68 65,12 65,71 70,80 57,9 59,0 65,2

Yaşlı (65+ yaş) bağımlılık oranı 7,36 8,68 7,55 11,66 10,40

Genç (0-14 yaş) bağımlılık oranı 58,35 62,15 50,33 47,39 54,80

Toplam yaş bağımlılık oranı

2000

55,10 52.68 57,86 54,55 49,35 55,40 61,67

Yaşlı bağımlılık oranı 10,59 14,54 15,24 12,15 13,45 30,83

Genç bağımlılık oranı 42,09 43,32 39,31 37,19 41,92 30,83

Toplam Yaş bağımlılık oranı

2010

48,89 47.86 45.58 53,98 47,58

Yaşlı bağımlılık oranı 14,79 13,50 24,20 31,72

Genç bağımlılık oranı 33,07 32,08 29,78 15,86

Kaynak: Sancar vd., 2015: 109.

Trabzon ili ve Akçaabat ilçesi ortalama hane halkı büyüklüğü 1990-2010 yılları arasında ülke

ortalamasının üzerindedir (Tablo 3.8). Salacık hane halkı anketi verilerine göre ortalama hane halkı

büyüklüğü yerleşme bazında da farklılaşmaktadır. En küçük ortalama hane halkı büyüklüğü 3,03 kişi

ile Orta mahalle alt yerleşmesindedir. Bunu Gülbahçe (3,36 kişi) ve Yalı (4,09 kişi) mahalleleri

izlemektedir.

78

Tablo 3.8. Salacık ve çevre yerleşmeleri ortalama hane büyüklükleri

Yıllar

Türkiye

Trabzon

Akçaabat

Akçakale

Darıca

Ortalama

Salacık yerleşmesi

Gülbahçe

mah.

1990 4,97 5,48 6,12 5,62 5,55 5,36 6,19

2000 4,50 5,25 4,95 5,14 4,99 4,89 4,89

2010 3,8* 4,19 4.19 3,39** 3,36** 3,03** 4,09**

* 2011 yılı değeridir (TÜİK); ** Salacık hane halkı anketi (2013) bulgusudur.


Ankete katılanlar arasında sürekli Salacık yerleşmesinde yaşayanların yaklaşık % 40’ı Salacık’a 1980

sonrası göçmüştür. Son 10 yıl içinde göçenlerin oranı % 11’dir. 1980’ler ve sonrasında Salacık’a

göçenlerin yarıdan fazlası (% 53) Trabzon ili içinden gelmişlerdir. Göçenlerin % 66’sının yerleşmede

hisseli, % 20’sının kendi toprağının olması yukarıda açıklanan göçün, ağırlıklı olarak geri göç, evlilik

göçü gibi göç öncesi Salacık ile bir biçimde bağlantısı olduğu izlenimini vermektedir (Sancar vd.,

2015, s, 111).

Salacık’ta mevsimlik nüfus artışının bir başka biçimi ikinci konut kullanımlarıdır. Ankete katılan

hanelerin % 13,2’sinin daimi ikamet yeri Salacık dışındadır. Bunların bir kısmının Salacık kökenli

olup da iş ya da sosyal nedenlerle Salacık dışında ikamet ettikleri anlaşılmaktadır. Salacık’ın yabancısı

olup burada ikinci konutu olan hane oranı yaklaşık % 2-3’dir.

Salacık’ta nüfusun 1/3’ü ilkokul mezunu olup bu oran il ortalamasından ve komşu yerleşmelerden yüksektir

(Tablo 3.9).

Okuma yazma bilmeyen ve yükseköğrenimi (yüksekokul, üniversite ve lisansüstü) bitirmiş ya da eğitimini

sürdüren nüfus oranları (sırasıyla % 7,7 ve % 4,4) komşu yerleşmeler arasında en düşük olanıdır. Ancak,

özellikle 30 yaş altı nüfus içinde yüksek eğitim almış ya da devam etmekte olan nüfus oranı ile lise ve dengi

okul mezunu/eğitimde olan nüfus oranlarının daha ileri yaşlara göreli yüksek olması Salacık nüfusunun

gelecekte eğitim düzeyinin artacağına işaret etmektedir.

Orta mah.

Yalı mah.

Yeniköy

79

Tablo 3.9. Salacık ve komşu yerleşmelerde nüfus eğitim düzeyi (2010)

Okuma

yazma

bilmeyen

Okuma yazma

bilen, bir okul

bitirmeyen

İlkokul

mezunu

Ortaokul, İlköğretim

ve dengi okul

mezunu

Lise ve

dengi okul

mezunu

Yüksekokul

ve

üzeri

Toplam

% Nüfus

Trabzon ili 8,14 5,70 26,72 21,79 23,65 9,78 100 591806

Akçaabat ilçe.

Akçakale 10,67 16,38 28,31 18,86 19,40 6,38 100 2381

Darıca 11,44 18,33 22,38 25,25 19,83 6,55 100 3208

Toplam 7,71 15,30 33,26 21,47 18,18 4,37 100 869

Salacık

Kadın 14,19 18,08 35,24 15,33 14,65 2,52 100 437

Erkek 1,16 12,50 31,25 27,00 21,76 6,25 100 432

Yeniköy 23,00 9,50 25,50 26,00 11,50 4,50 100 200

Kaynak: Sancar vd., 2015: 113.

Cinsiyet bazında eğitim düzeyi karşılaştırıldığında: okuma yazma bilmeyen ve bilen ama bir okul

bitirmeyen kadınların oranı erkeklerin yaklaşık 2,5 katıdır. Kadın nüfus genelde eğitim düzeyi

sıralamasının alt kademelerinde öne çıkarken erkek nüfusun üst kademelerde yer aldığı net olarak

görülmektedir.

Salacık’ta sağlık hizmeti aile hekimliğince karşılanmaktadır. Ancak, derinlemesine görüşmelerden

elde edilen bilgiye göre: düzenli bir hasta kabul mekânının bulunmaması ve en basit ilaç için bile

Akçaabat ilçe merkezine gitme zorunluluğunun olması sorun olmaktadır. Oysa ki; Salacık’ın

nüfusunun yaşlanıyor olması, günümüzdeki yaşlı nüfus sağlık /geriatrik sorunların gelecekte daha da

artmasına neden olacaktır.

Salacık genel olarak Doğu Karadeniz yöresinin kültürel özelliklerini taşımakta ve kendine özgü bir yeme,

içme, eğlenme, edebiyat, müzik vd. sanatların izlerini taşımamaktadır. Geçmiş yıllarda Salacık’ta

yardımlaşma amaçlı bir dernek bulunmasına karşın bugün işlevini kaybetmiş olup günümüzde sosyal amaçlı

bir örgütlenme yoktur. Benzer şekilde, mahallelerin fiziksel eşikleri ve geçmişte aktif olan yolların (eski ark

yolları) kapanması nedeniyle nüfusun sosyal etkileşimi çok zayıflamıştır.

80

Salacık kadının en önemli sorunlarından biri eğitimdir. Kadın eğitim düzeyi erkek nüfusun eğitim

düzeyinin gerisindedir 21 . Diğer bir sorun ise kadının istihdama katılma durumu ve bunun niteliğidir.

Salacık hane halkı anketi verilerine göre faal yaş grubu içinde ekonomiye resmen katılan kadın oranı

% 17,9 iken bu oran erkeklerde % 51,5’dir (Şekil 3.10).

Kaynak: Sancar vd., 2015, s. 116

Şekil 3.10. Salacık ekonomik olarak kadın ve erkek faal yaş nüfusun istihdam durumu

3.3. Ekonomik Yapı

2000 yılında yapılan son genel nüfus sayımı sonrasında 2007’de “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi”ne

geçilmesi ve bu sistemde istihdama yer verilmemesi nedeniyle istihdamın ekonomik faaliyet alanlarına göre

dağılımı konusunda kullanılabilecek son veri 2000 yılına aittir. Ancak, bu genel nüfus sayımının güvenilirlik

sorunları olduğu genel kabul gören bir olgudur ve bu olgu Salacık özelinde de yerinde saptanmıştır (Sancar

vd., 2015:124).

1990 ve 2000 yılı genel resmi her iki dönemde, tarım sektörünün en önemli istihdam alanı olduğu ve toplum

hizmetlerinde çalışan oranının arttığı, imalat sanayinde çalışan oranının azaldığı görülmektedir (Tablo 3.10).

21

Salacık’ta cinsler arası eğitim farklılığı istatistiksel olarak güvenilirdir (X=34,53; d.f.=5; güven.=0,000)

81

Yalnızca Salacık’ta tarımda çalışan oranı önemli düzeyde, toplum hizmetlerinde az da olsa artmış, diğer tüm

sektörlerde azalmıştır (Sancar vd., 2015: 125).

Tablo 3.10. Salacık, komşu yerleşmelerde ve ilçe genelinde istihdam yapısı

1990 2000

Ekonomik faaliyet alanı

Akçaabat

ilçe

Akçakale

Darıca

Salacık

Yeniköy

Akçaabat

ilçe

Akçakale

Darıca

Salacık

Yeniköy

Ziraat, hayvancılık, avcılık,

ormancılık ve balıkçılık

71,4 77,5 77,5 73,4 93,4 66,5 78,3 74,1 82,1 84,0

İmalat sanayi 5,0 4,1 6,3 8,6 1,1 4,0 2,6 3,8 3,3 2,3

Toptan ve perakende ticaret,

lokanta ve oteller

Toplum hizmetleri, sosyal ve

kişisel hizmetler

Diğer sektörler top. (maden,

mali, inşaat, elektrik..)

4,2 2,0 2,8 5,1 * 5,7 2,7 4,2 3,3 *

8,3 7,4 5,9 5,2 5,5 10,9 8,3 9,0 6,8 8,4

7,9 6,7 6,9 3,5 * 7,8 6,5 6,2 2,8 2,3

İşsiz ve bilinmeyen toplamı 3,2 2,3 0,7 4,1 * 5,1 1,6 2,8 1,7 3,1

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Toplam işgücü (istihdam edilen

53023 1654 1630 629 274 60350 1899 3149 939 131

+ işsiz + bilinmeyen)

* İstihdam sayısı üçten az olduğu için TÜİK’ce değer verilmemiştir.

Kaynak: Sancar vd., 2015,s. 125.

Hane halkı anketine göre Salacık’ta emekli nüfus oranı yüksektir. Çalışanların 1/4’ünden fazlası toplum

hizmetleri sektöründe istihdam edilmektedir. Bunu tarım, ticaret ve imalat sanayi izlemektedir. Gülbahçe

mahallesinde istihdam Salacık ortalamasına benzerdir. Sanayi ve ulaşım-haberleşme sektörlerinde çalışanlar

oranı ile işsizlik oranı Yalı mahallesinde, toplum hizmetleri ve inşaat sektöründe çalışanlar oranı Orta

mahallede; diğer mahallelerden ve Salacık genelinden daha yüksektir.

82

Sektörler itibariyle Salacık’ın ekonomik yapısı incelendiğinde:

Salacık kıyıdan başlayarak yaklaşık 300 m kotuna kadar yükselen, don riski bulunmayan, arazi

yapısının eğim ve bakı açısından çeşitlilik göstermesi, iklim koşulları, arazi mülkiyet yapısı vb.

nedenlerle bahçe tarımına uygun bir kırsal yerleşmedir. Hane halkı anketi verilerine göre hanelerin %

47’si topraklarında karışık sebze (fasulye, biber, domates, pazı, maydanoz vb.) % 32’si fındık, daha

az oranda hane içi tüketime yönelik patates, mısır gibi sulanmayan ürünler ve meyve yetiştirmektedir.

Salacık’ta 10 yıl öncesinde yaygın olan tütün ziraatı terkedilmiş, yerine ağırlıklı olarak karışık sebze

başta olmak üzere fındık, mısır/patates ve meyve-sebze ekimine/dikimine geçilmiştir. Elde edilen

tarım ürünü öncelikle Akçaabat pazarına götürülmekte ya da market vb. işyerlerine satılmaktadır.

Nakde dönüştürülen tarım geliri Salacık genelinde hane gelirinin yaklaşık % 15’idir (Sancar vd., 2015:

129).

Hayvancılık ticari olmayıp daha çok hane içi tüketim gereksinimi için büyük baş hayvan bakılmaktadır. Hane

içi tüketim fazlası işlenmiş ürün pazara götürülmektedir.

Salacık’ta balıkçılık önemli geçim kaynaklarından biri olarak görülmektedir. Yaklaşık 50 yıllık (1964)

geçmişi olan Salacık Su Ürünleri Kooperatifinin bugün itibariyle 62 üyesi vardır. Kooperatif

yöneticileriyle yapılan görüşmede: 40 aktif üyenin temel geçim kaynağının balıkçılık olduğu ifade

edilmiştir. Kooperatif üyelerinin yaklaşık 20’sinin balıkçılıkla amatörce uğraştığı ve sahip oldukları

teknelerin büyüklüğünün 5 m’nin altında olduğu belirtilmiştir. Geçimini balıkçılıktan sağlayanların

teknelerinin büyüklükleri 5 ile 10 metre arasında değişmektedir (Sancar vd., 2015: 129).

Salacık genelinde son on yıl öncesine kadar tutulan balıkların Trabzon ve Akçaabat balık halinde

satıldığı, ancak son yıllarda bölgede açılan balıkçı lokantalarına doğrudan satışın yapıldığı

belirtilmiştir. Balık mevsiminde ağırlıklı olarak Karadeniz’de avlanan balıkçılar, yılın farklı aylarında

Ege ve Akdeniz’e de avlanmak için gitmektedir (Sancar vd., 2015: 129).

Salacık’ta sanayi tesisi olarak arı kovanı üreten bir marangozhane, bir PVC doğrama atölyesi ve bir

fırın bulunmaktadır. Bu imalathanelerde toplam sekiz kişi çalışmaktadır. En genç imalathane olan arı

kovanı imalatı ucuz kira ve ulaşım kolaylıkları nedeniyle Salacık’ta yer seçmiş, pazar alanı batıda

Giresun’a, doğuda Rize’ye uzanan, sipariş üzerine çalışan bir küçük işletmedir.

83

Salacık’ta yalnızca turizm, ticaret ve ulaştırma sektörlerinde faaliyet gösteren işyerleri bulunmaktadır.

Nüfusun istihdam yapısına bakıldığında: bankacılık, inşaat vb. sektörlerde çalışanlar bulunmasına

karşın bunların işyerleri Salacık dışındadır.

Salacık günlük ticari gereksinimlerini yerleşme içinde karşılayabilen, hatta Yeniköy, Akçakale-

Zeytinlik gibi komşu yerleşmelere/mahallelere de hizmet verebilen bir yerleşmedir. Sınırları içinde

iki bakkal, bir fırın, iki lokanta (biri işletilmeyen), iki kahvehane, bir kereste atölyesi, bir taksi durağı,

bir benzin istasyonu ve bir turistik tesis bulunmaktadır (Şekil 3.11). İstasyon ve tesis haricindeki ticari

kullanımlardan ikisi dışında tümü konut altı olarak konumlanmıştır.


Şekil 3. 11. Salacık’ta konaklama ve ticaret kullanımlarını içeren yapılar

84

Sosyal ve ekonomik yapıya ilişkin genel değerlendirme

Salacık yaşlanan bir nüfusa sahiptir. Kadın/çocuk oranının düşüyor olması, çalışma nedenli genç göçü ve

geri göç/emekli göçü gibi etmenler dikkate alınırsa, yaşlı nüfusun gelecekte daha da artacağı söylenebilir.

Yaşlanma eğiliminin devam etmesi bahçe tarımı ve balıkçılık sektörlerinde gerilemeye neden olacaktır.

Diğer taraftan genç nüfusun ortalama eğitim düzeyinin orta ve ileri yaş gurubuna göreli çok yüksek olması

Salacık ve Salacıklı için bazı riskler yaratırken potansiyel de olabilir. Şayet Salacık ekonomisi

çeşitlendirilebilir ve tarımsal faaliyetlerin etkinliği ve verimliliği artırılabilir ise Salacık’ta gençlerin

yerleşmede yaşamayı tercih edeceği, böylece genç, teknolojiyi kullanabilen nüfusun Salacık’ta

tutulabileceği, nüfusun daha da yaşlanmasının önünün kesileceği söylenebilir.

Salacık il ve ilçe merkezlerine yakınlığı ve doğal yapısı/kaynakları nedeniyle ikinci konut baskısı olan bir

kırsal yerleşmedir. İkinci konut sakinleri ve yerleşmenin dışında yaşayan Salacıklıların sıla ziyaretleri ile

yazın, ikinci konut merkezlerinde yaygın olarak görülen olumluluklar ve olumsuzluklar burada da

yaşanmaktadır; kışın iş hacmi durma noktasına gelen yerel esnafın iş hacminin genişlemesi, hizmet ve altyapı

taleplerinin mevsimlik olarak artması, trafiğin artması vb.

Salacık’ta, günümüzde kadınların ancak 1/5’i istihdama katılmakta ya da katıldığı toplumca kabul

edilmektedir. Yerleşmede yürütülen alan çalışmaları sürecinde araştırma ekibi, kadının günlük rutin işleri

dışında zamanının tümünü tarıma (bahçe ziraatı, hayvancılık) ayırdığını gözlemlemiştir. Hanelerin % 65’i

bahçe ziraatı (ağırlıklı olarak sebzecilik ve meyve) ile uğraştığına göre hane halkı anketinde kadınların

yalnızca % 2’sinin faaliyet alanının “tarım-hayvancılık” olarak belirtilmiş olması, ağır işçi konumundaki

kadının bu sektörde adının olmaması, emeğinin hane anketlerine yansımaması, kadının ekonomik yaşamdaki

rolünün görmezden gelinmesi/görülmemesi anlamına gelmektedir. İlginç olan tutum, kadının da kendi

emeğinin ekonomik değerinin farkında olmaması ve kendisini yalnızca “ev hanımı” olarak tanımlamasıdır.

Ancak, kadının eğitim düzeyinin artıyor olması, yakın gelecekte ekonomik yaşamda kendine yer edinme

talepleri geliştirmesi kuvvetle muhtemeldir.

85

Salacık’ta ailelerin ortalama aylık geliri Ortahisar’ın altındadır. Ancak çoğu hanenin tarımla ve balıkçılıkla

desteklenen düzenli bir maaş gelirinin var olması ve sosyal güvencesinin bulunması hanelerin 4/5’nin en

azından asgari ücretin üzerinde aylık bir gelire sahip olduğunu göstermektedir.

Ayrıca, Salacık yerleşmesinde tarım topraklarının önemli bir kısmı IV, VI ve VII sınıflarında yer almakta

olup tarıma elverişli topraklar oldukça azdır. Yeraltı su kaynağının olması, sulama potansiyeli yaratmaktadır.

Bunlar Salacık için önemli, korunması ve etkin yararlanılması gereken kaynaklardır ve gelire katkısını

arttırma potansiyeli kuvvetlidir. Ancak günümüzde topraklar geleneksel yöntemlerle işlenmekte, özel

olanaklarla, ama verimsiz biçimde sulanmakta, artı ürün genelde geleneksel yöntemlerle pazarlanmaktadır.

Kısaca, toprak ve su kaynaklarının etkin ve verimli kullanıldığı söylenemez.

Diğer taraftan, toprakların mülkiyet yapısı, çok parçalı ve kadastro parsellerinin çok hisseli olması toplumsal

barışı zorlamaktadır. Başta akrabalar olmak üzere komşularla pay, sınır ihlali gibi sorunlar yaşanmaktadır.

86

4.PLANLAMA SÜRECİ

4.1.

ÖN HAZIRLIK

Dr. Öğr. Üyesi Şeyda BÜLBÜL ARIOĞLU & Arş. Gör. Seda ÖZLÜ

VERİ TABANI


87

88

4.1. ÖN HAZIRLIK –VERİ TABANI

Amaç:

Bu bölümde planlama süreçlerinin temelinde var olan arazi çalışmasını da kapsayan ön hazırlık sürecinde

yapılan çalışmaların ve dikkat edilmesi gereken hususların anlatılması amaçlanmıştır. Arazi çalışmalarına

paralel yürütülen büro çalışmaları kapsamında ise yürütülen üst ölçekli veri tabanı tasarımının ve bu tasarıma

veri girişiyle birlikte veri tabanını oluşturulması ve örnek haritalama ve analizlerin anlatılması

amaçlanmıştır.

İçerik:

Kırsal alan planlaması çalışması için ön hazırlık ve arazi çalışmalarının gerekliliği, planlama

sürecinde kullanılacak teknikler ve kazanımları anlatılacak, Salacık kırsal yerleşmesi ön hazırlık

sürecinde gerçekleştirilen planlama bürolarının oluşturulması, katılımcı grupların belirlenmesi, arazi

gezisi, halk toplantısı, ilk katılım toplantısı adımları ve uygulanan katılımcı teknikler hakkında bilgi

verilecektir.

Varlık temelli yaklaşım için gerekli olan haritalama ve analizlerin yapılabilmesi amacıyla üst ölçekli

mekânsal veri tabanının nasıl hazırlanacağı (tasarım ve veri girişiyle) anlatılacaktır. Bu amaçla

KOKAP Projesinin KOKAP Kitap 4.1, Rapor Bölümleri 4.1-1.5, Rehber kitap 1.1,1.2.

bölümlerinden yararlanılmıştır.


Bölümü kavrayan öğrenci arazi ve büro çalışmasından oluşan ön hazırlık sürecinin gerekliliğini;

. Arazi çalışması sürecinde dikkat edilmesi gereken hususları

. Ön hazırlık ve veri toplama sürecinde kullanılacak katılımcı teknikler ve aktörleri

. KOKAP yaklaşımını kullanarak yapacakları çalışmaların ön koşulu olan veri tabanı tasarımında; üst ölçekli

veri girişinin yapılmasını ve bu verilerin haritalanarak analiz edilmesi hakkında bilgi sahibi olacaktır.

89

90

4.1. Ön Hazırlık

4.1.1. Süreç Tasarımı

Stratejik plan çalışmasının ilk aşamalarında toplum içinde destek olacak ve liderlik edecek bir organizasyon

bulunur. Bu organizasyon; toplantı alanı, telefon, bilgisayar, sekreterlik hizmeti ve toplumun başlangıç için

ihtiyaç duyduğu diğer gereksinimleri sağlayabilir. Eğer organizasyon bulunamaz ya da mevcut organizasyon

üzerinde uzlaşma sağlanamazsa yeni bir organizasyon oluşturmak gerekebilir.

Basit olarak görülen ön hazırlık süreci aslında çalışmanın en önemli adımını oluşturmakta olup süreçte genel

olarak şu soruların cevabı aranır;

• Toplantıları kim organize edecek?

• Kimlerin katılması gerekiyor?

• Halk nasıl ve ne zaman katılacak?

• Kaç toplantı yapılması gerekli?

• Toplantılar ne kadar sürecek?

• Her toplantıdan ne tür sonuçlar almak isteniyor?

Süreç belirlenip, kişiler ve kaynaklar bulunduktan sonra, yürütme kurulu; stratejik planı, toplumun nasıl

geliştireceğine karar vermelidir. Toplum içinden, diğer kişileri eğitecek ya da kolaylaştırıcı olarak hareket

edebilecek kişiler bulunur (KUTU 4.1.1.). Planlama zaman çizelgesi geliştirilir. Olayların ne zaman ve

nerede gerçekleşeceğini ve organizasyonlarından kimlerin sorumlu olduğunu açıklayan, kısa bir zaman

çizelgesi hazırlanır (USDA,1998). Ayrıca bu öğrenme sürecine katkı sağlayacak ve süreci özetleyen bir

kontrol listesinin süreç başında hazırlanması; hem çalışma hem de katılımcı ekibin süreci izleyebilmesi


KUTU 4.1.1. Kolaylaştırıcının özellikleri;

Kolaylaştırıcı; toplantıların zamanında tamamlanmasını,

herkese söz hakkı verilmesini, kararların alınmasını,

aksaklıkların azalmasını, önemli konular üzerinde herkesin

anlaşmasını temin eder.

Sürecin başarısı ve özgünlüğü için süreç tasarımı ve ön hazırlıklar önemli bir aşamadır. Bu aşamada yerel

dinamikleri harekete geçirmek, karşılıklı güven, işbirliği ve diyalog ortamı yaratmak ve yerele özgü bağlamı

birlikte ortaya çıkartmak hedeflendiği için atılacak adımlara ve bu adımlarda kullanılacak araçlara titizlikle

yaklaşmak gereklidir. Süreç içerisinde kullanılabilecek araçlar Tablo 4.1.1.’de gösterilmiştir.

91

Tablo 4.1.1. Süreç tasarımı ve ön hazırlık aşaması

1.1. Planlama sürecinin gereksinimlerini belirleme

*Planlama ekibinin oluşturulması

*Paydaşların tanımlanması

*Paydaşları harekete geçirme/seferber etme

*Planlama ortamının hazırlanması

1. Süreç tasarımı ve ön hazırlıklar

Alt adımlar Kullanılabilecek araçlar Seçilen araçlar Kazanımlar

*Paydaş analizi

*Derinlemesine görüşler

*Paydaş güç&ilgi analizi / Güç&ilgi matrisi

*Anahtar kişilerle görüşme

*Ağ haritaları

*Anket

*Toplumsal cinsiyet analizi

*Paydaş analizi

*Sosyal değerlendirme

*Toplumsal cinsiyet analizi

*Beyin fırtınası, listeleme, sıralama

*Çizimler

*Anahtar kişilerle görüşme

*Görüşme rehberleri ve kontrol listeleri

*Odak grup tartışmaları

*Grup ve takım etkileşimi

*İş bölümü

*Yapılandırılmış-Yarı yapılandırılmış görüşmeler

*Zaman çizelgeleri, grafikler ve eğilimler, matrisler

*Demografik analizler

*CATWOE Analizi

*CRAWFORD SLIP Metodu

*Diyalog ve güven inşası

*Bilgilendirme

*Bilinçlendirme

*Öğrenme

*Potansiyellerin ve sorunların yerinde tespiti

*Yerelin sesini, bağlamı ortaya çıkarma

1.2.Veri toplama


*Bilgi sisteminin alt yapısının oluşturulması

-Kurumsal veri

-Alansal veri

*Görüşme ve diyalog yöntemleri

*Yarı yapılandırılmış görüşmeler

*Odak grup tartışmaları


*Kurumsal yazışma

*Arazi ziyaretleri

Direkt gözlemler


*Veri tabanı oluşturma

*Haritalama

*Raporlama

*Veri kalitesi ve zenginliği

*Kurumsal yazışma

*Arazi ziyaretleri (Direkt gözlemler)

*Anahtar kişilerle görüşmeler

*Anket

*Haritalama

*Zaman çizelgeleri, grafikler ve eğilimler, matrisler

*Anket



1.3.Katılım toplantılarının organizasyonu ve bilgilendirme


*Katılımcı toplantıların organizasyonu ve bilgilendirme

*Katılımcıların seçimi

*Katılım takviminin oluşturulması

*Alan ziyaretleri

*Derinlemesine görüşmeler


*Alan ziyaretleri

*Derinlemesine görüşmeler


*Temsil edebilme

*Organize olma

*Örgütlenme

*Katılım programının oluşturulması

*Planlama kurullarının oluşturulması

1.4.Genel değerlendirme

Kaynak Bülbül, 2014:75

92

4.1.2. Salacık Köyü Ön Hazırlık Aşaması

Süreç tasarımının yapıldığı bu aşamada, mekânsal planlama bürosu (MPB) (planlama ekibi) ve mekânsal

planlama kurulu (MPK) (planlama kurulu) oluşturulmuştur (detay için Bkz bölüm 2). Paydaşların

belirlenmesi ile birlikte katılımcı toplantıların organizasyonu yapılarak, katılımcı toplantıların takviminin

oluşturulması tamamlanmış ve genel bir değerlendirme yapılmıştır. Salacık ön hazırlık sürecinde yapılanlar

aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır.

Planlama bürosunun kuruluşu

Planlama ekibinin olabildiğince farklı disiplinlerden oluşturulmasına dikkat edilerek; stratejik mekânsal

planlamadan sorumlu bir planlama bürosu kurulmuştur (KUTU 4.1.2). Bu kadronun genişliğinin ve kadroyu

oluşturan meslek alanlarının; planlama alanının niteliğine, büyüklüğüne, sorunlarına ve özgün koşullarına

göre değişebileceği/gelişebileceği öngörülmüştür. Çalışma alanının hassasiyetleri düşünülerek konuya

ilişkin teknik elemanların (ziraat mühendisi, şehir plancısı, orman mühendisi, peyzaj mimarı, mimar, harita

mühendisi, inşaat mühendisi, jeoloji/jeofizik mühendisi, gibi) planlama ekibine katılımını sağlamak için

ilgili bütün kurumlarla resmi iletişime geçilerek ve kurumsal paydaşlarla yüz yüze görüşülerek bilgilendirme

yapılmıştır. Böylelikle, planlama kademesine bağlı kurumsal yapı oluşturulmuştur.

Arazi çalışması

Çalışma alanını tanımak ve paydaşlarla iletişim kurmak için bir ay boyunca düzenli olarak alan ziyaretleri

yapılmış, Salacık yerleşmesinde yerleşmeye ve yerleşmedeki yaşantıya dair derinlemesine bilgiler

edinilmiştir. Yerleşmedeki tüm haneler ziyaret edilmiş ve yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılarak

(KUTU 4.1.3.), gerçekleştirilecek planlama süreci hakkında toplum bilgilendirilmiş; köyün temel sorunlarıolanakları

sorulmuş, çalışma alanında gözlemler yapılmış ve kayıtlar tutulmuştur (KUTU 4.1.4.). Üç farklı

mahallede yapılan görüşmelerde temel sorunlar aynı olmakla birlikte mahalle özelinde karşılaşılan sorunlar,

potansiyeller ve gözlemler aşağıdaki örnek tablolarda gösterilmiştir (Tablo 4.1.2).

KUTU 4.1.2. Paydaş analizi,

Farklı paydaşların tespit edilmesi, farklı bakış açıları ve bilgi

kaynaklarının sürece dâhil edilmesi, çıkar çatışmalarını

ortaya koyma, paydaşların projeyi izleyebilmesi bakımından

şeffaflık sağlar. Dezavantajlı kişilerin de sürece dâhil

edilmesine, beklenmeyen problemlerden kaçınmaya ve daha

kapsamlı bilgi ile kararlar alınmasına yardımcı olmaktadır.

Ayrıca geniş katılımlı bir planlama süreci daha çok

benimsenecek ve destek bulacaktır.

KUTU 4.1.3. Veri toplama teknikleri

Literatürde arazi çalışmasında hane halkına yönelik

uygulanan anket çalışmalarına sıkça rastlanmış olmasına

karşın, anket çalışması yerine, (zahmetli olmasına karşın)

daha yararlı olduğu düşünülen/görülen yarı yapılandırılmış

mülakat/görüşme tekniği uygulanmıştır.

KUTU 4.1.4.Arazi çalışmasında dikkat edilecek unsurlar;

Arazi çalışması sırasında görüşme yapılan kişilerin her

birine toplantılara katılmak isteyip istemedikleri ve

katılabilecekler için uygun tarih aralıkları sorulmuştur.

Yerleşmede sürekli yaşayanlar, toplantılara katılım için

kendilerine en uygun zamanın fındık toplama dönemi

sonrası okulların açıldığı tarihler olduğunu belirtmişlerdir.

UYARI 4.1.2. Ön hazırlık çalışmasının amacı

Arazi çalışması ile birlikte hem çalışma ekibi tarafından

köyün daha iyi tanınması, hem de köyde yaşayanların

çalışacak ekip ve proje hakkında bir ön bilgiye sahip olması,

en önemlisi de ekibe güven duyulmasının sağlanması

amaçlanır.

93

Tablo 4.1.2. Yalı mahallesi örnek arazi çalışması (KUTU 4.1.5-6)

TARİH: 15.07.2013 MAHALLE: Yalı Mahallesi BİLGİLENDİRİLEN KİŞİ: 24

GÖZLEMLER:

Çalışmaya Yalı Mahallesi’nden başlandı.

Köyün bu bölümünün temel geçim kaynaklarından biri

balıkçılık

Küçük alanlardaki bağ-bahçe tarımının dışında alanda zeytin

ağaçlarına rastlandı

Çıkmaz yolla biten, konutların yol kenarında sıralandığı bir

düzen

Yollar çok dar, park ve dönüş yerleri ise yok denecek kadar

az

İçme ve sulama suyunun yetersiz

Genç nüfus varlığı

KUTU 4.1.5. Salacık çalışma alanı-1

Görüşme 3: 4 Nolu Konut Kadın Görüş. (+) (Kayıt: 16)

. Tarla yapıyoruz ama bunun karşılığını alamıyoruz.

. Su sorunu olduğu için tarım da yapılmıyor. 7-8 senedir su

sorunu ciddi olarak hissediliyor.

. Eşim balıkçı ama bu sene balıkçılık da olmadı.

. Zeytinde olmuyor artık.

. Gülbahçe’nin tarımına özeniyoruz ama uğraşmıyoruz.

. Komşuluk ilişkileri çok iyi, herkes birbirine yardım eder.

. Gençler (özellikle kızlar) okumaya eğilimlidir.

Burada kurs açılsın isterdim.

*: Müştemilat, **: Eski Boş Konut, ***: İnşaat

Kaynak: Özlü, 2014

Görüşme 4: 5 Nolu Konut Kadın Görüşmesi (++) (Kayıt: 18)

. Salacık Köyü konum olarak da değerli bir yerdir.

. Bu mahalle de herkes iyidir. Birbirlerinin işlerini yaparlar,

birbirine yardımcı olurlar.

. Erkekler ise kahvededir, eve yardım etmezler.

. Ulaşıma baktığımda; artık herkes taksileri kullanıyor. Yürüme

alışkanlığı ortadan kalktı.

. Bu köyde bence toplu taşım hizmeti olmalıdır.

Bu köyde sosyalleşme alanı hiç yok.

KUTU 4.1.7. Halk toplantısı

Halk toplantısı

Toplumun olabildiğince geniş bir temsilini sağlamak amacıyla öncelikle planlamayı etkileyecek ve

planlamadan etkilenecek tüm paydaşlar bilgilendirilmiştir. İlk arazi çalışması sırasında tüm haneler gezilmiş

olmasına rağmen herkesin toplantıya katılımının önemini vurgulamak için haneler tekrar tek tek ziyaret

edilerek yerleşmedeki ilk toplantı için hazırlanan davetiyeler dağıtılmıştır. Hanedeki kadın, erkek ve gençler

köy okulunda yapılacak "halk toplantısı"na davet edilmiştir. Katılımcı gruplarının oluşturulması ve tüm

paydaşlara proje hakkında resmi bilgilendirmenin yapılması için ilk halk toplantısı 27.12.2013 tarihinde

Salacık Ortaokulunun toplantı salonunda gerçekleştirilmiştir (KUTU 4.1.7.).

KUTU 4.1.6. Salacık çalışma alanı-2

94

Salacık halkının ve planlama ekibini oluşturan teknik ekibin de içerisinde yer aldığı 60 kişinin katılımının

sağlandığı birinci halk toplantısında; projenin genel tanıtımı yapılmıştır.

Katılımcı grubun belirlenmesi

Arazi çalışması sırasında katılımcı atölyelere katkı verebilecek gönüllü kişilerin tespiti yapılmış (KUTU

4.1.8.) ; halk toplantısına iştirak eden katılımcılar arasından kadın (12 kişi), erkek (14 kişi) ve genç (9 kişi)

katılımcı gruplar oluşturulmuştur. Ayrıca çalışma gruplarının ilk toplantısında, Salacık Planlama Kurulu

(MPK) ve mahalle temsilciliği için kadın, erkek ve genç gruplardan birer temsilci seçilmiştir. Salacık Kurulu;

mahalle muhtarı, ihtiyar heyeti, mahalle kadın-erkek ve genç temsilcilerinden (toplam 14 kişi) oluşturulmuştur.

Salacık kadın-erkek ve genç katılımcı atölye süreçleri 1 kolaylaştırıcı, 2 raportör (bilgisayar ve elle kayıt için)

ve gözlemciden oluşan 4 kişilik ekip tarafından yürütülmüştür (UYARI 4.1.3).

Takvim düzenlenmesi

Kadın, erkek ve genç katılımcılara yönelik eş güdümlü yürütülecek olan üç ayrı katılımcı toplantı takvimi

düzenlenmiştir. Takvim çalışması, katılımcıların ve çalışma ekibinin süreci doğru yürütmesi ve izlemesi

açısından önemlidir. Toplantılar için en uygun mekânın kadın ve genç paydaşlar için Salacık Ortaokulunun

toplantı salonu, erkek paydaşlar içinse caminin altındaki çay ocağı olduğuna karar verilmiş ve haftalık

program netleştirilmiştir. Tanımlanan program dâhilinde Salacık katılımcı grupları ile haftada beş gün olmak

üzere altı hafta sürecek planlama toplantılarına başlanılmıştır.

KUTU 4.1.8. Katılımcı grubun belirlenmesinde ve

çalışmasındaki ilkeler

. Toplumun olabildiğince geniş temsiliyetinin sağlanması

. Hiçbir katılımcının (aktör/ paydaş) tek başına egemen

olmaması

. Katılımcıların işlevsel olarak otonom, kendi kendilerini

yönetiyor olması

. Katılımcıların planlama disipliniyle ilgili olması, sorunlara

çözüm üretebilecek kapasiteyi taşıması

. Katılımcıların doğrudan ya da örtük olarak kâr amacı

gütmüyor olması

UYARI 4.1.3. Katılımcı grubun seçimi

Katılımcıların görüşlerini daha rahat ve kendilerini daha iyi

ifade edecekleri bir ortamda tartışmak amacı ile gönüllü

kadın, erkek ve genç gruplar oluşturulup; toplantılara bu

gruplar ile devam edilmesine karar verilmiştir.

İlk katılım toplantısı

Katılımcı atölye süreçlerinin ilk adımı olan süreçte davet edilen ve belirlenen katılımcıların birbirleri ve

çalışma ekibi ile fikir alışverişinde bulunduğu aşamada topluluk ruhunun oluşturulması amaçlanmıştır.

Köyde yaşayanların bilgi ve deneyimlerinden yola çıkarak, toplumu pozitif yönde etkileyen, sürece katılımı

sağlayan, küçük gruplar oluşturularak yürütülen katılımcı teknikler bu çalışmada kullanılmıştır (UYARI

4.1.4).

UYARI 4.1.4. Katılımcı tekniklerin yararı;

Görselleştirmenin katılımcıların konuşma eğiliminde

olmadığı durumlarda yararlı olabileceği ya da rahat

toplumlarda diyalogların zamanın etkin kullanımı açısından

önemli olduğu çıkarımları, tekniklerin toplumun yapısına

göre belirlenmesi gerektiğini göstermektedir

95

Salacık çalışmasının bilgi paylaşım aşaması olan ilk toplantıda; günlük ve mevsimsel çizelgeler, pay

grafikleri, hareketlilik haritalaması, toplumsal cinsiyet analizi teknikleri belirlenerek uygulanmıştır (Şekil

4.1.1) (KUTU 4.1.9).

KUTU 4.1.9. Katılımcı teknikler

. Günlük Programlar: Kadın ve erkek gruplarından rutin

bir günlerini zaman dilimlerine bölmeleri ve bu zaman

dilimlerinde yaptıkları aktiviteleri çizmeleri veya yazmaları

istenmiştir.

. Pay Grafikleri: Katılımcıların ekonomik yapısını

sorgulamak için aylık gelirlerinin ve giderlerinin dağılımını

daire içinde oranlayarak çizmeleri istenmiştir.

. Hareketlilik Haritası: Köy içinde veya dışında, yaya veya

taşıt ile kullanılan alanlar/aksların tanımlanması, gidiş

amaçlarının belirtilmesi ve gidilen yerlerin harita üzerinde

göstermeleri istenmiştir.

b) Pay grafikleri

. Toplumsal cinsiyet analizi: toplumun savunmasız kesimi

hakkında farkındalık oluşmasını sağlar. Planlanan

yerleşmenin sosyal yapısını anlamak ve toplumsal

cinsiyetler (kadın, erkek, genç, yaşlı, engelli vb.) arasındaki

farklılıklar ve çatışmalar ortaya konulur. Toplumsal cinsiyet

analizi ile Salacık’ta erkek egemen yapının varlığı ve bu

yapının yarattığı toplumsal izleme baskısından dolayı

kadınların duydukları rahatsızlık anlaşılmıştır.

a) Günlük programlar c) Hareketlilik haritaları


Şekil 4.1.1. Salacık katılımcı teknik uygulamaları (KUTU 4.1.9).

Sürecin bu önemli aşamasında, alan ziyaretlerinde hanelerin tümünü ziyaret etmek ve paydaşlarla

derinlemesine görüşmelerde bulunmak; paydaşlarla diyalog kurma, etkileşim sağlama ve güven inşa etmede

kolaylaştırıcı ve güçlendirici bir etki yaratmıştır. Ayrıca yerinde yapılan birebir gözlemler ile toplumu daha

doğru analiz etmeyi (sosyal analiz, toplumsal cinsiyet analizi, ilgi analizi, potansiyel analizi) sağlamıştır.

Zaman ve emek isteyen bu ön hazırlık aşaması başarılı bir şekilde ele alındığı için sürecin ilerleyen

aşamalarında tıkanmalar, geri dönüşler, zaman ve emek kayıpları yaşanmamıştır (KUTU 4.1.10).

KUTU 4.1.10. Arazi çalışmasında katılımın önemi

Toplumun tüm kesimi bilgilendirildiği için sürecin şeffaflığı

sağlanmıştır. Önem verilen ve titizlikle yürütülen bu çalışma

ile sürece katılım teşvik edilmiştir. Doğru yapılmış bir

paydaş analizi, sürecin sağlıklı yürütülmesi açısından büyük

önem taşımaktadır.

96

4.1.3. Üst Ölçekli Veri Tabanı Tasarımı 22

1. Adım: Gereken verilerin tespiti

Stratejik Mekânsal Planlama Bürosu (SMPB) tarafından çalışma alan(lar)ının kapsamı ve çalışmanın

hedefleri göz önüne alınarak bu doğrultuda gerekecek verilerin neler olduğunun ön tespiti yapılır. Bu ön

tespit yapılırken, verilerin neler olacağı ve bu verilerin nereden, nasıl toplanacağı konusu üzerinde

düşünülmelidir. Buna ek olarak, CBS’nin bileşenlerine; özellikle de veri bileşeni ile ilgili olarak hangi veri

modeli (raster/ vektör) (EK 4.1.1) ve bilgilerle veri tabanına kayıt yapılabileceğine de karar verilmesi gerekir.

Tasarım süreci, SMPB çekirdek ekibi dışında görüşü alınabilecek pek çok farklı disiplinden uzmanların

çeşitli toplantılarla katkılarına imkân tanıyacak ve bu katkıları içerecek biçimde başlatılmalıdır. Bu adımda

söz konusu uzmanların görüşüyle alana özgü bir taslak veri seti listesi oluşturulmalıdır. Bu adımın kontrol

listesi KUTU 4.1.11’de özetlenmektedir.

2. Adım: Benzer çalışmaları inceleme

Ön tespit çalışması ile oluşturulan listeler, bu adımda önceden yapılmış olan benzer içerikli çalışmalarla

birlikte değerlendirilir. Bu kapsamda öncelikle çevre düzeni planlarından sorumlu bakanlık tarafından farklı

bölgelerde yürütülen/ yaptırılan çevre düzeni planlarına ilişkin temel haritalar ve veri tabanları farklı

disiplinlerden planlama ile ilgili uzmanların görüşü de alınarak değerlendirilerek kırsal alan planlamasına

özel hale getirilir. İncelenebilecek diğer çalışmalar; şehir ve bölge planlama eğitimi amaçlı kullanılan veri

sistemi içeriğinden tezlere, kurumsal sistemlerden, Avrupa Birliğinin konuyla ilgili veri tabanlarına ve

literatüre kadar farklı nitelikte çalışmaları kapsayabilir (Erdoğan vd., 2017). İkinci adımın kontrol listesi

KUTU 4.1.12’de özetlenmektedir.

KUTU 4.1.11. Tasarım 1. adım kontrol listesi

Oluşturulan ilk listede birçok farklı nitelikte veri akla

gelecektir. Bunlar hemen sınıflanamasa da planlama ekibi,

bu ilk listeyi, ilk düşünülen ufak / önemsiz gibi görünen

küçük bir detay dahi atlamadan hazırlamalıdır. Bu veriler

ve detayları tasarımdan sonraki tartışmalar ve taslağın son

haline getirilmesinde kullanılabilir.

İlişkisel veri tabanı yönetim sisteminin ilk kurgusunun

yapılmaya başlandığı bu adımda listelenen bu verilerin

birbiri ile ne türlü bir ilişkisi olduğu da düşünülmelidir.

Böylece, veri katmanları ve tablolarının birbiriyle olası

ilişkileri ve bu ilişkilerin türü (bir-e-bir, bir-e-çok, vb.)

hakkında ilk fikirler de oluşacaktır.

CBS’nin veri bileşenini oluşturan veri tabanı modeliyle

birlikte diğer bileşenleri için ilk kurgu da yapılmalıdır.


Tasarımla ilgili literatür vb. örnek çalışmalar için

olabildiğince farklı kaynakların (kurumsal veri tabanları,

literatür, web tabanlı CBS örnekleri, çeşitli özel amaçlı

etütler/araştırmalar vb.) veri sistemlerine bakılmalıdır.

Bu sistemlerin verilerinden özellikle kırsal alan

planlamasıyla ilgili olanlar; 1. adımdaki ön listeyle

karşılaştırılmalı, orada eksik olanlar tamamlanmalı, CBS

veri modelleri (raster/ vektör) ve içeriklerine gereken

eklemeler-çıkarmalar yapılmalı, ancak orijinal listeler

olası geri dönüşler için saklanmalıdır.

Benzer veri tabanları incelenirken, kırsal alan

planlamasında kullanılan/kullanılabilecek olanların

metaverileri ve veri sözlükleri bilgilerinin de (CBS veri

yapısı ve öznitelik bilgileri, vb. dahil) derlenmesi, 1.

adımın ön listesindeki verilerin bu kapsamda nasıl bir

yapısının olması gerektiği düşünülmelidir. Ayrıca

yapılacak kırsal alan planlama çalışmasında benzer bir

veri kaynağı kullanıldığında bu bilgiler veri tabanı

tasarımında ve veri toplamada değerlendirilebilir.

22

Bu düzeydeki veri tabanı tasarımı KOKAP model önerisi çalışması kapsamında 4 ildeki 8 ilçe özelinde yapılmıştır. Bu

ilçelerden biri detay ölçekli yapısal planın anlatıldığı Salacık yerleşiminin de içinde yer aldığı Akçaabat’tır.

97

3. Adım: Taslağın oluşturulması

İkinci adımdaki irdelemelerin sonucunda başlangıçta tespit edilenlere ilave veri içeriği zenginleştirilir ve

böylelikle verilerin mevcut olup olmadığına bakılmaksızın alana ve amaca özgü bir veri tabanı şeması taslağı

oluşturulur. Bu kapsamda hazırlanan genel bir veri listesi (harita ve tablo içeriği olarak) benzer veya aynı

nitelikteki veri içeriğinden kaynaklanan tekrarlar önlenecek biçimde listeler yeniden düzenlenir. Ayrıca, veri

tabanı kapsamında elde edilecek (kaynak) ve oluşturulacak ilişkisel veri tabanı modelinin de ilk şeması

ortaya konur (Erdoğan vd., 2017). Bunun için önden varlık-ilişki kavramsal çalışmasının yapılması

kolaylaştırıcı olacaktır.

Devamında, verilere yönelik sırasıyla metaveri ve veri sözlüğü bilgilerinin neler olabileceğine yönelik ön bir

çalışma yapılır (EK 4.1.2). Ayrıca, hangi veriler için hangi CBS veri modelleri (raster/vektör)

kullanılabileceğine ve verilerin veri tabanında nasıl tanımlanacağına ya da yapısına (veritabanı özellikleri)

yönelik genel tespitler yapılır. Farklı bir kırsal alan planlama çalışması kapsamında hazırlanan varlık-ilişki

kavramsal çalışmasına bir örnek Şekil 4.1.2’de, üçüncü adımın kontrol listesi ise KUTU 4.1.13’te

özetlenmektedir.

4. Adım: Taslağı sonuçlandırma

Üçüncü adımda oluşturulan listeler ve taslak veri tabanı içeriği için uzmanlardan birinci adımda sözü edilen

uzmanlarla gereken sayıda yapılacak disiplinler arası toplantılarda her bir konu üzerinde görüşler alınır.

Önceki çalışmalardan elde edilen ve kurumsal verilere olan ihtiyaçların da genel olarak belirtildiği veri

tabanının ilk taslağı üzerinde kıyaslamalar yapılır, olumlu olumsuz, gerekli ve gereksiz bölümleri tartışılır.

Ayrıca, bu seri toplantılarda uzman görüşlerinin derlenmesiyle giderek daha iyi biçimlenen ve sade bir hale

dönüşecek olan ilişkisel veri tabanının; katmanları, tabloları, kodlama sistemleri, veri modelleri, projeksiyon

sistemleri gibi standartlaştırılması gereken hususlarda da fikir birliği oluşması sağlanır ve tasarım buna göre

sonuçlandırılır. Dördüncü adımın kontrol listesi KUTU 4.1.14’te özetlenmektedir.


2. adımda oluşturulan ön liste üzerinde ilişkisel veri tabanı

tanımlamalarına ve metaveri ile veri sözlüklerine yönelik

ön çalışmalar yapılmalıdır. Böylece, hangi verinin

nereden elde edilebileceği soruları da ön yanıtlarını bulur.

Ayrıca, veri tabanında yer alması olası veri katmanları ve

öznitelik tablolarının yapısına ilişkin ön çalışmalar

tamamlanır. Buna göre, veri katmanı/ tablolarının neler

olacağına, bunların özniteliklerinin yapılarına, hangi

katman/ tabloların birbiriyle hangi anahtar özniteliklerle

ilişkilendirileceğine dair taslak bir çalışma yapılmalıdır.

Bu amaçla kırsal alan planlaması ilişkisel modelinin önce

varlık-ilişki şemaları üzerinden kurgulanması doğru olup,

böylece varlıkların (veri tabanındaki her bir kaydın) ve

aralarındaki ilişkilerin bütünü bir arada değerlendirilebilir.


Tasarım sonlandırılırken kırsal alan planlamasının

gerektirdiği, farklı ölçeklerin aynı ortamda birleştirilerek

her türlü konum ve öznitelik analizinin yapılmasına

olanak veren bütüncül bir yaklaşım gözetilmelidir.

Bu kapsamda disiplinlerarası yapılacak tartışmalarda her

bir uzmana yeteri kadar süreyle değerlendirme, tartışma

ve ortak karar oluşturabilme ortamı sağlanmalıdır.

CBS ortamında veri tabanı kapsamında oluşturulacak

dosyalama sistemi içinde bir dosyanın aynı isimli, farklı

uzantılı birden çok dosya anlamına geldiği göz önünde

bulundurulmalıdır. Bu sistemde orijinal veriler

yedeklenmeli, yeni oluşturulanlarsa, tekrara yol açmadan

her bir katmanı ayrı olarak tanımlayacak bir klasör ve

dosya adlandırmasıyla doğru konumlarında saklanmalıdır.

Dosya yapısıyla tasarım, göz önüne alınmamış olan

verilerin sonradan eklenmelerine elverişli olmalıdır.

Önceki adımlarda yapılanların tümü bu adımda

değerlendirilmeli, bu konuda bir kayıp yaşanmamalıdır.

Veri grupları ve yapısı kapsamında verilerin elde edilip

edilememe durumları ile nasıl ve ne ölçüde elde

edilebileceklerine yönelik ön tespitler tamamlanmalıdır.

98

Kaynak: Silberschatz et al., 1997:36-41 arasındaki açıklamalara referansla hazırlanmıştır. Erdoğan, 1999: 262-63

Şekil 4.1.2. Varlık-ilişki şemaları ve bir örnek

5. Adım: Veri girişine hazırlama

Dördüncü adımın sonucu olarak içeriği kesinleşmiş olan veri sözlüğü (EK 4.1.2) kapsamında oluşturulacak

verilerin, istenilen datum ve projeksiyon sistemine dönüştürülerek veya o sistemde baştan oluşturularak

verilerin genel yapısına uyumları sağlanır. Elde edilecek verilerin veri kalitesi ve doğruluklarına yönelik

bilgiler de veri sözlüğü bilgileri kapsamında girilir. Toplanacak verilerin zaman ve maliyet açısından

optimum düzeyde gerçekleşmesi için öncelikle hangi verilerin ne kalitede ve doğrulukta toplanacağı

belirlenir ve bu çerçevede, verilerin hangi hata miktarlarına kadar kabul edilebileceği ve kabul edilen

hataların da kullanıcıya nasıl aktarılabileceği konusu dikkatle ele alınır.

99

Verilerin toplanması veya talep edilmesi sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar atlanmadan

gerçekleştirilir (EK 4.1.3). Veri derleme esnasında ve sonradan sonuçlanan veri tabanında, verilerin çalışma

alanıyla ilgili olan durumları da (veri var, erişilebilir/ üretilebilir; veri var, erişilemez; istenilen düzeyde veri

yok; veri o yerel için geçerli değil) netleşmiş olmalıdır. Şekil 4.1.3’de KOKAP kapsamında üst ölçekte

oluşturulan veri tabanı bu bilgileri de içerir şekilde verilmektedir. Bu veri tabanı yapısı EK 2.1 ile uyumludur.

4.1.4. Üst Ölçekli Veri Girişi ve Haritalama: Akçaabat Örneği

1. Adım: Veri toplama

Ulusal ve yerel düzeyde kırsal alan sınıflaması ve üst ölçekli ekolojik duyarlılık çalışmalarına temel

oluşturacak değişkenlerin elde edilmesinde kullanılacak harita ve verilerin ilgili kaynaklardan (kurumkuruluş,

arazi çalışmaları, literatür vb.) meta verileriyle (EK 4.1.2) birlikte toplanması gerekmektedir. Üst

ölçekte ve büyük alanları kapsayan konumsal verilerin yetersizliği, bu ölçekte yapılacak olan CBS ortamında

yürütülen çalışmaları olumsuz yönde etkilemektedir. Bu amaçla, altlık olarak kullanılan Harita Genel

Komutanlığı’nın topoğrafik haritalarıysa genellikle güncel olamamakta ve istenilen tüm verileri

kapsamamaktadır.

Bu nedenle farklı birçok kaynaktan (uydu görüntülerinden, basılı haritalardan, doğrudan araziden vb.) elde

edilmek durumunda kalınmaktadır. Bu biçimde toplanan konumsal verilerse, farklı koordinat sistemlerinde

ve standartlarda olduğundan, CBS çalışmalarında temel bir sorunu oluşturmaktadır. Bu sorunun uzun

vadedeki çözümü, bu türlü çalışmalara ulusal düzeyde temel oluşturulacak bir veri tabanının interaktif harita

vb. ortamlarda verinin kullanımına da izin verecek nitelikte hazırlanıp kullanıma açılmasıdır. KOKAP

yaklaşımında gerçekleştirilen sınıflamaya yönelik veriler ve yapılan çalışmalar Öksüz vd., 2015 kaynağından

detaylı olarak incelenebilir. Burada üst ölçekli ancak bu çalışmada alt ölçekli yapısal plan çalışmasında da

kullanılmış olan ekolojik duyarlılığa yönelik veriler Tablo 4.1.3’de görülmektedir. Bu veriler yukarıda Şekil

4.13.’te listelenen üst ölçekli veri tabanına aşağıdaki açıklanan biçimde girilmesiyle elde edilmiştir.

100

Kaynak: Erdoğan, Nişancı, Erdem, Sancar, vd., 2015:19 (dipnotlar azaltılarak Erdoğan vd., 2017:259’da

kullanılmıştır).

Şekil 4.1.3. KOKAP üst ölçekli veri tabanı içeriği

101

Tablo 4.1.3. Ekolojik duyarlılık faktörlerine ilişkin kategoriler ve ölçüler (Demirel, 2015:25)

Duyarlılık

düzeyi

Eğim

%

Düşük 0-6

Orta

Yüksek

6,1-

20

≥

20,1

Erozyon

Su 1 : hiç,

hafif

Rüzgâr 2 :

hiç, hafif

Su: orta

Rüzgâr:

orta

Su:

şiddetli,

çok

şiddetli

Rüzgâr:

şiddetli

Toprak

Kabiliyet

sınıfı

VIII.

sınıf

V.-VII.

sınıf

I-IV.

sınıf

Koruma

statüsü

Yol koruma zonu

Özellik

Koruma

statüsüne sahip

Bağlantı

tüm alanlar

yollar vb. tali

(ulusal yasalarla,

yollar

uluslararası

sözleşmeler)

Yasal olarak

genel bir koruma Şehirlerarası

statüsü olan yollar

alanlar 3

Hiçbir koruma

statüsü

bulunmayan

alanlar 4

Otoban,

bölünmüş yol

Geniş

(m)

Yükselti

(rakım)

(m)

Biyolojik çeşitlilik

Arazi kullanımı

Su

Suya

mesafe

(m)

- 0-800 Yerleşim alanları > 100

50 801-1200

100 ≥ 1201

Tarım, çayır,

fundalık

Ulusal ölçekte ve

uluslararası

sözleşmelerle

korunan tüm alanlar,

avlaklar, ormanlar,

meralar, vd. alanlar

(STATİP'te

tanımlanan bölüm 1)

20-100

Ağırlık

0,053 0,136 0,048 0,027 0,028 0,073 0,359 0,276

puanı

1

Su erozyonu: Hafif- Erozyon zararı yok ya da sürülen katın veya A horizonunun %25'inden azı gitmiş; Orta- Sürülen katın veya A

horizonunun %25-75 gitmiş; Şiddetli- A horizonunun %75 den fazla veya B horizonunun %25’i gitmiş; Çok şiddetli- B horizonunun

%25-75'i gitmiş veya galiler çıkmış

2

Rüzgâr erozyonu: ; Hafif- Üst toprağın % rüzgarla gitmiş veya 60 cm. den az 25-75 depo; Orta- Üst toprağın tamamı, alt toprağın

bir kısmı veya 60 cm’den fazla depo; Şiddetli- Profilin büyük bir kısmı rüzgarla gitmiş veya mevzii kum tepecikleri

3

Orman, mera ve tarım alanları

4

STATİP’te çayır, fundalık ve diğer alanlar olarak belirtilen sazlık, bataklık, sahil kumulları vb. ile ÇED yönetmeliğinde

belirtildiği şekliyle; sulak alanlar, doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu,

denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların

yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara

tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, göller, akarsular, yeraltı suyu işletme sahaları, bilimsel araştırmalar için

önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan

alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların

bulunduğu alanlar.

< 20

102

2. Adım: Verilerin girilmesi

Tasarlanan veri tabanına harita ve ilişkili verilerinin uygun tekniklerle CBS ortamına ve gerekirse diğer

çalışma sayfası vb. bilgisayar destekli ortamlara girilmesi için girilen verilerin her özelliğinin tanımlanması

ve bu bilgilere yönelik veri sözlüklerinin hazırlanmış olması gerekir (EK 4.1.2). Verilerin girilmesi sırasında;

harita verileri elde edilirken mevcut verinin türüne göre analog (kağıt ortamında harita veya pafta) olanlar

için tarama ve sayısallaştırma yönteminden, sayısal ortamda olanlar için ise veri formatı dönüşüm

yönteminden faydalanılmalıdır. Dönüşüm aşamasında koordinat ve projeksiyon dönüşümleri, mevcut veriler

sayısal hale getirildikten sonra yapılmalıdır. Bu kapsamda, aşağıda belirtilen dört farklı dönüşüm yöntemi

gerektiren durumla karşılaşılabilir: (1) Analog verilerin herhangi bir lokal koordinat sisteminde olması

durumu, (2) Analog verilerin üzerinde herhangi bir koordinat bilgisi olmaması durumu, (3) Analog verilerin

raster veriye dönüştürülmesi durumu ve (4) Verilerin farklı projeksiyon sisteminde olması durumu. Bu

durumların her biri için farklı çözümler temel projeksiyon ve datum haritacılık bilgileri ile çözülebilmektedir

(Erdoğan vd., 2017). Detaylı bilgi için Bkz. Erdoğan, Nişancı, Erdem, Çay, vd., 2015. Bu adıma yönelik

kontrol listesi KUTU 4.1.15’te özetlenmektedir.

KUTU 4.1.15. Veri girişi 2. adım kontrol listesi

Veriler üzerinde (ister sayısal ister analog olsun, ya da ister

harita ister istatistikî vb. veriler olsun) çalışma için ilk

önce, verilerin orijinal kopyalarının saklanacağı sayısal ya

da kâğıt ortamında bir kütüphane/ arşiv oluşturulmalıdır,

verilerin orijinali bozulmaksızın taranmış vb. kopyası

üzerinde çalışmaya başlanmalıdır.

Toplanan veriler veri tabanına girilmeye başlanmadan önce

veri tabanı yapısı, verilerin dosyalama sistemi ve hangi

öznitelik yapısıyla harita verilerini sayısallaştırmak veya

dönüştürmek gerektiği belirlenmeli ve anlaşılmalıdır.

Veri tabanına veri girişi sırasında dikkatli olunmalı,

verilerin toplanmış olduğu ölçeğin hassaslığını en iyi

yansıtacak şekilde, doğru ve tutarlı giriş yapılmalıdır.

Kağıt ortamındaki haritalar taranırken kağıdın tarayıcıya

düzgün ve esnetmeden verildiğine dikkat edilmeli, eğer

paftada yırtılma varsa taramadan önce tamir edilmelidir.

Koordinat dönüşümleri için veriyle birlikte gerektiğinde

dönüşüm parametreleri de verinin kaynağından alınmalıdır.

3. Adım: Verileri sınırlara göre bölme

Alt ölçekte (örneğin, köy, belde, mahalle, vb.) yapılacak yerel sınıflama vb. analiz ile alt ölçekli temel

haritalamalar için üst ölçekte (ilçe düzeyinde) hazırlanan verilerin alt ölçek yerleşim sınırlarına bölünmesi

gerekecektir. Bu kapsamda veri sözlüklerindeki (EK 4.1.2) detaylar doğrultusunda girilmiş olan üst ölçekteki

bütüncül veriler alt ölçekli kırsal alan idari sınırlarına göre kullanılan CBS yazılımı içinde gerekli komutlar

kullanılarak bölünür. Ancak, verinin yerleşimlere göre bölünmesi işleminden önce bütüncül veriler veri

tabanında yedeklenmeli, bölünen veriler ek bir klasör sistemi içinde kaydedilmelidir. Akçaabat ilçesi çalışma

alanı örneğinde bir kırsal yerleşimin verilerinin elde edilmesi üzere yapılan bir örnek Şekil 4.1.4’te

görülmektedir.

103

4. Adım: Verilerin ilişkilendirilmesi

CBS ortamında, her biri farklı koda/ada sahip olan konumsal veriler olan kırsal alan idari bölgelerinin

CBS’deki öznitelik verileri dışındaki verilerle de eşleştirilerek sorgulanması gerekebilir. Bu durumda, idari

bölgelerin kod no’ları/adları aracılığıyla diğer çalışma sayfası vb. bilgisayar destekli ortamlardaki öznitelik

verilerle (TÜİK, vb. diğer tablo verileri) birleştirilerek analiz edilmesi/ilişkilendirilebilmesini sağlamak için

aynı kodların/adların öznitelik verilere de girilmiş olması gerekmektedir. Bu doğrultuda her bir kırsal alan

birimine ilişkin olarak, örneğin, sınıflama yapmayı sağlayacak değişkenlerin; CBS ortamına girilebilenler

kapsamında hesaplanabilmesi mümkün olabilmektedir. Bu tür bir temel analiz örneği ve bu kapsamda

yapılan çalışma alanı örneklerinden biri olan Akçaabat ilçesi kırsal yerleşimlerinin ulusal sınıflamaya göre

elde edilen haritası Şekil 4.1.5’te görülmektedir. UYARI 4.1.5’de ise bu adımda sorun olarak

karşılaşılabilecek bazı durumlara ve çözümlerine yer verilmektedir.

UYARI 4.1.5. 4. adımda karşılaşılabilecek bazı durumlar

ve çözümleri

Çalışma alanı içinde aynı isme sahip iki kırsal yerleşimle

karşılaşılabilir. Bu durumda, çalışma sayfası ortamında

ve/veya CBS ortamında girilecek köy/ mahalle kodlarının

her bir kırsal yerleşimi tekil olarak tanımlayacak şekilde bir

kodlama sisteminin geliştirilip kullanılacak anahtar

sütunların hem konumsal hem de tablosal verilere eklenmiş

olması gerekir. Örneğin, Trabzon ilinin bütününde

yapılacak bir çalışmada aynı ada sahip ancak Akçaabat ve

Beşikdüzü ilçelerinde yer alan Ağaçlı köyünün

kodlamasının sırasıyla TRB_Akcaab_Agacli ve

TRB_Besikd_Agacli olması gibi. Sonrasında ise

eşleştirmeyi yapabilmek için bu anahtar sütunlara tanımlan

sistemdeki kodların her iki veriye de aynı biçimde girilmesi

gerekir.

İlişkisel veri tabanı sistemi içinde CBS ortamındaki

verilerin kendi içinde de birbirleri ile eşleştirilebilmelerini

sağlayacak nitelikte anahtar sütunlarda yer alacak ve her bir

veriyi tekil olarak tanımlayacak kodlamanın yapılması,

kodların doğru girilmesi ve veri tipi uygunluğunun

sağlanması gerekir. Bunların yapılmadığı durumlarda CBS

ortamında verilerin eşleştirilerek yapılması gereken

analizlerde sorun yaşanacaktır.

Farklı ortamlardaki verilerin CBS verisi ile birleştirme

işlemi yapılırken, dışarıdan alınarak CBS ortamında

açılacak veri dosyasının kullanılan CBS yazılımının

gerektirdiği dosya biçimine uygun nitelikte olmayışından

kaynaklı sorunlar ortaya çıkabilir. Bu sorun, dışarıdan

kullanılacak dosyanın hazırlanması sürecinde bu durumun

göz önüne alınarak başlangıçta buna göre oluşturulması ve

dosya biçiminin kullanılacak CBS yazılımı ile uyumlu hale

getirilmesiyle çözülebilir.

Kaynak: Erdoğan, 2015:15 Kaynak: üst: Erdoğan, 2015:16; alt: Sancar vd. 2015:30

Şekil 4.1.4. Akçaabat örneğinde

verileri sınırlara göre bölme

Şekil 4.1.5. Akçaabat örneğinde verilerin ilişkilendirilmesi ve bu

ilçe kırsal yerleşmelerinin ulusal sınıflamaya göre durumları

104

5. Adım: Analiz ve hesaplamalar

Mevcut durumu saptama; harita ve öznitelik verilerinin analiz edilerek raporlanmasını, doğrudan değeri

bulunmayan değişkenler içinse ayrıca yapılacak hesaplama ve sorgulamaları gerektirir. KOKAP kapsamında

yapılan yerel düzeydeki kırsal alan sınıflaması (il düzeyi, Bkz. Bölüm 2) toplam dokuz gösterge altında yer

alan farklı birçok değişkenin yerleşimlere göre hesaplamasına ilişkin bazı örnekler Şekil 4.1.6.’te

görülmektedir. Çalışmada kullanılacak haritalar, ihtiyaçlar doğrultusunda, bir veya birden fazla temel

haritanın belli kriterlerle analiz edilmesiyle oluşturulabilir ve bu haritaların elde edilmesinde verilerin

girildiği ölçüde herhangi bir sınırlama yoktur (Erdoğan vd., 2017). Bu haritalar kullanım amacına göre

çeşitlenebilir (uygun yerleşim yeri analizleri, nüfus ve sosyal yapıya ilişkin haritalama vb.). KUTU 4.1.16’da

beşinci adımın kontrol listesi özetlenmekte, ayrıca bununla ilgili olarak değişken hesaplamalarında dikkat

edilmesi gereken noktalar ise EK 4.1.4’te listelenmektedir.

KUTU 4.1.16. Veri girişi 5. adım kontrol listesi

Değişkenlerin hesaplanması için bir araya getirilmelerinde

karşılaşılabilecek sorunların en aza indirilmesi için; veri

tutarlılığı, birimlerin aynı değerleri göstermesi vb. veri

kontrolleri tamamlanmalıdır.

Bazı değişkenlerle hesaplamaların yapılabilmesi için veri

içeriklerinin tam olması gereği doğrultusunda bu verilerin

değerlerinin yukarıda 1. adımda anlatılan tekniklerle

tamamlanmış olduğundan emin olunmalıdır. Değişken

değerlerinin farklı veri kaynaklarından tamamlanması

işleminin veri tutarlılığı ve doğru eşleştirmelerin

yapılabilmesi için alfabetik sıralama vb. yöntemler

kullanılabilir.

Farklı kaynaklarından üretilen harita verilerinin CBS

ortamında hem katman içinde hem de katmanlar arasında

aynı datum ve projeksiyon sisteminde olduklarından emin

olunmalıdır.

Kaynak: Erdoğan, 2015:17

Şekil 4.1.6. Değişken hesaplamalarına örnekler

105

6. Adım: Veri sunumu ve yorumu

KOKAP yaklaşımında hazırlanan üst ölçekli veri tabanı içeriği; hem mevcut durum saptamada, hem de bu

kapsamda kırsal alan sınıflaması ve ekolojik duyarlılık haritalarının oluşturulması (Tablo 4.1.3), çıktı olarak

sunulması ve yorumlanması için kullanılmaktadır. Bu adımda, söz konusu analizlere temel teşkil edecek

değişkenler içinde yer alan ve veri tabanı yapısı içinde verilerin; bulunduğu, ulaşıldığı ve üretildiği sayısal

haritaların görselleştirilmesi ve açıklanması/ yorumlanması yapılır. Bunun için, özellikle bazı haritaların

sunum tekniklerine uygun olarak oluşturulması ve çıktı ortamında haritalanması önem kazanmaktadır. Bu

haritaların oluşturulmasında arazi yapısının daha iyi ve açık şekilde algılanmasını sağlamak amacıyla ve

görsel olarak daha yüksek kaliteli haritalar oluşturmak amacıyla altlık olarak sayısal arazi modeli

kullanılabilir. Tüm paftalarda yerleşmelerin sınırları olduğundan ve yerleşmelerin adları belirtilmesi

durumunda ayrıca bir idari bölümleme haritası yapılmasına gerek görülmeyebilir. Haritaların tümünde

(ulaşım haritası haricinde) okunabilirliğin artırması açısından önem ifade eden büyük nehirler, göller, ana

devlet yolları, il yolları ve varsa geniş alan kaplayan yerleşmelerin makroformları gerekli görüldüğü yerlerde

gösterilmelidir. Ayrıca haritalardaki komşu yerleşme gösterimlerinin veya komşu il gösterimlerinin tipi, yazı

şekli ve dokusunun aynı olmasına çalışılmalıdır. Şekil 4.1.7 ve Şekil 4.1.8’de bu kapsamda hazırlanan üst

ölçekli haritalara örnekler, hazırlanma süreçleriyle birlikte Akçaabat ilçesi için verilmektedir.

106

Akçaabat, Maçka ve Çaykara’ya göre ortalama

yükseklik bakımından daha alçak bulunmaktadır.

İlçenin arazi yapısı 200 m’ye kadar kıyı yükseltileri,

200-1000 kotuna kadar akarsular ile yarılmış vadiler

ve 1000-2000 m arasında bu vadilerin sırtları ve

nispeten daha düz platolardan oluşmaktadır. İlçede

en fazla yükseklik aralığı 1600-2000 m arasındadır.


Arazi, akarsular ile derin şekilde yarılmalar

nedeniyle eğim değerlerinin yüksek olduğu

bir yapı sergilemektedir. Kıyıda, vadi

tabanlarında ve 1500 m üzerindeki

platolarda eğim değerlerinde gözle görülür

bir azalma vardır.

Yükselik haritası doğrudan

HGK tarafından üretilen 10

m aralıklı sayısal eşyükselti

eğrilerinin belirlenmiş olan

aralıklar ile kapalı alanlar

şeklinde düzenlenmesiyle

elde edildi. Eğim ve bakı

haritalarının elde edilmesi

için ise, eşyükselti

eğrilerinden, önce, CBS

yazılımının 3B modülü

kullanılarak düzensiz

üçgenler ağı (TIN) ve sonra

bunun üzerinden sayısal arazi

modeli üretilmiştir. Sonunda

yine aynı modül ile eğim ve

bakı haritaları elde edilmiştir.

Haritalarda kullanılan

aralıklarlaarazi yapısının iyi

algılanması ve okunabilirlik

hedeflenmiştir.

Şekil 4.1.7.Akçaabat ilçesi topoğrafik verilere örnekler (yükseklik, eğim): Harita yorumu ve hazırlama süreci

107

Son üç on yılın nüfus

değerlerinin

karşılaştırılmasında ilçenin iç

kesimlerinde nüfus

kayıplarının yaşandığı, belde

ve ilçe merkezinde ise nüfus

artışının olduğu

gözlemlenmiştir.


Eğitim durumu; okuma yazma bilmeyen, zorunlu

eğitimi bitiren ve zorunlu eğitim üstüne devam

eden nüfus olarak sınıflandırılmıştır. İlçe merkezi

ve beldelerde eğitim olanaklarından kaynaklı

olarak zorunlu eğitim üzeri nüfusun oranı

fazlalaşırken, kırsal kesimde bu oran azalmakta,

daha iç kesimlerde ise okuma yazma

bilmeyenlerin oranı artmaktadır.

Bu haritalar, Yerleşim Verileri

kapsamında oluşturulan yerleşimlerin

idari sınırı verileriyle birleştirilen ve

TÜİK’ten elde edilen sosyoekonomik

veriler içerisinden bir bölüm veriyle

hazırlanmıştır. Bunlar, nüfus ve eğitimle

ilgili olup; bu kapsamda nüfus için on yıl

aralıklı üç yıl verisinin (1990, 2000,

2010) değişimi göstermek üzere

karşılaştırmalı olarak çubuk grafikli ve

2010 yılı eğitim düzeyini gösteren pasta

grafikli tüm ilçeler için aynı standartlarda

tematik haritalar üretilmiştir. Eğitim

verileri; okuma yazma durumu,

ilköğretim mezunluğu, zorunlu eğitim

sonrasından mezun olma gibi kategorilere

göre yapılmış olup, pasta grafiğin yarıçap

büyüklüğü aynı zamanda yerleşmenin

nüfus büyüklüğü ile de orantılıdır.

Şekil 4.1.8.Akçaabat ilçesi yerleşim verilerine örnekler (nüfus değişimi, eğitim düzeyi): Harita yorumu ve

hazırlama süreci

4.1.5. Genel Değerlendirme

Bu bölümde Koruma Odaklı kırsal alan planlaması kapsamında ön koşul niteliği taşıyan varlık temelli

değerlendirmelere ve kırsal alan sınıflaması ile ekolojik duyarlılık vb. analizlere esas olacak analizlerin

yapılmasını olanak sağlayan ve planlama ekibinin ofis çalışmalarını önemli bir bölümün oluşturan teorik ve

uygulamalı bilgiler adımları ve detaylarıyla açıklanmıştır. Bu uygulama başlıkları sırasıyla (1) sekiz ilçe

kapsamında yapılan üst ölçekli veri tabanı tasarımı; (2) detay çalışma alanının içinde yer aldığı Akçaabat

İlçesi örneği üzerinden üst ölçekli veri girişi ve haritalamalardır.

108

4. PLANLAMA SÜRECİ

4.2.

VİZYON OLUŞTURMA


VARLIK TEMELLİ DEĞERLENDİRME


109

110

4.2. VİZYON OLUŞTURMA- VARLIK TEMELLİ DEĞERLENDİRME

Amaç:

Vizyon oluşturma bölümünde; “Toplumun her kesimini kapsayıcı bir vizyon oluşturulabilir mi?/yada nasıl

oluşturulabilir? sorusunun yanıtını aktaran bu bölüm, planlama ilkelerinden ortak gelecek kurma

çerçevesinde ele alınan ve stratejik mekânsal planlama sürecinin en önemli aşamasıdır. Planlama sürecinin

bu kritik aşamasında izlenecek yol, kullanılacak yöntem ve teknikler bağlamında tartışılmaktadır.

Varlık temelli değerlendirmede ise; koruma odaklı kırsal alan planlaması kapsamında varlık temelli

değerlendirmelerin nasıl yapılacağına yönelik aşamalar teorik içerikleri ve uygulamalarıyla anlatılmaktır.

Bölümde anlatılanlar, mevcut durum ve kapasitelerin belirlenmesinin, alt ölçekli çalışma alanı olan Salacık

yerleşimi için geliştirilen ve Bölüm 4.1.3’de adımlarıyla açıklanan üst ölçekli veri tabanı ile uyumlu olan

veri tabanıyla nasıl yapıldığını örneklendirmektedir. Bu amaçla, esas olarak KOKAP İDA 4.1 Bölümünü

içeren kitabı, Rapor Bölümleri 4.1-1.5, Rehber kitap 1.1, 1.2, 2.1 bölümlerinden yararlanılmıştır.

İçerik:

Vizyon toplantılarının planlanması ve yürütülmesi; Toplum Hayal Belgesi Taslağının oluşturulması,

Vizyon taslağı, toplumdan gelen görüşler ve mevcut durum saptama ve varlıklar raporunun sonuçları

kapsamında gözden geçirilmesini içermektedir.

Varlık temelli yaklaşımın gereği mevcut durum saptama ve varlıklar, mevcut politika, plan ve

projelerin değerlendirilmesi ile kapasite belirleme,

Salacık yerleşiminde bu tespitin yapılmasında veri tabanı kapsamında hazırlanması, haritalanması

ve analizler ile mevcut politika, plan ve projelerin değerlendirilmesi ile kapasite belirleme


Bu sürecin en temel ilkesi; toplumun her kesimine ulaşabilmek ve birey/ grup olarak görüşlerinin

dikkate alındığını hissettirmektir. Salacık yerleşmesi vizyonunun belirlenmesi ve netleştirilmesi

süreci toplumsal bir harekete de neden olmuş ve başarılı ile tamamlanmıştır.

Bu bölümü okuyanlar KOKAP yaklaşımını kullanarak varlık temelli değerlendirmeler kapsamında

alt ölçekte (yerleşme özelinde) yapılması gereken ve üst ölçekte olduğu gibi çalışmanın ön koşulunu

içeren uygulamaları detaylarıyla öğreneceklerdir.

111

112

4.2. Vizyon Oluşturma-Varlık Temelli Değerlendirme

4.2.1.Vizyon Belirleme

Vizyon (KUTU 4.2.1), toplumun üzerinde yaygın olarak uzlaştığı, plan hedef yılı sonunda (genellikle 15-20

yıl) kendini görmek istediği durumu/ beklentilerini/ hayallerini kapsayan ve tanımlayan bir gelecek resmidir.

Vizyon, “bütünü gören teknikler kullanılarak öngörülen bir olası geleceğe yönelen geleneksel planlamadan

çok daha zorlayıcı ve teşvik edici bir resimdir. Sezgisel de olsa risk taşır” (Wacker vd., 2000: 27). Buradan

da anlaşılacağı gibi, vizyonun herkesçe paylaşılır olması/ sahiplenilmesi gerekir. Üretiminde ortak aklı ve

enerjiyi bir araya getirecek her kesimin katılımı esastır. Planlama ilkelerinden “Ortak gelecek kurma”

çerçevesinde ve Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı bağlamında öncelikle plan vizyonu ortaya konulur (KUTU

4.2.2).

Vizyon toplantıları: Vizyon oluşturma

Vizyon oluşturma aşamasında, planlama alanından sorumlu Mekânsal Planlama Bürosu hem mekânsal planlama kurulu

ile büroda, hem de toplumla sahada, aktif bir çalışma yürütür. Süreç, şu şekilde yürümektedir:

a. Vizyon-Taslak 1: Mekânsal Planlama Bürosu (MPB)’nun sekterliğinde ve kolaylaştırıcılığında

(moderatörlüğünde) MPK üyeleri, katılım tekniklerinin bir ya da birkaçından yararlanarak planlama alanı

gelişme vizyonu hakkında fikir üretir.

b. Toplum Hayal Belgesi: MPB, Mekânsal Planlama Kurulunda (MPK) doğrudan temsil edilmeyen

paydaşlarla- özellikle “yararlanıcılar”la-, grup toplantıları yaparak planlama alanı gelişme vizyonu

hakkında görüş oluşturur. Bu çalışmada paydaş grubun özelliklerine ve planlama ölçeğine göre değişen

katılımcı teknikler kullanılır. Mekânın toplumsal bileşenlerinin iyi analizi doğru tekniklerin tespitini

sağlayabilir ve yoğun bir büro çalışması gerektirir. Büro, derlenen görüşleri düzenleyerek “Toplum

Hayali Belgesi”ni ortaya koyar.

c. Vizyon- Taslak 2: Vizyon, kapasite belgesi çerçevesinde değerlendirilir: Toplumun her kesimini

kapsayıcı mıdır? Zor da olsa gerçekleştirilebilir hedef(ler) midir? Planlama alanının ekolojik duyarlılık

düzeyi ile çelişen hedef(ler) var mıdır? vb. sorulara yanıt aranır. Değerlendirme sonuçlarını Taslak 2 ile

Taslak 1 ve Hayal Belgesi arasında varsa farkları açıklayıcı bir raporla MPK’ya sunar (KUTU 4.2.3).

KUTU 4.2.1. Vizyon tanımı

“Vizyon”, mevcut eğilimler sürdüğü durumda erişilebilmesi

çok güç olsa da olanaksız olmayan, hızlı, büyük ve derin bir

değişimi/ gelişimi ve buna bağlı değerleri ifade eder.

KUTU 4.2.2. Stratejik Planlamada yaklaşım seçenekleri

• Çiz-Gör-Düşün

• Gör-Düşün-Çiz

• Çiz; vizyonu belirle- Arzu edilen ideal sonuç resim nedir?

• Gör; bugünkü durum nedir? Bugünkü durum ile ideal

durum arasındaki fark nedir?

• Düşün; hangi özgül projeler/eylemler yapılmalıdır ki ideal

duruma erişilebilsin?

KUTU 4.2.3. Vizyon- Taslak 2

Toplum Hayali Belgesi ile Vizyon- Taslak 1’in

bütünleştirilmesi ile oluşan vizyondur.

Taslak 2’de kısa, öz biçimde, akılda kalıcı, güdüleyici,

dinamik ve kesin ifadeler kullanılır (URL 1).

Çünkü vizyonun akılda kalıcı olması, her zaman, özellikle

planlama alanına ilişkin önemli kararlar verilirken

düşüncenin merkezinde ve göz önünde bulundurulması

gerekir.

113

VİZYON

Vizyon toplantıları: Vizyon netleştirme

MPK, MPB’den gelen Vizyon- Taslak 2’yi ve ilgili raporu tüm toplumun görüşüne açar. MPB planlama

kademesine ve planlama alanı özelliklerine göre değişebilen araçlardan (medya, ilan, broşür, halka açık

toplantılar, web ortamı vb.) yararlanarak, önceki çalışmalarla karşılaştırmalı olarak topluma açıklar/ duyurur.

Vizyon- Taslak 2 bir anlamda “askıya çıkar”. Bu süreçte, Vizyon- Taslak 2’ye itiraz edilebilir, katkıda

bulunulabilir.

Vizyona gelen görüş(ler) ve itiraz(lar) MPB tarafından kapasite belgesi, ekolojik duyarlılık verileri vb.

çerçevede değerlendirilerek MPKya sunulur. MPK’da gerektiği durumda, değişiklikler yapılır ya da vizyon

aynen kabul edilir. Her iki durumda da MPK, görüş ve itirazların neden/ nasıl dikkate alındığını ya da

alınmadığını gerekçeleriyle topluma detaylı biçimde duyurur. Toplumdan vizyona süresi içinde bir itiraz

gelmediği takdirde vizyon kabul edilmiş olur. Kabul edilen vizyon toplumsal uzlaşı belgesi olarak hem tekrar

topluma duyurulur hem de bir üst kademe MPB’ye bildirir (KUTU 4.2.4).(Bölüm 2, Şekil 2.4).

Bu sürecin en temel ilkesi; toplumun her kesimine ulaşabilmek ve birey/ grup olarak görüşlerinin dikkate

alındığını hissettirmektir. Bu durum, katılımın sürekliliği ve verimliliği açısından çok önemlidir (KUTU

4.2.5).

Katılım Toplantılarının Organizasyonu

Bilgilendirme

Katılımcıların

Seçimie

KUTU 4.2.4. Vizyon taslağını paylaşmadaki temel ilke

Toplumun her kesimine ulaşabilmek için temel ilke;

Planlama kademesine ve planlama alanının özelliklerine

göre erişim araçları ve mekânları çeşitlenebilir.

Yerel planlamada köy meydanları, kasabalarda kasaba

merkezi ve mahalle merkezleri, okullar, sağlık ocakları,

ibadet yerleri, toplu taşım durakları, pazar alanları vb. bu

amaçla kullanılabilir.

KUTU 4.2.5. Medyanın planlama sürecindeki yeri

Bu süreçte, “üçüncü kuvvet” olarak adlandırılan medyada

planlama alanında, toplumda ilgi uyandıracak, toplumu

harekete geçirecek ve güdülendirecek, bir anlamda

“Geleceğe Yolculuk” olabilecek denemeler/ makaleler,

programlar yayınlanabilir.

Yerleşme/Köy Kurulunun Oluşturulması

Vizyon Oluşturma

Katılım

takviminin

oluşturulması

Katılım programının

hazırlanması

Mevcut Durum-Kapasite Belirleme

Vizyonun Onaylanması

Planlama Kurulu

Halk

Kaynak: Sancar, Beyazlı, 2015

Şekil 4.2.1. Vizyon belirleme süreci

114

4.2.2. Vizyon Belirleme: Salacık Örneği

Planlama ilkelerinden “Ortak gelecek kurma” çerçevesinde ve Çiz-Gör-Düşün-Planla yaklaşımı bağlamında

öncelikle toplumun üzerinde yaygın olarak uzlaştığı, plan hedef yılı sonunda (genellikle 15-20 yıl) kendini

görmek istediği durumu/ beklentilerini/ hayallerini kapsayan ve tanımlayan bir gelecek resmi/ plan vizyonu

ortaya koymak amacıyla periyodik katılım toplantıları düzenlenmiştir.

Vizyon toplantıları-- Vizyon oluşturma

Vizyon toplantıları, belirlenen katılım grupları ile toplantı takvimine bağlı olarak yürütülmüştür. Bu süreçte,

kadın-erkek ve genç katılım grupları arasında bilgi alışverişi yapılmadan, her grubun bağımsız bir şekilde

süreci yönetmesi sağlanmıştır. Katılımcı grupların ürettiği üç farklı toplum hayal belgesinin Salacık

Kurulunda tartışılması ile Salacık Toplum Hayal Belgesi Taslağı oluşturulmuştur. Bu süreçte planlama ekibi,

kolaylaştırıcı olarak görev almış ve süreci yönetmiştir.

Vizyon belirleme toplantılarında katılım grubunun geleceğe yönelik hayal kurması çok kolay olmamıştır.

Özellikle problemleri aktarmaya şartlanan katılımcıların olumsuzlukları bir kenara bırakıp gelecek için

beklentilerini ortaya koymaları için kolaylaştırıcı birkaç alıştırma denemiştir. Salacık’a ilişkin beğendikleri

özellikler ve yerleşmenin olumlu yanları konusunda yaratılan tartışma ortamı ile pozitif bir bakış açısının

yaşanması amaçlanmıştır (KUTU 4.2.6).

Vizyon belirlemeye yönelik ilk toplantıda katılımcılara öncelikle alanda çekilen fotoğraflar gösterilerek,

fotoğrafların nereye (hangi mahalleye) ait olduğu sorulmuştur. Katılımcıların yaşadıkları alana ilişkin

farkındalıkları gözlenmiştir. Buz kırıcı olan bu çalışma ile grup içerisinde ısınma ortamı sağlanmıştır. Daha

sonra katılımcıların idealize yeni bir gelecek tasarımı gerçekleştirebilmeleri için, yaratıcılıklarını

sınırlamamak adına, katılımcıların potansiyel olarak gördükleri, beğendikleri yönlerden yola çıkılarak,

olumluluklar üzerinde odaklanmaları sağlanmıştır (KUTU 4.2.7).

KUTU 4.2.6. Katılımcı esaslı varlık temelli planlama

yöntemi

Vizyon temelli planlama yaklaşımlarından, katılımcı esaslı

Varlık-Temelli Planlama Yöntemi; katılım düzeyi en yüksek

olan, her plan kademesinde ve planlama kapsamında yaygın

olarak kullanılabilecek, özellikle yerel kapasiteye, yerelin

özgün niteliklerine dayanmaktadır.

.

KUTU 4.2.7. Kolaylaştırıcıların tutumu

Toplantılar sırasında katılımcılar tarafından ifade edilen her

husus kolaylaştırıcı tarafından dikkatle dinlenmiş ve

görebilecekleri şekilde yazı tahtasına not edilmiştir.

Katılımcıların paylaştığı her bilginin değerli olduğu, onlara

sıkça hissettirilmiş ve katılımcılar teşvik edilmiştir. Süreci

olumsuz etkileyen pek çok durumla elbette karşılaşılabilir;

katılımcılar arasındaki olası sabotajcılar, toplantılar arasında

yaşanan toplumsal müdahaleler vb. Bu tür olumsuzluklar,

kolaylaştırıcılar tarafından öngörülmelidir.

115

İkinci vizyon toplantısında katılımcılara “Gelecekte nasıl bir Salacık’ta yaşamak istersiniz?” sorusu

sorularak tartışma kapsamı genişletilmiştir. Nasıl bir yerde yaşamak istediklerine dair hayal kurmaları için

yaşam alanları ile ilgili kendilerine üç soru yöneltilmiştir:

1. Salacık yerleşmesinin en beğendiğiniz yönü/özelliği nedir?

2. Salacık’ı civar yerleşmelerden ayıran özellikler nelerdir?

3. Salacık gelecekte nasıl bir yer olacak, hayal edin... (eviniz, yakın çevreniz ve en önemlisi

yerleşmeninizin geneli)

Katılımcıların bu sorulara verdikleri yanıtlar ve tanımladıkları hayaller doğrultusunda üç ayrı gruba (kadın,

erkek ve genç) ait üç ayrı vizyon oluşmuştur (Tablo.4.2.1).

Tablo 4.2. 1. Salacık vizyonu

Gençlerin

vizyonu

Erkeklerin

vizyonu

Kadınların

vizyonu

Çevreye duyarlı, daha eğitimli insanların ve özgür gençlerin sağlıkla yaşadığı, doğal güzelliklerin korunduğu,

sosyal ve kültürel olanakların geliştiği, güvenli ve yeterli ulaşımın sağlandığı, görsel kalitesi yüksek, denizi

etkin kullanabilen, çekici ve yaşamaya değer bir Salacık.

Gelir ve eğitim düzeyi yüksek, doğası ve doğal kaynakları bozulmamış, sosyal ve teknik altyapısını

tamamlamış, katılımlı paylaşım, güvenli, örgütlenebilen, sosyal ve kültürel yapısını koruyan, yerleşmenin

geleceğini ilgilendiren konularda söz sahibi olabilen bir Salacık.

Bilinçli, özgür ve duyarlı bireylerden oluşan, tarımsal potansiyelin ve doğal değerlerin etkin kullanıldığı,

yenilikçi, yüksek hizmet olanaklarına ve çevre kalitesine sahip, özgün yapı stoğunun korunarak kullanıldığı,

kadın ve erkeklerinin ekonomiye aktif olarak katıldığı örgütlü ve katılımcı bir Salacık.

Üç ayrı vizyon Salacık Kurulu ile yapılan toplantıda ortak bir vizyona dönüştürülmüş ve halkın görüşüne

sunularak netleştirilmiştir (KUTU 4.2.8).

Mekana yönelik hayaller “Salacık gelecekte nasıl olmalı?” sorusu doğrultusunda, alana ilişkin haritalar

üzerinde gruplarla ayrı ayrı konuşulmuştur. Mekansal olarak nelerin yeri değişmeli, neler aynı

kalmalı/eklenmeli/çıkartılmalı şeklinde sorular sorularak, beyin fırtınası yapılmıştır (KUTU 4.2.9). Söz

konusu hayallerin uydu görüntüsü üzerinde yerlerinin gösterilmesi istenilmiştir (Şekil 4.2.2).

KUTU 4.2.8. Ortak vizyon

Bilinçli, özgür ve duyarlı bireylerden oluşan, tarımsal

potansiyelin ve doğal değerlerin etkin kullanıldığı, yenilikçi,

yüksek hizmet olanaklarına ve çevre kalitesine sahip, özgün

yapı stoğunun korunarak kullanıldığı, kadın ve erkeklerinin

ekonomiye aktif olarak katıldığı örgütlü ve katılımcı bir

SALACIK.

.

KUTU 4.2.9. Beyin Fırtınası tekniği

Bir problemin çözümünde yaratıcı fikirlerin geliştirilmesi

için en faydalı yöntem takım çalışmasıdır. Bu teknikte, daha

çok düşünce dizilimi söz konusudur.

Muhtemelen kuralları onlara hatırlatmak zorunda olmana

rağmen, çoğu gruplar içinde kullanılabilir.

En iyisi, süreci yöneten bağımsız bir kolaylaştırıcı

kullanılarak yapılabilir. (Böylece grup yaratıcı bir göreve

odaklanabilir).

Genellikle 30 dakika ile bir saat arasında sürer. Sorunun

zorluğuna ve grubun motivasyonuna bağlı olarak, kısa

veya daha uzun olabilir.

Aşamaları:

Grup hazırlama

Problemi tanımlama

Fikirler üretme

Fikirleri azaltma.(Bülbül, 2014: 137-146).

116

Kaynak: Sancar, vd., 2015: 155

Şekil 4.2 2. Hayallerime yolculuk çalışmalarının çıktıları

117

Hayallerime yolculuk paftalarına bakıldığında, katılımcıların şu hususlara vurgu yaptığı görülmektedir:

Özellikle mahalle arasındaki bağlantı yollarının güçlendirilmesi

Mahalle sakinleri sahildeki aktiviteleri etkin kullanamadığı için, genellikle mahallelerin içinde sosyal

amaçlı mekânlar oluşturulması (çay bahçesi, kafeterya, dinlenme mekânı), bu tercihlerin ağırlıklı

olarak yerleşmelerin bakı noktalarında ve her mahallede olması

Salacık genelinde tarıma yönelik arazilerin öncelikle korunması

Sağlık ocağı ve okul gibi kamu hizmetlerinin yaya ve taşıt için daha kolay erişilebilir noktalarda

tanımlanması

Yerleşme içindeki ark yolunun ve mevcut eski devlet yolunun rekreasyon amaçlı (yürüme parkurları)

kullanılması

Spor alanı tercihlerinin özellikle yapılaşmanın yoğun olduğu noktalarda yer alması

Su kaynaklarının, vadi tabanı ve dere yataklarının korunacak bölge olarak tanımlanması

Vizyon taslağını geniş paydaş kitlesi ile paylaşma

Toplantıya gelemeyenlerin de vizyona ilişkin fikirlerini belirtebilmesi için yerleşmenin görünür yerlerine,

toplumun her kesiminin erişebileceği noktalara (toplanma mekânları, okul, otobüs durağı, vb), Salacık

vizyonunun yazılı olduğu kutular konulmuştur. Vizyona eklemek ya da çıkartmak istedikleri herhangi bir

konu varsa yazabileceklerini belirten bir bilgi notu kutuların yanına bırakılmıştır (Şekil 4.2.3).

Şekil 4.2. 3. Salacık vizyonuna ilişkin görüş kutuları

118

Bu kutular bir hafta sonrasında toplandığında pek çok bilgi notu ile karşılaşılmıştır. Kutulardan alınan

görüşlerin bir kısmında Salacık’ta yapılan planlama çalışmasına teşekkürler edilerek memnuniyet dile

getirilmiş, diğer bir kısmında ise doğal yapının korunmasına ilişkin istek vurguları yer almıştır. Bir diğer

kısım da ise Salacık halkına yönelik toplumsal eleştirileri (“kuralsızlığın kuralmış gibi yaşanıyor oluşu”) dile

getiren ve katılımcı toplantılarda oluşturulan vizyona katkı verdiklerini onaylayan beyanlar yer almıştır.

Bu süreç, toplumsal bir harekete de neden olmuştur. Vizyon toplantılarının muhtarlık seçimleri ile aynı

dönem gelmesi, muhtara adaylarını da etkilemiş, bu süreçte vizyona destek verdiklerini göstermek için,

vizyonun yazıldığı bir belgeyi toplum sözleşmesi adı altında imzalayarak sunmuşturlar.

Vizyon toplantıları-Vizyon netleştirme

Mekânsal Planlama Bürosundan (MPB) gelen vizyon taslağı, toplumdan gelen görüşler ve yine MPB

tarafından hazırlanan mevcut durum saptama ve varlıklar (Bkz. Bölüm 4.2.2.) raporunun sonuçları da dikkate

alınarak MPK (Salacık Kurulu) tarafından gözden geçirilmiştir.

Toplumun her kesimini kapsayıcı mıdır?,

Zor da olsa gerçekleştirilebilir bir hedef midir? sorularına yanıtlar aranmıştır.

Gerekli düzeltmeler/ değişiklikler yapılarak vizyon netleştirilmiş ve toplantı yoluyla topluma duyurulmuştur.

Vizyona ilişkin toplumdan gelen görüşler de dikkate alınarak toplantılarda vizyon tekrar görüşülmüş, Salacık

Kurulunda görüşülerek, netleştirilmiş ve kabul edilmiştir. Kabul edilen vizyon, hem toplumsal uzlaşı belgesi

olarak topluma tekrar duyurulmuş hem de mekânsal planlama bürosuna iletilmiştir.

Sürecin başarısı için dikkat edilmesi gereken hususlar UYARI 4.2.1’de aktarılmış olup, Salacık yerleşmesi

özelinde vizyon belirleme aşamasının başarısı, planlama çalışmasının devamındaki tüm aşamalar için

belirleyici/cesaretlendirici bir aşama olmuştur.

UYARI 4.2.1. Vizyon belirme sürecinde dikkat edilmesi

gereken hususlar

1.Toplum hayal belgesinin hazırlanması sırasında

katılımcıların olumsuzluklar yerine potansiyellere

odaklanması sağlanmalı

2.Özellikle ilk toplantılarda, tanışma ve grup dinamiğini

oluşturmak, katılımcıları rahatlatıp, konuşmaya teşvik

etmek için ortamı neşelendiren buz kırıcı yöntemlere

başvurulmalı

3. Katılımcılar uzun vadeli düşünmeye yönlendirilmeli

4.Katılımcıların, hayal kurmalarını engelleyici unsurları

(özellikle maddi kaynak) düşünmelerini engelleyecek

yöntemler kullanılmalı

5.Planlama ekibi ile yerel halk arasında dil birliği

sağlanması zaman alabilir. Program oluşturulmasında bu

konuya dikkat edilerek, esnek olunmalı

6.Haritalama, hayallerime yolculuk vb. görsel teknikler,

vizyon belirleme sürecinde etkin olarak kullanılmalı

7.Çalışma grubu dışındaki kişilerin ve yöneticilerin çalışma

ortamının motivasyonunu olumsuz etkilemesinin önüne

geçilmeli

8.Planlama sürecinin çeşitli aşamalarında kullanılacak

tekniklerin toplumun yapısı ile uyumlu olmasına dikkat

edilmeli. Katılım deneyimi artan toplumlarda daha

karmaşık teknikler kullanılabilir.

119

4.2.3. Mevcut Durum ve Kapasitelerin Belirlenmesi: Varlık Temelli Değerlendirmeler

Ölçek ve kapsamdan bağımsız olarak geleneksel planlama yaklaşımlarında temel amaç, genelde bir

―iyileştirme, ―destekleme, ―eksikliğin/ yetersizliğin giderilmesidir. Kullanılan yöntemler de gereksinim

temelli sorunlara çözüm getirme (Polat vd., 2011: 341) eksenlidir. Dolayısıyla kapasite belirleme arz-talep

dengesi ve beklentilerin sorgulanmasına odaklanır.

Korumanın odak olduğu kırsal planlama çalışmalarında ise, bu biçimdeki bir yaklaşım yetersiz kalmaktadır.

Bu doğrultuda, günümüzde planlama süreçlerini farklı yorumlayan, katılımcılık esaslı yeni yöntemler (Bkz.

KUTU 4.2.10) arasından “Varlık-Temelli Planlama Yöntemi”nin (The Asset-Based Planning Method)

benimsenmesi uygun bir yaklaşımdır. Bunun nedeni; yöntemin özellikleri arasında; katılım düzeyinin en

yüksek olan, her plan kademesinde ve planlama kapsamında yaygın olarak kullanılabilmesi, özellikle yerel

kapasiteye, yerelin özgün niteliklerine dayanması vb.’nin bulunmasıdır. Nitelikleri Bölüm 2, KUTU 2.5’te

özetlenen yaklaşımın adımları (1) Mevcut durum saptama ve varlıklar; (2) Mevcut politika, plan ve projelerin

değerlendirilmesi ve (3) Kapasite belirlemedir.

KUTU 4.2.10. Varlık-temelli yaklaşıma alternatif

yöntemler

Boş Levha Yöntemi (The Blank Plate Method),

Problem-Odaklı Yöntem (The Problem-Oriented Method)

Stratejik Sorunlar Yöntemi (The Strategic Issues Method)

(Polat vd., 2011:342)

Her planlama kademesinde kademenin gerektirdiği detayda/ ölçekte veri derlenir; bölge (İBBS 2)

kademesinde en az ilçe (İBBS 4), alt bölge (İBBS 3) kademesinde köy (İBBS 5), yerel kademede (örneğin

ilçe) köy bağlısına (mahalle, oba, mezra gibi köy altı yerleşim birimleri) kadar inilir.

4.2.3.1. Mevcut Durum Saptama ve Varlıklar için Alt Ölçekli Veri İçeriği, Haritalama ve Analizler

KOKAP kapsamında SMPB’ce yürütülecek olan bu süreçte planlama alanının hem bir üst hem de içten

bakışla mevcut durumunun tespitine, eğilimlerini ve dinamiklerini ortaya çıkarmaya ve varlık envanterini

oluşturmaya odaklanılır. Bu amaçla; planlama çalışmasının önkoşulları olan ekolojik duyarlılık haritaları ve

kırsal yerleşme sınıflamasına yönelik bulgular ilk aşamada elde edilmesi gereken veriler arasında yer alır.

120

Ayrıca, çeşitli kurum ve kuruluşlardan derlenen (ikincil) veriler gibi doğrudan alandan elde edilecek

(birincil) verilere de gerek duyulur. Birincil verilere nitel ve nicel veri derleme tekniklerine (anket, odak

grup, görüşme, uzman ve anahtar kişi toplantıları vb.) biri ya da birkaçı kullanılarak erişilebilir. Ayrıca,

planlamayı ilgilendiren konularda yapılmış araştırmalardan yararlanılır. Burada zaman serisi verilere

erişebilmek eğilim belirleme açısından önemlidir.

Bu doğrultuda; koruma odaklı kırsal alan planlamasında temel veri kaynağı olan konumsal (fiziki, sosyal,

ekonomik, kültürel, vb.) ve konumla ilişkili öznitelik verilerin elde edilmesi amacıyla; hem üst ölçekte hem

de detay ölçekte coğrafi bilgi sistemi (CBS) destekli ilişkisel bir veri tabanı modelinin oluşturulması ilk

aşamadır. Devamında, bu verilerin bilgisayar ortamında sistematik şekilde girilerek saklanması,

güncellenebilmesi, analiz edilebilmesi ve başka yazılım ortamlarında da kullanılabilir olması gerekir. Üst

ölçekte veri tabanının tasarımı, veri girişi ve Akçaabat İlçesi örneği üzerindeki haritalama ve analizler Bölüm

4.1.4’de anlatılmıştı. Takip eden bölümde üst ölçekli veri tabanı ile uyumlu ve onunla bütünleşen biçimde

oluşturulan alt ölçekte Salacık yerleşimi özelinde oluşturulan veri tabanı içeriği, haritalama ve analizler

anlatılmaktadır.

4.2.3.2. Mevcut Durum Saptama ve Varlıklar için Alt Ölçekli Veri İçeriği, Haritalama ve Analizler:

Salacık Örneği

KOKAP yaklaşımı ve bu yaklaşımla üst ölçekte hazırlanmış veri tabanı ile uyumlu ve ona eklemlenebilir

biçimde alt ölçekte yerleşme özelinde yürütülecek yapısal planlama ve öncesi çalışmalar için bir detay veri

tabanı daha hazırlanmıştır. Çalışmada Trabzon ili Akçaabat ilçesinde örnek alan olarak seçilen Salacık

yerleşmesi için üretilen ve veri tabanı yapısı birebir EK 2.1 kapsamında hazırlanmıştır. Bu kapsamda hangi

verilerin, hangi veri kaynaklarından nasıl elde edildiğine, bunların hangi CBS formatında nasıl

hazırlandığına yönelik detay bilgiler her bir farklı Mevcut Durum ve Varlıklar başlığına özgü veri tabanı

tablolarında gösterilmiştir.

121

Çalışma alanının ölçek ve özelliğine göre hangi verilerin derlenmesi gerektiğine karar veren planlama ekibi,

bu verileri daha sonra analiz ederek, varlık ve sorun eksenli değerlendirmiş ve bu şekilde örnek alanın

“Mevcut Durum ve Varlık (varlıklar ve temel işlevleri) raporunu tek bir raporda bütün olarak hazırlamıştır.

Ancak planlamaya konu alanın büyüklüğüne ve planlama kademesine göre bu raporlar ayrı olarak da

hazırlanabilir. Salacık özelinde izlenen bu yaklaşım başka çalışma alanları için de geçerlidir. 3. Bölümde

hakkında genel bilgiler verilen Salacık yerleşimi içinde yer aldığı Doğu Karadeniz Bölgesi’nin zor topoğrafik

koşullarına tâbidir. Bu durum, aynı coğrafyadaki tüm kırsal yerleşmelerde olduğu gibi kırsal alanda konut

vd. yapıların yerleşim sınırlarının bütününe sırtlar ve vadiler olmak üzere kısıtlı düzlüklerde yayılmasıyla

sonuçlanmıştır. Bu durum, yerleşimlerde bir odaklanmanın ve bu odağın çevresinde toplu biçimde bir ortak

yaşam alanının ve açıkça tanımlanabilecek bir yerleşik alanın oluşumunu elverişli kılmaz. Bunun sonucunda

ise, Doğu Karadeniz Bölgesinin birçok yerleşiminde olduğu gibi Salacık’ta da ilgili kurum tarafından tespiti

yapılmış köy yerleşik alan sınırları idari sınırlarla aynı olması sonucunu doğurmuştur. Ancak yapılacak

benzer çalışmalarda yapısal plan sınırının nasıl tespit edileceği çalışma alanının niteliğine göre karar

verilmesi gereken bir husus olup, genel ilke olarak yerleşimlerde köy tapulama sınırlarını içine alan bütünlük

içinde plan yapılmalıdır. Ancak bu alan çok büyükse (örneğin tapulama alanı bütünü 4-5 km2’den daha

büyük alanlarda) küçük ölçekli bir harita üzerinde, köyün ulaşım sistemine, tarım alanlarına, meralarına,

sulama sistemine dair kararlar alınmalıdır. Daha büyük ölçekli bir haritada ise yapısal planın detay nitelikli

kararları geliştirilmelidir.

Salacık yerleşimi 6360 sayılı yasanın yürürlüğe girmesiyle Trabzon Büyükşehir Belediyesi Akçaabat İlçesi

sınırları içinde mahalle statüsü kazanmıştır. KOKAP kapsamında yapısal plan çalışmasına yönelik hakkında

detay veri tabanı hazırlanırken, kurumlar ve alandaki gözlemsel veri eksiklikleri yapılan hanehalkı ve işyeri

anketleri ile giderilmiştir. Hanehalkı anketleri gerçekleştirilirken Salacık genelinde her üç mahalleye de eşit

oranda örneklem sayısı dağıtılmaya çalışılmış ve anket yapılan hanelerin dağılımları haritalanmıştır (Şekil

4.2.4).

122

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 1. Grup veriler – yerleşmenin doğal yapısı:

Yapısal planın hazırlanmasında Salacık’ın doğal yapısının mevcut durumunun tespitinde yapılacak analiz ve

yorumlar için; önce, oluşturulan alt klasörler ve bunların içinde de CBS veri katmanlarının tutulduğu bir yapı

benimsenmiş, veriler bu şekilde hazırlanmıştır. Bu sistemde, birinci grup bu veri katmanları ve içinde yer

aldıkları klasör ve dosya yapılarıyla CBS veri modelleri Tablo 4.2.2’de görülmektedir.

Salacık’ın doğal yapısıyla ilgili açıklamalar Bölüm 3.1’de yer almaktadır. Bunlardan bazıları haritalama

yapılamayışı nedeniyle doğrudan tablo ve sözel verilere dayanmaktadır. Veri tabanı özelliklerini içeren

Tablo 4.2.2’e benzer bir kapsamda tablonun hazırlanması ve burada haritalanamayan verilerin gerekçeleriyle

açıklanması planlama ekibi için yol gösterici olacaktır.

Gülbahçe

mah.

Orta

mah.

Yalı

mah.

Salacık

geneli

Hane sayısı * 115 71 94 280

Hanehalkı

(hane) anketi 54 40 35 129

sayısı

Hane anketi

oranı (%)

47 56 37 46

Anket yapılan

bina sayısı

52 38 32 122

Birden fazla

anket yapılan

bina sayısı

2 2 3 7

Kaynak: Sancar vd., 2015:5-6

Şekil 4.2.4. Salacık'ta yapılan hanehalkı anketlerinin konutlara göre dağılımı ve anket oranları

123

Tablo 4.2.2. Salacık’ın doğal yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı

Veri açıklaması ve içeriği

Topografya; eğim, yükselti, bakı, 3B arazi

modeli

Hidroloji; akarsular-kanallar; göller, göletler,

barajlar; yeraltı suları; taşkın alanları, sazlıkbataklık;

sulama alanları, havza ıslah projeleri;

rekreatif vb. kaynak olma potansiyelleri

İklim; meteoroloji istasyonları; eş yağış alanları

(kar ve yağmur); eş buharlaşma alanları;

güneşlenme ve rüzgâr potansiyelleri

(yenilenebilir enerji üretimi/ kullanımı)

Jeoloji; jeolojik formasyonlar, jeolojik özellikli

(korunması gerek) alanlar, kayalık-taşlık alanlar,

kumullar; risk türleri (faylar ve depremsellikleri,

heyelan, çığ, çökme) ve dağılımları (mevcut,

potansiyel);

Biyolojik çeşitlilik; flora ve fauna türleri,

uluslararası, ulusal, bölgesel ve yöreye özgülük

durumları, yayılım alanları; ÖBA

Baskıya duyarlı doğal, tarihi, arkeolojik alanlar

ve sitler

CBS veri

klasörü

DOG_

YAPI

CBS veri alt

klasörleri

TOPOGRAFYA

HIDROLOJI

IKLIM

JEOLOJI

BIYOLOJIK_

CESITLILIK

CBS katmanları

topografik_egriler

topo_egriler-nokta

3b_arazi_modeli

sam_egim

sam_baki

egim_haritasi

baki_haritasi

havza_siniri

dere_yatagi_taskin

akarsu_kanal_vb

CBS veri modeli

vektör-çizgi

vektör-nokta

raster

raster

raster

vektör-alan

vektör-alan

vektör-alan

vektör-alan

vektör-çizgi

İklim haritaları sınırlı sayıda istasyondan elde edilen

meteorolojik verilerden oluşturulmaktadır. Bu kapsamda

yapılan haritalamalarda Salacık’ın bütünü tek bir sınıfta

yer aldığından bu veriler metin olarak yorumlanmış,

haritalanmamıştır.

depremsellik

vektör-alan

fay_hatlari

vektör-çizgi

jeolojik_formasyon

vektör-alan

bitki_envan_sema

vektör_alan

orman

vektör-alan

* burada hidroloji verilerinden de yararlanılmıştır

BASKIYA_

DUYARLILIK

Kaynak: Sancar vd., 2015:23 (yeniden biçimlendirilerek Erdoğan vd., 2017:268’de kullanılmıştır).

baskıya_duyarlılık (bu veri İDA 2.1.’den alınmıştır.)

Sayısal veri haritalarıyla (eğim, yükseklik, vb.) yapılan analizler amaç doğrultusunda gerekli gruplamalara

göre haritalanmış, kategorik veriler (hidroloji, jeoloji, baskıya duyarlılık, vb.) ise bu sınıfları içerecek şekilde

haritalanarak yorumlanmıştır (örnek harita ve yorumları için Bkz. Bölüm 4.2.3.2). Bu vd. bazı veri

gruplarıyla hazırlanan Salacık ve çevresinde baskıya duyarlı olan doğal ve kültürel değerlerin duyarlılık

derecesini gösterir veriler AHP tekniğiyle hazırlanmıştır (Bkz. Demirel vd., 2015; Demirel, 2015). Bu

teknikte tanımlanan alanlar belirlenen kriterlerle değerlendirilmiş ve sonuçta üç farklı kategoriyi içeren

duyarlık haritası üretilmiştir.

124

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 2. Grup veriler – yerleşim ve çevre yerleşmeler:

Yapısal plan çalışmasında yerleşimin çevre yerleşmelerle olan ilişkilerini (yön ve büyüklük olarak) (örnek

için Bkz. Şekil 4.2.5), afet ve beşeri yapının da içinde yer aldığı bir detay CBS veri tabanı grubunu oluşturan

veri katmanları Tablo 4.2.3’te görülmektedir. Bu tabloda verilerin içinde yer aldıkları klasör ve dosya

yapıları ile CBS veri modelleri de önceki veri grubuna benzer şekilde sunulmaktadır.

Hizmetin/faaliyetin

Hizmetlerin/ faaliyetlerin karşılandığı yere göre dağılımı (%)

karşılandığı

yerleşimler

Çalışma Eğitim Sağlık Alış veriş Eğlence Ziyaret Tarım 1 Diğer

1- Ankara 4,48 1,00

2- Artvin 1,49 1,00 1,20

4- Erzurum 2,00

5- Eskişehir 2,00

6- Giresun 1,49 3,00 0,69

7- İstanbul 1,49 0,69

9- Ordu 2,00

10- Samsun 4,48 1,38

11- Trabzon 22,39 21,00 45,16 33,73 30,43 21,38 34,48

12-Akçaabat 17,91 26,00 45,16 60,24 30,43 10,34 50,00

13- Arsin 1,00

14- Beşikdüzü 2,99 2,00 1,20 2,17 0,69 1,72

15- Çarşıbaşı 2,00 0,69

16- Düzköy 1,49

20-Vakfıkebir 1,20 *

21- Adacık 2,17 2,07 1,72

22- Akçakale 1,49 15,22 14,48 6,90

23- Darıca 2,99 4,00 2,41 6,52 15,86 * 1,72

24- Mersin 2,17 10,34

26- Söğütlü 4,48 3,23 2,17 7,59 3,45

27-Yıldızlı 2,00 6,45 2,17 3,45

34- Salacık 32,84 31,00

36- Yeniköy 6,52 10,34 *

Toplam % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Top. giden sayısı 67 100 31 83 46 145 4 58

1

Salacık dışındaki yerleşmelere tarım amaçlı giden hane sayısı az olduğundan oran verilmemiştir.

Kaynak: Sancar vd., 2015:42-43 (orijinal veride Salacık hanehalkı anketinden (2013)üretilmiştir).

Şekil 4.2.5. Salacık’ın çevre yerleşmelerle ilişkilerini gösterir veriler/analizlere örnekler

125

Tablo 4.2.3. Salacık ve çevre yerleşmelerine yönelik CBS verileri ve kapsamı


Yerleşim sınıflaması (İDA 2.2. sınıflamasında

dayanan yerleşme tipleri ve alt tipleri)

Salacık ve çevre yerleşme nüfusları ve

gelişmesi

Yerleşme kademelenmesi; Yerleşmeler arası ağ

ilişkileri

Planlama alanı arazi kullanımı, donatıların

dağılımı

Planlama alanında afet riski taşıyan bölgeler ve

erozyon

Konut stoğu ve özellikleri, talep- stok dengesi,

toplu projeler

Yoğunluk, yapılar ve yollar

Kimlik ve imaj 4

(Peyzaj karakterini oluşturan bileşenler:

1. Abiyotik/fiziksel bileşenler: Topoğrafya,

toprak, iklim, hidroloji;

2. Biyotik bileşenler: Bitki örtüsü,

biyoçeşitlilik, taban yaşamı;

3. Kültürel bileşenler: Arkeoloji, alan

kullanımı, peyzaj tarihi, geleneksel kültür, yöre

kimliği, mekan duygusu;

4. Görsel bileşen (objektif): Topoğrafya, bitki

örtüsü, suyun varlığı, arkeoloji, insan-yapımı

elementler, doğallık, doku

5. Görsel bileşen (subjektif): Geleneksel kültür,

yöre kimliği, mekan duygusu, ses, koku, tat,

renk (ör. toprak))

Kırsal yerleşmelerde mevcut yerleşik alan

içinde kalan yerleşilecek alan büyüklükleri

CBS veri

klasörü

YERLES_

VE_CEVRE

_YERLES

DOG_YAPI

YERLES_

VE_CEVRE

_YERLES

CBS veri alt

klasörleri

YERLESIM_SINIFLA

MASI

YERLESME_NUFUS

CBS katmanları

ilce_tum_siniflama

(bu veriler üst ölçekli verilere

yönelik veri tabanından alınmıştır)

CBS veri modeli

Vektör-alan

calisma_al_sınıflama

iliskili_yerlesimler

TUIK_nufus_verileri

(doğrudan TUIK’ten elde edilen veriler olup

yukarıdaki grafik veri ile ilişkilendirilerek

haritalanmıştır)

vektör-alan

vektör-alan

koy_sinirlari

vektör-alan

YERLESME_KADE ilce_sinirlari

vektör-alan

ME_ILISKI (bu veriler üst ölçekli verilere yönelik veri tabanından

alınmıştır)

ARAZI_KULLANIMI kadastral_parsel

vektör-alan

DONATI noktasal_donati_sukaynaklari vektör-nokta

HIDROLOJI dere_yatagi_taskin vektör-alan

JEOLOJI jeolojik_formasyon vektör-alan

TOPRAK erozyon vektör-alan

YOGUNLUK_YAPI

KIMLIK_IMAJ

binalar

vektör-alan

(konut ve ilişkili yapılar, binalar katmanından sorgu ile

üretilmiştir)

kadastral_parsel

vektör-alan

binalar

peyzaj

Kaynak: Sancar vd., 2015:28 (yeniden biçimlendirilerek Erdoğan vd., 2017:268-9’da kullanılmıştır).

vektör-alan

vektör-alan

(bu veri solda sıralanan peyzaj karakterini oluşturan

bileşenlerin tümünden yola çıkılarak ve anket vb.

teknikler kullanılarak yapılan değerlendirmeler

sonucunda üretilen farklı peyzaj türlerine göre (genel

silüet, deniz/nehir, yarı doğal, sahil yolu, kırsal yol,

tarımsal ve kültürel) peyzajların görsel peyzaj

kalitesini gösterir haritadır)

Doğu Karadeniz yerleşimlerinin idari sınır bütününde

sırtlarda ve yol kenarlarında dağınık yerleşim dokusu

nedeniyle bu analizin yapılması mümkün olamamıştır.

126

Burada yer alan verilerin bir bölümü birinci gruptakilerin genelinden farklı olarak; verilerin belirli sayısal

ya da kategorik sınıflarda haritalanmasının ötesinde veriler üzerinde özel bir takım sorgulama ve

hesaplamaları gerektirmiş ve bunların sonuçları hem haritalama hem de gerektiğinde mahallelere göre

oluşturulan tablolar ve/veya grafikler şeklinde olmuştur. Buna bir örnek Şekil 4.2.6’da, hesaplaması ise

KUTU 4.2.11’de verilmektedir. Şekil 4.2.7 ve Tablo 4.2.4’te ise doğrudan haritalamaya bir örnek ile

hesaplama ile mahallelere göre üretilen tablo ve mekânsal dağılıma yönelik örnekler karşılaştırma amaçlı

bir arada gösterilmektedir

KUTU 4.2.11.. Şekil 4.2.6’nın hesaplaması

Salacık’ta dört kişilik bir ailenin yıllık tüketim ihtiyacını

tamamen karşılayabilecek net potansiyel tarım alanı (yapı ve

taban ek kullanımı çıkarılınca) büyüklüğü olan 250 m 2 kriterine

(URL 1:1) göre Tablo 6.1.29.’da yer alan parsel kullanımları için

değerlendirildiğinde 1205 parselden yalnızca 906’sının bu

büyüklüğü karşıladığı bulunmuştur.

Bu değerlendirmenin yapılmasında;

NET TARIM ALANI = PARSEL ALANI- KYA formülü

kullanılmıştır. Burada NTA’nın (net tarım alanı) hesaplanması

için KYA (konut yerleşim alanı) olarak tanımlanan bir

değişkenden yararlanılmıştır. KYA aşağıdaki biçimde

hesaplanmıştır.

Binadaki konut sayısı = 0 ise; diğer bir deyişle konut ve ilişkili

yapılar sadece depo, sundurma/müştemilattan ibaretse

Konut Yerleşim Alanı (KYA) = Konut ve İlişkili Yapıların Taban

Alanı (TA)

Binadaki konut sayısı = 1 ise; KYA= TA/0,33

Binadaki konut sayısı = 2 ise; KYA= (TA/0,33) + 25




Bu hesaplamada her bir kat için artan 25 m 2 ’lik ek, her bir konut

için tabanda ihtiyaç olabilecek 25 m 2 otopark alanı ihtiyacını

karşılamaya yönelik büyüklük olarak varsayılmıştır. Bu analize

göre, 1205 parselden Salacık’ta toplam 496 adet konut ve ilişkili

yapının bir bölümünün birden fazla kadastral parsel içinde yer

aldığının tespiti sonrasında aşağıdaki bölümde detaylı olarak

açıklandığı üzere yapının ağırlık merkezinin hangi parselin içinde

kaldığı durumuna göre o parsel içinde olduğu varsayılarak bu

konut ve ilişkili yapıların bulunduğu parsellerin sayısı 268

bulunmuştur.

* Dört kişilik bir ailenin yıllık ihtiyacını karşılayabileceği

yeterli büyüklüğe sahip (*en az 250 m2 net tarım alanı)

parsellerin dağılımı)


Şekil 4.2.6. Salacık’ta özel geçimlik tarım alanı ihtiyacı hesaplama ve

haritalamaya örnek

Yukarıdaki hesaplamalarla yapılan ve m 2 kriterini karşıladığı

tespit edilen 906 parselden 38 adedi ise parsellerde konut ve

ilişkili yapıların KYA’larının parsel alanından büyük olduğu

görülmüştür. Bu parseller Şekilde kırmızı sınırlı olarak

gösterilmiştir. Bu durumda KYA’ya yeterli bulunmayan bu

parsellerin, ileride çevrelerindeki tarımsal niteliğe veya

potansiyele sahip parsellerde bir baskı unsuru olmasıyla bu

özelliklerini kaybetmeleri olasılığı değerlendirilmesi önemlidir.

Şekilde aynı zamanda tarımsal potansiyelin tarımsal arazi

kabiliyeti bu bölgede tarım yapılabilmesi açısından görece yeterli

değere sahip olan ve haritada yeşil nokta taraması ile görülen 4.

derece ve üstü tarım alanları da tarımsal niteliğe veya potansiyele

sahip parsellerle çakıştırılmış ve bu parsellerin çoğu Gülbahçe

Mahallesinde olmak üzere yerleşimin bütünü göz önüne

alındığında yarıdan daha az bir bölümünün 4. derece ve üstü

tarımsal kabiliyete sahip olduğu gözlenmiştir.

127

* Afet riski taşıyan bölgeler ve

erozyon

Kaynak: Sancar vd., 2015:61, 72-3.

* Kadastral parsellerde TAKS (taban

alanı oranı) değerleri

* Kadastral parsellerde KAKS (toplam

inşaat alanı oranı) değerleri

Şekil 4.2.7. Salacık’a ait kategorik veriler ile bazı hesaplama ve mahallelere göre dağılımlarını gösterir

verilerin ve analizlerin sunumu

128

Tablo 4.2.4. Salacık’ta konut bulunan parsellerin mahallelere dağılımı, TAKS/KAKS oranları

Mahalle

Parsele Parsel alanı Parseldeki toplam TAKS Parseldeki toplam konut KAKS Parsel

düşen yapı toplamı (ha.) konut taban alanı (ha.) oranı kullanım alanı (ha.) oranı sayısı

1 35,60 1,75 0,05 4,60 0,13 169

2 17,20 0,93 0,05 2,05 0,12 55

3 6,69 0,61 0,09 1,42 0,21 23

Salacık

4 4,04 0,37 0,09 0,80 0,20 12

Geneli

5 2,18 0,08 0,04 0,19 0,09 2

6 0,44 0,07 0,16 0,21 0,47 1

Toplam 66,15 3,81 0,06 9,26 0,14 262

1 17,71 0,71 0,04 1,74 0,10 73

2 7,96 0,46 0,06 1,07 0,13 26

Gülbahçe 3 2,57 0,24 0,09 0,64 0,25 8

Mahallesi 4 1,90 0,19 0,10 0,42 0,22 6

6 0,44 0,07 0,16 0,21 0,47 1

Toplam 30,58 1,66 0,05 4,07 0,13 114

1 7,9064 0,47 0,06 1,25 0,16 46

2 6,2334 0,24 0,04 0,47 0,07 16

Orta

3 2,7172 0,21 0,08 0,48 0,18 9

Mahalle 4 1,1395 0,11 0,09 0,23 0,20 3

5 0,1359 0,03 0,22 0,07 0,53 1

Toplam 1813 1,06 0,06 2,50 0,14 75

1 9,9960 0,57 0,06 1,62 0,16 50

2 3,0041 0,23 0,08 0,56 0,17 13

Yalı

3 1,4034 0,16 0,11 0,30 0,21 6

Mahallesi 4 0,9992 0,08 0,08 0,14 0,14 3

5 2,0318 0,05 0,03 0,11 0,06 1

Toplam 17,43 1,09 0,06 2,69 0,15 73

Kaynak: Sancar vd., 2015:61, 75.

Aynı zamanda sadece öznitelik veriler (değişkenler) üzerinden yapılan birtakım hesaplama ve analizlerle de

gerçekleştirilmiştir. Örnek bir analiz Şekil 4.2.8’te gösterilmektedir. Alt ölçekte CBS veri tabanında sunumu

başka veri çıktılarının (fotoğraf vb.) yanı sıra harita olarak yapılan bazı araştırmalar; başlı başına bir literatür,

alan ve uzmanlar çalışmalar serisinin bir sonucu da olabilir. Buna bir örnek, Salacık görsel peyzaj kalite

değerlendirmesi çalışmasıdır.

129

Daha detaylı olarak Demirel, 2015’de değinilen bu çalışmanın genel adımları: (1) Literatür ve Envanter

Çalışması; (2) Kavramsal Yaklaşım; (3) Envanter Tespiti; (4) Yöntem; (5) Arazi Çalışması; (6) Uzman

Anketi; (7) Peyzaj karakterlerini Oluşturan Bileşenlerin Değerlendirilmesi ve (8) Haritalandırma olarak

özetlenebilir. Sentez harita üretimi sırasında doğal eşiklerle uyumlaştırılarak kullanılan son adıma ilişkin bir

örnek Şekil 4.2.9’da görülmektedir.

Daimi ikamet yeri* Toplam

Salacık’ta kalış

Yurt Hane

süresi İstanbul Trabzon Akçaabat

%

dışı sayısı*

1 aydan az 6,2 6,2 12,5 2

2-3 ay 6,2 18,8 12,5 6,2 43,8 7

4-5 ay 18,8 12,5 6,2 37,5 6

6 aydan fazla 6,2 6,2 1

Toplam

% 31,2 43,8 12,5 12,5 100,0 16

Hane 5 7 2 2 16

Not: * Daimi ikamet yeri Salacık olmayan toplam hane sayısı 17 dir. Daimi ikamet yeri bilinmeyen bir hane

tabloya dâhil edilmemiştir.

Kaynak: Sancar vd., 2015:44 (orijinal veride Salacık hanehalkı anketinden (2013)üretilmiştir)

Şekil 4.2.8. Salacık’ta ikinci konuta sahip hanelerin daimi ikamet yerini ve burada evi olan

hanelerin ikamet türüne göre toprak sahipliğini gösterir verilerin sunumu

130

* Görsel peyzaj kalite değerlendirmesi

Kaynak: Sancar vd., 2015:138

Şekil 4.2.9. Salacık’ta ayrıca bir alt araştırma sonucu olarak ortaya çıkan

mekânsal çalışmaların sonuç haritalamasına örnek

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 3. Grup veriler – kentsel ve kırsal altyapı:

Yapısal plan kapsamında alt ölçekte kentsel ve kırsal altyapıya ilişkin irdelemelerin yapıldığı bu bölümde

veri tabanı sistemi yine önceki veri gruplarına benzer şekilde oluşturulmaktadır. Bu veri grubu için veri

katmanları ve içinde yer aldıkları klasör ve dosya yapıları ile CBS veri modellerini gösterir tablo (Tablo

4.2.5) aşağıda sunulmaktadır. Önceki bölüme göre teknik ve sosyal altyapının yollara yönelik özel analizlerle

birlikte daha detaylı ele alındığı bu bölümde yerleşimin önemli noktalara olan süre ve mesafeleri ile ulaşım

kademelenmesi ve yolların nitelikleri (Şekil 4.2.10) ile yol boy kesiti ve eğimlerin analiz edilmesi buradaki

temel sorgulamalara örnekleri oluşturmaktadır.

131

Tablo 4.2.5. Salacık’ın kentsel ve kırsal altyapılarına yönelik CBS verileri ve kapsamı


CBS veri klasörü

Ulaşım; kara, demir, deniz yolu ulaşım

ağları ve terminal alanları; hava ulaşımı

alanları; yerleşmeler arası toplu taşım

hatları, terminal noktaları; planlama

alanına ilişkin

uluslararası/ulusal/bölgesel/yerel projeler; KENTSEL_KIRS

AL_ALT_YAPI

Yerleşme içi ulaşım (yaya, taşıt, bisiklet

vb) kademelenmesi, niteliği, sorunları,

komşu yerleşmelerle, üst ve alt kademe

yerleşmelerle bağlantısı

İçme suyu ve atık su; su kaynakları

(yeraltı, yer üstü) ve dağılımı, su talebi

(sulama, içme-kullanma, enerji)- kaynak

dengesi, su kaynakları geliştirme projeleri

(uygulama, proje, tasarı); içme suyu ve

atık su tesisleri (depo, arıtma, kuyu vd.)

(köy, kasaba, kent- planlanlan

yerleşme/yerleşme gruplanı), içme suyu

hatları; atık su hatları, boşaltma yerleri;

projeler

Katı atık; katı atık toplama ve bertaraf,

geri kazanım tesisleri, aktarma

istasyonları

Enerji; üretim (santraller ve türleri),

taşınım ve dağıtım (trafo, indirici);

doğalgaz taşınım ve dağıtım

İletişim/ Haberleşme; GSM Baz

istasyonları, telefon santralleri ve iletim

hatları (yer altı, yer üstü); internet kablo

hatları; basılı ve görsel medya

YERLES_VE_CE

VRE_YERLES

YERLES_VE_CE

VRE_YERLES

KENTSEL_KIRS

AL_ALT_YAPI

YERLES_VE_CE

VRE_YERLES

CBS veri

alt

klasörleri

ULASIM

CBS katmanları

Trabzon_yollar

(bu veri üst ölçekli CBS veri

tabanı haritalarından alınmıştır)

yakin_cevre_onemli_noktalar

salacik_yeni_proje yol

salacik_yollar

salacik_yollar_cent

vektör-çizgi

vektör-nokta

vektör_çizgi


YOGUNLU

K_YAPI

binalar

(bu katmandaki yapılardan

özniteliği; kuyu, sulama havuzu,

kamusal su deposu, özel su deposu

kullanımları seçilerek

haritalanmıştır)

CBS veri modeli

vektör-alan

(sahil yolu çizgisel

gösterilmiştir)

vektör-çizgi

(salacik_yollar_katmanındak

i yolların bir kenarı

kullanılarak üretilmiştir)

vektör-alan

(bu türlü tesisler bölge içinde yer almadığından haritalanmamıştır)


DONATI

akcaabat_tek_altyapı_enj_iletim_

hatti

(bu veriler üst ölçekli verilere

yönelik veri tabanı ile halihazır

harita ve kısmen de imar planı

altlık verilerinden

bütünleştirilmiştir)

noktasal_donati_sukaynaklari

(bu altyapılardan GSM/ elektrik

pilon/direk yerleri mevcuttur)

Kaynak: Sancar vd., 2015:82 (yeniden biçimlendirilerek Erdoğan vd., 2017:270’te kullanılmıştır)

vektör-çizgi

vektör-nokta

132

* Yakın çevredeki önemli noktalara karayolu ile ulaşım süre ve mesafeleri

Kaynak: Sancar vd., 2015:84, 88

* İdari sınırları içindeki yollar (sahil yolu,

yerleşim içi yollar ve kadastral yollar);

Salacık, Gülbahçe Mahallesi yol boy

kesiti ve eğim analizi

Şekil 4.2.10. Salacık’ta kentsel ve kırsal altyapıya yönelik temel analiz ve sorgulamalara örnekler

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 4. Grup veriler – yerleşmenin sosyal yapısı:

Alt ölçekte yerleşimin sosyal yapısına yönelik çalışmalar için nüfus ve demografik veriler haricindeki tüm

bilgilerin kurumsal olarak ve hanehalkı ile işyeri anketlerinden elde edildiği veri tabanının bu grubunda

konumsal veriler yerleşimle ilişkili nüfus verilerini kapsamaktadır. Ancak, Salacık yerleşimine yönelik

nüfus, demografik, sosyal, ekonomik ve toplumsal örgütlenmeyle ilgili bilgileri kapsayan bu veri grubuna

yönelik mekânsallaştırma hanehalkı kapsamında alanda uygulanan anket verilerini birebir konut binalarıyla

birlikte eşleştirilmesinden üretilebilir. Veri grubundaki veri katmanları ve klasör ve dosya yapıları ile CBS

veri modellerini gösterir bilgiler Tablo 4.2.6’da görülmektedir.

133

Tablo 4.2.6. Salacık’ın sosyal yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı


Nüfus ve demografik özellikleri; büyüklük, yaş, cinsiyet, yaş bağımlılık,

hanehalkı büyüklüğü, doğurganlık, bebek-çocuk ölümü; nüfus gelişme hızı

ve ileriye dönük kestirimler

Yerleşmenin genel ve mahalle bazında nüfus ve demografik özellikleri;

büyüklük, yaş, cinsiyet, yaş bağımlılık, hanehalkı büyüklüğü, doğurganlık,

CBS veri

klasörü

YERLES_VE_

CEVRE_YER

LES

CBS veri alt

klasörleri

YERLESME_

NUFUS

bebek-çocuk ölümü; nüfus gelişme hızı ve ileriye dönük kestirimler

Göç (kalıcı ve geçici)

Eğitim; nüfusun eğitim düzeyleri ve gelişimi (yerleşme/ mahalle bazında)

Sağlık; Planlama alanına özel sağlık sorunları, engellilik, koruyucu

hizmetler, sosyal güvence (yerleşme/ mahalle bazında)

Kültür; maddi ve maddi olmayan kültür varlıkları, değerleri, kalkınmada

yararlanılma potansiyelleri; uluslararası/ ulusal/ bölgesel kültürel birlikler

Kadın; çalışma durumu, sosyal güvence, toplumsal cinsiyet sorunları

Gelir durumu, dağılımı ve gelir kaynağı, yoksulluk

İstihdam ve sosyal güvenlik; işgücüne katılma, istihdamın sektörel dağılımı,

işteki durum, işsizlik durumu ve türleri, sosyal güvenceli olma durumu,

sendikalaşma

Örgütlülük; sivil toplum kuruluşları tür ve sayıları, aktif üye sayısı, projeleri

Kurumsal örgütlenme; uluslararası/ ulusal/ bölgesel kurumlar (ya da

temsilcilikleri), merkezi ve yerel yönetimler, hizmet birlikleri (türü,

dağılımı)

Kaynak: Sancar vd., 2015:105 (yeniden biçimlendirilerek Erdoğan vd., 2017:271’de kullanılmıştır)

CBS

katmanları

iliskili_yerlesiml

er

CBS veri

modeli

vektör-alan

Bu veriler Kurumsal ve araziden özellikle de hanehalkı ve

işyeri anketlerinden elde edilen verilerden tablo ve metin

olarak hazırlanmıştır.

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 5. Grup veriler – yerleşmenin ekonomik yapısı:

Salacık’ın ekonomik yapısına ilişkin mevcut durumun tespitine yönelik veriler arasından Tarım,

Hayvancılık, Balıkçılık, Ormancılık alt başlığı ile ilgili olanlar için alanda yapılan işyeri ile mekânsal olarak

kodlanan hanehalkı anketlerinden yararlanılmıştır. Bunun dışında yukarıdaki bölümlerde açıklanan çeşitli

katmanlar burada gerektiğinde üst ve detay ölçekli çeşitli CBS verilerinden elde edilebilenler ölçüsünde

haritalanmıştır (Tablo 4.2.7). Bu verilerin bir arada sorgulanmalarıyla birlikte doğal yapıyı ve alana özgü

üretim desenini içeren mekansal ve öznitelik veriler kapsamında bazı analizler de yapılarak yorumlanmıştır

(Şekil 4.2.11; KUTU 4.2.12). Ayrıca, Salacık örneğinde olduğu gibi önceki kısımlarda yapılmış bazı

analizlerin de ekonomik yapıyla ilgili olmaları nedeniyle bu bölümde o kısımlara gerektiğinde göndermeler

yapılması mümkün olup burada yalnızca özet açıklamalar açıklamalar/değerlendirmeler yapılabilir.

134

Tablo 4.2.7. Salacık’ın ekonomik yapısı

Tarım, Hayvancılık, Balıkçılık, Ormancılık

Sanayi

Hizmet Sektörü


CBS veri

klasörü

CBS veri alt

klasörleri

Toprak yapısı, arazi varlığı (sulu, kuru), mera-çayır-otlak DOG_YAPI TOPRAK

Yöreye özgü ürünler

Tarımsal işletmeler (büyüklük, parçalılık), arazi toplulaştırma

Tarımsal üretim (bitkisel, hayvansal), çeşitlilik, ekonomideki

yeri ve değişimi

Orman varlığı (alan, nitelik, ekonomideki yeri), değişimi ve 2B

arazileri

Orman işletmeciliği (ağaç ve ağaç dışı orman ürünleri üretimi)

Sertifikalı ürünler/ işletmeler

Üretim teknolojisi (mekanizasyon, girdiler)

Pazarlama kanalları

Üretici örgütlenmeleri (kooperatifler, birlikler, ağlar vb.)

Üretimde ve pazarlamada yenilikler

İmalat sanayi

YERLES_VE_

CEVRE_YERL

ES

ARAZI_KUL

LANIMI

Kaynak: Sancar vd., 2015:124 (yeniden biçimlendirilerek Erdoğan vd., 2017:271-3’te kullanılmıştır)

CBS katmanları

CBS veri modeli

toprak_BTG_EDK_

vektör-alan

AKK

(bu veriler üst ölçekli verilere yönelik veri

tabanından alınmıştır)

kadastral_parsel

vektör-alan

DOG_YAPI

BIYOLOJI

K_CESITLI orman

vektör-alan

LIK

(Orman verilerinin hazırlanması ile ilgili detaylı bilgi 6.1.1.5. Bölümünde

verilmiştir. Alanda 2B arazileri yer almamaktadır.)

Alan için buna yönelik bir bilgi edinilememiştir.

Bu veriler Kurumsal ve araziden özellikle de hanehalkı ve işyeri anketlerinden

elde edilen verilerden tablo ve metin olarak hazırlanmıştır.

YERLES_VE_C

EVRE_YERLES

YOGUNLU

K_YAPI

binalar

Sanayi alanları dağılımı, büyüklüğü, olumlu ve olumsuzlukları

Ana ve alt sektörler (Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması) itibariyle sektörel yapı (istihdam, katma değer, ölçek,

gelişme hızı)

Ülke/ bölge içindeki konumu, aynı kademedeki komşularıyla karşılaştırmalar (Yerleşim Katsayısı, değişimi, Pay Kayması)

Planlama alanı ekonomisiyle yatay ve/ veya düşey ilişkiler

Sektörün/ alt sektörlerin sorunları

Yöreye özgü üretimler, değerleri; marka, patent, kalite sertifikalı üretimler

Madencilik sektörü; bilinen kaynaklar (işletilenler, ruhsatı olup da işletilmeyenler, kapananlar, hiçbir işlem yapılmamış

olanlar) ve ekonomik potansiyelleri; işletme türü, mevcut arazi kullanımıyla çelişkiler; biriciklik (unique) özelliği olan

madenler

Enerji; üretim (yenilenebilir kaynaklar dahil) tür ve kapasiteleri, tüketim, sorunlar

Turizm; turizm kaynak çeşitliliği (doğal, kültürel, tarihi, sağlık,

eğlence); turistik ürün çeşitlenmesi (termal, kültür, kongre,

kurvaziyer, üçüncü yaş(yaşlı), spor, fuarcılık, özel ilgi vd.);

YERLES_V

YOGUNLU

pazarlanması; peyzaj kalitesi yüksek, rekreatif kullanım potansiyeli E_CEVRE_

binalar

K_YAPI

olan varlıklar

YERLES

Ticaret; toptan ve perakende ticaretin yapısı (türüne göre işletme

sayısı, ölçek, …), dış alım ve dış satım, pazar alanı

Haberleşme; GSM, internet, sabit telefon kullanımı, gelişimi, kablolu/ uydu TV

İnşaat; sektörün işgücü yapısı, değişimi, inşaat türüne (konut, konut dışı, inşaat mühendisliği çalışmaları) göre sektörel

gelişme, planlama alanındaki yapı malzemeleri sanayisi ile düşey bağlantısı,

Finans; bankacılık hizmetleri, mevduat ve kredi; ihtisas bankacılığı, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları,

yardımcı iş hizmetleri; hizmet alan ve veren yerleşmeler

Taşımacılık

vektör-alan

Bu konularda

Salacık’ta herhangi

bir varlık söz konusu

olmadığından bunlara

yönelik herhangi bir

haritalama ve yorum

yapılmamıştır.

vektör-alan

Bu konularda

Salacık’ta herhangi

bir varlık söz konusu

olmadığından bunlara

yönelik herhangi bir

haritalama ve yorum

yapılmamıştır.

135

Şekildeki

rakamlar

10 (III. Sınıf)

Derinlik

Eğim

%6-12

Büyük toprak

grubu

Gri kahverengi

14 (IV. Sınıf) Orta (90-50 cm) %12-20

podzolik

18 (VI Sınıf) %20-30

topraklar

23 (VII. Sınıf) Sığ (50-20 cm) %30+

* Net alanı parsel alanından konut yerleşim alanının çıkarılması

ile elde edilen parsel büyüklükleri toplamıdır (detaylı bilgi için

Bkz. Sancar vd., 2015 içinde Bölüm 6.1.2.4).

Kaynak: Trabzon toprak varlığı haritaları üzerinden yapılan CBS

analizleri

Arazi kullanımı

Mahalleler

Salacık

Gülbahçe Orta Yalı Geneli

Arsa 0,5 0,6 0,5 0,3

Tarla vd. kullanımlar 90,4 93,9 89,2 46,8

Tarla 79,2 88,2 74,5 41,1

Tarla, çalılık 8,7 1,4 12,4 4,2

Tarla, fındıklık 0,8 2,3 0,5 0,5

Tarla, zeytinlik 1,7 1,7 1,7 0,9

Bahçe - 0,1 0,1 *

Otlak vd. kullanımlar 5,6 1,0 0,7 1,7

Otlak 0,8 0,8 0,2 0,3

Otlak, çalılık 1,5 - 0,3 0,4

Otlak, zeytinlik 0,1 0,2 0,1 0,1

Otlak, tarla 2,8 - 0,1 0,8

Otlak, tarla, çalılık 0,4 - - 0,1

Fındıklık - - 1,8 0,2

Üzüm bağlığı - 1,9 - 0,2

Zeytinlik 0,6 1,6 0,3 0,4

Kavaklık - - 0,1 *

Çalılık 2,8 1,0 7,4 1,9

Toplam 100 100 100 100,0

Net alan (ha)* 104,7523 43,6182 54,7705 104,7523

KUTU 4.2.12. Şekil 4.2.11’in yorumu

Salacık topraklarının tamamı gri kahverengi podzolik

topraklara sahip olup, Şekilde görülen rakamlara karşılık

gelen sınıflar ise şekildeki ilk tabloda sunulmaktadır.

Görüldüğü gibi Salacık toprakları IV, VI ve VII kabiliyet

sınıflarında yer almaktadır. “İşlemeli tarıma elverişli” olarak

tanımlanan, IV. sınıf topraklar, Trabzon Toprak Haritası

verisine göre, Salacık yüzölçümünün %40’ını oluşturmakta

ve çoğu Gülbahçe Mahallesinde bulunmaktadır (bkz.

şekildeki harita ve üstteki tablo). Ancak, yerel ölçekte,

toprak yapısına detayda bakıldığında oran daha yüksek

olabilir, işlemeli tarıma elverişli olmayan topraklar arasında

daha nitelikli toprak nişleri bulunabilir. Nitekim şekilde

alttaki tabloda görüldüğü gibi her üç mahallede de tarım

yapılmaktadır. Yaz aylarında kaynak sıkıntısı çekilse de özel

olanaklarla (pınar, kuyu açma vb.) sulanmaktadır. Salacık

sınırları içerisindeki tarla ve tarla ile karışık arazi

kullanımları dışında otla ve otlakla karışık kullanımlar ile

zeytinlik, çalılık, fındıklık ve bir mahallede bağlık

bulunmaktadır.

* Toprak türü, Toprakların eğim-derinlik kombinasyonları; İçinde zeytinlik olan parseller; Tarımsal amaçlı kullanılan/

kullanılabilecek parsellerin mahallelere göre dağılımı


Şekil 4.2.11. Salacık toprak varlığı, ormanlar ve yöreye özgü ürün alanları

136

Mevcut durum saptama ve varlıklar: 6. Grup veriler – çevresel durum:

Bu gruptaki verilerin bir bölümü kurumsal ve araziden özellikle de hanehalkı ve işyeri anketlerinin tablo ve

metin olarak yorumlanmasıyla hazırlanmıştır. Bir bölümü için de Salacık’ta herhangi bir varlık söz konusu

olmadığından bunlara ilişkin bir haritalama ve yorum yapılmamıştır. Bu gruptaki veri katmanları ve içinde

yer aldıkları klasör ve dosya yapıları ile CBS veri modelleri Tablo 4.2.8’de görülmektedir. Bu bölümde

yapılan mekansal analizlere bir örnek Salacık'ta özgün mimariye sahip yapıların dağılımının görsel peyzaj

kalite değerlendirmesiyle (Şekil 4.2.9) birlikte görselleştirilmesi olmuş, diğer mevcut durum ve varlık

tespitine yönelik yorumlar ise fotoğraflar, anket ve bazı öznitelik veri sorgulamaları üzerinden yapılmıştır.

Tablo 4.2.8. Salacık’ın çevresel durumuna yönelik CBS verileri ve kapsamı

Veri açıklaması ve içeriği CBS veri klasörü CBS veri alt klasörleri CBS katmanları CBS veri modeli

Kirlilik ve çeşitleri (toprak, hava,

Bu veriler Kurumsal ve araziden, özellikle de hanehalkı anketlerinden elde edilen verilerden

su, görsel), yayılım alanları;

tablo ve metin olarak hazırlanmıştır.

kirleticiler; koruma zonları

Kirlilik önleme ve çevre yönetimi Bu konularda Salacıkta herhangi bir varlık söz konusu olmadığından bunlara yönelik

projeleri

herhangi bir haritalama ve yorum yapılmamıştır.

bitki_envan_sema vektör_alan

orman

vektör-alan

Doğal ve Kültürel Değerler DOG_YAPI BIYOLOJIK_CESITLILIK

* burada hidroloji verilerinden de

(Biyolojik çeşitlilik; özgün

yararlanılmıştır

mimari yapılar)

YERLES_VE_CEV

mimari_degerler_

KIMLIK_IMAJ

vektör-nokta

RE_YERLES

cesitlilik

Birincil amaç dışı kullanılan/ Bu veriler Kurumsal ve araziden, özellikle de hanehalkı anketlerinden elde edilen

işlev değiştiren alanlar/ kaynaklar verilerden tablo ve metin olarak hazırlanmıştır.

Görsel kalitesi yüksek doğal ve YERLES_VE_CEV

yapılı çevreler, noktalar

RE_YERLES

KIMLIK_IMAJ peyzaj vektör-alan


Mevcut durum saptama ve varlıklar: 7. Grup veriler – yerleşmenin mülkiyet yapısı

Yerleşimin mülkiyet yapısının incelenmesinde erişim sağlanabilen ve CBS verisi olarak veri tabanına

eklenen temel veriler kamu mülkiyetindeki kadastral parselleri gösterir katmandan oluşmaktadır (Tablo

4.2.9). Bu katman verileriyle mahallelere göre hesaplanan büyüklük ve oranlar (Şekil 4.2.12) bu başlık

altında değerlendirilmiştir.

137

Tablo 4.2.9. Salacık’ın mülkiyet yapısına yönelik CBS verileri ve kapsamı


Özel, kamu, tahsisli (ya da uzun

dönemli kiralanan) alanlar,

dağılımları, değişimleri

Emlak satışları (yerleşme içi,

yerleşme dışında yaşayan ama

oralı, yerleşme dışı, yabancı),

zaman içindeki değişim

CBS veri klasörü

CBS veri alt

klasörleri

MULKIYET_YAP -

CBS katmanları

CBS veri modeli

kamu_mulkiyetleri_parsel vektör-alan

(bu veriler kadastral parsel verilerine İlçe Kadastro

Md.’den elde edilen öznitelik veriler eklenerek

üretilmiştir)

Bu konuda herhangi bir CBS verisi hazırlanamamış, ancak buna yönelik açıklamalar

hanehalkı anketleriyle Bölüm 6.1.2.3., Tablo 6.1.27.’de yapılmıştır.


Mahalleler

Kamu Kamu parsellerinin Oran

parsellerinin sayısı büyüklüğü (m 2 ) (%)

Gülbahçe 4 299,58 0,71

Orta 15 39751,56 94,78

Yalı 4 1888,11 4,50

Salacık geneli 23 41939,25 100


Şekil 4.2.12. Salacık'ta kamuya ait kadastral parseller ve bu parsellerin mahallelere göre dağılımı

138

4.2.3.3. Mevcut Politika, Plan ve Projelerin Değerlendirilmesi

KOKAP yaklaşımında SMPB, bir dış değerlendirici olarak yürütülmekte olan, uygulama aşamasına gelen

ve/ veya hazırlık aşamasında bulunan planları ve projeleri amaç, içerik, kapsam, beklenen çıktı(lar) ve süreç

hakkında veri derleyerek, her bir planı/ projeyi bir önceki aşamada ortaya konan gelişme vizyonu

çerçevesinde, vizyona yapacağı katkı açısından değerlendirir.

Bu çalışma yalnız planlama alanına ilişkin stratejik kararları, plan ve projeleri değil, bir üst planlama

kademesinin ve komşu alanların planlama alanını doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilendiren stratejik

kararları/ planları/ projeleri için gerçekleştirilir.

Planlama alanına ilişkin stratejik kararlar, planlar, projeler, yukarıda açıklanan önkoşullardan biri olarak

hazırlanan Ekolojik Duyarlılık Haritası verileri çerçevesinde (Yerleşilebilir Alanlar Haritası vb.), baskıya

duyarlı alanlarla doğrudan ya da dolaylı ilişkisi açısından da değerlendirilir. Değerlendirme raporları

―Kapasite Belirleme aşamasında değerlendirilmek üzere MPK’ya sunulur.

4.2.3.4. Mevcut Politika, Plan ve Projelerin Değerlendirilmesi: Salacık Örneği

Ulusal düzeydeki yetersiz ve hatalı sayılabilecek tarım, kırsal yerleşim ve çevre politikaları sonucu birçok

kırsal nitelikli yerleşim gibi Salacık yerleşimi de doğal ve kültürel niteliğinin bozulması, tarımsal gelirin

azalması, içme suyu vd. teknik ve sosyal altyapıların eksikliği gibi olumsuzluklara maruzdur. Ayrıca, üst

kademelerde kararı verilen; uygulanmış ya da uygulanmasına yönelik projeleri hazırlanmış büyük altyapı

projelerinin kapsamında kalması da yerleşimi etkilemektedir.

Salacık’ı doğrudan etkileyecek ve ulaşım türlerine yönelik üst ölçekli kararlar değerlendirdiğinde; bu plan

kararlarıyla, farklı ulaşım türlerinin (demiryolu, karayolu, denizyolu, havayolu) birbiri ile bütünleştirilerek

yoğunluk dağıtılmak ve ulaşım ekonomisi sağlanması amaçlanmaktadır.

139

Özellikle doğu-batı yönünde kurulmak istenen demiryolu ve kuzey-güney yönünde çeşitli kent

merkezlerinden kurulmak istenen karayolu ve demiryolu akslarıyla kentsel ve kırsal odaklar oluşturularak

çeşitli hizmetlerin bölgenin tamamına sunulabileceği bir yapı geliştirilmesine yönelik kararlar alınmıştır.

Özellikle yük taşımacılığına rahat ve etkin bir gelişim alanı tanımlanarak, liman-demiryolu-karayolu

ağlarının bütünleştirilmesi öngörülmüştür.

Mevcut Karadeniz sahil yolunun, sahil boyunca kıyı morfolojisine olan etkilerinin yanı sıra, özellikle

yerleşim merkezlerinde yaşayanların denizle olan bağlantısını koparması ve genel olarak onarım

maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle alternatif ulaşım aksları düşünülmektedir. Bu doğrultuda, üst

ölçekte bütünleşik kent konumundaki Akçaabat ve Trabzon kentlerini de içine alan çevreyolu (Güney Çevre

Yolu) projesine 2011 onaylı Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi, 1/100.000

Ölçekli Çevre Düzeni Planında yer verilmiştir. Söz konusu yolun Salacık yerleşmesinin kıyı kesiminde, orta

bölümünden (Gülbahçe Mahallesinin doğu sınırına yakın bir noktadan) başlayıp güneydoğu yönünde

ilerlediği görülmektedir (Şekil 4.2.13).

Bu ulaşım kararının Salacık yerleşimi ve yakın çevresi açısından arazi kullanım kararları üzerinde önemli

etkileri olacaktır. Ancak çevreyolu ile ilgili kurum olan Karayolları 10. Bölge Müdürlüğünde bu konuya

ilişkin bir planlama ve/veya yatırım kararının olup olmadığı sorgulandığında, henüz netleşen bir yol

güzergâhının olmadığı ve Trabzon ili ölçeğinde yerleşmelerle olan ilişkisinin plan kararlarına aktarılmadığı

görüşü bildirilmiştir. Nitekim bu konu yakın belediyelere (Darıca, Akçaabat, Söğütlü, Yıldızlı gibi) de

sorulmuş, çevre yolu projesinin, KOKAP çalışmasının yapıldığı dönem itibariyle henüz alt ölçekli plan

kararlarına aktarılmadığı anlaşılmıştır 23 .

Bununla birlikte, çevre düzeni planı kapsamında şehirlerarası ve şehir içi hızlı deniz ulaşımı önerilmektedir.

Böylece hem toplumsal yaşam açısından denizle olan ilişkinin arttırılması hedeflenirken hem de ulaşım

rahatlığı ve erişilebilirliği arttırılması amaçlanmaktadır. Üst ölçekte alınan kararların, bir kıyı yerleşmesi ve

çekek-balıkçı barınağı olan Salacık yerleşmesini konumu gereği etkileyecektir.

23

KOKAP çalışması tamamlandıktan sonra, 2017 yılında onaylanan Trabzon Büyükşehir Belediyesi 1/50.000 ölçekli İl Çevre

Düzeni Planı’nda da bu yol yer almıştır.

140


Şekil 4.2.13. Salacık sahil yolu, köy içi yollar ile güney çevreyolunu

kapsayan karayolu proje taslağı

Bunların yanı sıra birebir Salacık yerleşiminin sahilden itibaren ilk 500-600 m’lik bandını içeren kesiminde

yerleşimin 6360 sayılı yasa öncesi Trabzon ili Akçaabat kenti mücavir alan sınırları içinde kaldığı dönemde

2009 yılı onaylı 1/5000 ölçekli Nazım ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planları mevcuttur. Bu plana

yönelik değerlendirmeler Bölüm 4.4.3’de yapısal planla birlikte karşılaştırmalı olarak yapıldığından burada

bu bilgiyle sınırlı kalınacaktır.

141

4.2.3.5. Kapasite Belirleme

2.3.4.2. bölümünde değinildiği üzere “kapasite belirleme” çalışmaları SMPB’nin danışmanlığında ve

kolaylaştırıcılığında MPK’da yürütülür. Gerçekçi ve verimli bir çalışma için Mevcut Durum ve Varlık

Raporu/Raporları (Yerleşilebilir Alanlar Haritası dahil), “Mevcut Politika, Plan ve Projeler Raporu” ve il

ölçeğinde yapılan, yine aynı bölümde kısaca değinilen “çok değişkenli kırsal alan sınıflaması” (İKAS)

bulgularına vizyon çerçevesinden bakılması yol gösterici olur. MPK gerek görürse planlanan alana ilişkin;

genel ya da belirli konularda kapasite belirlemek (uzman bir grup tarafından planlama alanının

değerlendirmesi) ve

“Varlık Raporu”nu detaylandırmak, kapsamını genişletmek (varlıkların değerini sorgulatmak vb.,) amaçlı

katılım, sınırlı katılım toplantıları düzenlenebilir. SMPB toplantı çıktılarını çalışmalarında kullanılmak

üzere MPK’ya iletir.

Bu süreçte amaç, en genel anlamda, planlama alanının sahip olduğu varlıkların vizyon eksenli stratejik

değerlendirilmesidir; vizyonun gerçekleştirilmesini destekleyecek olumlulukların/ varlıkların ve önündeki

engellerin/ kısıtların kısaca olumsuzlukların (Pozitif-Negatif Yaklaşım) saptanmasıdır. Bu aşamanın ürünü

“Kapasite Belgesi”dir. Bu belgenin nasıl hazırlanacağına ilişkin içerik KUTU 4.2.13’te özetlenmekte, orada

adı geçen teknikler ise Ek 2.2’de sıralanmaktadır. Burada yerel planlama kademesinde ve kırsal yerleşme

planlamasında, genel paydaş profili gereği GZFT gibi karmaşık olmayan, kolay kullanılabilir tekniklerin

kullanılması KOKAP yaklaşımında da olduğu gibi genellikle tercih edilen bir yöntemdir

KUTU 4.2.13. Kapasite belirleme çalışmasının içeriği

Çeşitli iletişimsel tekniklerden yararlanılabilir

Farklı katılımcı gruplar (MPK’yı oluşturan üyeler de

kendi aralarında daha küçük, 7-8 kişilik, gruplar

oluşturabilir) farklı teknikler kullanabilir

Ancak her durumda grup çıktılarının uzlaşıyla

birleştirilerek tek bir kapasite belgesine dönüştürülmesi

gerekir (Polat vd.2011: 342)

4.2.3.6. Kapasite Belirlemede Mevcut Durum-Varlıklar Yerleşilebilirlik Analizi ve Yapısal Plan

Sentez Çalışması: Salacık Örneği

Çalışmanın bu aşamasında alanda katılımcı toplantıların çıktıları olarak sonuçlandırılan GZFT analizinden

ayrı olarak, mevcut durum saptama ve varlık haritaları üzerine katılımcıların teyidi ve önerilerinin alındığı

toplantılar planlama ekibi tarafından gerçekleşmiştir.

142

Ancak Salacık çalışma alanının gelecekteki kapasitesinin ve potansiyellerinin daha somut biçimde

belirlemek amacıyla yukarıda teyidi alınan tespitler doğrultusunda belirlenen alanın yerleşilebilirlik analizi

de burada ele alınmıştır. Sonrasında ise bu analize yerleşimin potansiyel ve sorunlarının da eklenmesiyle

oluşturulan sentez çalışması tamamlanmıştır. Aşağıda bu çalışmaların detayları açıklanmaktadır.

Yapısal plan çalışması sırasında temel veri olarak kullanılacak olan ve mevcut durum ve varlıklar

bölümlerinde yer alan verilerin büyük bölümünden yola çıkılarak oluşturulan Salacık yerleşilebilirlik

analizinde ele alınan veri katmanları belirli koşullarla önceden oluşturulan orijinal veri katmanlarından

seçilen veya hazırlanan yeni veri setlerinin CBS ortamında birleştirilmesiyle elde edilmiştir. Bunlar dışında

kalan diğer veri katmanları ise doğrudan temel haritaya girdi oluşturmuştur. Buna göre, seçilerek veya

birlikte kullanılarak yeniden hazırlanan ve yerleşilebilirlik analizinde doğrudan kullanılan orijinal veri

katmanları ve yerleşime uygun olma koşulları aşağıda sıralanmaktadır:

eğim_haritasi: %40 eğimin üzerinde olan olan alanlar yerleşime uygun olmayan alanlar olarak

değerlendirilmiştir.

bakı_haritasi: toprak kabiliyeti açısından 4. derece ve üstündeki alanlarda yer alan güneydoğu, doğu

ve güney bakılı alanlar yerleşime uygun olmayan alanlar olarak değerlendirilmiştir.

orman: orman alanları yerleşime uygun olmayan alanlar olarak değerlendirilmiştir.

ekolojik_koridor: Bu veri katmanı ‘dere_yatagi_taskin’ ve ‘akarsu_kanal_vb.’ katmanları

kullanılarak yeni oluşturulmuştur.‘Ekolojik_koridor’ katmanı;‘akarsu_kanal_vb.’ katmanında yer

alan sulu derelerin her iki tarafına 30’ar metrelik, kuru derelerin ise 7’şer metrelik tampon alanlar

oluşturulmak ve oluşturulan bu alanların ‘dere_yatagi_taskin’ katmanındaki alanlara

birleştirilmesiyle elde edilmiştir. Bu biçimde oluşturulan ‘ekolojik koridorlar’ yerleşime uygun

olmayan alanlar olarak belirlenmiştir.

Sonuç haritasının oluşturulması amacıyla yukarıda sıralanan dört katmanın her birinin yerleşim açısından

olumlu (“1”) ve olumsuz (“0”) değerlerinden üretilen ve 1 m büyüklüğünde piksellerden oluşan raster

haritaların çarpımları (CBS de “ve” operasyonu ile) kullanılmıştır. Buna göre kullanılan temel uygunluk

raster haritaları ile bunların birleştirilmesinden elde edilen yerleşime uygunluk temel haritası Şekil 4.2.14’te

görülmektedir. Ancak, farklı CBS katmanlarının birleştirilerek tek bir katmanın elde edilmesinde burada

kullanılan basit “boolean” mantığıyla çakıştırılmasından farklı ve daha karmaşık birçok tekniğin olduğu

bilinmelidir (Bkz. Erdoğan ve Zwick, 2016).

143


Şekil 4.2.14. Temel verilerden elde edilen yerleşime uygunluk haritası

Yapısal plan çalışması sürecinde yukarıda oluşturulan temel yerleşime uygunluk haritasının üzerine planın

sentezini oluşturmak üzere yerleşimin sorun ve potansiyelleri ile Salacık gelişme vizyonu, gelişme stratejileri

ve eylemlerine yönelik oldukça detaylı bir veri seçimi ve analizi yapılmıştır. Bu kapsamda oluşturulan sentez

çalışması Şekil 4.2.15’te görülmektedir.

144


Şekil 4.2.15. Salacık yapısal plana altlık sentez haritası

145

4.2.3.7. Kapasite Belirlemede Yerleşimin Plan Hedef Yılı ve Taşıyabileceği Nüfus Hesabı: Salacık

Örneği

Salacık için öngörülen planlama yaklaşımı çerçevesinde planlamaya temel olacak nüfus tahminlerinin

yapılmasında geleneksel yaklaşımdan daha çok taşıma kapasitesi yaklaşımı (KUTU 4.2.14) öncelik

kazanmaktadır. Ancak buna başlangıç amacıyla geleneksel yaklaşım da kullanılmış, matematiksel teknikler

yardımıyla nüfus tahminleri yapılmıştır. Salacık için nüfus kestiriminde izlenen yol Şekil 4.2.16’da

görülmektedir.


Şekil 4.2.16. Salacık planlama alanı nüfus kestirim süreci

KUTU 4.2.14. Nüfus tahminlerine yönelik genel bilgiler

* Nüfusun gelecekteki büyüklük ve kompozisyonu

planlamada kullanılacak mekânsal ve mekânsal olmayan

taleplerin (yerleşilecek alan gereksinimi, fiziksel ve sosyal

altyapı talepleri, toplum olanaklarının/ hizmetlerin

çeşitliliği, doğal kaynak talebi vb.) büyüklüklerinin ve

zamansal dağılımlarının ortaya konmasında temel girdidir.

Bu amaçla yapılan nüfus kestirimlerinde kullanılan bilginin

sayısal, uygun detayda ve güvenilirlikte olması gerekir ki

geçmişi tahmin etme, bugünü anlama ve geleceği kestirme

işlemleri yapılabilsin.

* Gelecekteki nüfusu kestirmede (plan alanında nüfusun

değişme yönünü ve hızını ortaya koymak) iki yaklaşım

izlenebilir:

Geleneksel yaklaşım; yaklaşımın ön kabulü “nüfus

büyümesi planlamadan sorumlu kurum dışındaki

aktörlerce belirlenir”dir. Dolayısıyla eğilimler

çerçevesinde gelecekteki nüfus kestirilir. Bu süreçte

“büyümeye karşı nötr”, “büyüme iyidir” ve “büyüme

kötüdür” olarak üç farklı tutum ağırlık kazanabilir. Son iki

tutumda, gelecekteki (hedef yıldaki) nüfusu sırasıyla en

yüksek ve en düşük kestirebilecek nüfus kestirim

tekniklerine öncelik verilir.

Taşıma kapasitesi yaklaşımı; yaklaşımın ön kabulü

“büyüme toplumun/yerleşmenin olanaklarına bağlıdır”dır.

Yerleşilebilir arazi varlığı, doğal çevrenin duyarlılık

durumu, yeni gelişmeler için aşılması gereken önemli

eşiklerin/büyük yatırımların var olup olmaması vb.

yerleşmeye has durumlar gelişmenin büyüklüğünü

belirlemede esas alınır.

Salacık Plan hedef yılı nüfusu

Geleneksel kestirim yaklaşımında kullanılan teknikler genelde basit matematiksel tekniklerdir; doğrusal,

geometrik ve üstel teknikler. Bunlara ilişkin formüller ve kestirime esas olan veri seti sırasıyla Tablo 4.2.10

ve Tablo 4.2.11’da görülmektedir.

146

Tablo 4.2.10. Nüfus kestirim teknikleri

Teknik Formül Bileşenler

y= a + b x

y = Nüfus (bağımlı değişken)

Doğrusal teknik (en küçük

a = Toplam y/ Gözlem sayısı (N)

x = Zaman serisi indeksi

kareler tekniği)

b = (x*y) / x 2

P t= Kestirim başlangıç yıl nüfusu

Pt+n= Pt(1+r) P t+1= Bir gözlem yılı sonraki nüfus

Geometrik teknik

n

r = [loge (Pt+1/Pt)] / n

P t+n= n yıl sonraki nüfus

a = Sabit değer

b = Birim zaman artış değeri ve artış yönü

n= Plan süresi (yıl)

İller Bankası tekniği

r= Yıllık büyüme hızı

Ç= Büyüme hızı (farklı biçimde hesaplanan r)

a = t 2-t 1

Kaynak: Sancar vd., 2015:147 (orijinal kaynakta Aydemir (1989), Dökmeci (2005) ve URL 3’den yararlanılarak hazırlanmıştır)

Tablo 4.2.11. Salacık, komşuları ve bağlı olduğu üst idari birimlerin nüfusları ve değişimleri

İdari birm

Nüfuslar ve cinsiyet payları Yıllık nüfus artış hızı (%0) 3

1980 1990 2000 1 2007 2 2010 1980-2010 1990-2010 2007-

Toplam 731045 795849 975137 740569 763714 1,46 -0,26 10,26 2010

Trabzon ili

E. 47,8 49,0 49,9 49,4

K. 52,2 51,0 50,1 50,6

Toplam 102876 99026 120393 106475 110957 2,52 5,69 13,73

Akçaabat

E. % 46,5 49,3 50,0 49,9

ilçesi

K. % 53,5 50,7 50,0 50,1

Toplam 2785 2855 2921 2541 2625 - 1,97 -4,20 10,80

Akçakale 4

E. % 47,6 48,1 49,9 50,1

K. % 52,4 51,9 50,1 49,9

İlçedeki payı % 2,7 2,9 2,4 2,4 2,4

Toplam 2386 2595 4903 3555 3599 13,70 16,36 4,10

Darıca

E. % 46,2 48,1 51,0 50,0

K. % 53,8 51,9 49,0 50,0

İlçedeki payı % 2,32 2,62 4,07 3,34 3,24

Toplam 936 1037 1490 979 967 1,10 - 3,50 - 4,13

Salacık 5

E. % 47,0 48,9 50,2 49,5

K. % 53,0 51,1 49,8 50,5

İlçedeki payı % 0,91 1,05 1,24 0,92 0,87

Toplam 403 413 194 188 214 -21,11 -32,87 6,48

Yeniköy

E. % 47,89 51,09 46,91 50,47

K. % 52,11 48,91 53,09 49,53

İlçedeki payı % 0,39 0,42 0,16 0,18 0,19

1

2000 Nüfus Sayımında fazla yazılım olduğu (5 milyon kişi) gerekçesiyle TÜİK (önceki Devlet istatistik Enstitüsü) sayım sonuçları üzerinden düzeltmeler yapmış, sayım

sonuçlarını ancak üç yıl sonra açıklayabilmişti. Bu nedenle Türkiye genelinde bu sayım yılı verileri güvenilir kabul edilmez. Ayrıca, Salacık’ın özel bir durumu da vardır:

Komşusu Yeniköy ile birleşerek belde olmak, bu nedenle gerekli eşik nüfus ölçütünü (2000 kişi) sağlayabilmek amacıyla Salacık’ta fazla nüfus beyanında bulunulmuştur

(köy dışında yaşayanların da köyde gösterilmesi vb.).

2

2007 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine geçiş yılıdır.

3

Not 1 ve 2 ile bağlantılı olarak; kasıtlı büyütülen 2000 yılı nüfusunun büyüme hızı hesaplarına katılması yanıltıcı sonuçlar vereceğinden dikkate alınmamıştır.

4

Akçakale; Çatalzeytin, Gökçekaya ve Zeytinlik Köylerinin birleşmesiyle 1994’de belde olmuştur. 1980 ve 1990 nüfusları bu dört köyün nüfusları toplamıdır.

5

Salacık ve Yeniköy birleşerek belde olmayı hedeflediğinden, belde olmak için gereken eşik nüfus büyüklüğüne erişebilmek için 2000 yılı nüfus sayımında önemli ölçüde sahte

kayıt yapıldığı köyde ifade edilmiştir. 2000 yılı nüfusunun bu kadar artmış görünmesinin nedeni budur. Ancak, sahte kayıt olgusunun Salacık’a has bir durum olmadığı da

bilimsel araştırmalarla ortaya konmuş bir gerçektir. Nitekim bu, tabloda, diğer yerleşmelerde de görülmektedir.


147

Nüfus sayım dönemlerine göre Salacık nüfusu;1980’de 936 kişi, 1990’da 1037 kişi, 2000’de 1490 kişi ve

2010’da 967 kişidir. Bu seride 2000 yılındaki hızlı artış, sonrasında da hızlı düşüş gerçek durumdan

kaynaklanmamaktadır. Salacık’ın belde olabilmesi için gerekli 2000 kişi nüfus eşiğine erişebilmesi amacıyla

sanal olarak büyütülmüştür. Bu gerçek dikkate alındığında, hangi kestirim tekniği kullanılırsa kullanılsın,

mevcut nüfus serisinde 2000 yılı nüfusu, öncesinde ve sonrasında yol açtığı hızlı yükseliş ve düşüşle,

yanıltıcı sonuç vereceği kesindir. Bu nedenle aşağıdaki yer verilen nüfus kestirimlerinde 2000 yılı nüfusu

1990 ve 2010 nüfuslarının ortalama değeri olarak (1002 kişi) işleme girmiştir.

Doğrusal kestirim tekniği ile Salacık (2030) nüfusu

Veri serisinin çok olması eğilim doğrusunu belirleyen parametrelerin (a ve b) daha sağlıklı hesaplanmalarına

neden olacağından beşer yıllık aralı nüfus veri seti kullanılmıştır. 1975 ve 1985 nüfusları o yılların nüfus

sayımlarından sağlanmış, 1995 ve 2005 ara dönem nüfusları tahmin edilmiştir. Tablo 4.2.10’daki formüller

ve aşağıdaki tabloda (Tablo 4.2.12) yer alan ilgili değerler kullanılarak “a” ve “b” parametreleri

hesaplandığında;

y = 984 + 7,53x

doğrusu elde edilir. Buna göre 2010’dan itibaren gelecek 20 yılın nüfusu hesaplandığında 2030 yılında

Salacık’ın nüfusunun 1043 kişi olacağı tahmin edilir.

Tablo 4.2.12. Doğrusal nüfus kestirim tekniği işlem süreci ve Salacık’ın tahmin nüfusu

Gözlem sayısı (yıl) Gözlenen nüfus (y) İndeks (x)

İndeks değeri

karesi (x 2 )

x*y

Tahmin nüfus

Gözlenen ile

tahmin nüfus farkı

1970 885 -4 16 -3540 1013 128

1975 988 -3 9 -2964 1006 18

1980 936 -2 4 -1872 998 62

1985 1028 -1 1 -1028 991 -37

1990 1037 0 0 0 983 -54

1995 1023 1 1 1023 991 -32

2000 1002 2 4 2004 998 -4

2005 987 3 9 2961 1006 19

2010 967 4 16 3868 1013 46

Toplam 8853 0 60 452

2015 5 1021

2020 6 1028

2025 7 1036

2030 8 1043


148

Geometrik kestirim tekniği ile Salacık 2030 nüfusu

Gelecek nüfusu tahminde kullanılacak büyüme hızının (r) hesabında, uygulamada iki yaklaşım izlendiği

görülür; ya birden fazla dönemler arasındaki büyüme hızlarının ortalaması [r = toplam (r1+r2+..rn)/ n]

alınarak hesaplanmaktadır, ya da yalnızca iki dönemi arasındaki büyüme hızı kullanılmaktadır. Burada 1990

ve 2010 yılları arası nüfus büyüme hızı hesaplanarak 2000 yılı gerçek dışı nüfusu işleme katılmamıştır. Tablo

4.2.10’da yer alan formüle nüfus gerekli değerler yerleştirildiğinde;

r = [loge (967-1037)] / 20

büyüme hızı r = -0,0035 olarak hesaplanır. Buna göre 2030 yılı Salacık nüfusu 938 kişi olarak tahmin

edilmektedir (Tablo 4.2.13).

Tablo 4.2.13. Geometrik teknikle Salacık’ın tahmin nüfusu

Gözlem yılı

Gözlenen nüfus

Gözlenen ile tahmin

Tahmin nüfus

(P)

nüfus farkı

1990 (t) 1037 1037

2010 (t+1) 967 1003 -36

2015 986

2020 970

2025 954

2030 938

Kaynak: Sancar vd., 2015

İller Bankası tekniği ile Salacık 2030 nüfusu

Büyüme hızı farklı hesaplanan ve bazı koşullar içeren geometrik bir kestirim tekniğidir. Bu koşullar;

eğer Ç< 1 ise Ç İ = 1,

eğer 1< Ç< 3 ise Ç İ = Ç ve

eğer Ç> 3 ise Ç İ = 3

olarak alınır (URL 3’ten aktaran Sancar vd., 2015:149). Gözlem yılları arasındaki büyüme hızları ortalaması

gelecek nüfusu tahminde kullanılır. Büyüme hızı Tablo 4.2.14’te verilen veri seti üzerinden hesaplanmıştır.

149

Tablo 4.2.14. İller Bankası tekniği ile Salacık’ın tahmin nüfusu

Gözlem yılı

Gözlenen

nüfus (P)

Büyüme hızı

(Ç)

Çİ koşulu

Tahmin

yılları

Tahmin

nüfusu

1970 885 2015 967

1980 936 0,5619 1 2020 968

1990 1037 1,0300 1,0300 2025 969

2000 1002 -0,3425 -1 2030 970

2010 967 -0,3549 -1

Ortalama büyüme hızı (Ç) 0,0075

Kaynak: Sancar vd., 2015

Sonuç olarak, üç teknikle yapılan kestirimlerin hepsinde de Salacık’ın, koşullar değişmediği sürece

gelecekte oldukça durağan bir nüfus gelişimi göstereceği görülmektedir.

Salacık’ın taşıyabileceği hedef yılı nüfusu

Koşulların değişmemesi durumunda Salacık’ın gelecekteki nüfusunun neredeyse aynı kalacağı varsayımıyla

varlık temelli çalışmalarda sadece konut stoğuna yönelik hesaplamalarla değerlendirildiğinde dahi,

yerleşimin mevcut 907 konut stoğunun hedef yılı 2030’a göre yapılan projeksiyon değerlerini fazlasıyla

karşılayabileceği görülmektedir (Bkz. Bölüm 3.1). Buna göre, Gülbahçe ve Orta Mahallelerinin kestirim

sonucu elde edilen ortalama (UYARI 4.2.2) nüfus büyüklüğünün; ortalama hanehalkı büyüklüğü ile

değerlendirildiğinde mevcut konut stoğunun yaklaşık %30’unda ikamet edeceği, Yalı Mahallesinde ise bu

oranın yaklaşık %40 olacağı tespit edilmiştir. Yine Bölüm 3.1’de konut stoğu ve özellikleri başlıklı kısımda

değinildiği gibi, Salacık yerleşimindeki konut talebinin ikinci konuttan kaynaklandığı, bunun da yine Salacık

kökenli olanlar tarafından yılın belli aylarında kullanılmak üzere olduğu anket çalışmalarında tespit

edilmiştir 24 . Ancak burada yapılan bu tespitlerin de ötesinde yerleşimin taşıyabileceği hedef yılı nüfusunun

hesaplanmasında mutlaka doğal kaynakların- yerleşilebilir alanların- yeterliliğinin de ölçülerek yapısal plan,

eylem planları ve plan notlarına yansıtılması gerekir.

UYARI 4.2.2. Nüfus kestirimi sonuçlarının kullanımı

Planlamada genel bir ilke olarak nüfusa yönelik yapılacak

öngörüler için farklı yöntemlerle bulunan nüfus projeksiyon

değerlerinin ortalama değeri alınmamalı, bu değerler

arasından, yerleşimin eğilimi ve planlama senaryosuna en

uygun olanı seçilerek (nötr, büyüme iyidir, büyüme kötüdür

tutumlarından biri) planlama nüfusu öngörüsü yapılmalıdır.

Burada ortalama alınması, değerlerin birbirine çok yakın

bulunması esasına dayanmaktadır.

24

Salacık’taki aşırı konut fazlası, nüfus kaybı düşünüldüğünde çelişkili görülebilir. Ancak bunun büyük ölçüde ailelerin eski ata

evini koruyarak yanına kendileri için yeni ev yapmalarından kaynaklandığı, bunların bir kısmının yazın tatile gelen yakın akrabalarca

kullanıldığı belirtilmelidir.

150

Burada ilk aşama olarak; mevcut konut stoğunun Salacık geneline “durağan gelecek nüfus” varsayımında

fazlasıyla yeterli olacağı sonucundan yola çıkılarak doğal kaynaklara yönelik analizler; Salacık gelişme

vizyonu, gelişme stratejileri ve eylemlerinin (Bkz. Bölüm 4.3.) birlikte değerlendirilmesi aşağıdaki bölümde

ele alınmıştır.


Bölüm 4.2.2’de koruma odaklı kırsal alan planlamasında benimsenen stratejik mekânsal planlama yaklaşımı

çerçevesinde; çalışmanın ön koşulunu/temelini oluşturan mevcut durum ve kapasitelerin belirlenmesi

kapsamında varlık temelli değerlendirmelere yönelik teorik ve sonrasında çalışma alanı özelinde uygulamalı

bilgiler verilmiştir. Teorik bölümlerde varlık temelli değerlendirmeler; (1) mevcut durum saptama ve

varlıklar, (2) mevcut politika, plan ve projelerin değerlendirilmesi ve (3) kapasite belirleme olarak üç ana

başlıkta ele alınmış, bu değerlendirmelerin tanım ve kapsamı ile planlama süreci içindeki yerlerine ve nasıl

yapılması gereklerine yönelik açıklamalar yapılmıştır. Her bir teorik anlatımın ardından uygulamada izlenen

süreçler ve yapılanlar gerektiğinde alt başlıklarla detaylanarak açıklanmıştır.

151

152

4.PLANLAMA SÜRECİ

4.3.

STRATEJİLER


EYLEMLER


153

154

4.3.STRATEJİLER-EYLEMLER

Amaç:

Bu bölümde KOKAP yaklaşımı ile ortaya konan alt ölçekli çalışma alanı örneği olan Salacık yerleşimi

özelinde belirlenen vizyon çerçevesinde yapısal plana girdi oluşturacak stratejilerin belirlenmesi ve hedefeylem

matrislerinin oluşturulması sürecini aktarmaktadır. Bölüm yazılırken, KOKAP 4.1 ve 4.2 Rapor

Bölümünden yararlanılmıştır.

İçerik:

Eylem planı, planlama alanının vizyonunu gerçekleştirme aracı olup şeffaf, sorun/ stratejik konu ve

uygulama odaklıdır. Eylem planı türleri (mekânsal-mekânsal olmayan-karma) ve her eylemden doğrudan/

dolaylı etkilenen (olumlu/ olumsuz) paydaşlar ve varlıklar, planlama ilkelerine ve stratejik amaçlara

uygunluk, planlama alanı dışı alanlarla ilişkileri bağlamında tartışılmaktadır. Üzerinde uzlaşılan eylem

planlarının geri beslemeli seçilme süreci ve strateji-eylem matrislerinin hazırlanma süreci bu bölümde

aktarılmaktadır. Bir eylem planının doğrudan ya da dolaylı etkileşim içinde bulunduğu stratejilerin ortaya

koyulması, eylem projelerinin hazırlanması aşamasında büyük önem taşımaktadır.

Çıktılar/Çıkarımlar:

Bu bölümü okuyanlar; Eylem planı tipleri/türlerini, planının içerik ve kapsamını anlayacaktır. Eylem

planlarının ortaya konması, değerlendirilmesi ve kesinleşmesi sürecine hâkim olarak gelişme vizyonu,

stratejiler ve eylemler bütünleşik özetinin nasıl yapılacağını Salacık örneği üzerinden keşfedecektir.

155

156

4.3. Stratejiler- Eylemler

4.3.1. Mekânsal Strateji Planlarının Hazırlanması

Mekânsal Stratejik Planlama süreci, vizyon hedeflerine odaklanmış gelişme stratejilerinin ortaya konulduğu

katılımcı bir yaklaşım izler. Planlama alanının gelişmesinde, gelişmenin sürdürülebilirliği açısından,

öncelikle iç kaynakların harekete geçirilmesi (varlık temelli yaklaşım) önemlidir. Bu nedenle bu aşama

varlıkların yönetimine, geliştirilmesine ve kullanılmasına dayanır (KUTU 4.3.1).

KUTU 4.3.1. Mekânsal Stratejik Planlama süreci

varlık temelli,

geri beslemeli

katılımcı

bir yaklaşımla dört aşamada hazırlanır:

Belirlenen vizyon hedefleri doğrultusunda, planlama alanının olumluluk ve olumsuzluklarına (Kapasite

Belgesi bulgularına) dayanarak, mekânsal gelişme stratejilerinin ortaya konulduğu, önceliklerinin

belirlenerek domino etkisi yaratacak / kilit stratejilerin /kilit hedeflerin saptandığı katılımcı bir süreçtir.

Strateji geliştirme

Eylem planlarını belirleme, değerlendirme

Mekânsal Yapısal Plan Şeması’nın hazırlanması

Detay planın hazırlanması

Bu süreç, geri dönüşümlü olarak dört aşamada gerçekleştirilir (KUTU 4.3.2.);

Aşama: Strateji inşa matrisinin hazırlanması

Vizyon hedefleri doğrultusunda planlama alanının

olumluluk ve olumsuzluklarını belirleme

KUTU 4.3.2. Strateji Geliştirme Süreci

Strateji inşa matrisinin hazırlanması

Strateji oluşturma

Önceliklerin belirlenmesi

“Dış değerlendirici” tarafından stratejilerin değerlendirilmesi

Aşama: Strateji oluşturma

Vizyonu gerçekleştirmeye yönelik stratejileri ve alt stratejileri varlık eksenli

(Olumluluklardan hareket eden Pozitif yaklaşım) olarak belirleme

Üst kademe plan stratejileri ile uyumunu gözetme

3. Aşama: Önceliklerin belirlenmesi

Stratejilere öncelik sıralaması yapma

Paydaş onayına sunma

4.Aşama: “Dış değerlendirici” tarafından stratejilerin değerlendirilmesi

Planlama ilkelerine, hedeflere, üst plan stratejilerine uygunluğun değerlendirilmesi

157

1.Aşama: Strateji inşa matrisinin hazırlanması

Öncelikle strateji oluşturmaya altlık oluşturacak şekilde planlama alanının olumluluk ve olumsuzluklarını

sistematik hale getirecek bir matris/tablo oluşturulur.

Bu matrise olumluluklar; mevcutta “aktif olan”/ yararlanılan varlıklar ve varlığı bilinen ama “aktif

olmayan”, yararlanılmayan, bir anlamda “örtük” varlıklar olarak sınıflanarak yer alır. Olumsuzluklar ise

planlama alanından kaynaklanan “içsel” ve planlama alana dışından gelen, ama planlama alanını etkileyen

“dışsal” olumsuzluklar biçiminde sınıflanmış olarak girer (KUTU 4.3.2.). Bir varlık belirli bir amaç için

olumsuzluk (Oİ) içerirken bir başka amaç için olumluluk (OA) taşıyabilir (örneğin, eğimli bir arazi yerleşim

ya da belirli bir tarım türü için olumsuz iken başka bir ürün odun dışı orman ürünleri için ideal olabilir). Bu

nedenle bir varlık değerlendirilirken çok yönlü ele alınması, olumluluk ve olumsuzluk koşullarının ayırt

edilmesi gerekir (Tablo 4.3.1.).

Kutu 4.3.3. Strateji oluşturma matrisi

Planlama alanının olumluluk ve olumsuzluklarını

sistematik hale getirmeye yarar.

Bu matriste olumluluklar ve olumsuzluklar yer alır.

Olumluluklar

“aktif olan”/ yararlanılan varlıklar

varlığı bilinen ama “aktif olmayan”

Olumsuzluklar

“içsel”

(planlama alanından kaynaklanan)

“dışsal”

(planlama alanını etkileyen)

Tablo 4.3.1. Strateji inşa matrisinin hazırlanması

Olumluluklar- Aktif olmayan

OA1 ….

OA2 ….

Olumluluklar- Mevcut (aktif)

O1 Doğal

O2 Ekonomik

Sosyal

Altyapı

Fiziksel On ….

Olumsuzluklar- İç

Oİ1 teknik altyapı

Oİ2 sosyal altyapı

. sosyal

Fiziksel

Ekonomik

Yönetim

Çevre Oİn ….

OAn ….

OA-O Stratejileri (OA-O1 n)

OA’lardan yararlanılarak planlama

alanının olumluluklarını arttırmaya/

güçlendirmeye yönelik stratejiler

OA-Oİ Stratejileri (OA-Oİ1 n)

OA’lardan yararlanılarak planlama

alanının içsel olumsuzluklarının

üstesinden gelmeye, en aza indirmeye

yönelik stratejiler

Olumsuzluklar- Dış

OD1 ….

OD2 ….

ODn ….

O-OD Stratejileri (O-OD1 n)

O’lardan yararlanılarak OD’lerin planlama

alanına etkisini en aza indirmeye yönelik

stratejiler

Strateji inşa matrisi her bir araştırma grubu için ayrı ayrı üretilebileceği gibi tek bir matris olarak da

hazırlanabilir. Bu çalışma MPB tarafından gerçekleştirilir.

158

2.Aşama: Strateji oluşturma

Strateji üretmek için pozitif ve negatif olmak üzere iki temel yaklaşım izlenebilir (UYARI 4.3.1-4.3.2):

Pozitif yaklaşım (Varlık eksenli)

Öncelikle nelerin kazanılabileceği sorgulanır; Sağlanabilecek yeni olumluluklar nelerdir?

İyi giden, daha da geliştirmek istenilen durumlar ya da varlıklar nelerdir?

Başarılmak istenen nedir?

Gidilmek istenen yer (hedef) nedir?

Vizyonla ilişkileri nedir?

Kimler etkilenmektedir? gibi sorular tartışılır, yanıt aranır.

UYARI 4.3.1. Sorunların Değerlendirilmesi

Soruna farklı yönlerden, geniş bir çerçeveden bakılabilmesi,

sorunun doğru ve net tanımlanması ve ifade edilmesi

önemlidir. Bu konuda paydaşlar görüş birliğinde olmalıdır.

Aksi halde, sorunun çözüm sürecinde ya yanlış yere

odaklanılacak ya da sürekli sapmalar yaşanacaktır ki her iki

durum da başarısızlığa neden olacaktır.

Ele alınan olumsuzluğun derinlemesine sorgulanıp görünür

olumsuzluğun kökünde yer alan nedeni saptamak gerekir.

Planlama alanının özelliğine ve planlamanın kapsamına

uygun teknik/(ler) kullanılması gerekir (EK 2.3)

Negatif yaklaşım (sorun çözmeye odaklı)

Öncelikle sorun çözmeye odaklanır.

Çözülmek istenen sorunlar nelerdir?

Kimler etkilenmektedir?

Neler başarılmak isteniyor?

Nelerin önüne geçilmesi gerekiyor? gibi soruların yanıtı aranır.

UYARI 4.3.2. Varlıkların değerlendirilmesi

Varlıkların çok yönlü sorgulanması gerekir; bir varlığın

değeri, nasıl daha iyi değerlendirileceği, gelecekte

sunabileceği fırsatlar vb. üzerinde ayrıntılı düşünülmelidir.

159

Genel Değerlendirme

Hangi yaklaşım benimsenirse benimsensin strateji oluşturma çalışması, MPB’nun teknik desteğinde,

MPK’nca gerçekleştirilir. Bu çalışmalarda Tablo 5.9 katılımcılar için önemli bilgi kaynağıdır. Ayrıca,

oluşturulacak stratejilerin hiçbir şekilde üst plan kademeleri stratejilerine ters düşmemesi gerekir. Bunu

gözetmek öncelikle MPB’nun ve MPK’nda yer alan üst kademe planlama bürosu gözlemcisinin görevidir.

Gözlemcinin bir diğer görevi planlama alanına komşu alanların gelişme stratejileri konusunda MPK’nu

bilgilendirmektir. Bu, örtüşen stratejiler varsa, komşu MPKlarının işbirlikleri yapabilmelerini, izleyen

başlıkta ele alınan eylem planlarının programlanmasında eşgüdüm sağlanarak verimlilik ve etkililiğin

arttırılmasını olanaklı kılacak, çatışan stratejilerin olumsuz etkilerine karşı çözümler geliştirilebilmesini

sağlayacaktır.

3.Aşama: Önceliklerin belirlenmesi

Belirlenen stratejiler, vizyonla ve varlıklarla ilişkileri de dikkate alınarak önem ve öncelik sırasına konarak,

başta planlama alanının geleceği için kilit önemdeki (geniş etkili, sinerji yaratabilecek, tercihen öz kaynak

ağırlıklı) stratejiler olmak üzere sıralanır. Tüm paydaşlara çeşitli iletişimsel araçlar kullanılarak duyurulur.

Paydaşların görüşleri alınır.

4.Aşama: “Dış değerlendirici” tarafından stratejilerin değerlendirilmesi

Stratejiler paydaş görüşleri ile birlikte bir “dış değerlendirici” tarafından değerlendirilir. Bu çalışma için önce

MPB stratejileri EK 2.3 yer alan strateji değerlendirme tekniklerinden bir ya da birkaçını kullanılabilir.

Değerlendirme planlama ilke ve esaslarına, üst kademe planın genel ve planlama alanını ilgilendiren

stratejilerine, vizyon hedeflerine, ekolojik açıdan duyarlı alanlara ve doğal kaynaklara/ değerlere etkileri

üzerinden yapılır ve MPK’na raporlanır.

Değerlendirme raporu ve paydaş görüşleri doğrultusunda, gerekiyorsa strateji oluşturma sürecine geri

dönülerek stratejiler gözden geçirilir. Bu durumda süreç, başlandığı aşamadan itibaren tekrar işletilir. Bu

çalışma MPK’nca yapılabileceği, Kurulun talebi üzerine doğrudan MPB’nca da yapılabilir.

160

Salacık Mekânsal Strateji Planının Hazırlanması

Öncelikle üzerinde uzlaşılan vizyona ulaşmak için stratejiler ortaya konulmuştur. Hedef ve stratejilerin (ya

da benzer kavramlarla stratejik amaç ve alt stratejilerin) tanımlanmasının ardından süreç eylem planlarının

hazırlanması ile sonuçlanmıştır (UYARI 4.3.3).

Strateji toplantıları

Vizyona yönelik mekânsal stratejilerin belirlenmesi

Salacık köyüne yönelik stratejilerin belirlenmesinde; öncelikle değişim için fırsatların neler olduğu üzerinde

durulması ve fırsatların tanımlanması hedeflenmiştir. Salacık’a ait olumlu yönler listelenmiş ve gözden

geçirilmiştir. Daha sonra, katılımcılara olumlu yönlerin hangilerini potansiyel olarak gördükleri sorulmuştur.

Katılımcılardan, güçlü yönlere ve potansiyellere, öncelik sıralamasına yönelik 1 den 10 kadar puan vermeleri

istenilmiştir. Ardından zayıf yönler, olumsuzluklar ve sorunlar tartışılmıştır.

Strateji oluşturma aşamasında, planlama kurulu, kolay, anlaşılır ve yaygın kullanılan yöntemlerden biri olan

GZFT (SWOT) analizini kullanmayı tercih etmiştir. Bu kapsamda, katılım toplantılarında GZFT analizi

yapılırken, basitleştirerek, adım adım yaklaşılmıştır. Öncelikle mevcut durum analiz edilerek, olumluluklar

incelenmiş, olumluluklar içinden fırsatlar tanımlanmıştır. Daha sonra olumsuzluklar incelenerek,

olumsuzluklar içinden tehditler ayrılmıştır. Bu analizlerin ardından, puanlama yapılmıştır.

GZFT analizinde ortaya çıkan Salacık’a yönelik olumluluk ve olumsuzluklar Doğal/Ekonomik/Sosyal/

Altyapı/Fiziksel başlıklar altında sınıflandırılarak her katılımcı grup tarafından puanlandırılarak, puanlar

çoktan aza doğru sıralanmıştır. Bir sonraki toplantıda olumlu ve olumsuzluklar üzerinde verilen puanlar

tekrar gözden geçirilip eksik ya da fazla puanlanan maddeler üzerinde tekrar konuşulmuş ve genel bir

değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra TFZT (TOWS) matrisi kullanılarak (KUTU 4.3.3-4.3.4.) Salacık

yönelik gelişme stratejileri belirlenmiştir.

UYARI 4.3.3. Stratejilerin Değerlendirilmesi

Süreçte hedef, strateji ve eylem ilişkisinin uygun tekniklerle

tartışılması aşaması, vizyon toplantıları ile katılımı

deneyimleyen gruplar için daha verimli ve etkili geçmiştir.

KUTU 4.3.3. Stratejilerin Belirlenmesi: TFZT

(TOWS) Matrisi

GF STRATEJİLERİ

Fırsatların avantajı için güçlü yönleri kullan

ZF STRATEJİLERİ

Zayıflığı yenmek için fırsatları kullan

GT STRATEJİLERİ

Tehditleri uzaklaştırmak için güçlü yönleri kullan

ZT STRATEJİLERİ

Zayıflığı azalt tehditlerden kurtul

KUTU 4.3.4. Stratejiler: TFZT (TOWS) Matrisi

GF Stratejileri

OA’lardan yararlanılarak planlama alanının olumluluklarını

arttırmaya/ güçlendirmeye yönelik stratejiler

GT Stratejileri

O’lardan yararlanılarak OD’lerin planlama alanına etkisini

en aza indirmeye yönelik stratejiler

ZF Stratejileri

OA’lardan yararlanılarak planlama alanının içsel

olumsuzluklarının üstesinden gelmeye, en aza indirmeye

yönelik stratejiler

ZT Stratejileri

Oİ’leri azaltarak OD’lerden kurtulmaya yönelik

stratejiler

161

Tablo 4.3.2. Salacık gelişme stratejileri

Olumluluklar- Aktif

olmayan (Fırsatlar)

OA1 ….

OA2 ….

. …..

OAn ….

Olumsuzluklar- Dış

(Tehditler)

OD1 Çevre yolu

OD2 ….

. …..

ODn ….

Olumsuzluklar- İç

(Zayıflıklar)

Oİ1 Teknik altyapı

(Yol, su, kanalizasyon gibi

eksiklikler)

OA-Oİ Stratejileri (OA-

Oİ1 n)

ZF Stratejileri

Olumluluklar-

Mevcut (aktif)

(Güçlü yönler)

O1 Doğal

Yazlık bir yer

oluşu

Denizle ilişkisi

Doğal kaynaklar

Zeytinlikler

O2 Ekonomik

Balıkçılık ve

hayvancılık

O3 Fiziksel

Merkeze yakınlık

OA-O Stratejileri (OA-

O1 n)

GF Stratejileri

Köyün yapısal özellikleri

dikkate alınarak teknik

altyapının (ulaşım dışı)

geliştirilmesi

Doğal ve kültürel değerlerin

korunarak

yaşatılması/ekonomiye

kazandırılması

Günübirlik ve ekoturizmin

geliştirilmesi

O-OD Stratejileri (O-OD1 n)

GT Stratejileri

Her kademede güvenli ve konforlu yaya-taşıt

ulaşımın sağlanması

Konut yakın çevresinden başlayarak köyde

herkes için güvenli yaşam çevresinin

oluşturulması

Oİ2 Sosyal altyapı

Kamusal hizmetlerin

yetersizliği (Eğitim,

sağlık, sosyokültürel

mekan, çocuk oyun alanı

ve spor alanı gibi)

Oİ3 Sosyal

Kadınların toplum içinde

yeterince yer alamaması, iş

hayatına katılamaması,

saygı görmemesi

Oİ4 Ekonomik

Gelir düzeyinin düşük

oluşu

Oİ5 Çevre

Çevre kirliliği

Eğitim, sağlık,

sosyokültürel ve boş

zaman etkinliklerine

yönelik hizmetlere uygun

düzenlemelerin yapılması

Konut ve yakın çevresinin

her yaş ve cinsiyet grubu

için yaşam biçimine

uygun olarak

geliştirilmesi, niteliğinin

arttırılması

Çevre kirliliğinin

önlenmesi

ZT Stratejileri

Köyü ilgilendiren tüm

konularda köy yönetimi ve

yerel halkın birlikte

çalışması

Kadın, çocuk, yaşlı ve

engelli kesim için uygun

sosyal koşulların

oluşturulması

162

4.3.2. Eylem Planlarının Belirlenmesi

“Stratejik planı yalnızca dilekler kümesi” (Gedikli, 2007: 261) olmaktan çıkaran eylem planları, plan

vizyonuna yönelik oluşturulan mekânsal içerikli olan ve olmayan stratejilerin yaşama geçirilmesinin bir

aracıdır. Hangi plan kademesinde olursa olsun tüm eylem planlarının ortak özellikleri; şeffaf, sorun/ stratejik

konu ve uygulama odaklı, parasal kaynaklarının ve sorumlularının tanımlı olmaları, katılım toplantıları ile

yürütülmeleri, eylemlerin öncelik sıralamasının yapılması, aşamalı/ üst üste bindirilerek gelişen bir

dokümantasyon sürecine sahip olmalarıdır.

Mekânsal Stratejik Plan (MSP) kapsamında eylem planlarının önceliklendirilmesi, değerlendirilmesi ve

projelendirilmesi süreci Bölüm 4.5’de ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Bu bölümde yalnızca eylem

planlarının belirlenmesi aşamasına yer verilmiştir.

Eylem planlarının belirlenmesi

Eylem planı planlama alanının vizyonunu gerçekleştirme aracıdır (KUTU 4.3.5). Bir eylem planı, stratejik

hedeflere ulaşmaya yönelik atılacak eylem adımları tanımlayan hızlı, pratik, katılımcı, kaynak etkin,

sürdürülebilir, somut sonuçlar üreten, toplum yönlendirmeli (dolayısıyla kültür özgül), performans standardı

gibi kontrol mekanizmasına sahip plan türüdür. Yerel düzeyden ulusal düzeye kadar her ölçekte

kullanılabilecek bir plandır (KUTU 4.3.6).

Eylem planları, toplumun örgütlülük ve katılıma yatkınlık düzeyine göre kullanım potansiyelleri farklı olan

dört yaklaşım içerir (Hamdi, Goethert, 1996):

KUTU 4.3.5. Eylem planı içeriği

Her eylem planı;

• Ne?

• Nasıl?

• Ne zaman?

• Kimin tarafından?

gerçekleştirileceği bilgisini içerir (bkz. Bölüm 2,KUTU

2.14)

Eylem planları, planlamanın sürdürebilirlik, açıklık-hesap

verebilirlik ve verimlilik ilkeleri gereği şeffaf bir süreçte

gerçekleştirilir. Bu bağlamda eylemin başarısının/

sorunlarının sorumlu kişi/ kurum/ kuruluş tarafından

uygulama sürecinde yıllık, gözetim sürecinde ise daha uzun

aralıkla (örneğin üç yılda bir) MPK’na raporlanması ve

Kurulca paydaşlara duyurulması gerekir.

KUTU 4.3.6. Eylem planlarının ortak özellikleri

Sorun ve uygulama odaklı olmaları, uygulama ve izleme

dahil tüm sürecin şeffaf olması, yoğun paydaş toplantıları ile

yürütülmeleri, öncelik sıralamasına gerek duyulması eylem

planlarının ortak özellikleridir.

Toplumsal Eylem Planı (Community Action Plan) (Mikro planlama);

Gerçek İçin Planlama (Planning for Real)

Amaç Yönlendirmeli Proje Planlaması (Goal Oriented Project Planning-GOPP)

Kentsel Toplum Destek Ekibi (Urban Community Assistance Team)

163

Eylem planları (EP’ler) genelde üç tip olabilir;

Mekânsal yapısal planlama şemasında ve diğer alt ölçekli mekânsal planlarda yerini bulan, doğrudan

ya da dolaylı olarak mekân boyutu içeren eylem planları,

Planlamanın bütünlüğü içinde önemli olan, ancak mekân boyutu bulunmayan eylem planları ve

Karma, her iki türü de barındıran eylem planlarıdır.

Tablo 4.3.3. Bir eylemin genel olarak kaynak/ varlık talebi

Eylemler

1. ….

2. ….

n. ….

Kaynak/ varlık (K/ V) talebi

İç K/ V’larla yapılabilir İç K/ V’larla yapılabilir ama dış yardım gerekir İç K/ V’larla yapılamaz

Kaynak: Hamdi, Goethert, 1996: 100

Tablo 4.3.4. Eylem planlama tablosu

Performans

Hedefler

ölçütleri (PÖ)

1. …

2. …

n. …

Kaynak: Aydemir vd, 2015

PÖ için veri

sağlama

Sorumlu kişi/ kurum

1 2

Vade/Süre

Bütçe

Öncelik

derecesi

Yapılan değerlendirmelerde; her eylemden doğrudan/ dolaylı etkilenen (olumlu/ olumsuz) paydaşlar ve

varlıklar belirlenir. Eylem planlarının planlama ilkelerine ve stratejik amaçlara uygunluğu ve planlama

alanı dışı alanlarla ilişkileri ele alınır.

Eylem planlarının ortaya konması, değerlendirilmesi ve kesinleşmesi süreci, eylem planının içerik ve

kapsamı ile yerelin özelliklerine göre katılımcıların izleyeceği bir eylemler ve teknikler listesi ile

biçimlenir. Tüm süreçten Mekânsal Planlama Kurulu sorumludur, Mekânsal Planlama Bürosundan teknik

destek alır.

164

Üzerinde uzlaşılan eylem planları geri beslemeli iki aşamada seçilir:

Öncelik sıralaması; paydaşlarca ve Mekânsal Planlama Kurulunca (MPK) ortaya konan geniş bir öneri

eylemler sepetinden, “ikili sıralama tekniği” gibi teknikler kullanılarak, öncelik sıralaması yapılır. Bu

çalışmada komşu alanların ve üst kademe planın örtüşen stratejileri varsa onlara yönelik eylem planları

ve programları da dikkate alınır.

Ön değerlendirme; seçilen eylemlerin Mekânsal Planlama Bürosu (MPB) tarafından genel bir

değerlendirmesi yapılır. Değerlendirme her bir eylemden doğrudan ve dolaylı etkilenen (olumlu/

olumsuz) paydaşlar ve varlıklar (UYARI 4.3.4), planlama ilkelerine ve stratejik amaçlara uygunluk

ile planlama alanı dışı alanlarla ilişkileri çerçevesinde, belirlenen tekniklerden biri/ birkaçı

kullanılarak gerçekleştirilir ve raporlanarak MPK’ya sunulur. Gerekirse seçilen eylemler gözden

geçirilir (UYARI 4.3.5). MPB kesinleşen eylemlerin her biri için yukarıda verilen “eylem planlama

tablosu” hazırlar.

Eylem planlarının uygulama önceliklerine karar vermede ve programlamada “strateji-eylem planı” matrisi

(Tablo 4.3.5) MPK’nın çalışmalarına yardımcı olabilir. Bir eylem planı belirli bir stratejinin hayata

geçirilmesinde etkin olsa da dolaylı olarak başka stratejileri de çeşitli düzeylerde olumlu ya da olumsuz

etkileyebilir. Bir eylem ne kadar çok strateji ile olumlu yönde ilişkili ise yaratacağı çarpan etki/ sinerji o

kadar yüksek olacak, tersine, ne kadar çok strateji ile olumsuz etkileşiyorsa azalan çarpan etkiye sahip

olacaktır. Ayrıca, eşzamanlı ve/ veya ardışık programlanmasında yarar bulunan eylem planları konusunda

da bilgi vereceği için programlama çalışmasına da girdi oluşturacaktır. Bu aşamada alt/ üst kademe planlar

ve komşu planlama alanları ile çakışan eylemler varsa programların uyumlu olmasına dikkat edilir. Stratejieylem

planı matrisi MPB’ce hazırlanır ve MPK’ya sunulur.

UYARI 4.3.4. Paydaşlar/varlıkların etkileri

Bir varlık belirli bir amaç için olumsuzluk (Oİ) içerirken bir

başka amaç için olumluluk (OA) taşıyabilir. Örneğin; eğimli

bir arazi yerleşim ya da belirli bir tarım türü için olumsuz

iken başka bir ürün odun dışı orman ürünleri için ideal

olabilir. Bu nedenle bir varlık değerlendirilirken çok yönlü

ele alınması, olumluluk ve olumsuzluk koşullarının ayırt

edilmesi gerekir.

UYARI 4.3.5. Eylemlerin kesinleşmesi

Her eylem planının paydaş katılımı ile kesinleşmesi

gerekmez.

İçme suyu, kanalizasyon, elektrifikasyon gibi tamamen

teknik konularda MKB tarafından hazırlanarak MPK’ca

onaylanabilir.

Ancak yer seçimi gibi paydaşları ilgilendiren ve seçenekler

içeren bir konu varsa toplumun görüşüne sunulur.

Tablo 4.3.5. Strateji-eylem ilişki matrisi

E1

E2

E3

…

Eylemler

Stratejiler Üst kademe stratejiler Komşu alan. Stratejiler

S1 S2 S3 S4 … … … Sn

En

* (doğrudan, dolaylı ve pozitif, negatif etkiler sembollerle ifade edilebilir, derecelendirme yapılabilir)

Kaynak: Aydemir vd, 2015

165

Kesinleşen eylem planları MYPŞ’nin hazırlanmasında ve plan uygulama aşamasında kullanılmak, proje

bütününde izlemeyi kolaylaştırmak amacıyla gelişme vizyonu, stratejiler ve eylemler bütünlüğü içinde bir

özet tabloya aktarılır (Bkz. Bölüm 2, Tablo 2.8). Ayrıca bir program hazırlanması, bunun bir iş-zaman

çizelgesi üzerinde ifade edilmesi uygulama aşaması için gereklidir (KUTU 4.3.7). Bir eylem planının

projelendirilmesi (Bkz. Bölüm 4.5) uzmanlık gerektirdiği için, “mekânsal yapısal plan şeması taslaklarının

hazırlanması” çalışmaları ile geri beslemeli bir süreçte (Bkz. Bölüm 2, Şekil 2.6) MPB’ce ya doğrudan ya

da hizmet alımı şeklinde gerçekleştirilir.

KUTU 4.3.7. İş-zaman çizelgesi

Eylemin gerçekleşme adımlarının tanımlanmasını ve her bir

adımın ne zaman başlayacağı ve ne kadar sürede

tamamlanacağını içerir.

4.3.3. Eylem Planlarının Belirlenmesi: Salacık Örneği

Plan içinde ele alınabilecek eylemlere ilişkin sorunlara odaklanma ve bir dizi olası çözümler tanımlamak

amacıyla problem/sorun ağaçları oluşturma yöntemine başvurulmuştur (Şekil 4.3.1). Ele alınan bir sorunun

neden-sonuç ilişkisini ortaya koymayı sağlayan problem ağacında, problemin analizi bir diyagram şeklinde

sunulmuştur.

Kadın, erkek ve genç gruplar ile ayrı ayrı sorunlar tablosu üzerinde tartışılarak toplantılar yürütülmüştür.

Öncelikle stratejiler yeniden hatırlatılarak ve alt başlıklar (fiziksel çevre, donatılar vs.) incelenmiştir.

Sonrasında, ortaya konulan sorunlar arasından biri (sahil kullanımı) seçilmiş ve sorun ağacı yöntemi

kullanılarak nedenler ve etkiler kapsamında tartışılmıştır.

Yöntemi öğrenen katılımcı grupla birlikte belirlenen diğer sorunlara ilişkin olarak her grubun ele almak

istediği sorunlar belirleyip sorun ağaçları oluşturulmuştur. Kadın grubunca çevre kirliliği, ulaşım, sahil

kullanımı ve güvenlik başlıklı sorun ağaçları yapılmış; genç grubu, sosyo-kültürel mekânların eksikliği

ve çevre kirliliği sorunlarına ilişkin sorun ağaçları yapılmıştır. Erkek grubu ise; derelerin kirlenmesi,

ulaşım ve balıkçılık konularında sorun ağaçları oluşturmuştur. Gruplarca hazırlanan sorun ağaçları,

planlama kuruluna sunulup tartışılmıştır.

Sorun ağaçları ile görselleştirilen durumlardan yararlanılarak sorunları giderecek eylemlerin neler

olabileceği konusunda tartışmalar yapılmıştır. Başka bir ifadeyle, tanımlanan eylemlerin hangi sorunların

cevabı olabileceği açıklanmıştır. Belirlenen tüm eylemler, stratejiler ve alt stratejiler ile ilişkilendirilerek

tablolaştırılmıştır (Tablo 4.3.6) 25 .

25

Tablolar, yalnızca birkaç stratejik amaca ilişkin olarak örneklenerek sunulmuştur. Tabloların orjinalleri için Bkz Sancar vd.,

2015.

Problem ağacı oluşturma toplantıları

166

Kaynak: Sancar vd, 2015:167

Şekil 4.3. 1. Sahil kullanımına ilişkin problem ağacı

167

Tablo 4.3.6. Salacık yerleşmesi ortak vizyonuna yönelik strateji ve eylemler

Strateji A

(Köyün SA1 Konut yaşanabilirlik ve yakın (sosyal, çevresinin fiziksel, her ekonomik) yaş ve cinsiyet düzeyinin grubu herkesim için yaşam (kadın, biçimine yaşlı, çocuk, uygun engelli, olarak geliştirilmesi, erkek) için geliştirilmesi) niteliğinin artırılması

E1 Konut ve yakın çevresinde toplanma, bir araya gelme alanlarının oluşturulması (SA2)

E2 Konut ve yakın çevresinde çocuklar için uygun ve güvenli oyun mekânları (nişler) oluşturulması (SA2)

E3 Tüm açık ve kapalı mekân düzenlemelerinde her tür engellinin (çocuklu, yaşlı, engelli) gözetilmesi (SA2)

E4 Çevre düzenlenmesine kural getirilmesi ve bunun denetlenmesi (SA5)

SA2 Eğitim, sağlık, sosyokültürel ve boş zaman etkinliklerine yönelik hizmetlere uygun düzenlemelerin yapılması

E5 Okulun çocukların güvenli şekilde erişebileceklere bir yere taşınması (SA3)

E6 Okulun mekânsal büyüklüğünün ve eğitimin niteliğinin artırılması

E7 Eğitim tesisinin toplum tarafından sportif ve sosyokültürel amaçlarla da kullanılabilecek biçimde düzenlenmesi

E8 Yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi (SA5/SA8/SA9)

E9 Uygun büyüklükte ve konumda sağlık tesisinin konumlandırılması

E10 Boş zaman değerlendirme donatılarının uygun konum ve nitelikte sağlanması (SA9)

E11 Yaya olarak kolaylık erişebilecek bir alanda her yaş grubu için spor alanlarının ve dinlenme mekânlarının oluşturulması (SA3/SA7)

E12 Gençler başta olmak üzere yerel halkın boş zaman etkinliklerine yönelmesi için motivasyonlarının sağlanması/teşvik edici programların düzenlenmesi (SA9)

E13 Farklı yaş ve cinsten kişilerin yararlanacağı açık ve kapalı mekânların ve etkinliklerin artırılması (sahil bandı, sosyal tesis) (SA9)

E14 Manzara potansiyeli olan yerlerde yerleşme ve yerleşme dışı kullanıcılar için yerleşmenin imajına katkı verecek sosyal tesisin yapılması

E15 Sahilin yerel halkı ve ziyaretçiler için kullanımına uygun planlanması (SA6)

SA3 Her kademede güvenli ve konforlu yaya ve taşıt ulaşımının sağlanması

E16 Yerleşme içi yol niteliğinin doğal yapının elverdiği ölçüde geometrik standartlara uydurulması (yol genişliği, eğimi, kuplar, dönüşler, virajlar, kaplama, menfez, aydınlatma…)

E17 (SA1/SA7) Mahalleler arasında bağlantı yollarının güçlendirilmesi (yaya ve taşıt için) (SA8)

E18 Mahallelerden sahile erişimin herkesim için güçlendirilmesi (SA2/SA7)

E19 Yolun kuzeyindeki ve güneyindeki yerleşim alanının yaya ve taşıt bağlantılarının güçlendirilmesi (SA2/SA8)

E20 Sahil yolu ve yerleşme bağlantısının yapılacak olan yeni yol da dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi

E21 Devlet yolu standardının, teknik açıdan uygun hale getirilmesi

E22 Engelliler ve yaşlılara yönelik ulaşım düzenlemelerin yapılması (SA1/SA9)

SA4 Yerleşmenin yapısal özellikleri dikkate alınarak teknik altyapının (ulaşım dışı) geliştirilmesi

E23 Yerleşmeye uygun atık su bertaraf sisteminin/sistemlerinin kurulması(toprak/dere/deniz kirliliğinin önlenmesi) (SA1/SA7)

E24 Katı atığın bertaraf sisteminin geliştirilmesi/etkinliğinin artırılması (toplanması, ayrıştırılması, uzaklaştırılması), deniz ve dereye boşaltımının engellenmesi (SA1/SA7)

E25 Temiz su sisteminin güvenli ve sağlıklı biçimde tüm yerleşmeye hizmet verebilmesi (SA1/SA7)

E26 Yeraltı su kaynaklarının niteliğinin ve kapasitesinin belirlenmesi, kullanımının kontrol altına alınması (SA1/SA7)

E27 Kimyasalların (tarımsal ilaç ve evsel atıkların) denetimli kullanılması konusunda kullanıcıların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi (SA2)

SA6 Doğal ve kültürel değerlerin korunarak yaşatılması / ekonomiye kazandırılması

E33 Kültürel ve manevi değeri olan yapıların ekonomiye kazandırılması (SA10)

E14 Yerel halk ve misafir kullanıcılar için manzara potansiyeli olan yerlerde yerleşmenin imajına katkı verecek sosyal tesisin yapılması (SA10)

E15 Sahilin yerel halkı ve ziyaretçiler için kullanımına uygun planlanması

E34 Denizden etkin yararlanılmasını sağlayacak düzenlemelerin (duş, tuvalet, çay bahçesi) yapılması (SA2/SA7/SA9)

E35 Denizin ve kumsalın temizliğinin ve denetiminin sağlanması (SA8/SA5)

E36 Yerleşme içi ve komşu yerleşmeler arası doğal değerleri de (manzara noktaları vb) içine alan yerel halk ve ziyaretçiler için sportif ve turizm amaçlı yürüme akslarının oluşturulması (SA3/SA10)

Kaynak: Sancar vd, 2015: 170-171, Bülbül, 2014)

168

Eylem-strateji eşleşmesi üzerinde (doğrudan ve dolaylı olarak ilişkili olanlar) 5 den 10 a kadar

puanlama yapılmış, bütün eylemler katılımcılar tarafından tek tek önem sırasına göre

ağırlıklandırılmıştır.

Strateji-eylem matrisleri oluşturularak (Tablo 4.3.6), her bir eylem planının hangi strateji ile doğrudan –

dolaylı ve kısmen dolaylı etkileri olduğu irdelenmeye çalışılmıştır. Bu matris, her bir eylem için diğerlerine

göre önceliğinin değerlendirilmesine ya da eşzamanlı ve/veya ardışık programlanmasında yarar olan

eylemlerin belirlenmesinde yardımcı olmaktadır. Bir eylem, ne kadar fazla strateji ile ilişkili ise yaratacağı

çarpan etki o denli büyük olacaktır. Böylelikle, programlama çalışmasına girdi sağlayacak değerlendirmeler

yapılarak eylemler ve etkiledikleri stratejiler belirlenmiştir.

Kesinleşen eylem planları, yapısal planın hazırlanmasında ve plan uygulama aşamasında kullanılmak, proje

bütününde izlemeyi kolaylaştırmak amacıyla gelişme vizyonu, stratejiler ve eylemler eylem planı bütünleşik

özeti ile sunulmuştur (Tablo 4.3.7). Bu tabloda her bir eylem planı içim sorunlu ve ilgili kuruluşlar, bütçe

talepleri ve zamanlaması yapılmıştır.

Her bir eylem için kaynak varlık taleplerinin hazırlanması gerekir. Bu aşamada yerel kaynaklarla

yapılabilecek eylemler belirlenirken, dış destek gerektiren ya da tamamen dış kaynaklarla yapılması

öngörülen eylemler de tanımlanmış olacaktır. İç kaynaklarla yapılacak eylemlerin fazla olması, toplum

tarafından planın uygulanabilirliğini arttıracak, cesaretlendirecek bir durumken, dış kaynaklara bağımlığın

fazla oluşu belirsizliği arttırmaktadır (Tablo 4.3.8).

Bu süreç tamamlandığında, katılımcı grup tarafından yol haritası izlenebilir ve tüm boyutları ile ortaya

konulmuş durumdadır. Vizyon aşamasından başlayarak eylem planlarının belirlenmesi aşamasına kadar

katılımcı, yoğun bir program başarıya ulaşarak yapısal plana girdi oluşturan tüm eylemler belirlenmiş ve

planlama aşamasına geçilmesini sağlamıştır.

169

Tablo 4.3.7. Salacık yerleşmesi eylem planları bütünleşik özeti: Örnek tablo

Koruma odaklı kırsal alan planlama stratejisi ve eylem planı

Stratejik amaç a. Yerleşmenin yaşanabilirlik (sosyal, fiziksel, ekonomik) düzeyinin herkesim (kadın, yaşlı, çocuk, engelli, erkek) için geliştirilmesi

Alt strateji A.1.Konut ve yakın çevresinin, toplumun her kesimi (kadın, erkek, genç, yaşlı, engelli vd.) için yaşam biçimine uygun olarak geliştirilmesi ve niteliğinin artırılması

No Eylem Sorumlu kuruluş İlgili kuruluş(lar) Süre Dönem Bütçe

A.1.1

Konut ve yakın çevresinde toplanma, bir araya gelme Salacık (Yerleşme) Kurulu, Akçaabat Belediyesi, Trabzon

2014- Akçaabat

Kısa

alanlarının oluşturulması

KMSPB

Büyükşehir Belediyesi (BŞB), STK'lar,

2018 Belediyesi

A.1.2.

Konut ve yakın çevresinde çocuklar için uygun ve güvenli Salacık (Yerleşme) Kurulu, Akçaabat Belediyeler, Trabzon BŞB,

2014- Akçaabat

Kısa

oyun mekânları (nişler) oluşturulması

KMSPB

STK'lar

2018 Belediyesi

A.1.3.

Tüm açık ve kapalı mekân düzenlemelerinde her tür Salacık (Yerleşme) Kurulu, Akçaabat Belediyeler, Meslek odaları,

2014- Akçaabat

Kısa

engellinin (çocuklu, yaşlı, engelli) gözetilmesi

KMSPB,

STK'lar

2018 Belediyesi

A.1.4.

Çevre düzenlenmesine kural getirilmesi ve bunun

Salacık (Yerleşme), KMSPB,

2014-

Akçaabat Belediyeler, Trabzon BŞB Orta

denetlenmesi

Yerel halk

2023

Alt strateji A.2.Eğitim, sağlık, sosyokültürel ve boş zaman değerlendirme hizmetleri için uygun konumda ve nitelikte düzenlemelerin yapılması

No Eylem Sorumlu kuruluş İlgili kuruluş(lar) Süre Dönem Bütçe

A.2.1. Okulun erişim güvenliğinin sağlanması

Salacık Kurulu, KMSPB, Trabzon BŞB, Akçaabat Milli Eğitim

2014- Akçaabat

Kısa

Akçaabat Belediyesi,

Müdürlüğü,

2018 Belediyesi

A.2.2

Salacık Kurulu, KMSPB, Akçaabat Belediyesi, Trabzon BŞB,

Okulun mekânsal niteliğinin (büyüklük, işlevsel çeşitlilik,

2014-

Akçaabat Milli Eğitim

Akçaabat Kaymakamlığı, Trabzon Milli Kısa

teknoloji vb.) arttırılması

2018

Müdürlüğü

Eğitim Müd, STK'lar

A.2.3.

A.2.4.

A.2.5.

A.2.6.

Eğitimin niteliğinin artırılması

Eğitim tesisinin toplum tarafından sportif ve sosyokültürel

amaçlarla da kullanılabilmesi

Yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi

Uygun büyüklükte ve konumda sağlık tesisinin sağlanması

Yerleşme/mahalle geneli için boş zaman değerlendirme

A.2.7.

donatılarının uygun konum ve nitelikte sağlanması

Yaya olarak kolaylık erişebilecek bir alanda her yaş grubu

A.2.8. için spor alanlarının ve dinlenme mekânlarının

oluşturulması

Gençler başta olmak üzere yerel halkın boş zaman

A.2.9. etkinliklerine yönelmesi için motivasyonlarının

sağlanması/teşvik edici programların düzenlenmesi

Kaynak: Beyazlı vd., 2015: 47-57; Özlü, 2014

Okul müdürü, öğretmenler,

personel

Okul müdürlüğü, Akçaabat

Milli Eğitim Müdürlüğü

Akçaabat Milli Eğitim

Müdürlüğü, STK (Salacık

Zeytindalı Derneği vd.)

Salacık Kurulu, KMSPB,

Akçaabat İlçe Sağlık Müd,

Akçaabat Belediyesi





Salacık Kurulu, Akçaabat

Gençlik ve Spor İlçe Md.,


Akçaabat Milli Eğitim Müdürlüğü,

Trabzon Milli Eğitim Müdürlüğü,

STK'lar

Trabzon Milli Eğitim Md., Akçaabat

Kaymakamlığı, Akçaabat Belediyesi,

Trabzon BŞB,

Salacık Orta Okulu, Trabzon Valiliği,

Akçaabat Belediyesi, Trabzon BŞB,

STK'lar

Trabzon İl Sağlık Müdürlüğü, Trabzon

Valiliği

Trabzon BŞB, Akçaabat Kaymakamlığı,

STK'lar

Trabzon BŞB, Akçaabat Kaymakamlığı,

STK'lar

Trabzon BŞB, STK'lar, KTÜ

Kısa

Kısa

Uzun

Orta

Kısa

Orta

Uzun

2014-

2018

2014-

2018

2014-

2030

2014-

2023

2014-

2018

2014-

2023

2014-

2028

Akçaabat

Belediyesi, ilgili

Bakanlık

Akçaabat

Belediyesi, ilgili

Bakanlık

Akçaabat

Belediyesi

Akçaabat

Belediyesi

170

Tablo 4.3.8. Eylem kaynak/varlık talebi

No

Eylem

İç K/V ‘larla İç K/V ‘larla yapılabilir ama İç K/V’larla

yapılabilir dış yardım gerekir yapılamaz

A.1.1. Konut ve yakın çevresinde toplanma, bir araya gelme alanlarının oluşturulması X

A.1.2. Konut ve yakın çevresinde çocuklar için uygun ve güvenli oyun mekânları (nişler) oluşturulması X

A.1.3. Tüm açık ve kapalı mekân düzenlemelerinde her tür engellinin (çocuklu, yaşlı, engelli) gözetilmesi X

A.1.4. Çevre düzenlenmesine kural getirilmesi ve bunun denetlenmesi X

A.2.1. Okulun erişim güvenliğinin sağlanması X

A.2.2 Okulun mekânsal niteliğinin (büyüklük, işlevsel çeşitlilik, teknoloji vb.) arttırılması X

A.2.3. Eğitimin niteliğinin artırılması X

A.2.4. Eğitim tesisinin toplum tarafından sportif ve sosyokültürel amaçlarla da kullanılabilmesi X

A.2.5. Yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi X

A.2.6. Uygun büyüklükte ve konumda sağlık tesisinin sağlanması X

A.2.7. Yerleşme/mahalle geneli için boş zaman değerlendirme donatılarının uygun konum ve nitelikte sağlanması X

A.2.8.

Yaya olarak kolaylık erişebilecek bir alanda her yaş grubu için spor alanlarının ve dinlenme mekânlarının

oluşturulması

X

A.2.9.

Gençler başta olmak üzere yerleşme/mahalle halkının boş zaman etkinliklerine yönelmesi için

motivasyonlarının sağlanması/teşvik edici programların düzenlenmesi

X

A.2.10.

Her kesimin yararlanabileceği açık ve kapalı mekânların ve etkinliklerin artırılması (sahil bandı, sosyal

tesis vb.)

X

A.2.11.

Manzara potansiyeli olan yerlerde yerleşme/mahalle ve mahalle dışı kullanıcılar için mahallenin imajına

katkı verecek sosyal tesisin yapılması

X

A.2.12. Sahilin yerel halkın ve ziyaretçilerin kullanımına uygun hale getirilmesi

X

A.3.1.

Yerleşme içi yol niteliğinin, doğal yapının elverdiği ölçüde geometrik standartlara uydurulması (yol

genişliği, eğimi, kuplar, dönüşler, virajlar, kaplama, menfez, aydınlatma…)

X

A.3.2. Mahalleler arasında bağlantı yollarının güçlendirilmesi (yaya ve taşıt için) X

A.3.3. Mahallelerden sahile erişimin herkesim için güçlendirilmesi X

A.3.4. Yolun kuzeyindeki ve güneyindeki yerleşim alanının yaya ve taşıt bağlantılarının güçlendirilmesi X

A.3.5. Sahil yolu ve mahalle bağlantısının, yapılacak olan yeni yol da dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi X

A.3.6. Devlet yolu standardının teknik açıdan uygun hale getirilmesi X

A.3.7. Engelliler ve yaşlılara yönelik ulaşım düzenlemelerin yapılması X

A.4.1.

Yerleşemye/mahalleye uygun atık su bertaraf sisteminin/sistemlerinin kurulması(toprak/dere/deniz

kirliliğinin önlenmesi)

X

A.4.2.

Katı atığın bertaraf sisteminin geliştirilmesi/etkinliğinin artırılması (toplanması, ayrıştırılması,

uzaklaştırılması), deniz ve dereye boşaltımının engellenmesi

X

A.4.3. Temiz su sisteminin güvenli ve sağlıklı biçimde tüm yerleşmeye hizmet verebilmesi X

A.4.4. Yeraltı su kaynaklarının niteliğinin ve kapasitesinin belirlenmesi, kullanımının kontrol altına alınması X

A.4.5.

Kimyasalların (tarımsal ilaç ve evsel atıkların) denetimli kullanılması konusunda kullanıcıların

bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi

X

Kaynak: Beyazlı vd. 2015:73; Özlü, 2014

171


Bütün planlama çalışmalarında olması gerektiği gibi başarılı bir eylem planı

sürecinde de detaylı bir analiz çalışması gerekmektedir. Analiz aşamasının ilk

dört adımı olan ön hazırlık-bilgi paylaşma-kaynaklar/potansiyeller-vizyon

oluşturma, yapısal plan ve eylem planı için ortak yürütülen aşamalardır.

Planlama alanının vizyonunu geçekleştirme aracı olan eylem planlarının

oluşturulmasında “stratejiler/hedefler/eylemler” adımı büyük önem

taşımaktadır.

Bu kapsamda önceliklendirilen ve projelendirme için seçilen eylemlerin

yaratacağı etkiyi anlatmada strateji-eylem planı matrislerinden yararlanılabilir.

Böylelikle, yerleşmenin vizyonuna, stratejilerine ve hedeflerine doğrudan

hizmet eden potansiyel odaklı eylem planları belirlenmiş olur. Eylem planları

yaratım sürecinin en önemli ve uzlaşı gerektiren kısmı ise ortak görüşün

oluşturulmasıdır. Ardından gelen eylem planının hazırlanması aşaması ise

sürecin en kapsamlı ve önemli adımını oluşturur (Bkz Bölüm 4.5). Planlama

aşamasında ortaya konulan eylem projeleri uygulama odaklı olup, izlenebilir,

ölçülebilir bir uygulama ve izleme sürecine hazır olarak sunulmaktadır.

172

4.PLANLAMA SÜRECİ

4.4.

SALACIK YAPISAL PLANI (STRATEJİK MEKÂNSAL PLAN)

Prof. Dr. Cenap SANCAR

EYLEMLER VE PLAN NOTLARI


173

174

4.4. SALACIK YAPISAL PLANI (STRATEJİK MEKÂNSAL PLAN)-

EYLEMLER VE PLAN NOTLARI

Amacı:

Bu bölümde KOKAP yaklaşımı ile ortaya konan alt ölçekli çalışma alanı örneği olan Salacık yerleşimi

özelinde yapısal planın (stratejik mekânsal planının) nasıl hazırlandığı, önceki aşamalarda yapılan ve

detaylarıyla açıklanan çalışmalarla ilişkisi kurularak anlatılmaktadır. Bu plan çalışması; öncesinde 4.1.

Bölümünde açıklanan ön hazırlıkları, 4.2. Bölümünde açıklanan vizyon oluşturma ve varlık temelli

çalışmaları tamamlanmış ve 4.3. Bölümünde stratejileri ve eylemleri belirlenmiş bir noktadan başlanarak ele

alınmıştır. Bölüm yazılırken, KOKAP 4.1.-6.1 Rapor Bölümünden yararlanılmıştır.

İçerik:

İlk adımda yapılması gereken sınırlarının tanımlanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar

Yapısal plan taslağının hazırlanması ve Salacıklılar ile mekânsal yapısal plan seçeneklerinin

değerlendirildiği toplantıları

Yapısal planın eylemlerle ilişkilendirilmesi ve plan notlarıyla birlikte hazırlanmasındaki uygulamalı

adımların detaylandırılması

Hazırlanan planın, Salacık Uygulama İmar Planı ile karşılaştırılması


Bu bölümü okuyanlar KOKAP yaklaşımını kullanarak alt ölçekte (yerleşme özelinde) yapısal planın

(stratejik mekânsal planının) nasıl hazırlandığını uygulamalarıyla öğreneceklerdir.

175

176

4.4.Salacık Yapısal Planı (Stratejik Mekânsal Plan)- Eylemler ve Plan Notları

4.1. bölümünde açıklanan ön hazırlıkların tamamlanması ve 4.2. bölümünde açıklanan vizyon oluşturma ve

varlık temelli değerlendirmelerin yapılması sonrasında yapısal plan (stratejik mekânsal plan) çalışmasına 26

başlanır. Katılımcı toplantılarda sentez çalışması üzerindeki görüşleri ile önceki saha çalışmaları ve yerinde

yapılan toplantı ve birebir görüşmelerden de eğilimleri ve tercihleri değerlendirilen halkın görüşleri de plan

hazırlanırken ayrıca dikkate alınmıştır. Bu eğilim ve tercihlerin bir bölümü norm ve standartlar ile ilgili

olarak sahada yapılan derinlemesine mülakatlar sonrasında hazırlanan matrislerle de örtüşmektedir. Ancak

bu amaçla ayrıca mevcut kırsal yerleşme (nüfusu 20 binden küçük tüm yerleşmeler) planlarından elde

edilecek norm ve standartların sorgulanması, KUTU 4.4.1.’de açıklanan nedenlerle mümkün olamamıştır.

4.4.1. Yapısal Plan Alanı Sınırının Tespiti

Örnek yerleşim alanı tespiti sonrasında planlamanın yürütüleceği sınırların tanımlanması ön çalışmalar

yapılmadan da önce yapılması gereken ilk çalışmadır. Tespit edilen sınırlar, yapısal planla birlikte “Eylem

Planlaması”nın gerçekleştirildiği aynı alana karşılık gelmektedir. Planlama alanının sınırlarının tespiti

çalışma alanının niteliğine göre karar verilmesi gereken bir husus olup, genel ilke olarak yerleşimlerde köy

tapulama sınırlarını içine alan bütünlük içinde plan yapılmalıdır. Ancak bu alan çok büyükse (örneğin

tapulama alanı bütünü 4-5 km 2 ’den daha büyük alanlarda) küçük ölçekli bir harita üzerinde, köyün ulaşım

sistemine, tarım alanlarına, meralarına, sulama sistemine dair kararlar alınmalıdır. Daha büyük ölçekli bir

haritada ise yapısal planın detay nitelikli kararları geliştirilmelidir. İdari sınır bütünüyle (köy tapulama alanı)

ele alınan ve idari sınırları 1/1000 ölçekli güncel kadastral haritası kullanılarak düzeltilen Salacık

yerleşiminin idari ya da buradaki özel durumda planlama alanı 2,36 km 2 ’dir. Akçaabat İlçesi batısındaki bu

yerleşimin kuzeydoğu yönünde bulunan denize olan kıyı uzunluğu ise 1,73 km’dir.

KUTU 4.4.1. Norm ve standartların kullanımında kırsal

alan ölçütlerinin oluşturulmasında yaşanan sorunlar;

Kırsal yerleşmelerin çeşitliliği dikkate alındığında bu

alanları norm dışında tutmanın bazı riskleri de beraberinde

getirdiği söylenebilir. Maddi ve insan kaynaklarındaki

kısıtlar dikkate alındığında ekonomik refahın arttırılması,

nitelik ve nicelik olarak kamu servislerinin iyileştirilmesi,

kısaca yaşam kalitesinin geliştirilmesi, sistemli çabaları/

çalışmaları gerektirir. Bu bağlamda, nerede, nasıl, ne kadar

planlama gerektiği konusu ele alınmalıdır.

Norm ve standartlara yönelik KOKAP kapsamında seçilen

yerleşmeler her ne kadar kırsal alan sınıflaması içerisinde

olsa da, bazı yerleşmelerin belediye statüsünde olmaları

nedeniyle imar mevzuatında yer alan norm ve standartları

dikkate alınarak planlanmıştır. Ancak bütün bu

yerleşmelerde var olan plan kararlarının Mekânsal Planlar

Yapım Yönetmeliğin Ek-2 kısmında öngörülen standartların

altında olduğu görülmektedir. Bu yönetmelik kapsamında

yapılan çalışmalarda, uygulamaların daha çok kentsel

normlar dikkate alınması nedeniyle kırsala yönelik

norm/standartlar yakalanamamıştır. Ayrıca, kırsalın çeşitliği

dikkate alınarak her kırsal alanda oluşturulacak bir norm ve

standartların aranması ve uygulanması mümkün

görülmemektedir.

Kırsal yerleşmelerin büyüklükleri dikkate alınarak seçilecek

plan türlerine göre asgari düzeyde yaşam kalitesinin

geliştirilmesi ana amaç olmalı, norm ve standartlar bu kırsal

alanların sınıflarına ve konumlarına göre belirlenmelidir.

26

Stratejik mekânsal planlama çalışması kapsamında gerçekleştirilen Trabzon-Salacık Yapısal Planı içeriği itibariyle bazı kararları

bakımından yapısal planın genelliğinin ötesinde detay plan olarak da nitelenebilir. Ancak, ilke olarak bu plan üzerinden ölçü

alınamayacağı yaklaşımı benimsendiğinden bölümün bütününde kavram olarak “Yapısal Plan” kullanılmıştır.

177

4.4.2. Yapısal Plan, Eylemler ve Plan Notları

SMPB tarafından hazırlanan Salacık yapısal planının ortaya konmasında; alan için yapılan varlık temelli

çalışmaların yanı sıra gerek alanda yapılan katılım toplantılarının belgeleri (haritalar, kayıt altına alınan sözel

ifadeler, vb.), gerekse de paydaşların alandan beklentileri girdi oluşturmuştur

Stratejik mekânsal planlama yaklaşımı ile gerçekleştirilen Salacık yapısal plan çalışması kapsamında Salacık

yerleşimine ilişkin vizyon ve bu vizyona yönelik olarak belirlenen stratejik amaçlar (5) ve alt stratejiler (19)

ve bunlara yönelik toplam 74 farklı eylem tanımlanmıştır. Bu eylemlerden bir kısmının doğrudan mekânla

ilişkisi bulunurken (mekânsal) bir kısmı dolaylı olarak (karma) ilişkili olup, kalan kısmı ise mekânla ilişkisi

bulunmayan eylemlerdir. Bir eylem kimi zaman farklı stratejilere de hizmet edebilmektedir.

Buna göre Salacık yapısal planı, vizyona yönelik eylemlerin doğrudan veya dolaylı mekânsal kapsamının

yansıtılmasına yönelik bir belgedir. Plan kapsamında bahsedilen ilk gruptaki eylemlerin (43) mekânsal

karşılığı gösterilebilmiş ya da bu eylemler plan notu ile karşılık bulmuştur. Bununla birlikte plan, mekânsal

karşılığı olmayan eylemlerin (31) de gereğine yönelik konuları da kapsamaktadır.

4.2.2. bölümünde açıklandığı biçimde ortaya konan “Bilinçli, özgür ve duyarlı bireylerden oluşan, tarımsal

potansiyelin ve doğal değerlerin etkin kullanıldığı, yenilikçi, yüksek hizmet olanaklarına ve çevre kalitesine

sahip, özgün yapı stoğunun korunarak kullanıldığı köy kadın ve erkeklerinin ekonomiye aktif olarak katıldığı

örgütlü ve katılımcı bir Salacık.” vizyonu doğrultusunda planda, yerleşmenin bütününde korumaya yönelik

farklılaşan plan kararlarını odak alan, ancak bu korumanın da yerel halkın doğal kaynakları sürdürülebilir

şekilde kullanımıyla mümkün olduğu temel yaklaşım benimsenmiştir. Plan, vizyonun doğrudan veya dolaylı

mekânsal ve mekânsal olmayan kararlarının yansıtılmasına ve yerleşmenin doğal ve kültürel kimliğini

tanımlayan korunması gerekli doku ve bu dokuyu oluşturan doğal ve yapılı çevresine yönelik bir belge

olmuştur. Bu doğrultuda planla; çağdaş, evrensel ilkeler çerçevesinde sürdürülebilir korumanın sağlanması

ve günümüz kır yaşamının özgünlüğünü koruyarak çevresiyle bütünleşebilmesi için gerekli yasal

düzenlemeleri, ilgili mevzuat kapsamında düzenleme ve/veya ilavelerle mümkün kılmak amaçlanmıştır.

178

Salacık yapısal planının içeriği, eylemlerle nasıl ilişkilendirildiği ve planın notları aşağıdaki bölümlerde

açıklanmaktadır. Bu kapsamda ayrıca, yapısal plan çalışmasında oluşturulan, geliştirilen ve kullanılan

gösterimler EK 4.4.1’de (Gösterim); yapısal plan notları ile eylemlerin eşleştirildiği ve tüm plan notlarının

detaylarına ulaşılabileceği doküman EK 4.4.2’de (Plan Notu-Eylem); tüm eylemlerin (doğrudan/ dolaylı

mekânsal ya da mekânsal olmayan) kodlarıyla birlikte listelendiği doküman ise EK 4.4.3’te (Eylemler)

sunulmaktadır.

4.4.2.1. Yapısal Plan

Salacık yapısal planının, idari ve çalışma alanını içeren (1) “sınırlar” tanımlarıyla birlikte getirdiği kararlar;

(2) yerleşme, (3) sosyal, rekreatif ve idari donatılar, (4) ulaşım ve teknik alt yapılar ile (5) doğal ve kültürel

karakteri korunacak/geliştirilecek alanlar olmak üzere toplam beş başlık altında gruplanmıştır. Ancak, bu

gruplamanın öncesinde çizim tekniği itibariyle ele alınan plan kararları; takip eden bölümde de açıklandığı

gibi; (1) alansal, (2) noktasal, (3) çizgisel kararlar ve genel olarak alanların sınır gösterimi ile tanımlandığı

(4) koruma kararları olarak dört başlıkta toplanmıştır. Plan kararlarının grupları ile biçimsel olarak belirlenen

gruplamaları Tablo 4.4.1’de sunulmaktadır. Aşağıda yapılan açıklamalar, bu tabloda yer alan plan

kararlarının çizim/karar biçimi olarak yapılan gruplamasına göre ele alınmış, bundan farklı olan bazı

durumlar tabloda not olarak açıklanmıştır.

Alansal kararlar

Kuzeydoğuda denizle sınırlı olan Salacık’ta; yerleşimi kuzeybatı ve güneydoğuda sınırlayan ve ayrıca iki

mahallesini (Gülbahçe ve Yalı) tanımlayan ve bunlardan birini (Gülbahçe) kendi içinde bölen parçalı orman

dokularına sahip toplam beş adet vadi bulunmaktadır. Salacık; bu vadiler arasında içinde konut

kullanımlarını da içeren tarımsal alanlarla farklı nitelikli arazilere sahiptir.

179

Tablo 4.4.1. Plan kararları-çizim/karar biçimi gruplamaları

Yerleşme

Sosyal, rekreatif ve idari

donatılar

Ulaşım ve teknik alt yapılar

Doğal ve kültürel karakteri

korunacak/geliştirilecek

Alanlar

Plan Kararları

Çizim/Karar Biçimi

Konut ve ilişkili yapılar

Alansal

Konut altı ticaret yapıları

Alansal

Konut altı ticaret alanı

Alansal

Pazar alanı

Alansal

Ticaret yapıları

Alansal

Turistik tesis alanı

Alansal

Günübirlik tesis

Noktasal

Tarım/ziraat faaliyetleriyle ilişkili yapılar

Alansal

Balık depolama tesisi

Noktasal

Sağlık tesisi (öneri)

Noktasal

Eğitim tesisi (okul öncesi ve/veya ilkokul) (öneri)

Noktasal

Eğitim tesisi (ortaokul) (öneri)

Noktasal

Dini tesis

noktasal+alansal

Dini eğitim tesisi

noktasal+alansal

Sosyokültürel tesis (öneri)

noktasal/noktasal+ala

Kütüphane (öneri)

noktasal+alansal nsal

Mezarlık

noktasal+alansal

Kamusal açık alan alansal 1

Dinlenme-oyun noktaları: * Yerleşim dinlenme-oyun noktası ; * Mahalle Noktasal

dinlenme-oyun Spor alanları noktası ; * Konut grubu dinlenme-oyun noktası

Noktasal

Yönetim merkezi (muhtarlık)

noktasal+alansal

Bölünmüş yol çizgisel 2

Servis yolu (öneri) çizgisel 2

Yerleşim içi yollar: * İyileştirilecek, olası kesimlerde genişleyecek yol” ; * çizgisel 2

“niteliği Yerleşim iyileştirilecek, içi yol (öneri) genişliği korunacak yol” ; * “aynı biçimde korunacak çizgisel 2

yol” Akaryakıt tesisi

noktasal+alansal

Üst geçit/altgeçit

Çizgisel

Otobüs durakları

Noktasal

Kapalı otopark (öneri)

Noktasal

Otopark (öneri)

Noktasal

Çekek yeri (öneri)

Noktasal

Enerji nakil hattı (ENH)

Çizgisel

Teknik alt yapı

Noktasal

Orman alansal 3

Ağaçlık olarak korunacak alan alansal 3

Ağaçlandırılacak alan alansal 3

Yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alan alansal 3

Tarımsal niteliği korunacak alan

Alansal

Zeytinlik

Alansal

Kumsal

Alansal

Ekolojik koridor

alansal (sınır

Peyzaj karakteri korunacak alan

gösterimiyle) alansal (sınır

3

ENH tampon alanı

gösterimiyle) alansal (sınır

3

Ana yaya aksı

gösterimiyle) Çizgisel

3

Arklar/ark yolları

Çizgisel

Bakı noktaları

Noktasal

Özgün yapılar

Alansal

Değirmen

Noktasal

Doğal kaynak suyu kullanan çeşme

Noktasal

Doğal kaynak suyu

Noktasal

Dere

Çizgisel

Kuru dere ve tampon alanı

Çizgisel

1

Bu alanlar gösterilebilen her yerde üzerlerinde “dinlenme-oyun noktaları”ndan biri ile birlikte tanımlıdır.

2

Yollar planda alansal olarak gösterilmiş olup mekânsal objelerin çizgiselliği ifade etmeleri nedeniyle metinde çizgisel kararlarda ele alınmıştır.

3

Metinde alansal ve/veya Koruma kararları biçimsel gruplaması altında ele alınan kararlardır.

(Kaynak: Sancar vd., 2015: 190)

180

Yerleşimin bu farklı nitelikteki arazi yapısı/dokusu nedeniyle yapısal plan çalışmasının alansal kararları dört

temel bölümde ele alınmıştır: (1) kıyı kesimi; (2) vadiler ve yakın çevreleri; (3) tarımsal nitelikli alanlar ve

(4) zeytinlikler. Bu kararlara yönelik yerele özgü detaylı açıklamalar EK 4.4.4’de verilmektedir.

Çizgisel kararlar

Salacık bütününde; sahil yolu, diğer köy içi yollar ile aklar/ark yolları gibi mevcut ulaşım hatları ve enerji

nakil hatları gibi teknik altyapıların yanı sıra dereler/kuru derelerin planda gösterilmesi ve mevcut varlıklar

değerlendirilmesiyle yerel halkın ihtiyaç ve önerileri doğrultusunda planın çizgisel kararları oluşturulmuştur.

Bu kararlara yönelik detaylı açıklamalar EK 4.4.5’de verilmektedir.

Noktasal kararlar

Salacık bütününde EK 4.4.6’da özetlenen dört farklı plan kararı altında değerlendirilen noktasal kararlar

üretilmiştir. Ancak sembollerle gösterilen bu kararların alanlarının belirli ve tanımlı olduğu yerlerde,

alanlarının üzerinde yerleri sembolik olarak tanımlanmıştır. Bunlar dışındakiler ise yalnızca mevcut/öneri

noktasal gösterimlere karşılık gelmektedir.

Koruma kararları

Salacık yerleşiminin bütününde gerek doğal (orman, su, toprak) kaynaklar gerekse kültürel kaynakların

(tarım, peyzaj, geleneksel doku ve yapılar) korunması, geliştirilmesi ve bazı teknik altyapıların olumsuz

etkilerinin en aza indirgenmesi amacıyla korumaya yönelik plan kararları üretilmiştir. Bu kararlara yönelik

detaylı açıklamalar EK 4.4.7’de verilmektedir.

Yukarıda açıklanan dört farklı çizim tekniğinden biriyle tanımlanmış olan ve “sınırlar”ın yanı sıra

“yerleşme”, “sosyal, rekreatif ve idari donatılar”, “ulaşım ve teknik alt yapılar” ile “doğal ve kültürel

karakteri korunacak/geliştirilecek” alanlar şeklinde toplam beş başlık altında gruplanan Salacık Yapısal Planı

kararları Şekil 4.4.1’de görülmektedir.

181


Şekil 4.4.1. Salacık (Akçaabat) yapısal planı

182

4.4.2.2. Eylemler

Yapısal planın vizyonuna yönelik olarak hazırlanmış stratejiler ve buna yönelik belirlenen eylemlerin yapısal

plana yansıtılması sürecinde, öncelikle eylemlerin mekânsal olup olmadıklarına yönelik bir tespit

yapılmıştır. Sonrasında mekânla doğrudan ya da dolaylı olarak, yapısal plandaki mekânsal kararlar ve/veya

plan notlarıyla ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirme, kimi zaman mekânda karşılığı tanımlı olan

anlatım/gösterim teknikleriyle kimi zaman da bu tekniklerle birlikte ayrıca eylemlerin kodlarının birebir plan

üzerinde gösterimiyle sağlanmıştır. Plan gösterimlerine karşılık gelen ve plan üzerine gösterilen eylemler

aynı zamanda her farklı gösterime yönelik geliştirilen plan notlarıyla da birebir eşleştirilmiş ve plan-eylemler

paftasında gösterilmiştir (Şekil 4.4.2). Buna göre, Salacık yapısal planı; yukarıda da ifade edildiği gibi

temelde vizyona yönelik belirlenen 5 stratejik amaç ve 19 alt stratejiye yönelik toplam 74 adet eylemin plan

ve/veya plan notlarında gereğine yönelik konuları kapsamaktadır. Plan notlarına da aktarılamayan nitelikteki

eylemler için söz konusu olan bu gereklilikte, bahse konu eylemlerin uygulamaya yönelik planlarının (eylem

planlarının) yapılarak pratiğe geçirilmesi ve izlenmesinde plan karar sürecinde rol alan Salacık Kurulunun

sorumlu ve yetkili olduğu plan notlarında belirtilmiştir. Planlama sürecinde belirlenen tüm eylemlere yönelik

sorumlu kuruluş, ilgili kuruluş(lar), uygulama süresi, dönemi ve son olarak da bütçesinden sorumlu

kurum(lar) tanımlanarak, bunlardan bazılarının seçilerek eylem planına dönüştürülmesi Bölüm 4.5

kapsamında gerçekleştirilmiş ve detaylarıyla açıklanmış olduğundan bu bölümde ayrıca ele alınmamıştır.

4.4.2.3. Plan Notları

Her plan çalışmasının planla ilgili notlarının başında; amaç, kapsam ve o plan çalışmasının içinde bulunmuş,

uygulanmasından ve izlenmesinden sorumlu olacak temel kurul/kurumların tanımlandığı bir bölüm

olmalıdır. Bu kapsamda, Salacık yapısal planına ilişkin olarak plan notlarının yanı sıra plana yönelik temel

bir metin olan ve planın amacı, kapsamı ve Salacık Kuruluna ilişkin tanımlamaların yapıldığı bir metin de

plan üzerinde gösterilmiştir. Bu metnin içeriği KUTU 4.4.2’de görülmektedir.

KUTU 4.4.2. Salacık (Akçaabat) yapısal planı

paftalarında plan notlarıyla birlikte gösterilen metin

AMAÇ: Salacık (Akçaabat) yapısal plan sınırları içinde yer

alan ve yerleşmenin doğal ve kültürel kimliğini tanımlayan

korunması gerekli doku ve bunu oluşturan doğal ve yapılı

çevre için; çağdaş, evrensel ilkeler çerçevesinde

sürdürülebilir korumanın sağlanması ve günümüz kır

yaşamının özgünlüğünü koruyarak entegre olabilmesi için

gerekli yasal düzenlemeleri, ilgili mevzuatlar kapsamında

mümkün kılmak bu planın amacıdır. Bu doğrultuda, bu

yapısal plan; Salacık’ta mekânsal stratejik planlama

çalışmasında ortaya konulan ve aşağıda açıklanan vizyonun

doğrudan veya dolaylı mekânsal kapsamının yansıtılmasına

yönelik bir belgedir.

Vizyon: “Bilinçli, özgür ve duyarlı bireylerden oluşan,

tarımsal potansiyelin ve doğal değerlerin etkin kullanıldığı,

yenilikçi, yüksek hizmet olanaklarına ve çevre kalitesine

sahip, özgün yapı stoğunun korunarak kullanıldığı köy kadın

ve erkeklerinin ekonomiye aktif olarak katıldığı örgütlü ve

katılımcı bir Salacık.”

KAPSAM: Yapısal plan ve notları, Salacık (Akçaabat)

yapısal plan onama sınırları içerisinde kalan doğal ve

kültürel değerlere (su, orman ve toprak kaynakları, tarım

arazileri, zeytinlik alanları gibi) yönelik ve bu alanda

çevreye ve geleneksel dokuyu koruyarak ve bunlara uyumlu

yapılanmaya ilişkin tüm konuları kapsar. Salacık yapısal

planı; temelde vizyona yönelik belirlenen [5 stratejik amaç

ve 19 alt stratejiye yönelik toplam 74 adet eylemden 43

eylemin mekânsal karşılığının gösterilebildiği ya da karma

eylem olup plan notu ile karşılık bulduğu, buna karşın

mekânsal karşılığı olmayan 31 eylemin de gereğine yönelik]

tüm konuları kapsar. Bu çerçevede hazırlanan plan;

eylemleri gösterir plan, plan açıklama raporu ve plan

notlarıyla bir bütündür ve birlikte uygulanır.

SALACIK KURULU: Salacık Kurulu; Mahalle Muhtarı ve

azaları ile yine tüm Salacık halkının katılacağı bir seçimle

iki yıllık hizmet süresi için belirlenen Mahalle Kadın

Temsilcileri, Mahalle Genç Temsilcileri, Mahalle Erkek

Temsilcilerinden oluşur. Salacık Kurulu, ilk oluşumundan

sonra kendi belirleyeceği tüzüğü doğrultusunda hazırlanacak

faaliyet raporunu; her bir çalışma yılı içinde ve/veya

sonunda yılda en az bir kez olmak üzere “Salacık

Toplantıları”nda Salacıklılarla paylaşmak zorundadır.


183


Şekil 4.4.2. Salacık (Akçaabat) yapısal planı ve eylemler

184

Plan notları aşağıda listelenen toplam yedi ana başlık altında ele alınmış olup her bir başlıkla ilgili hükümler

kendi içlerinde ayrıca detaylandırılmıştır (EK 4.4.2 (Plan Notu-Eylem)).

1. Planın onaylanması, yürürlüğe girmesi ve uygulanması

2. Konut yakın çevresi tasarım koşulları

3. Yapı kullanma ve yapma koşulları

4. Yerleşme

5. Sosyal, rekreatif ve idari donatılar

6. Ulaşım ve teknik alt yapılar

7. Doğal ve kültürel karakteri korunacak/geliştirilecek alanlar,

Bunlardan ilk üçü alan kararlarından farklı olarak tüm plana ve yerleşime ilişkin olanları kapsamaktadır.

Birincisinde planın onaylanması, yürürlüğe girmesi ve uygulanmasına yönelik hükümler, ikincisinde

Salacık’ta konutların yakın çevrelerindeki tasarım koşullarına yönelik hükümler ve üçüncüsünde ise

yerleşimin bütününde yapı kullanma ve yapımına ilişkin hükümler yer almaktadır. Üçüncü başlık üç alt

başlıkta ele alınmış olup bunlar sırasıyla: (1) Arazi kullanım/koruma kararlarına göre koşulları; (2) Fiziksel

eşiklere göre koşulları; (3) Kullanıma/yapıma yönelik koşulları içermektedir. Kalan dört ana başlıkta ise

Bölüm 4.4.2.1. ’de açıklandığı gibi (1) yerleşmeye, (2) sosyal, rekreatif ve idari donatılara, (3) ulaşım ve

teknik alt yapılara ve (4) Doğal ve kültürel karakteri korunacak/geliştirilecek alanlara ilişkin plan kararlarının

(Tablo 4.4.1) altında yer alan her bir farklı plan kararına/gösterimine yönelik hükümler yer almaktadır.

4.4.3. Yapısal Plan ile Salacık Uygulama İmar Planının Karşılaştırılması

6360 sayılı yasa öncesi Trabzon ili Akçaabat kenti mücavir alan sınırları içinde kalan Salacık’ın sahil bandını içeren

2009 yılı onaylı 1/5000 ölçekli Nazım ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planları mevcuttur. Bu bölümde, günümüzde

yürürlükte olan 1/1000 ölçekli Salacık Uygulama İmar Planının (Şekil 4.4.3) yaklaşımı ve getirdiği temel kararlar

Salacık Yapısal Planı (Şekil 4.4.1) ile karşılaştırılmaktadır. Bu karşılaştırma ile Salacık’ta katılımcı süreçle

gerçekleştirilen stratejik mekânsal planlama sürecinin mekânsal yansımalarının klasik imar planı yaklaşımıyla

gerçekleştirilen uygulama imar planı kararlarıyla olan karşıtlıkları/ benzerlikleri ele alınmaktadır. Bu bağlamda alanın

kapsamı ve büyüklüğü, nüfus projeksiyonunda kullanılan veriler, teknikler, planlama için öngörülen nüfus projeksiyonu

ve öngörülen nüfus yoğunluğunun gerekçeleri ile karşılaştırıldığı Tablo 4.4.2 aşağıda sunulmaktadır.

185


Şekil 4.4.3. Salacık uygulama imar planı ve bu planın yapısal plan ile karşılaştırması yapılan alanlar

186

Tablo 4.4.2. Salacık Uygulama İmar Planı ve Yapısal Planı temel karşılaştırmaları

Uygulama İmar Planı

Yapısal Plan

Planlama alanı kapsamı

6360 sayılı yasa öncesi mücavir

alan sınırları kapsamında

yerleşimin sahile paralel ilk

Salacık idari alan sınırı bütünü

500-600 m’lik kesimi

Planlama alanı büyüklüğü 0,75 km 2 2,36 km 2

Nüfus kestiriminde kullanılan En Küçük Kareler, Bileşik Faiz, Doğrusal

yöntemler

Üssel Artış ve Aritmetik kestirim

Geometrik kestirim

1970-2010 arası 1990 ve 2010 yılları arası

Nüfus Projeksiyonunda 1975, 1980, 1985, 1990, 1997,

kullanılan veriler (1)

2000 (3)

5 yıl aralı veri nüfus büyüme hızı

seti (2)

hesaplanmıştır

Hesaplanan nüfus kestirim yılı 2025 2015, 2020, 2025, 2030

Hesaplanan nüfus kestirim yılı

ve büyüklüğü

Kabul edilen nüfus öngörüsü

(Planlama nüfusu)

Kabul nüfusu gerekçesi

İller Bankası

tekniği

1970-2010 arası

10 yıl aralı veri

seti

2025 için 2095 2030: 1043 kişi 2030: 938 kişi 2030: 970 kişi

2025 için 4650

İlgili raporda açıklanmamıştır

2030 için 984 (405 Gülbahçe, 248 Orta ve 331 Yalı

Mahalleleri olmak üzere)

Yerleşimin gelişme vizyonu ve buna bağlı olarak taşıma

kapasitesi ile yapılan kestirimler göz önünde

bulundurulmuştur

Planlama alanı bütününde

62 kişi/ha 4,2 kişi/ha

ortalama yoğunluk

(1) Nüfus sayım dönemlerine göre Salacık nüfusu; 1980’de 936 kişi, 1990’da 1037 kişi, 2000’de 1490 kişi ve 2010’da 967 kişidir. 6.1.8.1 Bölümünde değinildiği üzere

hataları birçok araştırma ile ortaya konmuş olan, 2000 yılında Salacık’ın Belde olabilmesi amacıyla sanal olarak büyültüldüğü ve bunun hangi kestirim tekniği

kullanılırsa kullanılsın, mevcut nüfus serisinde bu yıl nüfusunun, öncesinde ve sonrasında yol açtığı hızlı yükseliş ve düşüşle, yanıltıcı sonuç vereceği öngörüldüğünden

yapısal planda 2000 yılı nüfusu 1990 ve 2010 nüfuslarının ortalama değeri olarak (1002 kişi) işleme alınmıştır.

(2) 1975 ve 1985 nüfusları o yılların nüfus sayımlarından sağlanmış, 1995 ve 2005 ara dönem nüfusları tahmin edilmiştir.

(3) İmar planında 2000 yılı nüfus verisi kullanılmıştır.

Kaynak: Sancar vd., 2015:198 (orijinal kaynakta İmar Planına yönelik bilgiler Turan (2009) ilgili bölümlerinden alınmış, Yapısal

Planla ilgili sayısal değerler için Tablo 6.1.69., 6.1.70 ve 6.1.71.’den ve Bölüm 6.1.2.6.’dan yararlanılmıştır)

Yapısal Plana yönelik nüfus öngörüsünde bulunulurken; yerleşimin gelişme vizyonu ve taşıma kapasitesi göz

önüne alınmış ve bu sınırlamalarla yerleşimin daha fazla nüfusa elverişli olamayacağı tespit edilmiştir. Bu

durumun koşulların benzer kalması durumunda yapılan kestirimlerle de uyumlu olduğu ortaya konmuştur.

Buna göre planlama alanı bütününde (idari sınırlar içinde kalan alanın tamamı: 2,36 km 2 ) 2030 yılı toplam

nüfusu; kestirim değerlerinin yakınlığı itibariyle ortalama alınarak 984 kişi olarak hesaplanmıştır.

187

İmar Planında ise En Küçük Kareler, Bileşik Faiz, Üssel Artış ve Aritmetik projeksiyon teknikleri ile yapılan

hesaplamalarda 2025 yılı nüfusu dört tekniğin ortalaması olan 2095 alınmış, ama hangi gerekçe ile olduğu

anlaşılamayan biçimde planlama nüfusu 4650 kişi olarak kabul edilmiştir (Bkz. Salacık İmar Planı Raporu Bölüm

7.1). Uygulama İmar Planı alanı Yapısal Planın sadece %30 kadarı olduğu dikkate alınırsa, İmar Planında

planlanan alanın ortalama nüfus yoğunluğu 62 kişi/ha ile Yapısal Planın (4,2 kişi/ha) yaklaşık 15 katıdır

(Tablo 4.4.1).

Salacık halkının gelecek beklentilerinden (vizyon) çok farklı olan ve daha baştan sorunlu bu öngörünün

sonuçları ile ortaya çıkan İmar Planı Yapısal Planın (stratejik mekânsal plan) kararları ile detaylı olarak

seçilen A, B, C, D, E örnek bölgeler üzerinden karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir (Şekil 4.4.3). Bu

bölgelerin detay karşılaştırmaları sırasıyla, Şekil 4.4.4, 4.4.6, 4.4.7, 4.4.8 ve 4.4.9’da yapılmıştır.


Şekil 4.4.4.Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – A

188

Şekil 4.4.4’te görüldüğü üzere imar planı kararları ile topografik karakteri bakımından fazlasıyla engebeli

olan yerleşim içerisinde batıda sahil yoluna bağlanan ve doğuda Darıca yerleşimine erişen 15 m genişliğe

kadar yollar tanımlanmıştır.

Bu kapsamda 3030 Sayılı Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği doğrultusunda hazırlanan bu planla en dar taşıt

yolları 10 m, yaya yolları ise 7 ve 5 m genişliğindedir. Oysa Yapısal Planla kadastral yollar; taşıt ve

gerektiğinde yaya kullanımına da açık şekilde (1) aynı biçimde korunacak yol, (2) niteliği iyileştirilecek,

genişliği korunacak yol (3) iyileştirilecek, olası kesimlerde genişleyecek yollar olarak tanımlanmıştır. Burada

üçüncü kategorideki yollarda dahi yol en kesitlerinin yerleşik dokunun olmadığı kesimlerde taşıt ulaşımının

kolaylaştırılması amacıyla en çok 6-8 m’ye kadar genişletilmesi, geometrik standartlarının yükseltilmesi

öngörülmüştür. İmar planında yerelin talebi olan yaya yolu güzergâhları ve kültürel geçmişi olan ve günlük

yaşamda yaya ulaşımında kullanılan ark yolları hiçbir şekilde dikkate alınmamışken, Yapısal Planda

katılımcıların yerleşimin bütününde birebir kendi çizdikleri güzergâhlar ve ark yoları dikkate alınarak tanımlı

başlangıç ve bitişleri olan bir yaya ulaşım sistemi oluşturulmuştur (Şekil 4.4.4., 4.4.6, 4.4.7, 4.4.8 ve 4.4.9).

Benzer şekilde, Yapısal Planda vadiler boyunca ekolojik koridor olarak tanımlı bir koruma kararı; bütüncül

biçimde tüm yerleşimin iklim/hava, tatlı su, bitkisel vb. biyolojik sistemlerinin sürekliliğini sağlamak, taşkın

riskini ve yerleşim sınırını oluşturan vadilerin büyük bölümünde şiddetli ve yerleşimin kalan tüm kısmında

orta şiddette gerçekleşen erozyonun önlenmesi amacıyla alınmıştır. Bu alanlar içinde fiili orman alanlarını

birleştiren nitelikteki “yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alan” olarak tanımlı alanlar, ekolojik koridorlar

ve yakın çevresi boyunca orman varlığı parçalı hale gelen arazilerin orman niteliğinin bir bütünlük

oluşturması amaçlı plan kararlarını içermektedir. Buna karşılık, İmar Planında bu alanlar ile orman

alanlarının bir bölümü ayrık nizam 3 katlı ve %30 taban alanı oranlı biçimde yapılaşma koşulları ile gelişim

alanları olarak tanımlanmıştır (Şekil 4.4.4, 4.4.7 ve 4.4.8).

İmar Planı ile tarımsal niteliği korunacak alanlarda en çok 0,05 inşaat alanı katsayısı (E) ve bu oranı da

bağlayıcı en çok 250 m2 toplam inşaat alanı koşulları ile iki katlı bina yapılabilmesi koşulu getirilmiştir.

Yapısal Planda bu koşullar birçok koruma kararı nedeniyle kısıtlanmış ve tarım alanlarında parsel

büyüklüklerine göre farklı koşullar getirilerek 400 m2’den küçük tarım parsellerinde yapılaşmaya izin

verilmemiştir.

189

Bununla birlikte, 2000 m2’nin üzerindeki parsellerde taban alanı en çok 120-150 m2 olarak tanımlanmış, tüm

yapıların yerleşmenin doğal/yöresel nitelikleri, mimari açıdan gösterdiği fiziksel özellikleri ve bu özelliklerle

oluşan çevrenin, dönemin sosyal ekonomik ve kültürel yapılanmasını ve yaşam biçimini yansıtacak doku

bütünlüğü göstermesi şartı getirilmiştir. Buna göre, Yapısal Planda koruma kararları kapsamında kalan

alanlar dışındaki kısımlarında plan notlarıyla belirtilen koşullarla içlerinde en çok iki katlı 1 ya da en çok 2

konutun konut sahibinin ve 1. derece varislerin kullanabileceği konut yapılması olası parseller Şekil 4.4.5’te

görülmektedir.


Şekil 4.4.5. Salacık Yapısal Plan notları kısıtları ile tarımsal yapı yapılması

olası parseller (m2 büyüklüklerine göre gruplandırılmış olarak)

190

Şekil 4.4.6’da yine benzer bir yaklaşımla İmar Planında tarımsal nitelikli birçok alan gelişmeye açılarak,

yapılanma koşulu ayrık nizam TAKS-KAKS oranı 0,30/0,90, kıyıya yakın kesimde ise aynı nizamda

KAKS=1,20 ile tanımlanmıştır. Bu kapsamda planlama alanı bütününde, bahsedilen yapılaşma koşullarının

tanımlandığı tarımsal nitelikli alanların kuzey kısmındakilerin tamamı Şekil 4.4.4 ve 4.4.6’da görülen

alanlardır. Buna karşılık bu iki şekilde görülen kısmen tarıma ve kalanı konuta ve konut altı ticaret

kullanımlarına ayrılan tüm alanların neredeyse tamamı Yapısal Planda oldukça kısıtlı yapı koşullarının

tanımlandığı tarımsal niteliği korunacak alanlardır.

Bunun yanı sıra yöreye özgü özel ürün olarak tanımlı ve geliştirilmesi plan eylemleri arasında da yer alan

zeytinlikler ve “ağaçlık olarak korunacak alanlar” da sahil yoluna paralel biçimde konumlanmıştır. Yine

katılımcıların talep ve katkılarıyla şekillenen ve eylem planlarıyla da ilişkilendirilen, bir bölümü alanın

kuzeybatısında yer alan peyzaj karakteri korunacak ve manzara değeri yüksek bakı noktaları ile yerleşim,

mahalle ve konut grubu dinlenme-oyun noktaları tanımlanmıştır (Şekil 4.4.5 ve 4.4.6).


Şekil 4.4.6. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – B

191

Şekil 4.4.7 ve 4.4.8’de ise her iki plan arasında, Şekil 4.4.4 ve 4.4.6’da sözü edilen farklılıkların aynı

bulunmaktadır. Ayrıca, İmar Planında 1 ve 2 no’lu derelerin 3 kenarında sahil yoluna paralel biçimde uzanan

ve Yalı mahallesi boyunca yerleşim sınırına dayanan konut altı ticaret alanlarının Yapısal Planda tanımlanan

aynı nitelikli alanların yaklaşık üç katı kadar olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Yapısal Planda, katılımcı

süreçte halkın ortaya koyduğu ihtiyaçlar olan kütüphaneden sosyo-kültürel tesise, çekek yerinden balık

depolama tesisine kadar birçok sosyal ve teknik donatı noktaları tanımlanmış olup İmar Planında bu türlü

detayların hiçbiri yer almamıştır. Benzer şekilde, İmar Planında biri mevcut ilköğretim okulu olmak üzere

toplam iki eğitim alanı gösterilmiş, Yapısal Planda ise eğitim tesisleri okul öncesi, ilkokul ve ortaokul olmak

üzere alternatifli olarak önerilmiştir (Şekil 4.4.7, 4.4.1 ve 4.4.2). İmar Planında özellikle yerleşimin doğu

sınırına yakın (Yalı Mahallesi içi) konut altı alanlarda yoğunluğun bitişik ve blok nizam 4 kat olarak

arttırılması, İmar Planı notlarında bu alanlarda ticaret yapılmasa dahi bina iç yüksekliğinin 4 m bırakılması,

asma kata izin verilmesi vb. silueti bozacak birçok olumsuz yapılaşma koşullarının tanımlanmış olması

Yapısal Planla uyuşmayan diğer kararlardır (Şekil 4.4.8).


Şekil 4.4. 7.Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – C

3

Salacık İmar Planı Raporunda Gülbahçe Mahallesini Orta Mahalleden ayıran 1 nolu dere ve Orta Mahalleyi Yalı Mahallesinden

ayıran dere ise, 2 nolu dere olarak tanımlanmıştır.

192


Şekil 4.4.8. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – D

Son olarak, İmar Planında kuzey ve güneyde iki kısımda tanımlı tarımsal nitelikli alanların güneydekinin

büyük bölümünün görüldüğü Şekil 4.4.9’da bu planla Yapısal Plan karşılığı olan alandaki mekânsal kararlara

bakıldığında İmar Planın bütününde geçerli olan mevcut doğal ve kültürel dokunun tamamının yok edildiği

bir yol ve parsel düzeninin hâkim olduğu bir kararlar bütünü örneği açıkça görülmektedir.

Bu durum, Salacık Yapısal Planlama sürecinde gerçekleştirilen derinlemesine mülakatlarda bazı

görüşmecilerin ve katılım toplantılarında bir diğer vatandaşın İmar Planının yapım şeklini değerlendirdiği

sözlerle en iyi şekilde özetlenmektedir. Görüşmecilerin yaklaşık ifadeleri ile bu durum

…Başka bir yerin planı alınmış, aynen buraya yapıştırılmış… burayla hiç ilgisi yok…

...Bir yerde imar yapılması iyidir de… ama iyi imar [planı] yapılması…yani şu yapıldığı gibi imar iyi değil…

şeklinde açıklanırken; bir toplantıda ise, aşağıdaki biçimde dile getirilmiştir.

Salacık Köyüne bir imar planı yapıldı….mücavir alana…yani şu andaki halihazır durum göz önüne alınmadan yapıldı...neye

göre almış elindeki yapılan haritaya göre almış…masa üstünde yapılan bir plan yani...öyle olmaması lazımdı…

193


Şekil 4.4.9. Yapısal plan – uygulama imar planı karşılaştırması – E


Bölüm 4.4’te koruma odaklı kırsal alan planlamasında benimsenen stratejik mekansal planının veya burada

geçen adıyla yapısal planının Salacık yerleşimi için hazırlanmasına yönelik uygulamalar açıklanmıştır. Bu

kapsamda, bu planın hazırlanması, burada olduğu gibi, önceki bölümlerde açıklanmış olan ön hazırlıkların,

vizyon oluşturma ve varlık temelli çalışmaların tamamlanmış olmasını, stratejileri ve eylemlerin belirlenmiş

olmasını gerektirmektedir.

Yapısal Planın hazırlanmasında, ilk adımda, sınır tanınımda dikkat edilmesi gereken hususlara değinilmiş,

sonrasında; taslağı Salacıklılarla görüşülen ve buna sonradan gerekli revizyonları yapılan planın, dört farklı

biçimsel temsil kullanılarak üretilen; yerleşme, sosyal, rekreatif ve idari donatılar, ulaşım ve teknik alt yapılar

ile doğal ve kültürel karakteri korunacak/geliştirilecek alanlar olmak üzere dört başlıkta toplanan kararlarının

nasıl ve ne amaçla oluşturuldukları ek bölümlerinde yer alan detaylarıyla açıklanmıştır. Devamında; önceden

tanımlanmış eylemler ve bunların yapısal plan ve plan notlarıyla nasıl ilişkilendirildikleri açıklanmıştır.

Bölüm, Yapısal Plan ile Salacık Uygulama İmar Planının karşılaştırılmasının yapıldığı değerlendirme ve

tartışmalar ile son bulmuştur.

194

4.PLANLAMA SÜRECİ

4.5.

UYGULAMA DEĞERLENDİRME

Arş. Gör. Seda ÖZLÜ

195

196

4.5. UYGULAMA DEĞERLENDİRME

Amaç:

Bu bölüm “Eylem Planlama (EP)”yaklaşımını ve süreç odaklı bu yaklaşımın açıklanması amaçlamaktadır.

Kırsal ve kentsel alan uygulayıcıları için bir rehber niteliğindedir.

İçerik:

Bu bölümde; eylem planları, projelendirilecek eyleme karar verme süreci ve süreçte kullanılacak yöntemler,

sürecin programlanması, kesinleşen eylem planının hazırlanması hakkında bilgi verilecek ve Salacık kırsal

yerleşmesi eylem planı örneğinde süreç detaylı aktarılacaktır.


Bölümü kavrayan öğrenci

. Eylem planlarının ve katılımcı tekniklerin sürece katkısı

. Uygulama önceliklerine karar verebilme ve süreci programlama

. Eylemin hayata geçirilmesi ve izlenmesi

. Eylem planının hazırlanması, uygulanması ve gözden geçirilmesi sürecinde dikkat edilmesi gereken

hususlar hakkında bilgi sahibi olacaktır.

197

198

4.5. Eylem Planlarının Projelendirilmesi

Eylem planı en kısa ifadeyle stratejileri, dolayısıyla vizyonu gerçekleştirme aracıdır. Vizyon hedeflerine

ulaşmaya yönelik somut sonuçlar üreten eylem adımları tanımlayan toplum yönlendirmeli, şeffaf,

uygulayıcıları, parasal kaynakları tanımlanmış, kontrol mekanizması belirlenmiş, konusuna uygun içerik ve

kapsamda projelendirilmiş uygulama planlarıdır (Bkz Bölüm 2.1). Başka bir deyişle; yerel kaynak ve

potansiyelleri kullanarak toplumun problemini kendisinin belirleyip önceliklendirildiği, çözüm için yerel

halkın aktif olarak sorumluluk aldığı, etkin ve katılımcı bir süreçtir.

Geleneksel analitik planlama yaklaşımları; araştırma, analiz ve planlamanın bir rutinini takip etme

eğilimindedir. Bunun aksine eylem planlama; çalışmanın sırası ne olursa olsun genellikle final hedef olan

“uygulama” sürecini de çalışmaya dâhil eder. Bir eylem planının içeriğinde; amaca göre oluşturulan

eylemler, eylemleri gerçekleştirmek için gerekli olan maliyet/girdiler, sorumlular, zamanlama ve göstergeler

yer almalıdır (KUTU, 4.5.1.)

Eylem planı geliştirme süreci sistematik bir yaklaşımı gerektirir. Bu yüzden etkili bir eylem planının

gerçekleşebilmesi için ise “özel/spesifik olma, müzakere tabanlı, ölçülebilir olma” gibi ilkeleri barındırması

gerekir (Habitat, 2001) (KUTU, 4.5.2).

Eylem planları (EPler) genelde üç tip olabilir; doğrudan ya da dolaylı olarak mekân boyutu içeren EPler,

planlamanın bütünlüğü içinde önemli olan, ancak mekân boyutu bulunmayan EPler ve karma EPler.

Mekânsal içerikli eylem planları çizili ve yazılı plan belgesinden oluşurken, mekânsal içeriği olmayan EP

yazılı plan belgesidir (Bkz. Bölüm 2). Yoğun paydaş toplantıları ile yürütülmesi gereken, öncelik

sıralamasına sahip sürekli bir planlama türü olan yerel düzeyden ulusal düzeye kadar her ölçekte

hazırlanabilen eylem planı süreçleri; yapısal planı takip edebilecek veya tek başına uygulanabilecek şekilde

iki seçenekli olarak tasarlanmıştır.

Seçenek 1: Plan vizyonuna dönük oluşturulan mekânsal içerikli olan ve olmayan stratejilerin hayata

geçirilmesinin bir adımı/aracı olarak, birbiriyle bütünleşik olarak ele alınması gereken, uygulayıcıları ve

parasal kaynakları tanımlanmış sorun/stratejik konu odaklı uygulama planlarıdır. Bu seçenek de mekânsal

stratejik planların stratejilerinin somutluk kazanması ancak eylem planları ile gerçekleşir.

KUTU 4.5.1. Eylem planının bileşenleri (CA,2004;

CIVICUS, 2001)

. Amaç; Ulaşılması gereken durum

.Eylemler; Amaca ulaşmak için takip edilmesi gereken

adımlar

. Maliyetler/ Girdiler; Eylemler için genel olarak ihtiyaç

duyulan para, insan, materyal, hizmet ve ulaşım gibi

kaynaklar

. Sorumlular: Süreçte görev üstlenecek sorumlu kişi veya

kişiler

. Zamanlama: Sonuca ulaşmak için gereken gerçek bir

başlama ve bitiş tarihi

. Göstergeler; Çıktıların başarısını ölçen performans

göstergeleri

KUTU 4.5.2. Eylem planı ilkeleri

Temel ilkelere ek olarak (CA, 2004);

. Eylem planları; anlaşılabilirlik açısından “basit”,

. Alternatifleri tanımlamada “esnek”,

. Herkesin süreç hakkında bilgisinin olması açısından da

“şeffaf” olmalıdır.

Ayrıca;

. Acil eylemlere karar vermede “önceliklendirme”

yapılması,

. Kaynak ve finansman açısından “gerçekçi” eylemlerin

üretilmesi,

. “Sorumlu” birey/ grupların belirlenmesi,

. Gereken “zamanın” doğru tespiti,

. İhtiyaca göre eylemlerin “güncellenebilir ve gözden

geçirilebilir” olması önemlidir.

Bunlara ek olarak;

. Eylem planlama sürecinin temelini oluşturan “topluluk

katılımı”, planlamanın olmazsa olmaz koşuludur ve yeterli

düzeyde sağlanmalıdır.

199

Seçenek 2: Doğrudan, yerleşmenin belirli bir sorununu –toplumsal uzlaşı ile kabul edilen- çözmek amaçlı

yapılabilir. Mekan ve doğal kaynak talebi olmayan eylemler yalnızca planlama ilkeleriyle, bir mekan ve

doğal kaynak talebi olanlar ise ekolojik açıdan düşük duyarlılıktaki alanlarda, planlama ilkeleriyle ve üst

ölçek plan kararlarıyla çelişmeme koşuluyla planı olmayan bir alanda da yapılabilir. 1. süreç seçeneği;

soruna odaklı, konuya özgü/spesifik, dar bir planlama yaklaşımını mümkün kılarken; 2. süreç seçeneği

sorun/stratejik konu odaklı, bütünsel ve tanımlı tüm eylemlerin ilişkisini göz önünde bulunduran, örtük

gerçekleri/sorunları ortaya çıkarak önceliklendirmeyi başarabilen bir süreç tanımlar.

4.5.1. Uzlaşılan Eylem Planlarının Belirlenmesinde Uygulanacak Yöntemler

Ortak görüşün oluşması aşamasında eylem tablosu içinden projelendirme için uzlaşılacak eylem/eylemler

belirlenir (UYARI 4.5.1-2). Öncesinde eylem planları bütünleşik özetleri yapıldığından her bir eylem için,

sorumlular, süre, bütçe, performans ölçütü ve strateji-vizyon bileşeni ilişkisi kurulmuş olacaktır. Bu

kapsamda üzerinde uzlaşılacak eylemin belirlenmesi aşamasında “öncelik sıralaması, ikili sıralama, matris,

skorlama” vb. teknikler kullanılarak yapılabilir (KUTU 4.5.3) (Şekil 4.5.1).

UYARI 4.5.1. Eylem planı sürecinin en önemli ve uzlaşı

gerektiren kısmı ortak görüşün oluşturulması aşamasıdır.

Seçilen eylem planı üzerinde uzlaşının oluşması ve

toplumca da onaylanması eylemin başarısı ve kabullenilmesi


UYARI 4.5.2. Eylem planı sürecinde; katılımcı gruba yol

göstermek için doğru teknikler kullanarak süreci

basitleştirmek ve ortak kararın verilmesini kolaylaştırmak

gerekir.

KUTU 4.5.3. Katılımcı teknik örnekleri

Temel karşılaştırma analizleri olan “sıralama, oranlama ve

matris yaratma tekniği tek bir konunun bireyler ve gruplarla

ilgili önceliklerini keşfetmek için kullanılır” (Jones, 1996).

Matris belirli bir kaynak hakkında, yerel tutum ve algıları

keşfetmek için kullanılan bir sıralama ve puanlama tekniği

olup (Ncapai, 2005);görsel yol ile konuları karşılaştırır

(URL-1, 2012).

Matris puanlama örneği (Jones, 1996)

Kaynak: Beyazlı, 2015:36

Şekil 4.5.1. Ortak görüşün oluşturulması işlem adımları

Sıralama metodu; birçok alternatif problem ve çözümün

arasında bireylerin ve grubun önceliklerini belirlemek için

kullanılır (Adebo, 2000).

İkili sıralama; iki öğe arasında karşılaştırma ve bir seçim

yapmak için kullanılır (Adebo, 2000).

200

4.5.2. Uygulama Önceliklerine Karar Verme ve Programlama

Eylem planında, amacın gerçekleşmesi için birden çok eylemin gerçekleşmesi ya da eş zamanlı-sıralı olarak

eylemlerin ilişkilendirilmesi gerekebilir. Eylemlerin türüne bağlı olarak üretilecek eylem projeleri

farklılaşabilir. Eylem planının projelendirilmesi aşamasında; eylem projesi mantıksal çerçevesi ve iş-zaman

çizelgeleri hazırlanmalıdır. Eylem adımları, bütçeleme, sorumlular, göstergeler bu çerçevede belirlenebilir.

Bu aşamada “problem analiz matrisleri, problem ağaçları, akış diyagramları, uygunluk analizleri ve odak

gruplar” kullanılabilir (Şekil 4.5.2) (KUTU 4.5.4).

KUTU 4.5.4. Katılımcı teknik örnekleri

İş ve akış diyagramları; kaynakların akışını, ilişkilerini,

neden-sonuçlarını, konuların sistematik analizini içerir

(Jones,1996).

İş akış diyagramı (Jones, 1996)

Problem Ağaçları; problemin gerçek nedenlerini anlamaya,

var olan kısıtları tanımlamaya, problemin boyutlarını

açıklamaya yarar (Shillingford, 2006).

Kaynak: Beyazlı, 2015: 36

Problem ağacı örneği (URL-2, 2014)

Şekil 4.5.2. Eylem planının projelendirilmesi işlem adımları

201

4.5.3. Kesinleşen Eylem Planlarının Hazırlanması

Üretilen eylem projelerinin hayata geçmesi, somut çıktıların elde edilmesi aşamasıdır. Eylem planlama

süreci, şeffaf ve katılımcı bir süreç olduğu için proje çıktılarının amaca uygunluğunu ölçen performans

göstergelerini; projenin başarısını olumlu-olumsuz etkileyecek dışsal etmenlerin; projenin yapılabilirlik

koşullarının (parasal ve parasal olmayan gereksinimlerinin) tartışılması gerekir (Şekil 4.5.3). Eylem

projesinin uygulanması ve izlenmesi ile süreç tamamlanır (UYARI 4.5.3-4).

UYARI 4.5.3. Sürecin her aşamasında paydaş olan halkın,

uygulama aşamasında da katkısı ve projeye olan inancı

uygulamayı kolaylaştıracak önemli bir etmendir.

UYARI 4.5.4. Her bir eylemin gerekçesinin paydaşlar

tarafından anlaşılması ve onaylanması önemlidir. Bu

bağlamda, doğru teknik kullanımının sürecin başarısına olan

etkisi net bir biçimde deneyimlenmiştir.

Kaynak: Beyazlı vd., 2015: 37

Şekil 4.5.3. Eylem projelerinin işlem adımları

4.5.4. Gözden Geçirme Aşaması

Sürecin ve çıktıların sürekli değerlendirildiği, gerekli durumlarda uygun adımlara geri dönüşlerin yapıldığı

bir adım olarak tanımlanabilir. Eylem projesinin hedeflerine ve kullanılan kaynaklara ulaşmada görülen

ilerleme; projenin harcamalarına, kaynak kullanımına, eylemlerin uygulanmasına, sonuçlarının elde

edilmesine ilişki, proje performans göstergelerine bağlı ölçütler çerçevesinde sistematik bilgi toplanmalıdır.

Bu aşamada öngörülemeyen durumlara karşı planın gözden geçirilmesi ve revize edilmesi gerekebilir.

202

4.5.5. Bir Eylem Planının Projelendirilmesi: Salacık Örneği

Eylem planlarının projelendirme adımı sürecin en karmaşık ve kapsamlı adımıdır. Eylem planlama sürecinin

“projelendirilmesi” aşaması itibari ile sorunları dile getirmeye istekli ve projeye duydukları inanç nedeniyle

kadın grubu ile çalışılmaya karar verilmiştir. Bu aşamada, hem Salacık’ta yaşanan sorunların tekrar

tartışılması; hem de önceki adımda oluşturulan, mekânsal planı yönlendirecek olan strateji-hedef ve

eylemlerin tartışılması öngörülmüştür.

Strateji belirleme aşamasında SWOT analizi kullanılarak tespit edilen ve oluşturulan problem listesinden

yararlanarak; problem sıralaması yapılmıştır. Oluşturulan problem listesinde altyapı problemleri ağırlıklı

olmak üzere, sosyal olanakların yetersizliği, toplumsal cinsiyet ve paylaşamama, bir araya gelememe ve

ekonomik faaliyetlerin yetersizliği ve kadının toplumsal alanda görünmezliği öncelikli problemler olarak yer

almaktadır (Tablo 4.5.1.).

Tablo 4.5.1. Problem sıralaması

1 Yol Sorunu 21 Genç nüfusun burada barınmaması

2 Altyapı-kanalizasyon 22 Tarımsal gelirin yeterli olmaması

3 Yerleşimin düzensizliği(özelikle serna bölgesi ) 23 Tarımsal ürünün üretiminde eğitimsizlik/yetersizlik

4 Elektrik/trafo problemi (Yalı mah.) 24 Tarımsal ürünün pazarlama sorunu

5 Derelerin kirliliği (özellikle Orta mah.) 25 Çocuk parklarının yetersizliği

6 Sahildeki yapılar (ticari yapı) 26 Cami alanının yetersizliği ve okula yan yana oluşu

7 Kahvehanelerin korunumu 27 Caminin köy içindeki konumu ve erişim sorunu

8 Yaya yollarının /kaldırımın olmayışı, güvensizliği 28 Din görevlisinin köy ile bütünleşmemesi

9 Sahil taşıt bağı/ kavşak/köy girişi 29 Engelli vatandaşlar için ulaşım sorunu

10 Suyun yetersizliği 30 Mahalleler arasında yaya erişiminin olmaması

11 Yer altı suyunun denetimsiz kullanımı 31 Deniz kıyısının kullanılamaması

12 Hizmet yetersizliği 32 İş olanaklarının yetersizliği

13 Eğitim mekânının yetersizliği 33 Kadınların iş hayatına katılamaması

14 Spor alanlarının yetersizliği 34 Kadınların toplumda yeterince yer alamaması/saygı görmemesi

15 Sağlık hizmetinin/alanının yetersizliği 35 Komşular arasında yaşanan çatışmalar

16 Sahipsiz ve denetimsiz sahipli hayvan tehdidi 36 Tarihi evlerin korunmaması/terk edilmesi

17 Yaygın eğitim birimlerinin eksikliği 37 Köyde hırsızlık olması

18 Eğitim/bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliği 38 Var olan vakıf arazilerinin işletilememesi

19 Haberleşme hatlarının eksikliği 39 Köyün sorunlarını paylaşma anlayışının olmayışı

20 Var olan tarım arazilerin yeterince kullanılamaması


203

Eylem planı için ortak görüşün oluşturulduğu bu aşamada belirlenen problemler arasından önceliklendirme

yapmada “skorlama” ve tekrar “sıralama” tekniği kullanılmıştır. En önemli problem 10 puan, en düşük 1

puan alacak şekilde problemler katılımcılarca puanlanmış, puanların ortalaması alınarak katılımcı kadın

grubunun ortak görüşü oluşturulmuş (KUTU 4.5.5). Problemlerin sıralanması ve puanlanması ile birlikte;

kadınların ilk toplantıdan itibaren dile getirdiği problemlerin tam puan aldığı görülmüştür (Tablo 4.5.2.).

Tablo 4.5.2.Problemlerin önceliklendirilmesi

Salacık Köyünün Olumsuz Yönleri (Problem Puanlama)

Puan

Elektrik/trafo problemi (Yalı mah.) / Haberleşme hatlarının eksikliği 7

1.ALTYAPI

Suyun yetersizliği 8

Mahalleler arasında yaya erişiminin olmaması/ Engelli vatandaşlar için ulaşım sorunu/ Yol Sorunu 9

Altyapı-kanalizasyon/ Sahil taşıt bağı/ kavşak/köy girişi 10

Çocuk parklarının/ Spor alanlarının yetersizliği 10

1.a. SOSYAL Sağlık hizmetinin/alanının yetersizliği 9

ALTYAPI Eğitim mekânının yetersizliği/ulaşım açısından yetersizliği 10

Cami alanının yetersizliği ve okula yan yana oluşu 10

Genç nüfusun burada barınmaması/olanında bu konudaki ilgisizliği/ Köyde hırsızlık olması 7

Komşular arasında yaşanan çatışmalar 8

2.SOSYAL Din görevlisinin köy ile bütünleşmemesi ve nitelikli din eğitimi vermeyişi 8

Yaygın eğitim birimlerinin eksikliği-Eğitim/bilinçlendirme çalışmalarının yetersizliği 9

Kadınların toplumda yeterince yer alamaması/saygı görmemesi/baskı görmesi 10

Caminin köy içindeki konumu ve erişim sorunu 10

3.FİZİKSEL

Tarihi evlerin korunmaması/terk edilmesi 7

Yerleşimin düzensizliği(serna) ve sahildeki yapılar(ticari yapı) 9

Kahvehanelerin konumu 10

Var olan tarım arazilerin yeterince kullanılamaması/ Tarımsal gelirin yeterli olmaması 8

Tarımsal ürünün üretiminde eğitimsizlik/yetersizlik 8

4.EKONOMİK Tarımsal ürünün pazarlama sorunu 9

İş olanaklarının yetersizliği 9

Kadınların iş hayatına katılamaması 10

Deniz kıyısının kullanılamaması 8

5.YÖNETİM

Var olan vakıf arazilerinin işletilememesi 10

Hizmet yetersizliği 10

Köyün sorunlarını paylaşma anlayışının olmayışı (özellikle erkeklerin) 10

6.ÇEVRE

Yer altı suyunun denetimsiz kullanımı/ Derelerin kirliliği (özellikle Orta mah.) 8

Sahipsiz ve denetimsiz sahipli hayvan tehdidi 9


KUTU 4.5.5. Problemlerin önceliklendirilmesi

Problemlerin önceliklendirilmesi sürecinde; katılımcı grup

arasında yaşanabilecek anlaşmazlıkları ve katılımcıların

birbirinden etkilenmesini önlemek için problemler bireysel

olarak puanlanmıştır.

Bireysel puanlama süreci

204

Problem- Neden- Sonuç ilişkisi

Problemlerin sıralanması ve puanlanması sonucu; kahvelerin konumu, kadının ekonomik hayata

katılamaması, saygı görememe, baskı altında olma, köyde bir arada olamama, paylaşma ve katılımın

olmayışı gibi sosyal sorunların teknik ve sosyal altyapı eksiklikleri kadar önemli olduğu görülmektedir

(UYARI 4.5.5).

Bu aşamada "yaygın eğitim faaliyetinin olmayışı ve kadının ekonomik hayata katılamaması" problemleri

katılım toplantılarında öncelikle tartışılmak üzere kadın grubu tarafından belirlenmiştir. Problemin

belirlenmesinin ardından katılımcı grubun eylem planını yürüteceği probleme yönelik daha detaylı

çalışmalar yapması gerekir. Katılımcılarca birbirini desteklediği düşünülen bu iki problemin nedenleri ve

sonuçlarının tartışılması için “problem ağacı” tekniğinden yararlanılmıştır (Şekil 4.5.4) (KUTU 4.5.6).

UYARI 4.5.5. Önceliklendirilen problemin büyük veya

küçük olması değil, grubun ilk eylem planı deneyimini

başarılı bir şekilde sonuçlandırması ve planın toplumda

yaratacağı yaygın etkinin önemli olduğu unutulmamalıdır.

KUTU 4.5.6. Problem ağaçları

Problem Ağaçları; problemin gerçek nedenlerini anlamaya,

var olan kısıtları tanımlamaya, problemin boyutlarını

açıklamaya yarar (Shillingford, 2006).

Problem ağacı çalışması: Salacık örneği


Problem ağacı çalışması: Salacık örneği

Şekil 4.5.4. “Kadının ekonomik hayata katılamaması” problemine ait problem ağacı

205

Kadının ekonomik hayata katılamamasının; kadının baskı altında oluşu, eğitimsizlik ve mekân eksiliği gibi

nedenlere; yaygın eğitim faaliyetlerinin ise kaynakların bilinememesi, baskı, mekân eksikliği, muhtarlığın

ilgisizliği, bilinçsizlik ve bahçe işlerinde yoğunluk gibi temel sorunlara bağlı olduğu dile getirilmiştir.

Ayrıca; söz konusu problemlerin ilgili olduğu eylemler strateji-hedef-eylem aşamasının sonunda oluşturulan

eylem tablolarıyla ilişkilendirilmiştir.

Eylem adımlarının oluşturulması

Vizyon belirleme aşamasından itibaren öncelikle vurgulanan köyün sosyal yapısına ve yönetim

mekanizmasına yönelik vizyon dikkate alındığında, katılımcı grubun örgütlenmenin ve eğitimin önemine

vurgu yaptıkları ve bu yönde hazırlayacakları eylem planını hayata geçirmeyi talep ettikleri görülmektedir.

Yapacakları eylemlerin bu şekilde daha etkili ve sürekli olacağına, böylece bir dernek kurulmasının gerekli

olduğuna karar vermişlerdir (UYARI 4.5.6).

Problemlerinin neden ve sonuçlarının belirlenmesinin ardından elde edilen çıktılara göre; katılımcı grup

tarafından öncelikli olarak aşağıdaki 3 eylem sırası ile belirlenmiştir;

A.2.5. Yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi

A.9.4. Salacık Mahallesi (Köy) tanıtımı, dayanışma ve yardımlaşmaya yönelik dernek kurulması

A.10.1. Kadının yarattığı/yaratacağı katma değeri görünür hale getirecek programların ve etkinlik

alanlarının oluşturulması ve her bir eylem için, eylem adımları listelenmiştir (Tablo 4.5.2).

UYARI 4.5.6. Planlama ekibi, mekânsal bir eylemin

seçilebileceği öngörüsüyle sürece başlamış olsa da, katılım

toplantılarında mekânsal olmayan eylemler öncelik

kazanmıştır.

KUTU 4.5.7. İş ve akış diyagramları

İş ve akış diyagramları; kaynakların akışını, ilişkilerini,

neden-sonuçlarını, konuların sistematik analizini içerir

(Jones,1996).

Salacık iş-akış grafiği hazırlanması

Eylemlerin programlanması: Sorumluların tespiti

Bir önceliklendirme yapılmadan, listelenen eylem adımlarının, sorumlularının ve öncelikli olanların

belirlenmesi gerekmektedir. Eylemlerin ve eylem adımlarının öncelik sıralaması, ilişkileri ve sorumlularının

belirlenmesi için katılımcı grup ile “iş akış grafikleri” oluşturulmuştur (KUTU 4.5.7).

Eylemlerin önceliklendirilmesi ve kurumlar ile ilişkilendirilmesinde güçlük yaşayan grup ile beklenenden

uzun süren çalışma sonucunda oluşan ve yenilenen iş akış diyagramı aşağıdaki gibidir (Şekil 4.5.5.)

Salacık iş-akış grafiği hazırlanması ve sorumluların tespiti

206


Şekil 4.5.5. Eylem adımları akış grafiği

Eylemlerin programlanması: Zamanlama

Hem katılımcılar hem de çalışma ekibi açısından süreci izlemeye yardımcı olacak iş akış diyagramlarının

oluşturulmasının ardından eylemlerin ve eylem adımlarının ne kadar sürede gerçekleşeceği, bütçe

gerektiren/gerektirmeyen eylemlerin tespitinin ve tahmini bütçe değerinin yapılması gerekmektedir (Tablo

4.5.2).

Eylemlerin programlanması: Bütçeleme

Belirlenen eylem adımlarının hayata geçirilebilmesi için gerekli olan kaynak veya varlıkları değerlendirmek

mümkündür. Gerçekleştirilecek eylem sadece insan kaynağına bağlı olabileceği gibi bir başka eylem birçok

kaynağı da gerektirebilir. Bazı eylemler için sadece iç kaynağa ihtiyaç duyulabileceği gibi bazısı iç kaynağa

ek olarak dış yardım gerektirebilir veya tamamen dış kaynak ile gerçekleşebilir (UYARI 4.5.7) (Tablo 4.5.3).

UYARI 4.5.7. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise;

toplumun kendine güvenini artıracak bu ilk eylemin basit, az

maliyetli ve köy dışındaki kurumlara doğrudan bağlı

olmaması ve sürecin yerel halk tarafından eldeki kaynaklar

ile yapılabilecek olmasıdır.

207

Tablo 4.5.3.Eylem adımı ve zamanlama ve bütçeleme

EYLEMLER

SORUMLULAR

İç

Kayna

k

İç

Kay.

Ve Dış

Dış Yardı

Yardı m

m

1.ay

2. ay

3. ay

4. ay

2014 2015

A.2.5.Yaygın Eğitim Faaliyetlerinin Sürekli Hale Getirilmesi

Eğitim Mekânının Belirlemesi

Katılımcı Grup, Halk Eğitim, Yerel Halk,

Muhtarlık, Köyün İleri gel.

İ-F

Eğitim Mekânının Düzenlenmesi Katılımcı Grup, Muhtarlık İ-P

Malzeme ve Araç Temini Katılımcı Grup, Halk Eğitim İ-P

Halk Eğitim Merkezine Talepte Bulunma Katılımcı Grup İ

Katılımcıların Taleplerinin Alınması Katılımcı Grup İ

İnsan Kaynaklarının Raporlanması Katılımcı Grup İ

Eğitim Faaliyetlerinin Programlanması Katılımcı Grup, Yerel Halk, Halk Eğitim İ

Katılacak Kişilerin Tespiti Katılımcı Grup İ

Duyuruların Yapılması Katılımcı Gr., Muhtar, Okul, Camii, Y. Halk İ

A.9.4. Salacık Mahallesi(Köy) Tanıtımı, Dayanışma Ve Yardımlaşmaya Yönelik Dernek Kurulması

Dernek Tüzüğünün Hazırlanması Katılımcı Grup İ

Dernek Yönetim Kurulunun Oluşturulması Katılımcı Grup İ

İlgili Kurumlardan Gerekli İzinlerin Alımı Katılımcı Grup İ

Dernek Mekânının Belirlenmesi ve

Organizasyonu

Katılımcı Grup

İ-P-F

Diğer Derneklerle Etkileşime Geçilmesi Dernek İ

A.10.1. Kadının Yarattığı/Yaratacağı Katma Değeri Görünür Hale Getirecek Programların Ve Etkinlik Alanlarının Oluşturulması

Yaygın Eğitim Faaliyet Çıktılarının

Kullanılmaya Başlanması

Dernek, Yerel Halk

İ

Faaliyetlerin Önerilmesi ve Geliştirilmesi Tarım İl Müd., Dernek M. Kaymakamlık, Halk

Konusunda Uzmanlardan Destek Alma Eğit.

İ-H

Ticari Mekânın Yerinin Belirlenmesi Yerel Halk, Muhtarlık, Dernek, Belediye İ-P-H

Sponsor Desteğinin Sağlanması Köy İleri Gel., Belediye, Kaymakamlık, Vali P

İlgili Kurumlardan Destek Alınması Tarım İl Müd., Belediye, Kaymakamlık H-P

Kadınlar Dışındaki Gruplara Bilgilendirmenin

İstenmesi

Yerel Halk, Muhtarlık

İ

Malzeme ve Araç Temini Yerel Halk, Muhtarlık, Dernek, Okul Yön. P

İşletme Sistemin Oluşturulması Yerel Halk, Dernek İ

Sürdürülebilir Sistemin Kurulması Yerel halk, Halk Eğit., Muhtar, Dernek, Okul İ

İ: İnsan/ Varlık, P:Parasal kaynak, F: Fiziksel kaynak, H: Hizmet

Kaynak: Beyazlı vd., 2015 ve Özlü 2014’den geliştirilmiştir.

5. ay

6. ay

7. ay

8. ay

9. ay

10.ay

11.ay

12.ay

1 Yıl

Sonras

ı

208

Sonuç olarak; planlama aşamasında ortaya konulan eylem projeleri uygulama odaklı olup, izlenebilir,

ölçülebilir bir uygulama ve izleme sürecine hazır olarak sunulmaktadır. Örnek olarak hazırlanan eylem

projesinin yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesine yönelik hazırlanan “mantıksal çerçeve”

Tablo 4.5.4’te sunulmaktadır.

Tablo 4.5. 4.Eylem projesi mantıksal çerçevesi-1

Hedeflerin, Eylemlerin Özeti

Genel Amaç (GA)

1. Köyün yaşanabilirlik (sosyal,

fiziksel, ekonomik) düzeyinin

herkesim için geliştirilmesi

Projenin Amacı (PA)

2. Eğitim, sağlık, sosyokültürel ve

boş zaman değerlendirme

hizmetleri için uygun konumda ve

nitelikte düzenlemelerin yapılması

Sonuç(lar)/Çıktı(lar)

3. Yaygın eğitim faaliyetlerinin

sürekli hale getirilmesi

Eylemler 4.

Eğitim Mekânının Belirlemesi,

Eğitim Mekânının Düzenlenmesi,

Malzeme ve Araç Temini, Halk

Eğitim Merkezine Talepte

Bulunma, Katılımcıların

Taleplerinin Alınması, İnsan

Kaynaklarının Raporlanması,

Eğitim Faaliyetlerinin

Programlanması, Katılacak Kişi.

Tespiti, Duyuruların Yapılması


Nesnel Olarak

Ölçülebilir Performans

Ölçütleri

Göstergeler

9. Yerel halkın

memnuniyet düzeyi,

ortalama gelir düzeyi, gelir

düzeyi artış oranı, sosyokültürel

mekan sayısı,

donatı sayısı-memnuniyeti.

Göstergeler

10. Yerel halkın

memnuniyet düzeyi (anket

verileri), sosyo-kültürel

mekan sayısı, donatı

sayısı, donatı memnuniyeti

(anket), etkinlik sayısı…

Göstergeler

11. Eğitim sayısı,

Faaliyetlere katılan sayısı

Gereksinimler

15. Yaygın eğitim almayı

talep eden topluluğa,

eğitim mekânına, bireysel

ve kurumsal eğitim desteği

Performans

Göstergelerinin Kaynağı

GA performans

göstergelerinin bilgi

kaynakları

12. Anket verileri, yüz

yüze görüşmeler, istatistiki

bilgi kaynakları

PA performans


kaynakları

13. Anket verileri, yüz

yüze görüşmeler, istatistiki

bilgi kaynakları

SÇ performans


kaynakları 14. Bilgiler

halk eğitim merkezinden

ve muhtarlıktan

sağlanacaktır.

Maliyet

16. Eylemin

gerçekleştirilmesi için

herhangi bir maliyete

ihtiyaç duyulmaktadır.

Önemli Varsayımlar

GA nın uzun dönemli

sürdürülebilirliği için

8. Genel amaç çok fazla dışsal

etmene bağlı olmakla birlikte,

yerel desteğin sürekli ve etkin

bir şekilde amacının

gerçekleştirilmesini denetlemesi

GA nın gerçekleşmesi için 7.

Mekânsal gereksinimler için

yerel yönetimin ve ilgili

kurumların desteği ve onayı

gerekirken, projenin amacı

niteliği için yerel halkın

destekleyici olması

PA nın başarılması için

6. Yerel halkın ilgi ve

desteğinin artarak sürmesi,

engelleyici bir tavır

sergilenmemesi

SÇ lerin başarısı için

5. Resmi başvuru, mekân

öngörüsü ve izni

209

Eylem planlama sürecinin tüm aşamalarından gelen bilgiler ve çıktılar bu tabloda yer almaktadır. Eylemlerin

belirlenen stratejik amaçlarla ilişkileri strateji-eylem matrislerinden yararlanılarak kurulurken, bu çerçevede

özellikle uygulama aşamasındaki dışsal etmenlerle ilgili öngörüler de sunulmaktadır. Bu varsayımlara ilişkin

öngörülmeyen /öngörülemeyen farklılıklar uygulamanın gözden geçirilmesini ve eylem projesinin yeniden

hazırlanmasını gerektirebilir.

Uygulama aşaması

Hazırlanan eylem projelerinin uygulanması, sürecin olmazsa olmaz aşamasıdır. Mekânsal planın, uygulama

aracı olan eylem projeleri yoluyla hayata geçmesi sağlanır. Katılımcı yaklaşımla ele alınan bu sürecin,

toplumsal uzlaşı ile belirlenen uygulamalarının başarılı olacağı ve paydaşlarca destekleneceği

öngörülmektedir. Örnek olarak belirlenen ve projelendirilen eylemlerin uygulanması deneyimi ve sonuçları

bu bölümde sunulmuştur. Hazırlanan eylem planları bütünleşik özeti, Tablo 4.5.5’ te sunulmuştur.

Tablo 4.5. 5.Eylem planları bütünleşik özeti

Eylem

Yaygın eğitim

faaliyetlerinin sürekli

hale getirilmesi

Salacık Mahallesi (Köy)

tanıtımı, dayanışma ve

yardımlaşmaya yönelik

dernek kurulması

Kadının

yarattığı/yaratacağı

katma değeri görünür

hale getirecek

programların ve etkinlik

alanlarının oluşturulması


Performans

Ölçütleri

Eğitim sayısı,

faaliyetlere

katılan sayısı

Dernek üye

sayısı, etkinlik

sayısı, ortak

çalışma sayısı

Ticari mekânın

mülkiyeti,

Yıllık gelir,

İstihdam edilen

kişi sayısı

PÖ için Veri

Sağlama

Muhtarlık,

Halk Eğitim

Dernek

Esnaf Odası,

Dernek

Sorumlu Kişi/Kurum

1-Akçaabat Milli Eğitim

Müdürlüğü, 2-STK(Dernek),

3-Katılımcı Grup, 4-Yerel

Halk, 5-Muhtarlık ve Köyün

İleri gelenleri

Vade/

Süre

Bütçe

Kısa Gerekmiyor 1

1-Salacık Kurulu, 2-Salacık

Halkı Kısa Gerekmiyor 2

1-Salacık Kurulu, 2-Dernek,

3-Yerel Halk, 4-Valilik,

Kaymakamlık, Belediye, 5-

Muhtarlık ve Köyün İleri

gelenleri, 6-Okul Yönetimi

Orta-

Uzun

15000-30000

TL

Öncelik

Derecesi

3

210

Katılımcı toplantılar ile Salacık yerleşmesinde gerçekleştirilen eylem planı süreci sonucunda aşağıdaki üç

eylemin somut sonuçları gözlemlenmiştir;

Yaygın eğitim faaliyetlerinin yapılması/sürekli hale getirilmesi (A.2. 5.) eylem projesi; Eylem adımları

arasında yapılan önceliklendirme ile eğitim faaliyetlerine başlanmasına karar verilmiş; bunun için de

katılımcı grup ilk olarak köyde bütün kadınların katılabilecekleri etkili bir kurs açmayı önermişlerdir.

Toplanan 20 imza ile Halk Eğitim Müdürlüğü’ne başvurmuşlar; 07.04.2014 tarihinde sahildeki eski sağlık

evi binasının bir bölümü kadınların kurs kullanımına açılmıştır (UYARI 4.5.8).

UYARI 4.5.8. Yaygın Eğitim Faaliyetlerinin başlaması

eylem projesi, mekânsal olmayan bir eylem projesi olup,

başarılması çok da zor görülmeyen bir eylem olarak görülse

de; yıllardır bu talepleri yetkililere iletilmeyen, toplumdan

bu faaliyet için sürekli olumsuz tepkiler alan kadın katılım

grubunun 30 yıllık hayalinin gerçekleşmesi nedeniyle önem

taşımaktadır.

Salacık derneğinin kurulması (A.9. 4.) eylem projesi; Köyde kurulması beklenen örgütlü yapının

gerçeklemesi için kadın grubu dernek kurmayı hedeflemiştir. Dernekler masasından ve bağımsız denetleyici

uzmanından alınan bilgiler ve eğitimlerle ilk olarak dernek tüzüğünün oluşturulması sağlanmıştır. Mekân

sorunu katılımcılardan birinin mülkündeki dükkânını dernek için önermesi ile çözümlenmiştir.

Gözden geçirme

Kurucu üyelerinin kadın katılımcılardan oluştuğu, Salacık köyünün zeytininden ismini alan “Salacık

Zeytindalı Derneği” 19.03.2014 tarihinde resmi olarak kurulmuş; 20.04.2014 tarihinde köy okulunun

bahçesinde sürecin anlatıldığı/paylaşıldığı bir etkinlik ile belediye başkanı tarafından açılmıştır (UYARI

4.5.13).

UYARI 4.5.13. Derneğin açılışı, eylem planı içerisinde

tanımlanan ilk kutlama adımıdır ve derneğin topluma

duyurulması ve akabinde üye sayısının arttırılması için de

bir fırsat yaratmıştır.

Kadının yarattığı/yaratacağı katma değeri görünür hale getirecek programların ve etkinlik

alanlarının oluşturulması (A.10. 1) Eylem projesi hazırlığı; Derneğin kurulmasının ardından; yaygın

eğitim faaliyetleri ve sonrasında planlanan ekonomik hayata katılım eylemini gerçekleştirmede gerekli

ekonomik kaynağın temini için MATRA Hibe programına katılımcı grupla birlikte proje yazılmıştır.

Salacık Derneği

Bu eylem, diğerlerinden farklı olarak hem mekânsal hem de mekânsal olmayan kararları olan karma bir

eylemdir. Diğer iki eylemden farklı olarak maddi kaynak gerektirir ve kapsamlı ve uzun vadelidir. Ayrıca, Çalışmaların ve derneğin sürekliliğinin sağlanması

başlayabilmesi için ön koşullara ve diğer eylemlerin çıktılarına ihtiyaç duymaktadır.

amacıyla belli periyotlarla çalışma ekibi tarafından

alan ziyaretleri yapılarak, belirlenen eylem

adımlarından ne kadarının gerçekleştirildiği

211

denetlenecektir. Tablo 4.5.6’te örnek bir izleme ve değerlendirme süreci anlatılmıştır.

Tablo 4.5. 6.İzleme ve değerlendirme süreci örnek tablosu

Kim

Ne Zaman

Neden

İzleme ve Düzenli Gözden

Geçirme

İçsel yönetim sorumluluğuher

düzeyde

. Proje uygulama sürecinde

. Proje bittikten belirli bir süre

başlayarak

Gelişmeyi kontrol etme, sorun

varsa çare olacak eylemlerde

bulunma, gerekiyorsa planları

güncelleme

Mantıksal

Çerçeve Matris

Girdiler, eylemler, sonuçlar

Hedefi İle

Bağlantı

Kaynak: Beyazlı vd., 2015:79

Değerlendirme

Genellikle dışarıdan (nesnel)

değerlendirici dâhil edilir

Periyodik olarak;

. uygulama ara dönem(ler)de

. uygulamanın bitiminde

. uygulama dittikten sonra (daha geniş

aralıklarla)

. Özel durumlar (olumlu/ olumsuz)

ortaya çıktığında

. Hesap verebilme

. Ders çıkarma (sonraki projeler/

programlar ve politika gözden

geçirmelere girdi olur)

. Yönetim kalitesini sorgulama

Sonuçlar, amaç, genel hedefler ve

ilgili yerlerle bağlantılar

Denetim

. Dışarıdan (nesnel)

değerlendirici dâhil edilir.

. Paydaşlar

. Tamamlanması öngörülen işler

(eylemler/ sonuçlar) bitirildiğinde

. Periyodik olarak (yapılan

değerlendirme sonuçlarının

paydaş görüşüne açılması)

. Paydaşlara hesap ve güven

verebilme

. Mevcut ve gelecekteki

projelerin geliştirilmesi için

öneriler elde etme

Girdiler, eylemler, sonuçlar

212


Dinamik ve cesaretlendirici şekilde yürütülen katılımcı çalışmaların toplumu öğrenme sürecinin içine aldığı

ve toplumsal gelişime katkı sağladığı, yaşanan eylem planı deneyimi ile ortaya konulmuştur. Çalışma

sonucunda, eylem grubunun çevrelerine ve çevrelerinde yaşanan sorunlara daha farklı ve detaylı bir şekilde

baktıkları, çözüm yolları aradıkları ve bunları toplantılarda paylaştıkları gözlemlenmiştir. Birlikte çalışarak

ortak karar almanın ve harekete geçebilmenin, sorunların çözümünde etkisi olduğunun farkına varılmıştır.

Eylem planı elde etme ve uygulama deneyimini ilk kez yaşayacak olan bir toplumda eylem türü elbette ki

çok önemlidir. İster mekânsal isterse mekânsal olmayan eylem türü olsun, en önemli koşul başarılabilmesi

ve sonuçlarının somut olarak görünebilmesidir.

Ayrıca yaygın etkisinin fazla olması ve bir sonraki eylem planı için destekleyici etkisinin bulunması da

önemlidir. Böylece birbirini takip eden, öncelikler çerçevesinde üretilen eylem planlarının devamlılığı

sağlanmış olacaktır.

Bu sayede; yerleşmenin gelişmesi, yaşam konforunun artması ve toplum yapısına bağlı olarak talep edilen

eylemlerin planlanması ve uygulanması mümkün olacaktır. Eylem planı sürecinde seçilen/uygulanan

yaklaşım ve metotlara bağlı olarak birlikte öğrenmenin de sağlayabileceği, gerçekleşen deneyimle

izlenmiştir. Sürecin başından sonuna kadar, etkin katılım araçlarının kullanılması, çalışma ekibinin,

katılımcıların ve toplumun tutumu, desteği ve sürecin şeffaflığı başarıyı kolaylaştırmaktadır. Aynı zamanda

öğrenmeyi öngören eylem planı süreci ile topluluğun kendisi için eylem planı üretmesi, uygulaması

sağlanmıştır.

213

214

KAYNAKLAR

215

Bölüm 1.1.

Aydemir, S., Öksüz, A.M., Meşhur, M.Ç., Sağ, M.A., Levend, S., Dedeoğlu, S. ve Osmanlı, N. (Ed.). (2015).

İDA 5.1 Yasal Yönetsel Değişiklik Önermeleri sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur

(Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no.

108G173, 108G187).

Beyazlı D., Aydemir S., Öksüz A.M., Özlü S., (2015), "Kırsal Alanda Tümevarımcı Yaklaşımla Tipoloji

Oluşturma: Trabzon Kırsalı", 15. Bölge Bilimi/Bölge Planlama Kongresi, TRABZON, TÜRKIYE, 3-4

Aralık 2015, cilt.1, no.1, ss.23-40

Beyazlı, D., Serdaroğlu Sağ, N., Gündüz, E., Bülbül, Ş., Özlü, S., Dedeoğlu, S., Sağ, M.A., Levend, S.,

Akseki, H., Bozdağ, A., Örnek, M.N. ve Çevik, H.H. (2015). İDA 4.2 Kırsal Yerleşmede Örnek Eylem

Planı sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan

Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).

Demirel, Ö., Kurdoğlu, B., Önder, S., Baykan, C.S., Çiftçi Ulusoy, Ç., Pehlivan, E., Uyanöz, R., Özaytekin,

H., Dursun, Ş., Polat, A.T., Aklanoğlu Çelik, F., Özdemir, B., Düzgüneş, E., Cındık, Y., Pirselimoğlu,

Z., Günaydın, M., Dedeoğlu, M., Yavuz, F. ve Öztürk, A. (2015), İDA 2.1 Kaynak Değeri ve Duyarlılık

Analizi sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan


Erdoğan A., Dedeoğlu Özkan S., Sulak B., Barut M., (2017), "Koruma odaklı kırsal alan planlamasına

yönelik veri altyapısının oluşturulması", Planlama, vol.27, no.3, pp.254-273, 2017

Erdoğan, A., Nişancı, R., Erdem, R., Çay, T., Kalaycı, İ., Çıbıkdiken, A.O., Yeşiltepe, M., Bediroğlu, Ş.,

Erbaş, Y.S., Asrı, İ., Sağ, M.A., Levend, S., Yenice, M.S. ve Osmanlı, N. (2015 b), İDA 1.2 Arazi

Kullanım Haritalarının Hazırlanması sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.),

Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no.

108G173, 108G187).

216

Erdoğan, A., Nişancı, R., Erdem, R., Sancar, C., Çay, T., Çıbıkdiken, A.O., Bediroğlu, Ş., Sağ, M.A.,

Levend, S. ve Osmanlı, N. (2015 a), İDA 1.1 Veri Tabanı Tasarımı sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem

ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-

KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).

Newman, P., Thornley, A., (1996), Urban Planning in Europe, Routledge, London

Öksüz A.M., Beyazli D., Aydemir S. , Sulak B., (2014), "Kırsal Alan Sınıflaması: Ülkesel Boyut", 14. Bölge

Bilimi/Bölge Planlama Kongresi, İSTANBUL, TÜRKIYE, 11-12 Aralık 2014, ss.1-11

Öksüz, A.M., Çiftçi Ulusoy, Ç., Çıbıkdiken, A.O., Aydemir, S., Beyazlı, D., Sancar, C., Türk, E., Erdoğan,

A., Topçuoğlu, A., Çoban, O., Erdem, R., Sulak, B., Özlü, S., Ekşi, M.İ., Ateş, A., Gündüz, E., Serdaroğlu

Sağ, N., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Dedeoğlu, M. ve Osmanlı, N. (2015), İDA 2.2 Kırsal Alan

Tipolojileri sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan


Özen, H., Başar, M.E., Beyazlı, D., Engin, N., Şahin, F., Koç, İ., Keleş, S., Erdoğan, H.A., Gökçeli, A. ve

Yazıcı, F. (2015). İDA 4.3 Yerel Koşullara Uygun Ev Planları Üretilmesi ve Tasarım El Kitabı

Hazırlanması sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan


Sancar, C., Çiftçi Ulusoy, Ç., Serdaroğlu Sağ, N., Aydemir, S., Öksüz, A.M., Beyazlı, D., Türk, E., Erdoğan,

A., Erdem, R., Çıbıkdiken, A.O., Eren, F., Bülbül, Ş., Sulak, B., Özlü, S., Duran, M., Dedeoğlu, S., Sağ,

M.A., Levend, S., Akseki, H., Bozdağ, A., Dedeoğlu, M., Örnek, M.N., Çevik, H.H. ve Osmanlı, N.

(2015), İDA 4.1 Kırsal Yerleşme Planlaması sonuç raporu Cilt 1 (s. 1-449). A.M. Öksüz, R. Erdem ve

M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG

1007 Proje no. 108G173, 108G187).

Şahin, Y., Aydemir, S., Meşhur, M.Ç., Topçuoğlu, A., Özen, S., Sağ, M.A. ve Bozdağ, A. (2015), İDA 3.0

Kırsal Gelişme Çerçeve Politikaları Oluşturma sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur


108G173, 108G187).

217

Bölüm 2.

Abukhater, A. (2009). Rethinking Planning Theory and Practice: A Glimmer of Light for Prospects of

Integrated Planning to Combat Complex Urban Realities. Theoretical and Empirical Researches in Urban

Management, No. 2(11): 64-79.

Alexander, E. (2016). There Is No Planning- Only Planning Practices: Notes for Spatial Planning Theories.

Planning Theory, Vol. 15(1): 91-103.

Allin, S., Walsh, C. (2010). Strategic Spatial Planning in European City-Regions: Parallel Processes or

Divergent Trajectories? NIRSA Working Paper Series, No 60 - September.

Allmendinger, P. (2002). Towards a Post-Positivist Typology of Planning Theory. Planning Theory, Vol. 1

(1): 77-99.

Amler, B., Betke, D., Eger, H., Ehrich, C., Kohler, A., Kutter, A., von Lossau, A., Müller, U., Seidemann,

S., Steurer, R., Zimmermann, W. (1999). Land Use Planning- Methods, Strategies and Tools. Deutsche

Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ) GmbH, Eschborn.

Ashley, C., Hussein, K., 2000, Developing Methodologies for Livelihood Impact Assessment: Overseas

Development Institute, Working Paper 129, London.

Atalık, G., 1995, Kent Planlaması Teknikleri, İTÜ Mimarlık Fakültesi Basımevi, İstanbul.

Aydemir, S. E. (2004). Planlama ve Planlamanın Evrimi. Ş. Aydemir, S.E. Aydemir, D.Ş. Beyazlı, N. Ökten,

A.M. Öksüz, C. Sancar, M. Özyaba, Y.A Türk, Kentsel Alanların Planlanması ve Tasarımı, Akademi

Kitabevi, Trabzon. s. 41-106.

Aydemir, S., Sancar, C., Beyazlı, D., Özlü, S. ve Duran, M. (Ed.). (2015). Kırsal Yerleşme Planlaması.

[Kaynak: Sancar, C., Çiftçi Ulusoy, Ç., Serdaroğlu Sağ, N., Aydemir, S., Öksüz, A.M., Beyazlı, D., Türk,

E., Erdoğan, A., Erdem, R., Çıbıkdiken, A.O., Eren, F., Bülbül, Ş., Sulak, B., Özlü, S., Duran, M.,

Dedeoğlu, S., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Bozdağ, A., Dedeoğlu, M., Örnek, M.N., Çevik, H.H.

ve Osmanlı, N. (2015). İDA 4.1 Kırsal Yerleşme Planlaması sonuç raporu (Cilt 1-3). A.M. Öksüz, R.

Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-

KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).]

218

Ayhan, Ç. K., Hepcan, Ş., 2009, “ Özgün Peyzaj Karakteristiklerine Sahip Mekanlara Yönelik Bir Peyzaj

Planlama Yönteminin Ortaya Konulması; Bozcaada Örneği”, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 6 (1),

s.93-105.

Avrupa Toplulukları Komisyonu, 2004, Türkiye’nin Katılım Yönünde İlerlemesi Hakkında 2004 Yılı

Düzenli Raporu”, Brüksel, 6.10.2004, SEC (2004) 1201 (gayri resmi tercümedir).

www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/Turkiye_Ilerleme_Rap_2004.pdf

Balducci, A. (2004). Comment 3. Theory & Practice, Vol. 5 (1): 60-61.

BİB-TAU (2008). Planlama Sürecinin Yenilenmesi Projesine ait Etüt ve Teşhis Aşaması, Tasarım Aşaması

Süreci-Kılavuz, BİB, Ankara.

Bryson, J. (2004). Comment 1. Theory & Practice, Vol. 5 (1): 57-58.

Bülbül, Ş. (2014). Katılımcı Kırsal Planlamada Karar Vermeye Yönelik Bir Yöntem Denemesi, Doktora

Tez, KTÜ FBE, Trabzon

.

Canpolat, H. (2010). İl Düzeyinde Stratejik Planlama ve Sivas İli Uygulamalarının Değerlendirilmesi.

Maliye Dergisi, Sayı 159, Temmuz-Aralık 2010, s. 1-20.

Çubukçu, M., 2008, Planlamada Klasik Sayısal Yöntemler, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.

Daniels, T.L., Keller, J.W., Lapping, M.B., Daniels, K.,, Segedy, J. (2007). Small Town Planning Handbook

(3rd Ed.), American Planning Association, Chicago.



Z., Günaydın, M., Dedeoğlu, M., Yavuz, F. ve Öztürk, A. (2015). İDA 2.1 Kaynak Değeri ve Duyarlılık



Dimitrou, H.T ., Thomson, R. (2007). Strategic Planning for Regional Development in the UK: A review of

principles and practices, Routledge, Oxon, UK.

219

European Commission (1999). MEANS Collection—Evaluating Socio-Economic Programmes, Official

Publications Office of the European Communities, Luxembourg.

European Commission (2004). Aid Delivery Methods, Project Cycle Management Guidelines, Vol 1.,

Europe Aid Cooperation Office, Brussels. https://ec.europa.eu/europeaid/sites/devco/files/methodologyaid-delivery-methods-project-cycle-management-200403_en_2.pdf

Ersoy, M. (2012). Planlama Kuramları, www.melihersoy.com/wp-content/uploads/2012/04/9-340.pdf

Faludi, A. (2001). The Application of the European Spatial Development Perspective: Evidence from the

North-West Metropolitan Area. European Planning Studies, 9 (5): 663-675.

Fenton, M. 2005, Guidebook on Social Impact Assessment, NSW Department of Planning,

http://www.ebc.net.au/CCA%20SIA%20Guidebook.pdf

Forsyth, A., Slotterback, C.S., Kevin J. Krizek, K.J., 2010, “Health impact assessment in planning:

Development of the design for health HIA tools”, Environmental Impact Assessment Review, No. 30, s.

42-51.

Friedmann, J. (2004). Strategic Spatial Planning and the Long Range Planning. Theory & Practice, Vol. 5

(1): 49–67.

Friedmann, J. (2005). Globalisation and the Emerging Culture of Planning. Progress in Planning, 64: 183-

234.

Gallent, N., Juntti, M., Kidd, S., Shaw, D. (2008). Introduction to Rural Planning, Routledge, London.

Gedikli, B. (2004). Strategic Spatial Planning and Its Implementation in Turkey: Şanlıurfa Provincial

Development Planning Case (Doktora Tezi), ODTÜ, FBE, Ankara.

Gedikli, B., 2007, “Stratejik Mekânsal Planlamada Yeni Anlayışlar, Yöntemler, Teknikler”, M. Ersoy (der.)

Kentsel Planlama Kuramları, İmge Kitabevi, Ankara, s. 229-278.

Greed, C., Davies, L., Brown, C., Duhr, S., 2002, Gender Mainstreaming in Planning: Research Report,

Royal Town Planning Institute and University of the West of England, UK.

220

Hamdi, N., Goethert, R. (1997). Action Planning for Cities: A Guide to Community Practice, John Wiley

and Sons Ltd., England.

Healey, P. (1997). The Revival of Strategic Spatial Planning in Europe. P. Healey, A. Khakee, A.Motte, B.

Needham (eds): Making Strategic Spatial Plans- Innovations in Europe. UCL Press, London, s. 3-19.

Healey, P. (2004). The Treatment of Space and Place in theNew Strategic Spatial Planning in Europe.

International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 28(1): 45-67.

Kocamustafaoğulları, E. (2007). Çok Amaçlı Karar Verme. Çok Kriterli Karar Verme Semineri,

www.tepav.org.tr/upload/files/haber/1255440509r7406.Cok_Amacli_Karar_Verme.pdf

Krawczyk, E., Ratcliffe, J. (2006). Application of Futures Methods in Urban Planning Processes in Dublin.

Fennia 184 (1): 75–89.

Mastop, H., Faludi, A. (1997). Evaluation of Strategic Plans: The Performance Principle. Environment and

Planning B: Planning & Design, Vol. 24 (6): 815-832.

Norton, R. K. 2005, “More and Better Local Planning: A Statemandated Local Planning in Coastal North

Carolina”, Journal of the American Planning Association 71 (1): 55-71.

ODPM (Office of the Deputy Prime Minister) (2004). Housing, Planning, Local Government and the

Regions Committee, Annual Report 2004.

OECD, 2006, Applying Strategic Environmental Assessment, DAC Guidelines and Reference Series,

http://www.sourceoecd.org/development/9264026576

Oliveira, V., Pinho, P. (2010). Evaluation in Urban Planning: Advances and Prospects. Journal of Planning

Literature, Vol. 24: 341-361.

Partidário, M.R., 2012, Strategic Environmental Assessment Better Practice Guide, Portuguese Environment

Agency and Redes Energéticas Nacionais, Lisbon,

http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/2012%20SEA_Guidance_Portugal.pdf

Planning Officers’ Society (2005). Policies for Spatial Plans, www.planningofficers.org.uk

221

Öksüz, A. M. (2004). Planlama Yaklaşımları. Ş. Aydemir, S.E. Aydemir, D.Ş. Beyazlı, N. Ökten,

A.M.Öksüz, C. Sancar, M. Özyaba, Y.A Türk, Kentsel Alanların Planlanması ve Tasarımı, Akademi

Kitabevi, Trabzon. s.107-118.



Sağ, N., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Dedeoğlu, M. ve Osmanlı, N. (2015). İDA 2.2 Kırsal Alan



Özdemir, S. (Kom.Bşk.) (2009). Mekânsal Planlama Sistemi ve Kurumsal Yapılanma Komisyon Raporu.

Kentleşme Şurası, Cilt 1, 1-116. BİB, Ankara.

Şahin, Y., Aydemir, S., Meşhur, M.Ç., Topçuoğlu, A., Özen, S., Sağ, M.A. ve Bozdağ, A. (2015). İDA 3.0

Kırsal Gelişme Çerçeve Politikaları Oluşturma sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur


108G173, 108G187).

Şengül, H. T. (2003). Şehircilikte Reform Çabalarına İlişkin Metodolojik ve Kuramsal Bir Değerlendirme.

Şehircilikte Reform. Dünya Şehircilik Günü 27. Kolokyumu, Mersin. ŞPO, Ankara, s. 19-29.

Şengül, H. T. (2012). Planlama Paradigmalarının Dönüşümü Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme. M. Ersoy

(der.) Kentsel Planlama Kuramları, İmge Kitabevi, Ankara, s. 59-113.

Tarakçı, N. (2010). Stratejik Karar Verme ve Senaryo Oluşturma, Truva Yayınları, İstanbul.

Tekeli, İ. (2001). Her Geçen Gün Geleceği Yeniden Yaratıyor ve Yeniden Kavrıyoruz. Geleceği Planlamak,

SPO, Ankara, s. 27-32.

Waldner, L.S. (2004). Planning to Perform: Evaluation Methods for City Planners. Berkeley Planning

Journal, 17 (1): 1-28.

Wiewel, W. (2004). Comments 4. Theory & Practice, Vol. 5(1): 61-63.

222

Vasilevska, L., Vasić, M. (2009). Strategic Planning as a Regional Development Policy Mechanism-

European Context. SPATIUM International Review, No. 21: 19-26.

Velibeyoğlu, K. (2009). Bardağın Yarısı Dolu: Yerel Kalkınmada Varlık-Temelli Yaklaşım. Ege Mimarlık,

Ekim 2009, s.42-44.

Yücel, M., Ulutaş, A., 2009, “Çok Kriterli Karar Yöntemlerinden ELECTRE Yöntemiyle Malatya’da Bir

Kargo Firması İçin Yer Seçimi”, Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt 11/17, S. 327- 344

URL 1. (2010). Business Strategy/Overview of Strategic Planning.

https://en.wikibooks.org/wiki/Business_Strategy/Overview_of_Strategic_Planning (Erişim: Şubat 2011)

URL 2. T.C Çevre ve Orman Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı CBS Şube Müd., Çevresel Verilerin

Koordinasyonu Arazi Kullanım Projesi,

https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/3554/mod_resource/content/0/7nciHaftaTurkiyeAraziOrtus

uIzlemeSistemiCORINE.pdf (Erişim: Ocak, 2010)

URL 3. Wollmann, H., Kuhlmann, S.. UCLG Country Profiles: Federal Republic of Germany. www.citieslocalgovernments.org/gold/Upload/country_profile/Germany.pdf

(Erişim: Nisan 2011)

URL 3. https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Toprak-Koruma-ve-Arazi-Degerlendirme/Projeler (Erişim:

Ocak, 2010)

URL 4, Sağlık Etki Değerlendirmesi, www.skb.org.tr/wpcontent/uploads/2010/06/Saglik_Etki_Degerlendirmesi.pdf

(Erişim: Eylül.2014)

URL 5, Murat Karacasu, “Kentiçi Toplu Taşıma Yatırımlarının Değerlendirilmesinde Karar Destek Modeli

(Electre Yöntemi) Kullanımı”, www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/3099.pdf) (Erişim: Haziran 2014)

223

Bölüm 3



Sağ, N., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Dedeoğlu, M. ve Osmanlı, N. (2015), İDA 2.2 Kırsal Alan



Sancar, C., Çiftçi Ulusoy, Ç., Serdaroğlu Sağ, N., Aydemir, S., Öksüz, A.M., Beyazlı, D., Türk, E., Erdoğan,

A., Erdem, R., Çıbıkdiken, A.O., Eren, F., Bülbül, Ş., Sulak, B., Özlü, S., Duran, M., Dedeoğlu, S., Sağ,

M.A., Levend, S., Akseki, H., Bozdağ, A., Dedeoğlu, M., Örnek, M.N., Çevik, H.H. ve Osmanlı, N.

(2015), İDA 4.1 Kırsal Yerleşme Planlaması sonuç raporu Cilt 1 (s. 1-449). A.M. Öksüz, R. Erdem ve

M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG

1007 Proje no. 108G173, 108G187).

URL 1. http://www.gislab.ktu.edu.tr/mapgaleri/maps.htm, 2017.

224

Bölüm 4.1.

Bülbül, Ş. (2014)Stratejik Mekansal planlamada Stratejik Seçim Yaklaşımı ile Karar Verme, KTÜ FBE

Mimarlık Anabilim Dalı Doktora Tezi, Trabzon.

Demirel, Ö. (2015). Kaynak Değeri ve Duyarlılık Analizi. D. Beyazlı, A. Erdoğan, S. Aydemir, Ş. Bülbül,

B. Sulak, S. Özlü ve M. Duran (Ed.) İDA 5.2b Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model

Önerisi-Planlama/Tasarım El Kitabı içinde (s. 22-26). A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.),

(TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).

Erdoğan A. (1999) "Kent Veri Tabanlarının Oluşturulması: Fethiye-Kayaçukuru'na Uygulanması", Yerel

Yönetimlerde Kent Bilgi Sistemi Uygulamaları Sempozyumu, Trabzon, 13-15 Ekim 1999, ss.249-272.

Erdoğan A., Dedeoğlu Özkan S., Sulak B., Barut M. (2017). Koruma odaklı kırsal alan planlamasına yönelik

veri altyapısının oluşturulması, Planlama, 27(3):254-273.

Erdoğan, A. (2015). Kırsal Alan Sınıflaması ve Ekolojik Duyarlılık Analizine Temel Harita ve Verilerin

Hazırlanması. D. Beyazlı, A. Erdoğan, S. Aydemir, Ş. Bülbül, B. Sulak, S. Özlü ve M. Duran (Ed.) İDA

5.2b Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi-Planlama/Tasarım El Kitabı içinde (s.

10-21). A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173,

108G187).

Erdoğan, A., Nişancı, R., Erdem, R., Çay, T., Kalaycı, İ., Çıbıkdiken, A.O., Yeşiltepe, M., Bediroğlu, Ş.,

Erbaş, Y.S., Asrı, İ., Sağ, M.A., Levend, S., Yenice, M.S. ve Osmanlı, N. (2015). İDA 1.2 Arazi Kullanım

Haritalarının Hazırlanması sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı

Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).

Erdoğan, A., Nişancı, R., Erdem, R., Sancar, C., Çay, T., Çıbıkdiken, A.O., Bediroğlu, Ş., Sağ, M.A.,

Levend, S. ve Osmanlı, N. (2015). İDA 1.1 Veri Tabanı Tasarımı sonuç raporu. A.M. Öksüz, R. Erdem

ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-

KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).

225



Sağ, N., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Dedeoğlu, M. ve Osmanlı, N. (2015). İDA 2.2 Kırsal Alan



Özlü, S., 2014. Kırsal Yerleşme Eylem Planı Yaratım Süreci: Trabzon/Salacık Köyü Deneyimi, Karadeniz

Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.

Sancar, C., Aydemir, S., Öksüz, A.M., Beyazlı, D., Türk, E., Erdoğan, A., Bülbül, Ş., Sulak, B., Özlü, S.,

Duran, M. ve Dedeoğlu, S. (2015). İDA 4.1 Kırsal Yerleşme Planlaması sonuç raporu Cilt 2: Örnek Alan

Planlama Çalışması: Trabzon-Salacık (s. 1-250). A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma

Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173,

108G187).

Silberschatz, A., Korth, H.F. and Sudarshan, S. (1997). Database Systems Concepts (3rd ed.), New York :

McGraw-Hill.

USDA (1998). Rural Development Office of Community Development, A Guide to Strategic Planning for

Rural Communities.

226

Bölüm 4.2.

Demirel, Ö. (2015). Kaynak Değeri ve Duyarlılık Analizi. D. Beyazlı, A. Erdoğan, S. Aydemir, Ş. Bülbül,

B. Sulak, S. Özlü ve M. Duran (Ed.) İDA 5.2b Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model

Önerisi-Planlama/Tasarım El Kitabı içinde (s. 22-26). A.M. Öksüz, R. Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.),

(TÜBİTAK-KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).



Z., Günaydın, M., Dedeoğlu, M., Yavuz, F. ve Öztürk, A. (2015). İDA 2.1 Kaynak Değeri ve Duyarlılık



Erdoğan A., Dedeoğlu Özkan S., Sulak B., Barut M. (2017). Koruma odaklı kırsal alan planlamasına yönelik

veri altyapısının oluşturulması, Planlama, 27(3):254-273.

Erdoğan A., Zwick P.D. (2016), "Spatial decision making under determinism vs. uncertainty: A comparative

multi-level approach to preference mapping", Hacettepe Journal Of Mathematics And Statistics, 45:1245-

1273

Polat, E., Gül, H., Dulupçu, M.A., Sallan Gül, S., Peker, Z., 2011, Kentsel-Kırsal Bütünlüklü Bir Stratejik

Mekânsal Planlama Modeli; Eğirdir Örneği, TÜBİTAK Proje No: 107K441, Isparta.





108G187).

227

Bölüm 4.3.

Aydemir, S., Sancar, C., Beyazlı, D., Özlü, S. ve Duran, M. (Ed.). (2015). Kırsal Yerleşme Planlaması.

[Kaynak: Sancar, C., Çiftçi Ulusoy, Ç., Serdaroğlu Sağ, N., Aydemir, S., Öksüz, A.M., Beyazlı, D., Türk,

E., Erdoğan, A., Erdem, R., Çıbıkdiken, A.O., Eren, F., Bülbül, Ş., Sulak, B., Özlü, S., Duran, M.,

Dedeoğlu, S., Sağ, M.A., Levend, S., Akseki, H., Bozdağ, A., Dedeoğlu, M., Örnek, M.N., Çevik, H.H.

ve Osmanlı, N. (2015). İDA 4.1 Kırsal Yerleşme Planlaması sonuç raporu (Cilt 1-3). A.M. Öksüz, R.

Erdem ve M.Ç. Meşhur (Yön.), Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi (TÜBİTAK-

KAMAG 1007 Proje no. 108G173, 108G187).]





Bülbül, Ş. 2014, Stratejik Mekansal Planlamada Stratejik Seçim yaklaşımı ile Karar Verme, KTÜ Fen

Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon

Gedikli, B., 2007, Stratejik Mekânsal Planlamada Yeni Anlayışlar, Yöntemler, Tenikler”, M.Ersoy (der.)

Kentsel Planlama Kuramları, İmge Kitabevi, Ankara, s.229-278.

Hamdi, N., Goethert, R., 1996, Action Planning for Cities, John Wiley and Sons.

Özlü, S., 2014, Kırsal Yerleşme Eylem Planı Yaratım Süreci: Trabzon/SalacıkKöyü Örneği, KTÜ Fen

Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon





108G187).

URL- 1, Tools for Creating Ideas http://creatingminds.org/tools/tools.htm (erişim 10.12.2012)

Wacker, W., Taylor, J., Means, H., 2000, The Visionary’s Handbook (New York, Harper Collins).

228

Bölüm 4.4.





108G187).

229

Bölüm 4.5.

Adebo, S., 2000. Training Manual on Participatory Rural Appraisal, pp:21-24, Addis Ababa.

http://www.fsnnetwork.org/sites/default/files/pra_guide.pdf.





Country Agency (CA), 2004. Parish Plans: Guidance for Parish and Town Councils, Countryside Agency

Publications, pp:33-35, West Yorkshire.

http://www.civicus.org/view/media/Action%20Planning.pdf.

Jones, C., 1996. PRA Tools & Techniques Pack, Institute of Development Studies, pp: 2-116, Brighton.

Ncapai, W., 2005. Participatory Rural Appraisal: An Approach to People Centred Development in South

African Transformation Context, Department of Social Development, Eastern Cape Province.

Özlü, S., 2014. Kırsal Yerleşme Eylem Planı Yaratım Süreci: Trabzon/Salacık Köyü Deneyimi, Karadeniz

Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.

Shillingford, A., 2006. Data Collection Protocols&Participatory Research Techniques, The Caribbean

Development Bank (CDB) and Department for International Develeopment (DFID), Caribbean.

TÜBİTAK, 2014. Koruma Odaklı Kırsal Alan Planlaması: Bir Model Önerisi Projesi Final Raporu, Proje

No: 108G173, Karadeniz Teknik Üniversitesi Grubu-Trabzon.

United Nations Centre for Human Settlements (HABİTAT), 2001. Tools to Support Participatory Urban

Decision Making, UNCHS Habitat, ISBN: 92-1-131616-2, pp: 67-68, Kenya.

230

URL-1, http://www.reflect-action.org/ .Reflect. 19.12.2012

URL-2, http://proje06.wikispaces.com/Sorun+Analizi. Sorun Analizi. 15.05.2014

World Alliance for Citizen Participation (CIVICUS), 2001. Action Planning, pp:4-32 Johannesburg.

231

EKLER

EK 2.1. Mevcut durumu ve varlıkları belirlemeye yönelik araştırılacak konular

Doğal Yapı ve Teknik Değerlendirme

Konu

Ölçek

1/25000 1/1000

. Topografya; eğim, yükselti, bakı, 3B arazi modeli

. Hidroloji; akarsular-kanallar; göller, göletler, barajlar; yeraltı suları; taşkın alanları, sazlık-bataklık; sulama alanları, havza

ıslah projeleri; rekreatif vb. kaynak olma potansiyelleri

. İklim; meteoroloji istasyonları; eş yağış alanları (kar ve yağmur); eş buharlaşma alanları; güneşlenme ve rüzgâr potansiyelleri

(yenilenebilir enerji üretimi/ kullanımı)

. Jeoloji; jeolojik formasyonlar, jeolojik özellikli (korunması gerek) alanlar, kayalık-taşlık alanlar, kumullar; risk türleri (faylar

ve depremsellikleri, heyelan, çığ, çökme) ve dağılımları (mevcut, potansiyel)

. Biyolojik çeşitlilik; flora ve fauna türleri, uluslararası, ulusal, bölgesel ve yöreye özgülük durumları, yayılım alanları; ÖBA

. Baskıya duyarlı doğal, tarihi, arkeolojik alanlar ve sitler (İDA 2.1'den alınacak)

. Yerleşime uygun alanlar (baskıya duyarlı, afet riski taşıyan, askeri alanlar, koruma zonları, ekonomik olarak yerleşilemez

eğimdeki alanlar vb. dışında kalan alanlar)

. …

Yerleşmeler ve Teknik Değerlendirme

İDA 2.2. sınıflamalarına (ulusal ve il) dayanan yerleşme tipleri ve alt tipleri

. Kentsel ve kırsal yerleşmeler, nüfus büyüklükleri, gelişmeleri (büyüme hızları, ….)

. Planlama alanı nüfusu ve gelişmesi, çevre yerleşmelerle karşılaştırılması

. Yerleşme deseni; yoğunluklar; hizmetlerin (sağlık, eğitim, adalet, kültür, spor, sosyal vb.) dağılımı, yerleşme kademelenmesi;

yerleşmeler arası ağ ilişkileri *****

*****

. Yerleşme tipleri (toplu, dağınık, dağınık küme, doğrusal…) -

. Planlama alanı arazi kullanımı, donatıların dağılımı

. Afet riskine maruz yerleşmeler/ alanlar -

. Planlama alanında afet riski ve risk taşıyan bölgeler -

. Konut; stok ve özellikleri, talep- stok dengesi, toplu projeler

. Yerleşme/ konut dokusu (yoğunluk, yapı parsel, parsel yol ilişkileri,) -

. Kimlik ve imaj

. Kırsal yerleşmelerde mevcut yerleşik alan içinde kalan yerleşilecek alan büyüklükleri

. Atıl durumdaki büyük yatırım alanları ve kullanılmayan/ terkedilmiş büyük işlev alanları (kahverengi alanlar)

. …

232

EK 2.1. Devam

Konu

Ölçek

1/25000 1/1000

Kentsel ve Kırsal Altyapı

Ulaşım; kara, demir, deniz yolu ulaşım ağları ve terminal alanları; hava ulaşımı alanları; planlama alanına

ilişkin uluslararası/ ulusal/ bölgesel/ yerel projeler; yerleşmeler arası toplu taşım hatları, terminal noktaları

Yerleşme içi ulaşım (yaya, taşıt, bisiklet vb) kademelenmesi, niteliği, sorunları, komşu yerleşmelerle, üst ve

alt kademe yerleşmelerle bağlantısı

-

İçme suyu ve atık su; su kaynakları (yeraltı, yer üstü) ve dağılımı, su talebi (sulama, içme-kullanma, enerji)-

kaynak dengesi, su kaynakları geliştirme projeleri (uygulama, proje, tasarı); içme suyu ve atık su tesisleri

(depo, arıtma, kuyu vd.) (köy, kasaba, kent- planlanlan yerleşme/yerleşme gruplanı), içme suyu hatları; atık

su hatları, boşaltma yerleri; projeler

Katı atık; katı atık toplama ve bertaraf, geri kazanım tesisleri, aktarma istasyonları

Enerji; üretim (santraller ve türleri), taşınımı ve dağıtımı (trafo, indirici); doğalgaz taşınımı ve dağıtım;

İletişim/ Haberleşme; GSM Baz istasyonları, telefon santralleri ve iletim hatları (yer altı, yer üstü); internet

kablo hatları; basılı ve görsel medya

Sosyal Yapı ve Teknik Değerlendirme

. Nüfus ve demografik özellikleri; büyüklük, yaş, cinsiyet, yaş bağımlılık, hanehalkı büyüklüğü, doğurganlık,

bebek-çocuk ölümü; nüfus gelişme hızı ve ileriye dönük kestirimler

. Yerleşmenin genel ve mahalle bazında nüfus ve demografik özellikleri; büyüklük, yaş, cinsiyet, yaş

bağımlılık, hanehalkı büyüklüğü, doğurganlık, bebek-çocuk ölümü; nüfus gelişme hızı ve ileriye dönük -

kestirimler

. Göç (kalıcı ve geçici)

. Eğitim; nüfusun eğitim düzeyleri ve gelişimi (yerleşme/ mahalle bazında)

. Sağlık; Planlama alanına özel sağlık sorunları, engellilik, koruyucu hizmetler, sosyal güvence (yerleşme/

mahalle bazında)

. Kültür; maddi ve maddi olmayan kültür varlıkları, değerleri, kalkınmada yararlanılma potansiyelleri;

uluslararası/ ulusal/ bölgesel kültürel birlikler

. Kadın; çalışma durumu, sosyal güvence, toplumsal cinsiyet sorunları

. Gelir durumu, dağılımı ve gelir kaynağı, yoksulluk

. İstihdam ve sosyal güvenlik; işgücüne katılma, istihdamın sektörel dağılımı, işteki durum, işsizlik durumu

ve türleri, sosyal güvenceli olma durumu, sendikalaşma

. Örgütlülük; sivil toplum kuruluşları tür ve sayıları, aktif üye sayısı, projeleri

. Kurumsal örgütlenme; uluslararası/ ulusal/ bölgesel kurumlar (ya da temsilcilikleri), merkezi ve yerel

yönetimler, hizmet birlikleri (türü, dağılımı)

. …

233

EK 2.1. Devam

Ekonomik Yapı ve Teknik Değerlendirme

Konu

Ölçek

1/25000 1/1000

. İstihdamın sektörel dağılımı, değişimi

Tarım, hayvancılık, ormancılık sektörü

. Toprak yapısı, arazi varlığı (sulu, kuru), mera-çayır-otlak,

. Tarımsal işletmeler (büyüklük, parçalılık), arazi toplulaştırma

. Tarımsal üretim (bitkisel, hayvansal), çeşitlilik, ekonomideki yeri ve değişimi

. Yöreye özgü ürünler; sertifikalı ürünler/ işletmeler

. Üretim teknolojisi (mekanizasyon, girdiler)

. Pazarlama kanalları

. Üretici örgütlenmeleri (kooperatifler, birlikler, ağlar vb.)

. Üretimde ve pazarlamada yenilikler

. Orman varlığı (alan, nitelik, ekonomideki yeri), değişimi

. Orman işletmeciliği (ağaç ve ağaç dışı orman ürünleri üretimi)

. 2B arazileri

Sanayi Sektörü

. İmalat sanayi

. Sanayi alanları dağılımı, büyüklüğü, olumlu ve olumsuzlukları

. Ana ve alt sektörler (Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması) itibariyle sektörel yapı (istihdam, katma

değer, ölçek, gelişme hızı)

. Ülke/ bölge içindeki konumu, aynı kademedeki komşularıyla karşılaştırmalar (Yerleşim Katsayısı,

değişimi, Pay Kayması)

. Planlama alanı ekonomisiyle yatay ve/ veya düşey ilişkiler

. Sektörün/ alt sektörlerin sorunları

. Yöreye özgü üretimler, değerleri; marka, patent, kalite sertifikalı üretimler

Madencilik sektörü; bilinen kaynaklar (işletilenler, ruhsatı olup da işletilmeyenler, kapananlar, hiçbir işlem

yapılmamış olanlar) ve ekonomik potansiyelleri; işletme türü, mevcut arazi kullanımıyla çelişkiler; biriciklik

(unique) özelliği olan madenler

. Enerji; üretim (yenilenebilir kaynaklar dahil) tür ve kapasiteleri, tüketim, sorunlar

234

EK 2.1. Devam

Hizmetler Sektörü

Konu

Ölçek

1/25000 1/1000

. Haberleşme; GSM, internet, sabit telefon kullanımı, gelişimi, kablolu/ uydu TV (Hane anketinde sorulacak)

. İnşaat; sektörün işgücü yapısı, değişimi, inşaat türüne (konut, konut dışı, inşaat mühendisliği çalışmaları)

göre sektörel gelişme, planlama alanındaki yapı malzemeleri sanayisi ile düşey bağlantısı,

. Turizm; turizm kaynak çeşitliliği (doğal, kültürel, tarihi, sağlık, eğlence); turistik ürün çeşitlenmesi (termal,

kültür, kongre, kurvaziyer, üçüncü yaş(yaşlı), spor, fuarcılık, özel ilgi vd.); pazarlanması; peyzaj kalitesi

yüksek, rekreatif kullanım potansiyeli olan varlıklar

. Finans; bankacılık hizmetleri, mevduat ve kredi; ihtisas bankacılığı, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve

kurumları, yardımcı iş hizmetleri; hizmet alan ve veren yerleşmeler

. Ticaret; toptan ve perakende ticaretin yapısı (türüne göre işletme sayısı, ölçek, …), dış alım ve dış satım,

pazar alanı

. …

Çevre ve Teknik Değerlendirme

. Kirlilik ve çeşitleri (toprak, hava, su, görsel), yayılım alanları; kirleticiler; koruma zonları

. Biyolojik çeşitlilik

. Kirlilik önleme ve çevre yönetimi projeleri

. Birincil amaç dışı kullanılan/ işlev değiştiren alanlar/ kaynaklar

. Görsel kalitesi yüksek doğal ve yapılı çevreler, noktalar

. …

Mülkiyet Yapısı ve Teknik Değerlendirme

. Özel, kamu, tahsisli (ya da uzun dönemli kiralanan) alanlar, dağılımları, değişimleri

. Emlak satışları (yerleşme içi, yerleşme dışında yaşayan ama oralı, yerleşme dışı, yabancı), zaman içindeki

değişim

. …

Kaynak: Sancar vd., 2015: 189-191

235

EK 2.2. Planlamada katılımcı yaklaşımlar ve teknikler

Adı ve tanımı

Özellikleri ve süreci

ETKİLEŞİMLİ PLANLAMA

Etkileşimli planlama (Interactive planning) 1970’li

yıllarda Russell Ackoff tarafından organizasyonel

problemleri ele alma yöntemi olarak geliştirilmiştir.

Ackoff söz konusu problemlerin izole edilmiş tekil

problemler olarak değil, bir problemler sistemi olarak ele

alınması gerektiğini vurgular. Ackoff’a göre problemler,

çözümleme aracılığıyla karışıklıklardan çıkarılan

soyutlamalardır. Karışık durumlar ise birbirleriyle

etkileşen değişken/değişen problemlerin karmaşık

sistemlerini içeren dinamik durumlardır. Buna göre,

Ackoff şöyle der: “Münferit problemler çözülebilir,

karışıklıklar ise yönetilmeyi gerektirir” (Rosenhead,

Mingers, 2001).

Etkileşimsel Planlama, üç temel ilkeye dayanmaktadır ve bir aşamalar serisi

içinde uygulanmaktadır. Ackoff’un kuramına dayanan üç ilke: katılım,

süreklilik ve bütüncüllüktür. Etkileşimsel Planlama her şeyden önce yaygın

katılımı teşvik eder. Planlama sürecinin kendisinin bir gelişimsel faaliyet

olması itibari ile maksimum katılım ile katılımcıların farklı bakış açılarını

temsil ederek planlamayı daha kapsamlı kıldığını savunur. Operasyonel olarak

geniş çaplı katılımın sağlanması açısından organizasyonun her düzeyi veya

bölümü kendi için plan yapar. Bu bağlamda Ackoff bu yaygın katılımı organize

edecek belirli bir organizasyonel yapı, dairesel bir organizasyon önerir.

Süreklilik ilkesine göre katılımcılar planlamayı asla sonlandırmazlar. Koşullar

sürekli değişmeye devam ederken öğrenme için yeni fırsatlar sunarlar, bu

nedenledir ki planlama bitmez. Böylece süreç devamlı olarak gelişen bir plan

üretir. Bütüncüllük ilkesi ise katılımcıları farklı bölümlerince üretilen planların

koordinasyonuna ve entegrasyonuna özen ve önem göstermelerine teşvik eder

(Aktaran Polat ve diğ., 2011).

Etkileşimli planlama sürecinin beş aşaması bulunmaktadır: Karışıklık

formulasyonu, Çıktı Planlaması, Araçlar Planlaması, Kaynak Planlaması ve

Uygulama ve Denetim Planlaması.

Etkileşimli Planlama, ESM’de olduğu gibi karmaşık ve çoğulcu problem

durumlarına ilişkin katılımcıların farklı görüşlerinin, farklı algılarının ortaya

çıkarılmasını amaçlar. Bu iki yöntemin benzerlikleri yanı sıra farklılıkları da

vardır. ESM ağırlıklı olarak kişisel dünyayı ele alırken, EP maddi ve sosyal

dünyayı da içerir. EP’da yapı anlamlandırmayı etkiler, yaygın katılımın

sağlanması açısından dairesel bir organizasyon yapısı önerir (Sınn,1998;

Mıngers,2006).

.

236

EK 2.2. Devamı

Adı ve tanımı


KATILIMCI KIRSAL DEĞERLENDİRME

Katılımcı Kırsal Değerlendirme (KKD) (Participatory

Rural Appraisal (PRA)) yerel toplumlara, kendi hayat ve

koşullarının bilgisini paylaşma, üretme, analiz etme,

planlama ve eyleme geçirme gücünü kazandıran, gelişen

yaklaşımlar ve yöntemler ailesini tanımlamaktadır.

1980’lerde geliştirilmiş ve uygulanmış Hızlı Kırsal

Değerlendirme (HKD) (Rapid Rural Appraisal (RRA))

1990’larda Katılımcı Kırsal Değerlendirme (KKD)

şeklinde evrilerek hızla gelişmiş ve yayılmıştır.

KKD halkın, yaşamlarının gerçeklerini, koşullarını

analiz ederek, yapacakları eylemleri planlayabilmelerine,

kararları uygulayarak bunları izlemeleri ve sonuçlarını

değerlendirmelerine olanak veren bir gurup yaklaşım,

yöntem ve davranışlar olarak tanımlanabilir.

HKD dışardan gelenlerin öğrenmesi amacını

taşımaktadır. KKD ise yerel halkı; kendi analizlerini

yürütme, çoğu zaman da planlayarak eyleme geçmeye

muktedir kılmayı amaçlamaktadır.

Doğrudan gözleme, yarı biçimlenmiş görüşmeler gibi

bazı yöntemler HKD’de vurgulanmıştır, fakat bunlar iyi

bir KKD’nin de yaşamsal bir kısmını oluşturmaktadır.

Diğer yöntemler örneğin, halkın kendi haritalarını

yaptığı katılımcı haritalama ve katılımcı diyagram

çizme KKD’de vurgulanmıştır. Fakat HKD’de de

kullanılabilir

HKD ve KKD NİN PAYLAŞTIĞI İLKELER

•Öğrenmenin tersine çevrilmesi: Doğrudan kırsal halktan yerinde, yüz yüze

öğrenilir. Yerel fiziki, teknik ve sosyal bilgi kazanılır.

•Hızla ve gelişen bir şekilde öğrenme: Yazılı bir programı takip etmeden,

öğrenme sürecinde uyumlar yaparak öğrenilir. Bilinçli soruşturma,

yöntemlerin esnek kullanımı, fırsatlardan yararlanma, doğaçlama ve bilgiyi

çapraz kontrole tabi tutarak öğrenilir.

•Yanlılıkları dengeleme: Kırsal kalkınma turizmini dengelemek için gevşemiş

olarak, acele etmeden, nutuk atma yerine dinleyerek, yeni konulara geçme

yerine konuları yoklayarak, empoze etmeyerek, yoksullar ve kadınları işin

içine katarak, onların ilgi ve önceliklerini öğrenerek davranılır.

•Bilgi edinmede optimizasyon: Gerekli olan bilginin elde edilmesinin göreli

maliyeti ile bunun miktarı, ilgili olması, uygunluğu ve zamanlılığı arasında bir

denge kurulmalıdır. Bu ilke “optimal bilgisizlik” (optimal ignorance) olarak

da adlandırılabilir. Bu neyin öğrenilmesinin değmeyeceğini bilmek ve uygun

düzeyde kesinlilik anlamına gelir. Gerektiğinden daha fazla ölçme yapmak

gereksizdir. Keynes’in şu sözü meşhurdur: “Yaklaşık olarak doğru olmak,

kesinlikle yanlış olmaktan daha iyidir”.

•Saç ayağı oluşturma: Birden fazla yöntem bilgi kaynağı, soruşturmacı

ve/veya disiplin kullanarak çapraz kontrol yapılır.

•Farklılaşmayı aramak: Bu ortalamalar yerine farklılaşmayı arama ile ifade

edilir. Avustralya’da “maksimum farklılık veya farklılığı maksimize etmek ve

bilgi zenginliği" olarak tanımlanmıştır. Bu istatiksel olmayan bir şekilde

örnekleme yapmayı içerebilir. Çapraz kontrolün ötesine geçerek çelişkileri,

anormallikleri ve farklılıkları araştırmayı gerektirir (Özkaya, Karaturhan ve

Boyacı, 1998).

237

EK 2.2. Devamı

Adı ve tanımı


SİSTEM DİNAMİKLERİ

Sistemin davranışını tahmin etmeye çalışır ve bunu

yaparken de model kullanmaya bağımlıdır.

STRATEJİK VARSAYIM SINAMASI

Bu yöntem insanların fikirlerinin ve varsayımlarının

tutarlılığını sınamaya çalışır

Sistem dinamikleri 3 adım izler:

1. Durumun anlaşılması/problem tanımı: Problem sistemdeki karşılıklı

ilişkilerden etkilenen faktörlerle birlikte tanımlanır. Forrester’e (1961) göre,

anahtar adımlardan biri problemin tanımlanmasıdır. Problem olası

faktörlerden etkilenir ve bilgi geri-besleme döngüleri içerisinde çerçevelenir.

2. Model kavramsallaştırması/model inşası: Model inşası sistem

dinamiklerinin kesin kavramlarını kullanır. Model formülasyonu sistem

dinamikleri modelleme mantığına yardım etmek için geliştirilmiş birçok

bilgisayar yazılımından birini kullanır.

3. Simülasyon modelinin çalıştırılması/sonuçların kullanılması: Model bir

kez inşa edildiğinde, farklı senaryolar farklı politikaların ve kararların test

edilmesinde analiz edilir ve kullanılır. Bu durumda farklı farz etme durumları

araştırılabilir. Model algılanan durumun ontolojik bir betimlemesi olarak

kullanılır. Eğer insanlar tarafından başarılı olarak kabul edilirse, hem yapısal

değişimler hem de öneriler politika geliştirmek için kullanılabilir.

Aşağıda sıralanan adımlardan oluşur:

1. Paydaş belirlemesi. Paydaşların ve onlar için gerekenlerin listelenmesi.

Eğer, gruplar varsa, her bir grup kendi listesini hazırlamalıdır ve sonra da

birleştirmelidir.

2. Alt-grupların belirlenmesi. Eğer paydaş grupların alt gruplara ayrılması

gerekiyorsa, bakış açılarına ve ilgilerine göre ayrımlama yapılması.

3. Grup oluşturma. Alt gruplardan bir ya da daha fazla çalışma grubu

oluşturulması

4. Varsayım kaplaması. Her bir alt grupta, paydaşlar nedenleri (varsayımları)

tartışır ve kendilerine göre öncelikler verir.

5. Varsayım sınaması. Alt grup üyeleri eğer bu varsayımlar tersine dönmüşse

ve farklılık yaratmıyorlarsa bunu tekrar değerlendirerek, bazı varsayımları

elerler.

6. Varsayım sıralaması. Alt grup üyeleri kendi varsayımlarını sıraya dizerler:

Varsayım gerçekleşmiş ise etkisi,

Gerçekleşme olasılığı.

Sonuçlar 2x2’lik bir matrise yerleştirilir.

7. Eylem planlaması. Alt grup üyeleri bu 2x2’lik matrisi analiz eder ve onun

olası sonuçlarını değerlendirir.

Gruplararası Tartışma. Her altgrup kendi matrisini ve planlarını ortaya

koyar ve bu açık bir tartışma alanı yaratır. Konular ortaya konulmuş ve temel

varsayımlar meydan okumuştur. Sonunda, bir ortak zeminde buluşulmaya

başlanılmıştır (Polat ve diğ, 2011).

238

EK 2.2. Devamı

Adı ve tanımı


STRATEJİK YÖNETİM SÜRECİ

Bir stratejk yönetim grubu tarafından, genelde içsel

olarak kullanılan altı aşamalı bir süreçtir. Çeşitli

danışmanlarca desteklenir ve dışsal paydaşlara erişim

sağlar. Hem kamusal hem de gönüllü organizasyonların

kullanımı için oldukça uygun bir tekniktir.

Stratejik yönetim sürecinin altı aşaması şöyledir:

1. Tarihsel bağlam, önceki eğilimlerin sınanması ve ileri götürecek bir gelecek

vizyonunun ortaya konulması.

2. Durumsal değerlendirme: mevcut durumun SWOT analizi ile ortaya

konulması.

3. Stratejik konu gündemi: Stratejilerin önem derecesine göre sıralanması.

4. Stratejik seçenekler: SWOT analizi ve gelecek vizyonunu karşılayan

pozitif çözümlerce tanımlanması. Stratejilerin ve çerçeve maliyetlerin,

yapılabilirliğin, kabul edilebilirliğin ve etkililiğin tanımlanması.

5. Yapılabilirlik değerlendirmesi: paydaş analizi ve kaynak analizi yoluyla

sınanan stratejilerin seçilmesi.

6. Uygulama: Paydaşların tahminlerinin değerlendirilmesi ve geliştirilmiş

ciddi değerlendirme programlarının hazırlanması

Bu altı aşamanın her birinde üç temel adımın izlenmesi gerekir:

Araştırma (fikirler ve bilgi için); Sentez (örüntülerin ve eğilimlerin

gözlemlenmesi); Seçme (eylem için önceliklerin belirlenmesi).

TÜMLEŞİK PROBLEM ÇÖZME

Tümleşik problem çözme evreleri tekniği (Morris,

Sashkin, 1978;Vangundy, 1988), klasik yaratıcı problem

çözme yönteminin bir çeşitlemesidir. Bununla birlikte,

gerekli olan analitik adımların aralıklarının

tanımlanmasında kullanılmış olup, her adım için gerekli

kişilerarası eylemleri de betimler.

Tümleşik problem çözmenin etkin çalışması için

gerekenler şunlardır:

Problem çözme grubu

Bir kolaylaştırıcı

Problem çözme görevini izleyen bir gözlemci

Kişilerarası görevleri izleyen bir gözlemci

Gözlemcinin rollerinin kuramsal olarak döngüsel olması, yani problem-çözme

grubundaki diğerleriyle her aşama sonunda değiş-tokuş etmeleri önemlidir. Bu

teknik bir anket olarak da kullanılabilir ve daha fazla detaylandırılabilir.

Böylece, tüm katılımcılar bir referansa sahip olur. Süreç konusunda her bir

adımda genel bir değerlendirme vardır ve üyeler yalnızca her aşamadan tatmin

sağlandığında diğer aşamalara geçebilecektir.

Katılım süreci açısından da plancının katılımcılarla olan ilişkileri ve

planlamada katılım açısından oldukça etkili bir teknik olarak kullanılması

mümkündür. Evreleri:

1. Problem tanımı

2. Çözüm üretme

3. Eyleme yönelik fikirler

4. Eylem planlaması

5. Plan değerlendirme

6. Ürün ve süreci değerlendirme

Kaynak: Bülbül, 2014, aktaran Sancar vd. 2015: 180-188

239

EK 2.2. Devamı

KATILIMCI TEKNİKLER

BAĞLAM HARİTASI

Yaratıcı bir proje veya oturumun başında büyük

resmi ayrıntılı planlamak için peyzaj Haritası kullanın.

Projenin veya oturumun kapsamını araştırmak için

kullanın.

Diğerlerine neyin kapsam içinde neyin kapsam

dışında kaldığını açıklamak için kullanın.

Problem haritası sorunun bağlamsal etki alanının

ağaç yapısını oluşturan hiyerarjik bir sorundur.

Diğer ağaçlarda olduğu gibi, kendisini oluşturan

bölüm içindeki etki alanını parçalayarak çalışır.

Sorunun bağlamı ile bunu yaparak, projede ne olup ne

olmadığının açıklığa kavuşturulmasının

sağlanmasında çok yardımcı olabilir.

Problem İle Başlayın

Problemi geniş bir kağıt parçasının ortasına yazın ‘problem’ kelimesi

burada, yaratıcı olduğun genel alan anlamına gelmektedir. (‘problem’den

çok sadece ‘hedef’ olabilir).

Bunu aynı zamanda duvar, beyaz tahta, kahverengi kağıt ve post –it

notlarıyla da yapabilirsiniz.

Anahtar Konuları Tanımlayın

Anahtar konuları veya ilgilenilen problemin alanlarını tanımlayın. Bunlar

bütün konular olmak zorunda değiller--- sadece önemli bir ilgi ve alakanın

olduğu konular olabilir.

Bunları problemin bildiriminde yazın, onları tamemen dağıtın

Bunların sayısını altı veya daha az olarak tutun. Eğer daha fazla varsa,

bazılarını biraraya getirerek gruplandırın, bir sonraki aşamada hepsini alt

elemanlar olarak ayırabilirsin. Eğer hangisini seçeceğinden emin değilsen,

yazabildiğin kadarını ayrı kağıda yaz ve haritanın üzerine koyacaklarını seç.

Konuları probleme çizgilerle biirlikte birleştir bu mantıksal bağlantıyı

gösterir. Eğer istersen okları da kullanabilirsin, fakat bunlar gerekli değil.

Konuların Özniteliklerinin Tanımlanması

Konuları tanımladığınız zaman, her birini daha fazla özniteliklere ayırınız

ve bunları oklarla veya çizgilerle ilgili konuyla birleştiriniz

Düşünmek ve İletişim Kurmak İçin Kullanın

Bağlam haritasını çıkardığınızda onu problemin durumunu yansıtmak için ve

düşünmek için kullanın. Haritayı gerekli olduğu sürece ilgili alanı daha iyi

yansıtmak için değiştirin. Onu aynı zamanda yaratıcı olduğunuz bir alanda

başkalarıyla görsel olarak iletişim kurmak yolu olarak da kullanabilirsiniz

240

EK 2.2. Devamı

BEK ANALİZİ

“Kentsel Strateji” Grubu tarafından geliştirilen teknik;

neredeyiz, nereye, kiminle ve nasıl gideceğiz sorularının

yanıtını arar. “B” Birikim, Bereket, Beceri, Bakış,

Büyüme ve Beklenti , “E” Ekoloji, Ekonomi, Eşitlik,

Etkin olma, Elde etme, Entegrasyon, “K” ise Koruma,

Kapasite, Kalkınma, Kimlik, Katılım ve Kurgu

bileşenlerini ifade eder. (Göksu, Akalp, 2012)

BEK analizi üç temel bileşeni ile kapsamlı bir çerçeve ortaya koymaktadır.

BEK analizi temel sorularına yanıtların arandığı bir tartışmacı ortam

sağlamaktadır.

Birinci bileşen B analizi; kentlerin ve bölgelerin geleceğine bir üst bakış ile

dinamikleri, farklılıkları ve beklentileri ortaya çıkararak stratejik bir çerçeve

çizmektedir. B analizi dün, bugün ve yarın süreç diliminde çeşitlilik ve

paylaşma değerlerini ele alan özellikle tüm tarafların birbirlerinden

beklentilerinin alındığı bir süreci de kapsar.

İkinci bileşen E analizi ise sürdürülebilir kalkınmanın ekoloji, ekonomi ve

eşitlik ile yapılabilir kılmanın etkin olma, elde etme ve entegrasyon temel

bileşenlerinin ortaya çıkardığı bir çerçevedir.

Üçüncü bileşen K analizi, kentlerin geleceğinin belirlenmesinde kültür-insandeğer

üçlüsü içinde kimlik ve kurgu arasında stratejik çerçeve ortaya koyar. K

analizi, uzlaşma, işbirliği ve güç kavramlarını dikkate alan stratejik köprüler

ortaya çıkarır (URL 50).

www.arkitera.com/files/haber/9267/BEK.pdf

BEYİN FIRTINASI

Bir problemin çözümünde yaratıcı fikirlerin

geliştirilmesi için en faydalı yöntem takım çalışmasıdır.

Bunu gerçekleştirmenin en iyi yolu ise beyin fırtınasıdır.

Bu teknikte, daha çok düşünce dizilimi söz konusudur.

Beyin Fırtınası muhtemelen en iyi bilinen yaratıcı bir araçtır. Muhtemelen

kuralları onlara hatırlatmak zorunda olmana rağmen, çoğu gruplar içinde

kullanılabilir.

En iyisi, süreci yöneten bağımsız bir kolaylaştırıcı kullanılarak yapılabilir.

(Böylece grup yaratıcı bir göreve odaklanabilir).

Genellikle 30 dakika ile bir saat arasında sürer. Sorunun zorluğuna ve grubun

motivasyonuna bağlı olarak, kısa veya daha uzun olabilir.

Aşamaları:

Grup hazırlama

Problemi tanımlama

Fikirler üretme

Fikirleri azaltma

241

EK 2.2. Devamı

BİLİŞSEL HARİTALAMA

Bilişsel harita bir kişinin bir konuyu tarif etme biçimini temsil etmek üzere

tasarlanan biçimsel bir modeldir, kavramlar sisteminin bir modelidir. Oklarla

birbirine bağlanan bir düşünceler ağıdır. Bu ağ kişinin söyledikleri ile kodlanır.

Oklar bir düşüncenin bir başka düşünceye gitme biçimini gösterir. Bir başka

deyişle bilişsel harita düğümler ve bağlar ağıdır. Model bir kavramın anlamını,

kavramın bir eylem yönlenme boyunca diğer kavramlarla olan ilişkisi ile temsil

eder.

Danışman tarafından tasarlanacak ve yönetilecek olan bilişsel haritalama

oturumları problem çözme takımının her bir üyesi ile tek tek yapılabileceği gibi

grup oturumları şeklinde de yürütülebilir. Tek bir üye ile yapılan haritalama

çalışması 40-120 kavramdan oluşabilmektedir. Takımda yer alan her bir üyenin

bilişsel haritası birleştirilerek “stratejik harita” olarak adlandırılan birleşik bir

harita elde edilir. Tekil haritaların oluşturulmasında başlangıçtaki amaç

katılımcının problemin doğasına ilişkin düşüncesinin değişmesine yardımcı

olmaktır. Birleşik haritanın da başlangıçtaki amacı takımdaki üyelerin

düşüncelerinin değişmesine yardımcı olacak problemin doğasına dair yeterli

bir anlaşmayı sağlamaktır. Problemin tarifi üzerinde sağlanacak anlaşma, fikir

birliği problemin sahiplenilmesini sağlayacaktır. Bundan sonraki aşamada,

bilişsel harita yeni seçeneklerin, stratejilerin geliştirilmesini teşvik etme aracı

olarak kullanılır (Polat ve diğ., 2011).

BOYUTSAL ANALİZ

Boyutsal analiz bir kontrol listesi tekniği olup 5N VE 1

K ile ilişkili bir tekniktir. Bir problemin ya da

değerlendirme seçeneklerinin içsel bir araştırması için

yardımcı bir rapor olarak değerlendirilebilir ve teknik

olmaktan çok insan ilişkilerine dayalıdır

Jensen’e (1978) göre, bir problem değerlerin ihlal edilmesiyle ortaya konulur,

dolayısıyla da aşağıdaki boyutlar çoğu zaman ele alınmaz ama mutlaka bu

boyutlarla değerlendirilmelidir.

1. Anlamsal boyut (Ne?)

2. Mekansal boyut (Nerede?)

3. Zamansal boyut (Ne zaman?)

4. Nicel boyut (Ne kadar?)

Nitel boyut (Ne kadar ciddi?)

242

EK 2.2. Devamı

CATWOE ANALİZİ

CATWOE Esnek sistemler metedolojisinin bir

parçası olarak Peter Checkland tarafından

tanımlanmıştır. Düşünmek için basit bir kontrol

listesidir. Birçok kontrol listesi gibi, uygun

kullanıldığında, açık düşünceyi uyarmak için şaşırtıcı

derecede yararlı olabilir.

CATWOE tekniğin içerdiği 6 unsura karşılık gelen

terimlerin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır.

CATWOE sezgi ve gerçek dünya deneyiminin

birleşimi olarak sosyal gerçekliğimize dair bir öğrenme

biçimidir, gerçekliği temsil etmez. Model kurulurken bir

problem durumu üzerine farklı bakış açılarının ortaya

çıkmasını sağladığı gibi varsayımlarımızı da sorgular. Bu

genel kullanımlarının yanı sıra, amaca dayalı faaliyetin

bir tarifini geliştirebilmek için yeterli bilginin sağlanıp

sağlanmadığının test edilmesi amacıyla da

kullanılmaktadır (Checkland, 2000, aktaran Polat ve diğ

2011)

Gerçekten başarmaya uğraştığınız şeyi düşünmeye sevketmek için problemi

tanımladığınız zaman kullanabilirsiniz.

Katılan kişiler üzerindeki etkiyi düşünmeye yardımcı olmak için, çözümü

uygulama arayışında olduğunuz zaman kullanabilirsiniz.

Çözümü uygulama ya da problem hakkında düşünmeyi uyarmak için

aşağıdaki alanları kullanın.

C = Müşteriler

Son alıcı kim?

Şimdi ne sorunları var?

Size teklif edilene onlar nasıl tepki gösterecekler?

Kazananlar ve kaybedenler kimler?

A = Aktörler

Çözüm yürüten, 'yapıyor' olan aktörler kimlerdir?

Onlara etkisi nedir?

Nasıl tepki olabilir?

T = Dönüşüm Süreçleri

Çıkışlara girişleri dönüştürme süreci nedir?

Girişler nelerdir? Nerden geliyorlar?

Çıkışlar nelerdir? Nereye gideceklerdir?

Aradaki tüm adımlar nelerdir?

W = Dünya Görüşürü

Durumun uyacağı büyük resim nedir?

Üzerinde çalıştığınız gerçek sorun nedir?

Herhangi bir çözümün daha geniş etkisi nedir?

O = Sahip

Değiştirdiğin sürecin ya da durumun gerçek sahibi/sahipleri

kimlerdir?

Sizi durdurabilirler mi yoksa size yardımcı olabilirler mi?

Onları senin yoluna almana neden olacak olan nedir?

Onları size yardımcı olmak için ne yol açacak?

E = Çevresel Kısıtlamalar

Durumu ve fikirlerinizi etkileyen geniş kısıtlamalar nelerdir?

Etik sınırlar, yasalar, mali kısıtlamalar, sınırlı kaynaklar nelerdir?

Bunlar çözümünü nasıl sınırlayabilir? Nasıl çevrelerindeki alabilirim?

243

EK 2.2. Devamı

CRAWFORD SLIP METODU

Fikirleri toplamak için çok basit bir tekniktir.

1920lerde ABD’de Crawford tarafından

geliştirilmiştir.

Geniş bir gruptan görüş alınacağında, fikirleri

tartışmaya zamanın ya da becerin olmadığında ve

yalnızca insanların düşüncelerini toplamak istediğinde,

katılımcılara katılma hissini vermek istediğinde

kullanılabilir.

http://creatingminds.org/tools/brainwriting.htm

ESNEK SİSTEMLER METODOLOJİSİ (ESM)

1970’lerde Peter Checkland tarafından ortaya konulan

Esnek Sistemler Metodolojinin temel felsefesi

katılımcıların bireysel inançlarının, değerlerinin ve görüş

açılarının yüzeye çıkarılması ve incelenmesi üzerine

kurulmuştur. Bu bağlamda esas olarak kişisel boyuta

katkıda bulunmaktadır. Metodolojinin özellikle güçlü

olduğu müdahale aşamaları çözümleme ve

değerlendirme, alternatif olasılıkların üretilmesi ve

değerlendirilmesi aşamalarıdır. Görece zayıf kaldığı

aşama ise eyleme geçmedir, fikir birliği ve değişimin

hayata geçirilmesi (Checkland, 2004, Aktaran Polat ve

diğ.).

Sahne Ayarlama

Gruptaki herkese verilecek kağıt (post-it) sayısı, ne kadar yanıt

beklendiğine bağlıdır (5-50 kağıt) Doğranmış kağıt parçaları ya da post-itler

kullanabilirsiniz.

Fikirleri Sorma

Gruba belirli bir konuda fikir sorulur. Ne kadar geniş bir kategoride yanıt

almak istediğinize bağlı olarak soru spesifik ye da genel olabilir. Her fikrin

ayrı kâğıtlara yazılması istenir. Aksi halde gayretli katılımcılar bir kağıda

çok sayıda görüş yazar. Onlara yanıtların özetini vermeyi taahhüt edebilir,

görüşlerin nasıl kullanılacağı açıklanabilir. Bu onları grup içinde kalmaya

teşvik eder.

Yanıtları Toplama

Katılımcılar yavaşladığında (fikirler tükenmiş göründüğünde) kağıtları

geri vermeleri istenir. Grup katılımcıya bir oturumda birden fazla soru

sorulabilir. Böyle yapıldığında, farklı sorularına gelen fikirleri birbirinden

ayırmalı ve sorularla birlikte iğnelenmeli.

Yanıtları Harmanlama

Süre bittiğinde yanıtları keşfeder, harmanlayabilirsiniz. Örn., yanıtlar

benzer kategorilere ayırır, bu düşünceleri tetikleyerek daha ileri

kategorileşmeyi teşvik edebilir.

Modelin 4 Aşaması:

1. Problem durumunu anlamak,

2. İlgili amaca dayalı faaliyet modellerini kurmak,

3. Modelleri kullanarak durumu tartışmak, tartışma sonunda

a) Durumu iyileştirecek hem arzu edilir hem uygulanabilir olarak kabul

edilen değişimleri,

b) İyileştirme eylemini mümkün kılacak çatışan çıkarlar arasında

uzlaşımları elde etmeye çalışmak

4. Eyleme geçmek.

244

EK 2.2. Devamı

KİPLİNG METHODU (5N 1 K)

Büyük yanıtlar için basit sorular sorun

Herhangi bir zamanda veya bir uyarıcı gerektiğinde Kipling sorularını

kullanın.

İnsanların fikirleri tükendiğinde yaratıcı oturum için iyidir.

Ayrıca sorunu tanımlarken farklı görüşler almak için yararlıdır.

NASIL-NASIL DİYAGRAMI

Bir probleme pratik bir çözüm yaratma arayışında

olduğunuz zaman kullanın.

Bir plan için detayları keşfetmenin bir yolu olarak

kullanın.

Nasıl-Nasıl Şeması daha açık unsurlar içinde

çözümü parçalayarak, tekrar tekrar bir problemin aynı

sorusunu sorarak çalışır. Her aşamada, hiyerarşik bir

ağaç yapısı içinde sonuçlar 'nasıl' sorularına birden

fazla cevap olabilir.

Bu ağacı görünür yapmak birçok avantaj sağlar:

Bu bir grup insana durumun zihinsel modelini

paylaşmak ve bu nedenle daha uyumlu çalışma

olanağı sağlar.

Bu analiz parçalarının yeniden incelenmesi sağlar,

bu nedenle, değiştirebilir, kaldırabilir veya herhangi

bir zamanda buna ekleyebilirsiniz. bu düşünme

eğilimimizde doğrusal olmayan şekli destekler.

Bu yalnızca çok muhtemel alanlar içinde kazı yapma,

bazı patikaları bilinçli olarak izlemene izin verir.

Daha da geliştirmek, ileriye taşımak için fikir seçtiğin zaman soru sormak için

kullanabilirsiniz.

Nasıl-Nasıl diyagramı, Powerpoint gibi bir bilgisayar uygulaması üzerinde

Post-it Notlar, Dizin kartları veya kutular olabilen kartları kullanır. Bir grup

ile çalışırken, üzerinde çizim yapmak için bir beyaz tahta veya büyük bir kağıt

levhası ile çubuk notlara duvar alanı gerekir.

Problemi Sapta

Problemini açıkça belirle ve bir kart üzerine yaz. Nasıl sorusunun işlemesi

için, İhtiyaç olarak yazılan problemden emin ol. Çalışma alanının solunda

ortaya kartları koyun. Bir grup ile çalışırken, herkesin anlam hakkında çok

net olduğundan emin olun.

Bu Nasıl Yapılabilir Sorusunu Sor

Bu soruyu sormak problem kartlarınının sağına saplayacağın ve kartlar

(her biri ayrı bir kart üzerine )üzerine yazılabilen birkaç muhtemel çözümle

sonuçlanmalıdır.

Bunlar arasında mantıksal ilişkiler olabilir unutmayın, bazı alternatifler

olabilir ve bazıları diğer çözüm kartlarının yanı sıra gerçekleşmesi

gerekebilir. Farklı renkte kartlar kullanarak ya da aşağıdaki örnekteki gibi

ya da veya ve yazarak bunları göster.

Bu aşamada, bağlantı çizgileri çizebilirsiniz fakat yer açmak için kartları

değiştirmeye ihtiyaç duyarsan o zaman yersiz olacaktır. Sonrasında çizgi

çizmeyi bırakmak sıklıkla daha iyidir.

Tekrarla ve Sonlandır

Aşağıdaki gibi bir hiyerarşi ile her kart için nasıl diye sorma sürecini

tekrarla.

245

EK 2.2. Devamı

PEST ANALİZİ

Pest analizi yalnızca politik, sosyal, ekonomik ve

teknolojik dış faktörler ile ilgilendiği için SWOT

analizinden oldukça farklıdır.

PEST analizi (Politik, Ekonomik, Sosyal ve

Teknolojik analiz) stratejik yönetimin çevresel tarama

bileşeninde kullanılan makro çevresel faktörlerin

çerçevesini açıklar. Model son zamanlarda çevresel

faktörler, etnik ve demografik faktörler eklenerek

genişletilmiştir.

Pazarda büyüme ya da düşüşü, işlemlerin

potansiyelini, yönünü, işin konumunu anlamak için

yararlı bir stratejik araçtır.

21. yüzyılın ilk on yılında çevresel veya ekolojik

faktörlerin artan önemi PEST çerçevesinin

güncelleştirilmiş bir sürümünün yaygın kullanımını

teşvik etmiştir.

STEER analizi sistematik olarak, Sosyo-kültürel

Teknolojik, Ekonomik, Ekolojik ve Düzenleme

faktörlerini dikkate alır.

PEST faktörleri, SWOT analizinde, fırsatlar ve

tehditler olarak sınıflandırılabilir.

PSI

PSI çeşitli şekillerde kullanılabilen basit bir

yaklaşımdır.

Basit bir düşünme aracı olarak, etkili bir düşünme

süreci tetikleyebilir.

Bir bütün yaklaşım için bir çerçeve olarak, bir dizi

uyarıcı fikrin yöntemini düzenleyebilir.

Bir mantıksal yapı verir gibi, sıkışmış zamanda

kullanmak için iyi bir araçtır.

Hızlı bir araç olarak yön verir. Daha ciddi kullanım,

sorunu ve uyaranlar ile denemeyi tanımlamak için

çaba gerektirir.

TREND ANALİZİ

Trend analizi bir işin dış ortamında makro çevresel faktörlerin bir analizidir.

PEST analizi olarak da adlandırılır. Siyasi, ekonomik, sosyal, teknolojik ve

demografik eğilimlerin analizinden oluşur. İlk olarak, her düzeyde, seçilen

konu için önemli olan ve önemini belirtmek için her öğeyi puanlayan faktörleri

belirleyerek yapılabilir. Bu onları etkileyebilecek faktörleri belirlemenizi

sağlar. Onlar bu faktörleri kontrol edemez ama kendilerini adapte ederek

onlarla başa çıkmayı deneyebilirler. PEST analizinde ele alınan eğilimler

(faktörler) politik, ekonomik, sosyal ve teknolojiktir ancak bağlam analizi için

demografik eğilimler ayrı önemi vardır. Demografik eğilimler, örneğin

ortalama yaş, din, eğitim vb, nüfus ile yapılması gerekli faktörlerdir. Örneğin,

bir iş hedefte belirli bir pazar segmenti belirlemek istiyorsa, pazar araştırması

sırasında, demografik bilgiler önem taşımaktadır. Diğer eğilimler PEST analizi

ve çevresel taramada tanımlanmıştır. Trend analizi sadece dış ortamının bir

parçasını kapsar. Bir işin düşünmesi gereken, dış çevrenin diğer önemli yönü

rekabettir. Bu yöntemin bir sonraki adımı, rakip analizidir.

http://ygraph.com/chart/2149

Problemi Tanımla

İlk adım çözmek istediğin problemi açıklığa kavuşturmaktır. Problem açık

değilse, iyi bir çözüm bulmada zorlanırsın.

Çeşitli şekillder yazmaya çalış

Farklı kelimelerle aynı şeyi söyle.

Farklı görüşlerle tarifle.

Başarının ne olduğunu düşün.

Geriye doğru düşün: Başarının ne olmadığını.

Bir Uyarıcı Bul

Etrafında bulunan uyarıcıların sayısı şaşırtıcıdır

Bir Arada Patlama

Başka bir deyişle, sorun ve uyarıcı birlikte patlama yaratır ve yarattığı fikirleri

görürsün. Bu basit gelebilir. Ancak bu etkili olmadığı anlamına gelmez. Çok

yaratıcı olduğu gibi, iyi çalışan küçük şeyler vardır.

246

EK 2.2. Devamı

SCAMPER

Tükendiğin zaman daha fazla fikirleri keşfetmek

için kullanın

Problem hakkında yeni düşünme yollarına teşvik

etmek için kullanın, sizleri o anki tekdüze

durumununuzdan dışarıya çıkarabilir.

SCAMPER problemle ilgili alanda sizi farklı

düşünmeye yönlendiren bir kısaltmadır

SCAMPER yaratılacak fikirler ve probleminle ilişkin

aktif eylemler listedi sağlayarak işler. Hepsi eylem

olduğu için, seni eylem hakkında düşündürür.

Yedek

Neyi yedek olarak tutabilirsiniz? Yerine ne kullanılabilir? Yerine kim

olabilir? Diğer içerikler nelerdir? Diğer madde? Diğer süreç? Diğer güç?

Diğer yer? Diğer yaklaşım? Diğer sesler ? Diğer kuvvetler?

Yerine…. Bunu yapabilirim….

Biraraya Getirmek

Herhangi bir şekilde nasıl bir araya getirip kombin edilebilir veya bir araya

getirilebilir bir uyum karışım, bir araya gelme nasıl olur? Öğeleri

birleştirmek? amaçları birleştirmek? İlgi çenkenleri birlşetirmek? fikirleri

birleştirmek?

Bir araya getirebilirim…

Adapte Etmek

Çözüm olarak kullanmak için neyi uygulayacaksın? bunun gibi başka ne

olabilir? Bu başka hangi bir fikri öneriyor? Bu öneri paralel mi? Neyi

kopyalayabilirim? Nasıl benzetebilirim?

Ben bunu …. ..…… yolla adapte edebilirim

Değiştirmek

Öğeyi herhangi bir yolla değiştirebiliri misin? Rengini, hareketini, sesini,

kokusunu, formunu, şeklini değiştirebilir misin? Diğer değişiklikler?

Ayrıca: Büyütme: Ne ekleyebilirsin? Daha fazla zaman? Daha çok sıklık?

daha güçlü? Daha yüksek? Daha uzun? Daha kalın? ekstra değer? Ek

bileşen? İkiye katlama? Çarpma? Abartma?

Ve: Azaltma: Ne çıkarabilirsin? Daha küçük? Daha sıkışık? daha düşük?

daha kısa? daha hafif

Bu yolla değiştirebilirim…

Başka Kullanımlar Katmak

Birşeyi farklı veya diğer kullanımlar için nasıl koyabilirsiniz? Onu bu

şekilde kullanmanın yeni yolları? Modifiye edilirse diğer kullanımları

nelerdir?

Bu şekilde bununla yeniden kullanabilirim…

Eleme

Neyi eleyebilirsiniz? Çıkarılacak bir şey var mı? Ziyanı elemine et? Zamanı

azalt? Eforu azalt? Fiyatları azalt?

Bunu….bu ….. yolla elemine edebilirim.

Yeniden Düzenleme

Herhangi bir yolla neler elemine edilir? Değiş tokuş yapılabilecek içerikler?

Diğer desen? Diğer çıktı? Diğer dizi? Neden sonuç sırası? Hız değişimi?

Düzen değişikliği?

Bunun gibi yeniden düzenleyebilirim…

247

EK 2.2. Devamı

SENARYO ANALİZİ TEKNİĞİ

Gelecekte neler olacağını tahmin etmek için kullanılan

tekniktir. Gelecekte ortaya çıkabilecek tüm veya kısmi

durumların ortaya çıkmasını sağlar ve gerisini karar

vericiye bırakır. 1950'li yıllarda Herman Kahn tarafından

geliştirilmiştir.

Bir kısım farklılıkları olsa da genel olarak uygulamada ki adımlar şöyledir;

1. Hedefini belirle,

2. Bu hedefe yönelik en büyük etkenler nelerdir. yani bu hedefi neler en fazla

etkiler,

3. Eğilimleri belirle,

4. Anahtar belirsizlikleri belirle,

5. Başlangıç senaryosunu oluştur,

6. Kısıtlılığı ve olabilirliği kontrol et,

7. Öğrenen senaryolar geliştir,

8. Araştırma ihtiyaçlarını belirle (yani daha sonra oluşacak senaryoların

hedefe gidebilmesi için araştırılan ihtiyaçlar nelerdir),

9. Kantitatif modeller geliştir,

10. Karar senaryolarını oluştur. Sonuçta yani 10. adımda artık karar vericinin

vereceği karar doğrultusunda ortaya çıkan sonuçlar yani senaryolar incelenir

(http://www.kho.edu.tr/enstitu/SAVBEN_Dergi/KASIM2010/Makale_3.pdf).

SODA (Stratejik Opsiyonlar Geliştirme ve Analiz)

Esnek Yöneylem Araştırması metodolojilerindendir.

Geniş grup karar destek sistemlerindendir. Karışık bir

problemin bir grup tarafından ele alınmasına yardımcı

olan ilk adım problem yapılandırmadır. Grup üyelerinin

problem durumuna dair bilgileri ve görüşleri

modellenerek duruma ilişkin ortak bir anlayış

geliştirilmeye çalışılır. Paylaşılmış bilgi ve görüşlere

dayalı olarak elde edilen üzerinde anlaşılmış ve kabul

görmüş bir problem tanımı, problemin çözümünü de

belirler (Eden, Ackermann, 2001; Shaw, Ackermann,

Eden 2003. Aktaran Eğridir: 137).

Karışık problem durumlarının yapılandırılması amacı ile problem çözme

takımı oluşturulur. Takım son derece dikkatlice, her bir üyenin bir konu üzerine

farklı bakış açıları getirebileceği şekilde kurulur.

Müzakereyi merkeze koyar. Burada danışmanın görevi müzakereyi

tasarlamak ve yönetmektir. Danışman müzakereyi kolaylaştırma ve fikir

birliğini ve bağlılığı yönetme rolünü üstlenir. Son olarak gerek müzakere

sürecinin, gerek içeriğinin yönetiminde teknik ve teknolojiden yararlanılır.

Burada teknik bilişsel haritalama, teknoloji ise karmaşıklığın yönetimine

yardımcı olacak bilgisayar programlarıdır.

248

EK 2.2. Devamı

STRATEJİK SEÇİM YAKLAŞIMI

1960’larda İngiltere’de John Friend ve Allen Hickling

tarafından geliştirilen SSY, herhangi bir problemin

çözümünün tasarımına yönelik çok etkin ve başarılı bir

karar verme yöntemi olarak tanımlanmaktadır.

Planlama alanında, SSY, yerel ölçekten, metropoliten

ve hatta bölgesel ekonomik planlara kadar geniş bir

perspektifte uygulama alanı bulmuş ve bulmaya devam

etmektedir. Bu yaklaşım özellikle baskı ve belirsizlik

koşulları altında nasıl karar vereceğimiz hakkında bizlere

yol göstermektedir. Yaklaşım, karar eylemleri üzerindeki

belirsizlikler ile değişken koşullar ve baskılar altında,

halkın, çıkar gruplarının ve mesleki örgütlerin çözüm

için birbirleriyle bir bilgi ağıyla bağlanmalarının önemini

savunmakta ve planlamaya halkın katılımının

sağlanmasında aktif olarak kullanılmaktadır. Karar

vericilere; yöneticiler, danışmanlar ve plancılar, çakışan

çıkarların dengelenmesi ve sorumlulukların birlikte

paylaşımı konusunda stratejik kararlar vermek için pratik

uygulama mekanizmaları sunmaktadır (Friend ve

Hickling, 2004).

SSY, geleceğe dair farklı problem, potansiyel ve kısıtlamalarla tanımlanmış bir

karar anında, plancının konuyu stratejik olarak değerlendirmesini ve

bütünsellik içinde ele almasını sağlar. Bu yaklaşım özellikle planlamadaki

yönetimsel belirsizliklerin ve karar verme sürecinin sıkıntılarının giderilmesini

amaçlayan en uygun kararın verilmesini sağlamaktadır.

SSY karar sürecinde bireyselden çok konuların gruplar tarafından öznel bakış

açılarıyla ele almakta ve dolayısıyla da karar kalitesinin niteliğini artırmaktadır.

Problemlerin düzenlenmesinde ve stratejik kararların belirlenmesinde etkili

bir yöntem olan SSY üç standart seçim alanını içermektedir. Bunlar karar,

karşılaştırma ve belirsizlik alanlarıdır. Karmaşık problemler ve onların

kriterleri için kullanılan tekrarlama sistemine dayalı olan bu yaklaşım dört

önemli etaptan oluşmaktadır. Bunlar biçimlendirme, tasarım, karşılaştırma

ve seçim etaplarıdır.

• Biçimlendirme: olası probleme ilişkin mevcut girdilerin ve kriterlerin, karar,

belirsizlik ve karşılaştırma alanına göre sınıflandırılmasını içerir. Bu etapta tüm

kriterler verilen problemin tanımlanmasını sağlar ve kriterler arasındaki

ilişkiler belirlenir. Problemin ele alış biçimine bağlı olarak karar alanının

merkezinde bu konuda en etkin karar alanlarının ilişkileri tariflenir. Genel bakış

penceresine göre bu kararları merkezi odak çevresinde yer alan belirsizlik

alanlarından etkilenir. Bu metoda göre belirsizlik alanı üç kategori olarak

sınıflandırılmaktadır. Bunlar uygulama çevresindeki, yönlendirici grupların

değerlerine ilişkin ve diğer politik ve teknik kararlara ilişkin belirsizliklerdir.

• Tasarım: oluşturulan ilişkilere bağlı olarak olasılıkların gözden geçirildiği ve

avantaj ve dezavantaj durumlarına bağlı olarak seçeneklerin tanımlandığı

bölümdür. Bu etapta odakta yer alan seçeneklerin dağılımları yapılmakta ve

ilişkilerin gerçekleşme olasılıkları irdelenmektedir.

• Karşılaştırma: farklı görüşler doğrultusunda en iyi seçeneğin belirlenmesini

içeren bir etaptır.

• Seçim: farklı karşılaştırma kriterleri açısından değerlendirildikten sonra

problemlerin çözümlenmesi için en iyi kararı belirleyen son aşamadır (Friend

ve Hickling 2004).

249

EK 2.2. Devamı

SWOT ANALİZİ

SWOC ANALİZİ

SWOL ANALİZİ

GRUP VE TAKIM ETKİLEŞİMLERİ

ÖRNEKLEMELER

DİYALOGLAR

SWOT Analizi, ele alınan konunun güçlülük, zayıflık, fırsatlar ve tehditler

yönünden değerlendirildiği yöntemdir. Yaygın olarak kullanılmaktadır.

SWOC methodu, (güçlülük, zayıflık, fırsatlar, kısıtlar), bir konuya ilişkin

grubun duruşunu tanımalamaya yardımcı olmak için verilen durumda

potansiyel ve muhtemel zorlukların değerlendirilmesi ve katılımcıların negatif

ve pozitif deneyimlerini kaydeder.

Bu araç bir konunun değerlendirilmesi ya da grup analizi için bir çerçeve

sunar. Çerçevedeki 4 kategori (güçlülük, zayıflık, fırsatlar, kısıtlamalar)

sorunları inceleme, tanımlamak, tartışmak ve kaydetmek için kullanılır.

*Takım sözleşmeleri

*Takım eleştirileri ve tartışmaları


*Hızlı rapor yazma

*Aktivatörler

*İş bölümü (yerel aktivitelerde yer alma)

*Köylüler ve paylaşılan sunumlar

*Süreç notları ve kişisel günlükler

*Transect yürüyüşleri

*Varlık ve refah düzeyini sıralama

*Sosyal haritalar

*Görüşme haritaları


* Direkt gözlem

*Odak gruplar

*Anahtar bilgi sağlayıcılar

*Etnik hikayeler ve biyografiler

*Sözlü hikayeler

*Yerel hikayeler, portreler ve örnek çalışmalar

250

EK 2.2. Devamı

GÖRSELLEŞTİRME VE ÇİZİMLER

GRUP VE TAKIM ETKİLEŞİMLERİ

*Haritalama ve modelleme

* Sosyal haritalar ve varlık sıralama

*Transectler

*Değişkenlik haritaları

*Mevsimsel takvimler

*Günlük rutinler ve etkinlik profilleri

*Tarihsel profiller

*Trend analizleri ve zamanlama

*Matriks skorlama

*Tercih ya da çiftli sıralama

* Venn diyagramları

* Ağ Diyagramları

* Sistem Diyagramları

* Akış Diyagramları

*Pasta Diyagramları

(Clayton, Dent ve Dubois, 2000)

*Takım sözleşmeleri

*Takım eleştirileri ve tartışmaları


*Hızlı rapor yazma

*Aktivatörler

*İş bölümü (yerel aktivitelerde yer alma)

*Köylüler ve paylaşılan sunumlar

*Süreç notları ve kişisel günlükler

Kaynak: Bülbül, 2014, aktaran Sancar vd. 2015: 180-188

251

EK 2.3. Strateji ve Plan Değerlendirme Teknikleri

Teknikler Açıklama Değerlendirme

Stratejik Çevresel Etki Analizi-

SÇD (Strategic

EnvironmentalImpact Analysis)

Faaliyetler düzeyinde çevresel etkinin

değerlendirildiği gelişmiş bir tekniktir;

Çevresel değerlendirme ve planlama

faaliyeti aynı zamanda yürütülür. Süreç

katılımcıdır. Uzun erimli değerlendirme

yapar, ayrıntılı değildir.

. Politika, programlar, planlama ve

proje gruplarına uygulanır.

. Proje(ler) tek sektörlü ise Sektörel

SÇD, bir bölge içinde ve çok sektörlü

ise Bölgesel SÇD uygulanır.

. SÇD ve planlamanın entegrasyonu

karmaşıktır.

Katılımcı, gelişmiş teknikler

Topluluk Etki Analizi

(CommunityImpact Analysis)

Sürdürülebilir Geçim Etki

Analizi

(SustainableLivelihoodImpact

Analysis)

Planlı müdahalenin konusuna özel

kapsamda mevcut sisteme getireceği

yükler ve maliyetlerini analizler. Örneğin

ek konut alanı projesinde yereldeki trafik

sistemi, okul sistemi, kamu güvenliği,

altyapı, yeşil alan sistemi, yaban hayatı

yaşam alanı, görsel etki üzerinden analiz

edilirken, iç göçü de tetikleyecek bir

sanayi yatırımında, yukarıdakilere ek

olarak, hava kalitesi, tarım, sanayi, işgücü

havuzu yapısı, ücretler, uzun dönemli

bölge ekonomisine etkiler sorgulanır.

Kaynaklar ya da tanımlanmış proje

çıktıları yerine insan yaşamına bütün

olarak odaklanır. Refah en geniş anlamıyla

ele alınır; gelir artışı yanında, gıda

güvenliği, sosyal geri kalmışlık,

dışlanmışlık, fiziksel varlığın eksikliği,

savunmasızlık konularını da kapsar. Planlı

müdahalenin insanların refahı- strese ve

şoklara dayanıklılığı, yeteneklerin ve

varlıkların korunması/ güçlendirilmesi- ve

doğal kaynaklar üzerine etkilerini analiz

eder.

. Arazi kullanım planı, sektörel planlar

. İkincil veri kaynaklarına dayanır

. Politika, programlar, planlama ve

proje gruplarına uygulanır.

. Analiz iki aşamalı olabilir; ön ve detay

analizi

. Süreç tam katılımcıdır. İnsanların/

grupların geçimlerinin nasıl yapılandığı,

onlar için yoksulluk faktörlerinin neler

olduğunun kavranması ön koşuldur.

Bunlar kişiye/ haneye/ gruba özeldir,

dışarıdan bir yabancı bunun bilgisine

erişemez.

. Projenin/ politikanın..yeniden

biçimlenmesini yönlendirir (olumlu

etkilerin artması, olumsuzların

azalması)

252

EK 2.3. Devamı



Sağlık Etki

Analizi (SED)

(HealthImpactAssessment)

Toplumsal Cinsiyet temelli

değerlendirmeler.

Toplumsal

Cinsiyet

Denetimi (Gender Auditing)

Yapısal Eylemleri

Değerlendirmek İçin Araç

(MeansforEvaluatingActions

of a Structural Nature-

MEANS)

Sağlık biyolojik faktörler başta olmak üzere

sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerden de

etkilenir. Bir planlama eyleminin nüfusun sağlığı

üzerindeki potansiyel etkilerinin ve bu etkileri

nüfus içindeki dağılımının (olumlu ve olumsuz)

değerlendirilmesine olanak veren adımların,

metotların ve araçların birleşimidir.

Gender göstergelerini, standartlarını ve

önceliklerini ortaya koyan ve sonucu kontrol

eden bir süreç tanımlanır. Önerilen politikanın

toplumun çeşitli kesimlerinin yaşamlarına etkisi

ile toplumun savunmasız kesimine ve diğer

kesimlere bakışının yansızlığını dört unsur

üzerinden sorgular. Bunlardan “kaynaklar”

doğrudan planlama konularını/ varlıklarını

içermektedir.

Sosyo-ekonomik programların etkilerini

ölçmekte kapsamlı bir yöntemdir. Dört ana ve üç

tamamlayıcı ölçüte dayanır. 1.grup ölçütler;

uygunluk, verimlilik, etkinlik ve yararlılıktır.

2.grup ölçütler hedeflerin açıklığı/netliği, söz

konusu programın hedeflerin içsel tutarlılığı ve

söz konusu programın hedeflerin diğer ilgili

kamu programları ile (dışsal) tutarlılığıdır.

. Politika, program, projeye uygulanır.

. Maliyeti düşüktür, hızlı sonuç alınır.

. Nüfusun geneli yanında nüfus gruplarının

(kadınlar, çocuklar, yaşlılar, düşük sosyoekonomik

gruplar vb.) ayrımında

değerlendirmeler yapılır.

. Karar vericiler ve projeden etkilenen

kesimlerin temsilcileri ile hazırlanır.

. Mevcut durumu daha iyi yapmaya değil,

politikaların yöneticilerce daha sistematik

sorgulanmasını sağlar

. Toplumun savunmasız kesimi hakkında

farkındalık oluşmasını tetikler.

253

EK 2.3. Devamı


Plan Uygulamasının

Değerlendirmesi -

Norton(2005)

Yöntem altı ölçüt üzerine kuruludur. Üçü süreçle

ilgilidir; yerel seçil-mişlerin ve personelin planı

benim-semesi; planının genel kapsamı ve

kalitesi*; plan uygula-nması ve yararı (yerel

seçilmişler üzerinde toprak kullanımı ile ilgili

etkisi). Diğer üçü özsel niteliktedir; yerel

seçilmişlerin ekonomik gelişme ve çevre koruma

arasın-dakitercih dengeliliği; plan politikalarına

(ağırlıklı olarak çevre koruma ve ekonomik

gelişme alanında) vurguları; plan kullanımına

vurguları (karar vericiler planı kullanırken bu iki

alandaki politikalar verdikleri önem). 1. ve 5.

ölçütler için gerekli bilgi değerlen-dirme nesnesi

incelenerek elde edilirken, diğer dört ölçüt

konusunda yerel yöneticilerden, hukukçulardan

ve plancılardan bilgi almak gerekir (anket,

görüşme, katılım toplantıları vb. tekniklerle).

. Plan kalitesini* ölçmeye yöneliktir.

. Arazi kullanımı ve gelişme için oluşturulan

politikaların doğal kaynakları korumak için

gerekli kısıtlamaları çerçevesinde

değerlendirir.

. Birincil veri talebi yüksektir.

* Kalite planın gerçekliği, hedeflerinin

açıklığı, arazi uygunluk analizine dayanıyor

olması, analiz ile tutarlı politikaların

bulunması, farklı türden tutarlılıkları tatmin

etmesi, anlamlı bir halk katılımına olanak

vermesi, uygulama sorumluluklarını ve

sorumlularını tanımlamış olması, izleme ve

değerlendirme prosedürünün birleştirilmiş

olması ile ölçülmektedir.

Politika-Plan/Program

Uygulama Süreci

(PPIP)

Değerlendirme nesnesinin planlama süreci ve

sonuçlarına uygulanacak soruları uyumluluk,

sürecin rasyonelliği, uygulamada (harcama

öncesi ve sonrası) optimalite, kullanılabilirlik

ölçütleri çerçevesinde programlanmış bir sırayla

listeler Bu sıralı ölçütlere verilen yanıtlar

çerçevesinde değerlendirme olumlu, yansız ve

negatif olarak sınıflanır.

. Uygunluk ve performans yaklaşımlarını

bütünleştirir.

. Plan ve politika uygulamalarının

değerlendirilmesi (özellikle mali) için

çerçeve oluşturur.

254

EK 2.3. Devamı



Plan Uygulama

Değerlendirme-PUD

(Plan Implementation

Evaluation- PIE)

Uyumluluk yaklaşımına dayanan yöntemdir.

PUD’unhedefleri; arazi kullanım planının

uygulanma* derecesi; plancının niyetlerini ve

ilkelerini yansıtması; politikalarla uygulamalar

arasındaki bağlantı; kurum ve kuruluşların plan ve

plan iznini kullanarak yaptıkları uygulamalar; plan

uygulamasının odağı olarak izin sürecine

odaklanma; herhangi bir bilgi teknolojisi

kullanılmadan plancının kullanımına açık veri.

PUD’un iki değerlendirme ölçütü vardır; kapsam

(toplam planlama politikası içinde en az bir kez

uygulanan politikalar) ve derinlik (toplam “ilgili

plan politikaları”** arasında en az bir kez

uygulananlar).

PUD uygulama adımları; ilgi duyulan konuların

saptanması; planın ya da plan parçasının seçimi;

plan izinlerinin seçimi; plan politikaları ile izinler

arasındaki bağlantının analizi; uygulama

göstergelerinin hesaplanması.

İzin ve plan arasındaki etkileşimi değerlendirmek

için plan seçeneklerinin üretilmesine konu

tekniklerin (örneğin, doğal özelliklerin korunması,

gelişme kontrolü) belirlenmesine ihtiyaç vardır.

. Arazi kullanım planlarının ne ölçüde

uygulandığını sorgular.

. Plancıların ilke ve niyetlerine dayandığından

onlar için uygundur

. PUD, planların ve imar izinlerinin titiz, nicel

ve sistematik bir şekilde analizine dayanır.

. Yazarlar plan uygulamasının genellikle

düşük olduğunu ve genişlemesine uygulama

sonuçların derinlemesine uygulama

sonuçlarından daha başarılı olduğunu

doğrulamaktadır.

* Modelin kurucuları Laurian, vd. (2004: 472),

plan uygulamayı plan pratiğinde belirtilen

gelişme teknikleri kullanılarak plan

politikalarının hayata geçirilmesi olarak

tanımlamaktadır.

** Örneğin, Laurian, vd. Yeni Zelanda’da bazı

yerel planlar üzerine yaptıkları

değerlendirmede “yağmur suyu yönetimi” ve

“kentsel peyzaj” konusundaki politikaları

kullanmışlardır

Çok Ölçütlü Karar

Verme

(ELECTRE)

Alternatiflerin tercih sıralamasına (değerlendirme

ölçütleri ve bunlara biçilen önem dereceleri) göre

birbirleriyle kıyaslanarak seçim yapılması temeline

oturtulmuştur. Bir seçenek eleme metodudur.

Uyumluluk, uyumsuzluk ve eşik değerleri

kullanılır.

Literatürde bu teknik adı altında ELECTRE I, II, III

ve IV teknikleri yer almaktadır.

. Yatırım projeleri (eylem planları)

kararlarında karar vericiye tercih kolaylığı

sunar.

. Her ölçüt diğerlerine göreli taşıdığı öneme

göre 1-10 arasında ağırlıklandırılır.

. Ağırlıklandırmada nesnelliğini arttırmak için

AHP (AnalyticHierarchyProcess) gibi

tekniklerden yararlanılır.

. Karar vermede ölçütlerin sayısı ve

ağırlıklarının doğru saptanması yöntemin

başarısını etkiler

255

EK 2.3. Devamı


Karar Ağacı

Seçeneklerin ardışık olarak değerlendirmesini ve

bu seçeneklerden hangisinin seçileceği konusunda

rasyonel karar vermeye yarayan yöntemdir.

Seçenekler arasında gerçekleşmesi olası

durumları, bu durumların gerçekleşme

olasılıklarını dikkate alarak durumların

gerçekleştikleri takdirde sağlanacak kazançları ve

kayıpları “beklenen değer” kavramına* dayanarak

değerlendirir.

. Proje/ bir plan uygulamasının (arazi

kullanımı, yerseçimi vb. konularda)

değerlendirilmesi için uygundur.

. Süreçte halk katılımı ve müzakere

mümkündür.

* “Beklenen değer” kavramına göre yapılan

değerlendirmede, her seçenek, seçeneğin

gerçekleşme olasılığı ve gerçekleştiği

takdirde ortaya çıkacak kazançlar-kayıplar

birlikte ele alınır.

Geleneksel teknikler*

Maliyet-Yarar

Analizi)

Seçenek planlar arasında, ortaya konan amaçlar

çerçevesinde en etkin olanının bulunması

tekniğidir. Etkinlik Maliyet/Yarar oranı ile ölçülür.

Maliyetler parasal olarak, yararlar ise seçeneklerin

amaçları karşılama derecesi ile amaçların

taşıdıkları varsayılan önceliklerinin birlikte

değerlendirilmesi ile elde edilen sayılarla ifade

edilir.

. Plan seçeneklerini karşılaştırmaya

uygundur.

. Uzman(lar) tarafından hazırlanır.

. Ağırlıkların neye göre verileceği sorundur

. Kullanılan ölçme birimi gereği ölçülemeyen

maliyetler dikkate alınamaz.

Hedef Erişme Matrisi

(GoalAchivementMatrix)

Seçenek planların belirli amaçları karşılamadaki

başarı düzeylerini ölçen, maliyet-yarar esaslı

niceliksel tekniktir. Amaçlar ölçülebilmeli ve

etkilenen toplumun her bir grubu için bağıl önemi

ağırlıklandırma ile ifade edilmelidir. Gruplar gelir

grubu, meslek grubu, yerleşme ya da tasarlanan bir

ölçüte bağlı olarak yapılabilir.

Esnek bir tekniktir. Zaman içinde toplum

değerlerindeki/ tercihlerindeki değişimler

ağırlıklar yoluyla matrise yansıtılır.

. Plan seçeneklerini karşılaştırmaya

uygundur.

. Günümüzde amaç alanları çeşitlenmiştir.

Ekonomik ve sosyal amaçlara ek olarak

çevresel, estetik vb. içerikli hedefler de

olabilmektedir.

. Ağırlıkların neye göre verileceği sorundur

. Matris uzman(lar) tarafından hazırlanır.

Hedef nüfusun grup özelliğini bilmeleri

gerekir.

. Planlanın beklenmeyen, sapmalara neden

olabilecek sonuçlarını görmezden gelir

256

EK 2.3. Devamı


Geleneksel teknikler*

Amaç Optimizasyonu

Belli kısıtlar çerçevesinde avantajları en çoğa

çıkaran, ya da bazı amaçları (iş-konut seyahat

süresi gibi) en aza indiren seçenekleri

değerlendirir. Seçeneklerin talepleri ne kadar

karşıladığını hızla test eder. Örneğin; gelişme

alanında, bir bölgeye orta ve yüksek yoğunlukta

konut işlevi atanacak. Nasıl bir karışımda olmalı?

Kısıt “arsa üretim maliyeti”dir. Teknik, arsa üretim

maliyetini en aza indirecek yoğunluk karışımının

ne olacağı konusunda bize fikir verecektir. Soru

basit gibi görünse de uzun optimizasyon

hesaplarını içerir.

. Bilgisayar gerekli.

. Doğru soru sorabilmek çok önemli; ne/ neler

(hangi amaçlar) en çoğa çıkarılmak/ en aza

indirilmek isteniyor?

. Nelerin ve nasıl ölçeceği konusu özneldir.

Örneğin “iş-konut seyahatini en aza

indirmek” amacımız ise bunu nasıl ölçeceğiz?

Zaman, mesafe, ücret…

. Gerçek yaşamda optimizasyon

hesaplamasına katılan çok sayıda kısıt ve

değişken olabilir.

* Plan seçeneklerinin açık ya da örtük amaçlar/ hedefler çerçevesinde karşılaştırıldığı bu teknikler ailesinde hangi amaçların/ hedeflerin

değerlendirmeye katılacağı oldukça politik bir kararadır. Amaç/ hedef erişme tekniklerinin hepsi de ağırlıklandırma, sıralama, puanlama,

seçenekleri uygulanma olasılığı ve seçeneklerin sıralanmasını içerir. Günümüzde bu süreçte katılımcı bir yaklaşım benimsenebilir.

Kaynak: Ashley ve Hussein (2000), Atalık (1995), Aydemir (1989), Ayhan ve Hepcan (2009), Çubukçu (2008), EuropeanCommission (1999),

Fenton (2005), Forsyth vd. (2009), Greed vd., (2002), Norton (2005), OECD (2006), Partidário (2012), Pinho vd. (2010), URL4, URL5, Waldner

(2004), Yücel, Ulutaş, (2009)’dan yararlanılarak hazırlanmıştır.

257

EK 4.1.1. CBS ile ilgili terimler

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS); konumsal ve konumla ilgili öznitelik verilerin (konuma ilişkin sözel, sayısal

vb. tablo ortamında tutulabilecek her türlü veri) veri tabanı yönetim sistemi ortamında bir arada

toplanarak saklandığı, yönetildiği, işlendiği (analiz ve sorgulamaların yapılabildiği), harita, grafik vb.

tekniklerle raporlanarak sunumunun yapılabildiği bir bilgisayar tabanlı bir sistemdir.

CBS’nin Bileşenleri; donanım, yazılım, veri, kullanıcılar, yöntemlerdir.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi (VTYS) içinde verilerin tanımlandığı, oluşturulduğu ve işlem yapıldığı bir

veri tabanını kurma ve sürdürme amacıyla geliştirilmiş bir yazılım sistemdir.

Veri Tabanı Modeli için genel olarak hiyerarşik model, ağ veri modeli veya burada açıklanan ilişkisel

modelden biri kullanılır.

Vektör Veri Modeli: Mekanın bir koordinat referans sistemi üzerinde alan, çizgi, nokta olarak temsili.

Raster Veri Modeli: Mekanın eşit büyüklükte, satır ve sütun no’su ile koordinatlandırılan piksellerle

temsili.

258

EK 4.1.2. Tasarım 3. adımdaki terimler

İlişkisel Veri Tabanı Modeli’nde temel kavram “tablo” dur. Bir tablo satır ve sütunlardan oluşur.

İlişkisel bir veri tabanında varlıklar, öznitelikler ve ilişkilere ait bütün veriler tablolarda bulunur. Tablo

sütunlarında varlıklar, varlıklar arası ilişki türü ve varlıkların öznitelikleri yer alır. Her bir varlığa ait

veri ise tablonun ayrı bir satırını oluşturur. Bir varlığa ait veri birden fazla tabloda bulunabilir. İlişkisel

modelde “anahtar” sütun, tablolar arasında gezinme olanağı sağlar. Gerektiğinde bir tabloda birden

fazla anahtar sütun tanımlanabilir. İlişkisel modelde anahtarların aynı olduğu bir tablodaki ikinci bir

satır veri olarak girilemez. Bu model günümüzde Oracle, Ingres, Dbase, Microsoft Access gibi veri

tabanı programlarında ve MapInfo, ArcGIS gibi CBS yazılımlarında kullanılmaktadır.

Metaveri; bir veri tabanında “veri hakkındaki veri” olarak ifade edilen metaveri, veri tabanına girilecek

kaynak verilere yönelik olarak derlenir. Bu veriler, hem veri tabanı oluşturulduktan sonra hem

hazırlandığı proje kapsamında hem de sonrasında bunu kullanacak kişilere verinin kaynağı, güvenirliği

ve kullanıma uygunluğu hakkında bilgi sağlamaktadır. Bunlar asgaride; Yerleşimin ili ve ilçesi; verinin

kaynağının ne olduğu (harita, literatür, vs.) ; alınan kurumun adı; verinin alınma tarihi; verinin üretim

tarihi; veri durumu (tam, eksik vs.); verinin ölçeği; projeksiyon ve datum bilgisi (vektör veri ise); veriyi

alan kişi; veri modeli (raster, vektör, vs); verinin dosya uzantısı; verinin boyutu’nu içermelidir.

Veri Sözlüğü; genel olarak, meta veri kavramına benzer şekilde veri tabanında oluşturulan verilere

yönelik olarak hazırlanan ve bu verilerin karakteristik yapısını tanımlayan bilgilerin toplamına denir.

Veri sözlüğü her bir CBS katmanındaki objelere karşılık gelen öznitelik kayıtlarına (ilişkisel veri

tablosunda her bir satır) karşılık gelen sütunları ve verilerin sisteme -kullanıldı ise- nasıl bir

kodlamayla girileceğini tanımlamalıdır. Veri sözlüğü, asgaride şu bilgileri içermelidir: Yerleşimin İli

ve ilçesi; katmanın adı; ölçeği; projeksiyon ve datum bilgisi (vektör veri ise); vektörel veri biçimi

(nokta/çizgi/alan), kayıt sayısı, verinin dosya uzantısı; verinin boyutu; verinin oluşturulduğu tarih;

veriyi oluşturan kişi; öznitelikler ve biçimleri (tamsayı, metin, vb.); nasıl üretildiği (doğrudan alınan,

alınan veriden üretilen); tematik sınıflama; gösterim tarzı detayları (nokta, çizgi, alan verileri için),

etiketleme sütunu, açıklama.

Veri Özellikleri; CBS destekli ilişkisel bir veri tabanı sistemi kapsamında veri tabanına girilecek

verilere yönelik tanımlamalardır. Buna göre konumsal bir karşılığı olan öznitelik verilerin sisteme

nasıl girileceğinin tanımlanmasıdır (örneğin, metin, tamsayı, vb.). Veri girişinden sonra verilerin

analizi ve sorgulanması da bu özelliklere bağlı kalınarak yapılır.

259

EK 4.1.3 Veri kalitesi ve istenme biçimi

CBS destekli çalışmalarda zaman ve ekonomik kaybın önlenmesi amacıyla bir veri tabanının hizmet

ettiği amaca gereken düzeyde veri doğruluğu ve hassasiyeti sağlaması yeterlidir ve bu düzey çalışmada

ilk olarak belirlenecek konulardan biridir.

Öznitelik verilerin kalitesi; veri tutarlılığı konumsal veriyle güvenli ilişkilendirme, içerik ve uygun

detay düzeyi ile değerlendirilirken, konumsal verilerin veri tabanında bir araya getirilmesini sağlamak

ve doğruluk düzeyi yüksek konum bilgisi elde etmek amacıyla uygun projeksiyon ve datum seçimi

yapılır. Bu seçimin konumsal veri tabanının, lokal veya ülke ölçeğinde yapılan diğer çalışmalara

entegrasyonunu sağlayacak şekilde olması önemlidir.

Büyük alanlara yayılmış bir çalışma alanı söz konusu olduğunda CBS veri tabanı bilgilerinin; coğrafi

bölümlere (idari ya da coğrafi sınırlara ya da paftalara göre) ayrılması sistemin verimli işlemesini

sağlar.

Türkiye’de 1/5.000 ve daha büyük ölçekli haritalar büyük ölçekli harita, 1/25.000 ve daha küçük

olanlar ise küçük ölçekli haritalar olarak adlandırılır. Gerçekte, veri tabanlarının pafta ortamındaki

haritaların aksine açık bir ölçeği yoktur. Sayısal haritalar üzerinde istenirse milimetre inceliğinde

koordinat okuması yapılabilir. Ancak bu okunan değer, okuma hassasiyetinde bir veri kalitesinin var

olduğunu göstermez. Haritalarda çözünürlük ölçeğe bağlıdır. 1/25.000 ölçekli kağıt haritada,

gösterimi (çözünürlük) yapılabilecek en küçük detay 5m olabilir. 1/100.000 ölçekli haritada ise

çözünürlük 20 m olur.

Veri tabanının oluşturulmasını kolaylaştıracak en önemli işlem, kurumlar tarafından üretilen

konumsal bilgilerden mümkün olduğunca fazla yararlanmaktır. Bu kapsamda, veri tabanı tasarımında

yer alacak verilerin büyük bölümünün çeşitli kurumların sorumluluğu altında üretildiği görülecektir.

Bu kapsamda ihtiyaç duyulan veriler, ilgili kurumlardan öncelikle vektör veri modelinde sayısal

olarak, yoksa taranmış haritalardan elde edilen raster olarak, bu da yoksa kağıt ortamında harita veya

pafta olarak istenmelidir. Metaveri bilgileriyle birlikte gerekirse dönüşüm parametreleri vb. veriler

mutlaka alınmalıdır.

260

EK 4.1.4. Değişken hesaplamalarında dikkat edilmesi gereken hususlar

Gereken tam ve tutarlı verileri bulmada çoğu zaman birçok problemle karşılaşılabilir. Örneğin, TUİK

verilerinde farklı yıllarda veriler arası farklılıklar vb.. Bu kapsamda kimi zaman bir değişkenin

hesaplanabilmesi için birden fazla kaynaktan veri elde edilmesi gerekebilir. Bu verilerin birlikte

değerlendirilmesi amacıyla öncelikle aynı değer ölçüsünü gösterecek şekilde uyumlu ve tutarlı hale

getirilmesi gerekir.

Tutarsız verilerin kontrolü için, kısa vadeli çözüm bazı bilgilerin yerel yönetimler portalı olan

www.yerelnet.org.tr adresinden kontrol edilmesi ve muhtar anketlerinden yararlanılmasıdır. Ancak

uzun vadede çözüm, kırsal alanlara yönelik bu değişkenleri hesaplamada kullanılacak ulusal bir veri

tabanının oluşturulması ve güncel biçimde yönetimidir.

Değişkenlerin bazı yerleşimler için bulunamaması durumunda, istatistiksel bazı analizlerin

kullanılabilmesini sağlamak için “eksik veri doldurma” yöntemlerinden yararlanılabilir. Bu

yöntemlerden biri de kırsal yerleşmenin ait olduğu grubun (yerleşmelerin gruplanmasında kümeleme

analizi kullanılabilir) ait olduğu grup ortalamasının bilinmeyen değişken değeri olarak atanmasıdır.

Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta, değişkenlerin hesaplanmasında kullanılan ve bu çalışmanın

yıllarını esas alan değişken hesaplamalarındaki yıl bilgilerinin yeni çalışmaların yapılacağı döneme

göre güncellenmesidir.

Değişkenlerin büyük bölümü TUİK kaynaklıdır. Ancak TÜİK nüfusu 150’den küçük kırsal

yerleşimler için veri hazırlamadığından çalışma alanında bundan küçük yerleşimler için bu verilere

ulaşılması mümkün olamayacaktır. Bu sorunun çözümü için kısa vadede verilerin doğru tekniklerle

alanda uygulanacak muhtar anketleriyle elde edilmesi sağlanabilir; uzun vadede ise ekonomik ve

sosyal yapıya ilişkin verilerin elde edilmesine yönelik çözüm, TÜİK’in çalışma ölçeğini bu

yerleşimleri de (İBBS 5 düzeyinde) kapsayacak şekilde genişletmesi ve düzenli olarak paylaşması

olacaktır.

261

EK 4.4.1 (Gösterim) Yapısal Plan Çalışması Sırasında Geliştirilen / Kullanılan Gösterimler

YAPISAL PLANLAMA ÇALIŞMASI SIRASINDA GELİŞTİRİLEN GÖSTERİMLER

PLANLAMA ALANI

SINIRI

Çizgisel/Yapı

bazında

(Mevcut/

Öneri)

Sembol

(Mevcut)

Sembol (Öneri)

Alansal

(Mevcut/

Öneri)

X X X

Açıklaması

(ölçüler 2000 ölçek çıktı görünümü için)

2 mm çapında 2,5 mm ara ile içi R: 48 G:48 B:48 ile boyalı dairelerden oluşan

çizgi

Oluşturulmasında

yararlanılan (Y)/

doğrudan (D) kullanılan

mevzuat

İmar Planı Yönetmeliği ve

Mekânsal Planlar Yapım

Yönetmeliği (Y)

SALACIK YAPISAL PLANINDA

KULLANILAN GÖSTERİMLER

PLANLAMA ALANI

SINIRI

SINIRLAR

YERLEŞME/

YERLEŞİK ALAN

SINIRI

X X X

MAHALLE SINIRI X X X

3,75 mm çizgi, 0,75 mm ara, 3,75 mm çizgi ile 0,75 mm kalınlıkta siyah (R: 0 G:0

B:0) kesikli çizgi

6 mm çizgi, 2,25 ara, 1 mm çizgi, 2,25 ara, 6 mm çizgi ile 0.5 mm kalınlıkta siyah

(R: 0 G:0 B:0) kesikli çizgi


Yönetmeliği (Y)


Yönetmeliği (Y)

YERLEŞME/

YERLEŞİK ALAN

SINIRI

MAHALLE SINIRI

KIYI KENAR ÇİZGİSİ X X X

1 mm çizgi, 0.6 mm ara, 1 mm çizgi ile 0.5 mm kalınlıkta siyah (R: 0 G:0 B:0)

kısa kesikli çizgi



Yönetmeliği (Y)

KIYI KENAR

ÇİZGİSİ

KONUT VE İLİŞKİLİ

YAPILAR

X X X Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:85 B:0 rengi ile boyalı alan Yeni oluşturulmuştur

KONUT VE İLİŞKİLİ

YAPILAR

YERLEŞME

KONUT ALTI

TİCARET YAPILARI

KONUT ALTI

TİCARET ALANI

X X X

0,5 mm kalınlıkta siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:85 B:0

rengi ile boyalı alan üzerine 0.7 mm aralıkta 90 derece karolaj ile siyah (R: 0 G:0

B:0) tarama

X X X Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:80 B:80 rengi ile boyalı alan

PAZAR ALANI X X X Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 224 G: 0 B:33 rengi ile boyalı alan.

TİCARET YAPILARI X X X

TURİSTİK TESİS

ALANI

X X X

GÜNÜBİRLİK TESİS X X

TARIM/ZİRAAT

FAALİYETİYLE

İLİŞKİLİ YAPILAR

BALIK DEPOLAMA

TESİSİ

TARIMSAL

DEPOLAMA-

PAKETLEME

X

X X X

X X X

BESİ ÇİFTLİĞİ X X X

X

0,5 mm kalınlıkta Siyah (R: 0 G:0 B:0) çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:0 B:0 rengi ile

boyalı alan

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:152 B:48 rengi ile boyalı

alan

Mevcut: 8,5 mm çaplı içi R: 80 G:80 B:80 renkte dolu daire içine uygun

büyüklükte “D” yazılarak elde edilen sembol

Öneri: 8,5 mm çaplı 0,8 mm kalınlıkta siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf

daire içine uygun büyüklükte “G” yazılarak elde edilen sembol


alan

Mevcut: 0,80 mm kalınlıkta 6 mm x 6 mm kenar uzunluklarına sahip içi R: 80

G:80 B:80 renge boyalı kare üzerine yandaki şekildeki gibi uygun büyüklükte

simge eklenerek oluşturulan sembol

Öneri: 0,80 mm kalınlıkta 6 mm x 6 mm kenar uzunluklarına sahip siyah(R: 0 G:0

B:0) çerçeveli içi şeffaf kare içine yandaki şekildeki gibi uygun büyüklükte simge

eklenerek oluşturulan sembol

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 245 G: 120 B:120 rengi ile boyalı

alan



Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)


Yönetmeliği

(Pazar Alanı rengi) (D)

Mekânsal Planlama Yapım

Yönetmeliğinden

yararlanılmıştır



Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)

Yeni oluşturulmuştur


KONUT ALTI

TİCARET YAPILARI

KONUT ALTI

TİCARET ALANI

(ÖNERİ)

PAZAR ALANI

(ÖNERİ)

TİCARET YAPILARI

TURİSTİK TESİS

ALANI

GÜNÜBİRLİK TESİS

(ÖNERİ)

TARIM/ZİRAAT

FAALİYETİYLE

İLİŞKİLİ YAPILAR

BALIK DEPOLAMA

TESİSİ (ÖNERİ)

Yeni oluşturulmuştur X X


alan Yeni oluşturulmuştur X X

262

EK 4.4.1 (Gösterim) (devam)

BÖLÜNMÜŞ YOL X X X

SERVİS YOLU X X X

YERLEŞİM İÇİ YOLLAR

İYİLEŞTİRİLECEK,

OLASI

KESİMLERDE

GENİŞLEYECEK

YOL

NİTELİĞİ


GENİŞLİĞİ

KORUNACAK YOL

AYNI BİÇİMDE

KORUNACAK YOL

X X X

X X X

X X X

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile R: 192 G:192 B:192 rengi ile boyalı alan

kaldırım, Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile R: 176 G:176 B:176 rengi ile boyalı

alan yol platformu, Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile R: 0 G:255 B:0 rengi ile

boyalı alan yol refüj olacak şekilde gerçek ölçülerine göre tanımlı alanlar

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile R: 192 G:192 B:192 rengi ile boyalı alan

kaldırım, Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile R: 176 G:176 B:176 rengi ile boyalı

alan yol platformu olacak şekilde gerçek ölçülerine göre tanımlı alanlar

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içinde 0,2 mm x 0,2 mm kenar uzunluklu

içi R: 64 G:64 B:64 rengi ile boyalı kareler, 0,1 mm aralıkta kaydırmalı sık tarama

yapılarak oluşturulan alan

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içinde 0,2 mm x 0,2 mm kenar uzunluklu

içi R: 64 G:64 B:64 rengi ile boyalı kareler, 0,3 mm aralıkta kaydırmalı sık tarama

yapılarak oluşturulan alan

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içinde R: 224 G:224 B:224 rengi ile

boyalı alan



Yönetmeliği (Y)

İmar Planı Yönetmeliği (Y)




BÖLÜNMÜŞ YOL

SERVİS YOLU

(ÖNERİ)


OLASI

KESİMLERDE

GENİŞLEYECEK

YOL

NİTELİĞİ


GENİŞLİĞİ

KORUNACAK YOL

AYNI BİÇİMDE

KORUNACAK YOL

YOL (ÖNERİ) X X X

8,5 mm çizgi, 1,75 mm aralıkta siyah (Renk: R: 0 G:0 B:0) kesikli çizgi ile

çerçeveli içi R: 255 G:255 B:0 rengi ile boyalı alan


YOL (ÖNERİ)

ULAŞIM VE TEKNİK ALT YAPILAR

AKARYAKIT TESİSİ 1,2

ÜST GEÇİT / ALT

GEÇİT

X

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

X X X

OTOBÜS DURAĞI X X

Alan: Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 255 G:0 B:0 rengi ile boyalı

alan

Mevcut sembolü: 8,5 mmx 8,5 mm kenar uzunlukların sahip R: 80 G:80 B:80

renginde yandaki şekildeki sembol

Öneri sembolü: 0,85 mm kalınlıkta 8,6 mm x 8,6 mm kenar uzunluklarına sahip

siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içine yandaki şekildeki

sembol

Aralarında 2,4 mm boşluk bulunan ve bir kenar uzunluğu 2 mm olan içi R: 255

G:0 B:0 renginde boyalı kareler ve bu karelerin her iki tarafına 0,4 mm uzaklıkta

ince siyah çizgi atılarak oluşturulan çizgi


büyüklükte “D” yazılarak elde edilen sembol


daire içine uygun büyüklükte “D” yazılarak oluşturulan sembol


Yönetmeliği (Y)

(Akaryakıt ve servis istasyonu

sembolü) (D)


Yönetmeliği (Y)


AKARYAKIT

TESİSİ 1,2

ÜST GEÇİT/ ALT

GEÇİT

OTOBÜS DURAĞI

OTOBÜS DURAĞI

(ÖNERİ)

KAPALI OTOPARK X X

OTOPARK X X

ÇEKEK YERİ X X

PATİKA X X X

ENH X X X

TEKNİK ALT YAPI X X


büyüklükte “KOP” yazılarak elde edilen sembol


daire içine uygun büyüklükte “KOP” yazılarak oluşturulan sembol


büyüklükte “OP” yazılarak elde edilen sembol


daire içine uygun büyüklükte “OP” yazılarak oluşturulan sembol


büyüklükte “Ç” yazılarak elde edilen sembol


daire içine uygun büyüklükte “Ç” yazılarak oluşturulan sembol

Çizgi kalınlığı 0,75 mm olan 2,5 mm uzunluğunda, 0,3 mm aralıklı dik taramalı

R:205 G:60 B:60 renginde çizgi

Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince düz çizgi üzerinde 8,75 mm aralıklarla küçük “x”

koyularak elde edilen çizgi

Mevcut: 0,50 mm kalınlıkta 6 mmx 6 mm kenar uzunluklarına sahip içi R: 127 G:127

B: 127 renkte dolu siyah çerçeveli kare içine uygun büyüklükte “TA” yazılı sembol

Öneri: 0,50 mm kalınlıkta 6 mmx 6 mm kenar uzunluklarına sahip gri (R: 127

G:127 B: 127) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içine uygun büyüklükte “TA”

yazılı sembol



Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)




Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)


Yönetmeliği (Y)

(Öneri için: Teknik altyapı

alanı sembolü) (D)

KAPALI OTOPARK

(ÖNERİ)

OTOPARK (ÖNERİ)

ÇEKEK YERİ

(ÖNERİ)

ENH

X

TEKNİK ALT YAPI

X

263


SOSYAL, REKREATİF VE İDARİ DONATILAR

SAĞLIK TESİSİ 1

EĞİTİM TESİSİ (OKUL

ÖNCESİ VE/VEYA

İLKOKUL) 1

EĞİTİM TESİSİ

(ORTAOKUL) 1

EĞİTİM TESİSİ (LİSE) 1

DİNİ TESİS

DİNİ EĞİTİM TESİSİ

SOSYOKÜLTÜREL

TESİS

X

X

X

X

X

X

X

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Alan: Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 189 G:210 B:255 rengi ile

boyalı alan

Mevcut sembolü: İç içe geçmiş ve içten dışa doğru ölçüleri, en içte 5,8 mm x 5,8

mm kenar uzunluklarına sahip 0,5 mm kalınlıkta siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi

(R:84 G:141 B: 212)rengi ile boyalı kare ile oluşturulan sembol

Öneri sembolü: Ortası şeffaf, 0,8 mm kalınlıkta 7 mm x 7 mm kenar uzunluklarına

sahip kare, en dışta 8,3 mm x 8,3 mm kenar uzunluklarına sahip 0,5 mm kalınlıkta

siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli, çerçeve içi beyaz (R: 255 G:255 B:255) boyalı kare

ile oluşturulan sembol


alan

Mevcut sembolü: Bir kenar uzunluğu 10,5 mm ve siyah 0,5 mm çerçeveli, içi

(R:84 G:141 B: 212) renk eşkenar üçgen, üçgenin içine uygun büyüklükte “OÖ/İ”

yazılarak elde edilen sembol

Öneri sembolü: İçten dışa doğru ölçütleri: bir kenar uzunluğu 9,3 mm olan içi

şeffaf eşkenar üçgen, herbir kenarı bu üçgenden 0,5 mm uzaklıkta olan bir kenar

uzunluğu 10,5 mm uzunlukta 1mm kalınlıkta R:84 G:141 B: 212 renginde eşkenar

üçgenlerden oluşan ve içteki üçgenin içine uygun büyüklükte “OÖ/İ” yazılarak

elde edilen sembol


alan


(R:84 G:141 B: 212) renk eşkenar üçgen, üçgenin içine uygun büyüklükte “O”





üçgenlerden oluşan ve içteki üçgenin içine uygun büyüklükte “O” yazılarak elde

edilen sembol


alan


(R:84 G:141 B: 212) renk eşkenar üçgen, üçgenin içine uygun büyüklükte “L”





üçgenlerden oluşan ve içteki üçgenin içine uygun büyüklükte “L” yazılarak elde

edilen sembol


boyalı alan

Mevcut sembolü: 7,5 mm x 7,5 mm kenar uzunluklarına sahip içi R: 80 G:80 B:80

renge boyalı kare üzerine uygun büyüklükte beyaz (R: 255 G:255 B:255) “DT”

yazılarak oluşturulan sembol


siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare içine uygun büyüklükte siyah (R:

0 G:0 B:0) “DT” yazılarak oluşturulan sembol


boyalı alan

Mevcut sembolü: 7,5 mm x 7,5 mm kenar uzunluklarına sahip içi R: 80 G:80 B:80

renge boyalı kare üzerine uygun büyüklükte beyaz (R: 255 G:255 B:255) “DET”

yazılarak oluşturulan sembol


siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare içine uygun büyüklükte siyah (R:

0 G:0 B:0) “DET” yazılarak oluşturulan sembol


alan

Mevcut sembolü: İç içe geçmiş ve içten dışa doğru ölçüleri, en içte 7,3, en dışta 8,6

mm çaplı 0,5 mm kalınlıkta mavi (R: 189 G:210 B:255) çerçeveli iç dairesi R: 189

G:210 B:255 rengi ile boyalı halka ve daireden oluşturulan sembol

Öneri sembolü: Ölçüleri içten dışa doğru, sabit bir merkezden çıkan 6,6 mm

çapında içi şeffaf daire, dış çerçeve kalınlığı 0,6 mm R:84 G:141 B: 212 renginde

7,3 mm çaplı daire, dış çerçeve kalınlığı 0,6 mm R:255 G:255 B: 255 renginde 8,6

mm çaplı daire, dış çerçeve kalınlığı 0,6 mm R:84 G:141 B: 212 renginde 10 mm

çaplı daire olan sembol



Yönetmeliği (Y)

(Öneri için: Sağlık tesisleri




Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)


(alan renginde)

Sembol yeni oluşturulmuştur


(alan renginde)

Sembol yeni oluşturulmuştur


SAĞLIK TESİSİ

(ÖNERİ) 1

EĞİTİM TESİSİ

(OKUL ÖNCESİ

VE/VEYA İLKOKUL)

(ÖNERİ) 1

EĞİTİM TESİSİ

(ORTAOKUL)

(ÖNERİ) 1

X

DİNİ TESİS

DİNİ EĞİTİM TESİSİ

SOSYOKÜLTÜREL

TESİS (ÖNERİ)

X

264


SOSYAL, REKREATİF VE İDARİ DONATILAR (devam)

KÜTÜPHANE

MEZARLIK

X

X

KAMUSAL AÇIK

ALAN X X X

DİNLENME-OYUN NOKTALARI

YERLEŞİM

DİNLENME-OYUN

NOKTASI

MAHALLE

DİNLENME-OYUN

NOKTASI

KONUT GRUBU

DİNLENME-OYUN

NOKTASI

SPOR ALANI

X

X

X

X

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

Varsa üzerinde

dinlenmeoyun

noktası

sembollerinde

n biri

Varsa üzerinde

dinlenmeoyun

noktası

sembollerinde

n biri

Yoksa

yaklaşık

yere sembol

Varsa

altında

kamusal

açık alan

gösterimi

Yoksa

yaklaşık

yere sembol

Varsa

altında

kamusal

açık alan

gösterimi

Yoksa

yaklaşık

yere sembol

Belirli ise alan

üzerine

sembol

Belirsizse

yaklaşık yere

sembol

YÖNETİM MERKEZİ

(MUHTARLIK)

X X

TARIM KOOPERATİF

ALANI

X X X


alan

Mevcut sembolü: 0,85 mm kalınlıkta 8,6 mm x 8,6 mm kenar uzunluklarına sahip

siyah (R:0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içinde ortası (R:188 G:189

B:191) renginde yandaki şekildeki sembol


siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içinde ortası beyaz (R:255

G:255 B:255) yandaki şekildeki sembol

Alan: Siyah (R:0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 80 G:255 B:80 rengi ile boyalı alan

Mevcut sembolü: 0,85 mm kalınlıkta 8,6 mm x 8,6 mm kenar uzunluklarına sahip

siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli iç rengi R: 50 G:180 B: 50 olan kare, kare içinde

yandaki şekildeki sembol


siyah (R: 0 G:0 B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içinde yandaki şekildeki

sembol


alan

Mevcut: İçten dışa doğru, sabit bir merkezden çıkan 6 mm çapında R:0 G:112 B:

56 renginde içi dolu daire, dış çerçeve kalınlığı 0,5 mm olan 6,2 mm çaplı içi

şeffaf daire, dış çerçeve kalınlığı 1,20 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 8 mm çaplı

daire, bu daire üzerinde olan merkezden 45 derece açı ile 8 yönde 1,20 mm

kalınlıkta R:0 G:112 B: 56 renginde ve 1,60 mm uzunluğunda 8 çizgi ile

oluşturulan sembol

Öneri: İçten dışa doğru, sabit bir merkezden çıkan 6,8 mm çapında içi şeffaf daire,

dış çerçeve kalınlığı 1,20 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 8 mm çaplı daire, bu daire

üzerinde olan merkezden 45 derece açı ile 8 yönde 1,20 mm kalınlıkta R:0 G:112

B: 56 renginde ve 1,60 mm uzunluğunda 8 çizgi ile oluşturulan sembol

Mevcut: İçten dışa doğru, sabit bir merkezden çıkan 4,5 mm çapında R:0 G:112 B:

56 renginde içi dolu daire, dış çerçeve kalınlığı 0,4 mm olan 5 mm çaplı içi şeffaf

daire, dış çerçeve kalınlığı 0,85 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 7,2 mm çaplı daire, bu

daire üzerinde olan merkezden 45 derece açı ile 8 yönde 0,95 mm kalınlıkta R:0

G:112 B: 56 renginde ve 1,30 mm uzunluğunda 8 çizgi ile oluşturulan sembol


dış çerçeve kalınlığı 0,85 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 7,2 mm çaplı daire, bu


G:112 B: 56 renginde ve 1,30 mm uzunluğunda 8 çizgi ile oluşturulan sembol

Mevcut: İçten dışa doğru, sabit bir merkezden çıkan 3,6 mm çapında R:0 G:112 B:

56 renginde içi dolu daire, dış çerçeve kalınlığı 0,3 mm olan 3,8 mm çaplı içi şeffaf

daire, dış çerçeve kalınlığı 0,85 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 6,4 mm çaplı daire, bu


G:112 B: 56 renginde ve 1 mm uzunluğunda 8 çizgi ile oluşturulan sembol


dış çerçeve kalınlığı 0,7 mm R:0 G:112 B: 56 renginde 5,6 mm çaplı daire, bu

daire üzerinde olan merkezden 45 derece açı ile 8 yönde 0,75mm kalınlıkta R:0

G:112 B: 56 renginde ve 1 mm uzunluğunda 8 çizgi ile oluşturulan sembol


alan

Mevcut sembol: 0,80 mm kalınlıkta 6mm x 6 mm kenar uzunluklarına sahip siyah(

R: 0 G:0 B:0) çerçeveli İç rengi R: 102 G:217 B: 86 olan kare, kare içinde yandaki

şekildeki sembol

Öneri: 0,80 mm kalınlıkta 6mm x 6 mm kenar uzunluklarına sahip siyah( R: 0 G:0

B:0) çerçeveli içi şeffaf olan kare, kare içinde yandaki şekildeki sembol

Mevcut: 0,5 mm kalınlıkta 6,3 mm çaplı daire, dairenin sol yarım dairenin içi şeffaf,

sağ yarım dairenin içi siyah (R: 0 G:0 B:0) olacak şekilde tanımlanmış sembol

Öneri: 0,5 mm kalınlıkta 6,3 mm çaplı daire, dairenin sol yarım dairenin içi şeffaf, sağ

yarım dairenin içi beyaz (R:255 G:255 B:255) olacak şekilde tanımlanmış sembol


Yönetmeliği (Y)

(Kültürel Tesis Alanı sembolü)

(D)



Yönetmeliği (Y)



Yönetmeliği (Y)






Yönetmeliği (Y)

(Öneri için: Spor alanı

sembolü) (D)



Yönetmeliği (Y)

(Mevcut için: Resmi kurum


KÜTÜPHANE

(ÖNERİ)

MEZARLIK

KAMUSAL AÇIK

ALAN

YERLEŞİM

DİNLENME-OYUN

NOKTASI

YERLEŞİM

DİNLENME-OYUN

NOKTASI (ÖNERİ)

MAHALLE

DİNLENME-OYUN

NOKTASI

MAHALLE

DİNLENME-OYUN

NOKTASI (ÖNERİ)

KONUT GRUBU

DİNLENME-OYUN

NOKTASI (ÖNERİ)

SPOR ALANI

SPOR ALANI

(ÖNERİ)

YÖNETİM MERKEZİ

(MUHTARLIK)


alan Yeni oluşturulmuştur X X

265


DOĞAL VE KÜLTÜREL KARAKTERİ KORUNACAK/ GELİŞTİRİLECEK ALANLAR

ORMAN X X X Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 34 G:139 B:34 rengi ile boyalı alan

AĞAÇLIK OLARAK

KORUNACAK ALAN

AĞAÇLANDIRILACAK

ALAN

YENİDEN AĞAÇLIĞA

DÖNÜŞÜMDE

ÖNCELİKLİ ALAN

TARIMSAL NİTELİĞİ

KORUNACAK ALAN

X X X

X X X

X X X

X X X

ZEYTİNLİK X X X

MERA X X X

KUMSAL X X X

EKOLOJİK KORİDOR X X X

PEYZAJ KARAKTERİ

KORUNACAK ALAN

Derece:

1.Çok yüksek

2. Yüksek

3. Orta

4. Zayıf

Nitelik:

KP: Kültürel Peyzaj

DP: Deniz Peyzajı

………

X X X

Varsa, derece

ve nitelik

bilgileri

Derece rakam

(nitelik

kısaltma

olarak) üzerine

yazılacak


alan

Tarama: Zemin üzerinde siyah (R: 0 G:0 B:0) renkle oluşturulan 1 mm çapında içi

boş daire, 3 mm ara, KD-GB yönünde 45 dereceli 2 mm ince çizgi, vb. şekilde

devam ederek oluşan 1. sıra ve yalnızca çizginin açısı KB-GD yönünde 45 dereceli

olacak şekilde aynen oluşturulan 2. sıraların aralarında 4 mm dikey mesafe olacak

şekilde oluşturulan kaydırmalı tarama


alan

Tarama: Zemin üzerinde siyah (R: 0 G:0 B:0) renkle oluşturulan 1 mm çapında içi

boş daire, 3 mm ara, KD-GB yönünde 45 dereceli 2 mm ince çizgi, vb. şekilde

devam ederek oluşan 1. sıra ve yalnızca çizginin açısı KB-GD yönünde 45 dereceli

olacak şekilde aynen oluşturulan 2. sıraların aralarında 4 mm dikey mesafe olacak

şekilde oluşturulan kaydırmalı tarama


alan

Tarama: Zemin üzerinde 8,5 mm aralıkla 1,6 mm çaplı içi boş daire ile, dikeyde 4

mm mesafede olacak şekilde kaydırmalı siyah (R: 0 G:0 B:0) tarama


alan


alan

Tarama: Zemin üzerinde 2 mm çaplı içi boş daire, 0,5 mm ara, 4,75 uzunlukta çizgi ile

tanımlı, dikeyde 4 mm mesafede olacak şekilde kaydırmalı siyah (R: 0 G:0 B:0) tarama

Alan: Siyah (R: 0 G:0 B:0) ince çizgi ile sınırlı içi R: 112 G: 184 B:0 rengi ile boyalı

alan

Tarama: Çizgi Kalınlığı: 0,2 mm 8 mm karelaj merkezinde 2mm x 2mm

büyüklüğünde artı işareti ile tarama


alan

Tarama: Zemin üzerinde 2 mm aralıkla dikeyde 1 mm mesafede olacak şekilde içi

siyah (R: 0 G:0 B:0) dolu noktalı kaydırmalı tarama

5 mm kalınlıkta, 2,5 mm uzunlukta, 0,7 mm ara, 1 mm kalınlıkta 2 mm uzunlukta

0,7 mm ara ile tanımlı kesikli R:0 G:0 B:255 renkli çizgi

R: 0 G:208 B:0 renkli yatay taralı ve yine aynı renkli kesik çizgi sınırlı alan

gösterimi: alanı tanımlayan yatay çizgiler arası boşluk 1,5mm; yatay çizgilerin

genişliği 0,5 mm; alanı sınırlayan kesikli sınır çizgisinin uzunluğu 4,5mm ,

kalınlığı 0,75 mm, ara boşluğu 3 mm


Yönetmeliği

(Orman alanı rengi) (D)



Yönetmeliği

(Orman alanı rengi) (D)



Yönetmeliği (Y) (dolaylı)

İmar Planı Yönetmeliği (D)

(Tarama için: TNKA)


Yönetmeliği (Y)

(alan renginde)



Yönetmeliği

(Mera alanı rengi) (D)




ORMAN

AĞAÇLIK OLARAK

KORUNACAK ALAN

AĞAÇLANDIRILAC

AK ALAN

YENİDEN

AĞAÇLIĞA

DÖNÜŞÜMDE

ÖNCELİKLİ ALAN

TARIMSAL

NİTELİĞİ

KORUNACAK ALAN

ZEYTİNLİK

KUMSAL

X

EKOLOJİK

KORİDOR

PEYZAJ

KARAKTERİ

KORUNACAK ALAN

X

ENH TAMPON ALANI X X X

0,5 mm kalınlıkta, 0,6 mm aralıklı, 1 mm uzunluğunda kesikli kırmızı (R:255 G: 0

B:0) kısa çizgilerle tanımlı sınır çizgisi


ENH TAMPON

ALANI

ANA YAYA AKSI X X X

Çizgi kalınlığı 0,5 mm olan 2,5 mm uzunluğunda, 1,5 mm aralıklı dik taramalı

siyah (R:0 G:0 B:0) çizgi


ANA YAYA AKSI

ARKLAR/ARK

YOLLARI

X X X

0,4 mm kalınlıkta düz çizgi üzerinde 0,4 mm kalınlıkta ve 1 mm uzunlukta

çizginin her iki yönünde olacak şekilde, aynı yön üzerinde 7 mm aralıkla, ters

yönde ise 3,5 mm aralıkla tanımlanmış R:0 G:0 B:255 renkli çizgi

İmar Planı Yönetmeliği (D)

(Sulama kanalı)

ARKLAR/ARK

YOLLARI

266


DOĞAL VE KÜLTÜREL KARAKTERİ KORUNACAK/

GELİŞTİRİLECEK ALANLAR (devam)

BAKI NOKTASI X X

GELENEKSEL DOKU X X X

GELENEKSEL

DOKUDA YÜRÜYÜŞ

GÜZERGÂHI

KÖY MEYDANI DİĞER

TOPLANMA

MEKÂNLARI

GELENEKSEL

DOKUYA UYUMLU

YAPILAR

X X X

X X X

X X X

ÖZGÜN YAPILAR X X X

DEĞİRMEN X X X

DOĞAL KAYNAK

SUYU KULLANAN

ÇEŞME

X

X

Mevcut: Vista’nın gerektirdiği yarım daire halkası boyunca 9 mm uzunluğunda,

1,80 mm kalınlığında siyah( R: 0 G:0 B:0) düz çizgiden oluşan gösterim.

21mm uzunluğunda düz çizgisi ve 7 mm uzunluğunda ok ucu çizgileri

tanımlanmış, 1,5 mm kalınlığındaki oklar alt uçları arası uzaklığı 23 mm; okların

alt uçlarının başladığı nokta ile Vista yayı arasında ki mesafe 4 mm olacak olacak

şekilde Vista’nın yarıçapının gerektirdiği kadar oklarla çevrelenerek oluşturulan

sembol

Öneri: Vista’nın gerektirdiği yarım daire halkası boyunca 9 mm uzunluğunda, 1,80

mm kalınlığında ve aralarında 1,8 mm boşluklu kesikli siyah (R: 0 G:0 B:0)

çizgiden oluşturulan sembol

1.5 mm aralıklı, 0,3 mm kalınlığında, R:170 G:60 B:60 renkli çizgilerle taranan ve

çizgi kalınlığı 1,4 mm,4.25 mm uzunluğunda 0,75 mm aralıklarla kesikli siyah ( R:

0 G:0 B:0) çerçeve ile tanımlı sınır gösterimi

Geleneksel dokudaki yürüyüş güzergahlarının cephelerinde siyah renk (R: 0 G:0

B:0) ile 0.7mm kalınlığında kontur geçirilerek ve yola dik olarak 0.8 mm aralıklı,

0,2 mm kalınlığında, siyah renkli çizgilerle tarama yapılarak oluşturulan gösterim

Köy Meydanı ve Diğer Toplanma Mekânları, siyah renk ile dikey ve yatay

taranmalıdır. Karelerini her birinin büyüklüğü 1,5 mm olacak şekilde taranacaktır.

0,50 mm siyah( R: 0 G:0 B:0) çerçeveli alan içine zemin rengi R: 255 G: 85 B:0 olan

alan

0,50 mm siyah( R: 0 G:0 B:0) çerçeveli alan içine zemin rengi R: 255 G: 85 B:0

üzerine 1 mm aralıklı, 0,4 mm kalınlığında KD-GB doğrultulu 45 derece siyah( R:

0 G:0 B:0) tarama yapılarak oluşturulan alan

0,85 mm kalınlıkta 8,6 mm x 8,6 mm kenar uzunluklarına sahip siyah çerçeveli

(R:0 G:0 B:0) içi şeffaf kare içine 0,3 mm kalınlıkta ve iç rengi R:254 G: 255

B:255 olan, yandaki şekil eklenerek oluşturulan sembol

Bir kenarı 7 mm uzunluğunda olan ters eşkenar üçgen içine uygun büyüklükte “Ç”

harfi yazılarak oluşturulan R:80 G: 80 B:80 renkli sembol


BAKI NOKTASI

BAKI NOKTASI

(ÖNERİ)

Yeni oluşturulmuştur X X


Koruma Amaçlı İmar Planı

Yapım Yönetmeliği (Y)










X

X

X

ÖZGÜN YAPILAR

DEĞİRMEN

DOĞAL KAYNAK

SUYU KULLANAN

ÇEŞME

X

X

X

DOĞAL KAYNAK

SUYU

X X X Bir kenarı 5,5 mm uzunluğunda olan siyah (R:0 G: 0 B: 0) ters eşkenar üçgen Yeni oluşturulmuştur

DOĞAL KAYNAK

SUYU

DERE X X X

KURU DERE X X X

1,3 mm kalınlıkta düz R:0 G: 0 B: 255 renkli çizgi

0,7 mm kalınlıkta düz çizgi üzerine kuru derenin akış yönünü gösterecek şekilde

çizginin her iki tarafına 9 mm ara ile, 0,7 mm kalınlıkta ve 3,5 uzunluğunda, düz

çizgiyle -45 derece açı yaparak oluşturulan çizgi. Renk : R:0 G: 0 B: 255







DERE

KURU DERE

1

Bu tesisler için iki farklı konumda ve farklı öncelikte yer seçimi yapıldığında 2. seçenekler öneri sembolünün etrafına kesikli çizgiler kullanılmak suretiyle ayırt edilebilir. Bu kapsamda, Salacık (Akçaabat) Yapısal Planında bu

tesislerin ikinci öncelikte olanları öneri sembolünün etrafına kesikli çizgilerle gösterilmiş olup burada ayrıca yer verilmemiştir.

267

EK 4.4.2 (Plan Notu-Eylem) Salacık yapısal plan notları ve eylem eşleştirmesi

1. PLANIN ONAYLANMASI, YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ VE UYGULANMASI EYLEM KODU

1.1 Salacık (Akçaabat) yapısal planı İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ve Salacık Kurulunun onayı ile yürürlüğe girer. A.8.3.

1.2 Salacık (Akçaabat) yapısal plan sınırları içinde ve bu plan notlarının değiştirilmesi yönünde yapılacak değişiklik önerilerinde bir önceki madde hükümleri uygulanır

1.3 Salacık yapısal planı; eylemleri gösterir plan, plan açıklama raporu ve plan notlarıyla bir bütündür ve birlikte uygulanır.

1.4

Yapısal plan üzerinden doğrudan ölçü alınamaz. Yapısal plan kararlarının uygulanabilmesi için mülkiyetle birebir ilişkilendirilmesinde Salacık halkı ile yapılacak A.8.3.

müzakereleri yapmada ve sonuçlandırmada Salacık Kurulu yetkilidir.

A.9.2.

1.5 Yapı ve parsellere ilişkin her türlü müdahale komşu parsel maliklerinin ve Salacık Kurulu “uygun” görüşü ile İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun onayı ile yapılır. A.8.3.

1.6

Salacık vizyonuna yönelik olarak toplam 5 stratejik amaç ve 19 alt strateji altında belirlenen 74 farklı eylemden planda veya plan notlarında karşılığı bulunmayan 31

eylemin eylem planlarının yapılarak uygulanmasında Salacık Kurulu sorumlu ve yetkilidir.

A.8.3.

1.7

Bu plan kapsamında gelecekte olabilecek gelişmelere bağlı olarak yerleşimi ilgilendiren her konuda yeni hedefler (stratejik amaçlar), alt stratejiler ve eylemler

belirlemek/mevcut olanları düzenlemek ve bunları bu yapısal planla bütünleştirerek uygulanmasında İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ve Salacık

Kurulunun onayı gerekir.

A.8.3.

2. KONUT YAKIN ÇEVRESİ TASARIM KOŞULLARI EYLEM KODU

2.1

Salacık’ta tüm açık ve kapalı mekân düzenlemelerinin her tür engelli için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınmasına yönelik; yapısal plan ile yerleşme genelinde, A.1.3.

sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda, Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur.

A.3.7.

2.2

Konut yakın çevresinde tasarlanacak mobilyalar; doğal malzeme ve her yaş kullanıcısı dikkate alınarak Salacık Kurulu “uygun” görüşü ile uygulanacaktır. Bu alanlarda A.1.4.

Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur.

A.8.3.

2.3

Konut ve yakın çevresinde yapılacak bahçe düzenlemelerinde; bahçe sınırlarında 150 cm’yi geçmeyen doğal taş ve/veya ahşap çit ya da yükseklik sınırı olmayan bitki

sınır elemanlarının kullanılması zorunludur. Eğimli arazilerde 150 cm’lik duvar yüksekliği dikkate alınarak kademelenme yapılır.

A.1.4.

2.4 Bahçe ve bahçe önü düzenlemelerinde, zeminde kullanılacak kaplama malzemeleri geçirgenliği sağlayacak doğal taş kullanılması zorunluluktur. A.1.4.

3. YAPI KULLANMA VE YAPMA KOŞULLARI EYLEM KODU

3.1 ARAZİ KULLANIM/KORUMA KARARLARINA GÖRE KOŞULLAR

Ekolojik koridorlar, orman alanları, tampon alanları (7.10 plan hükmünde tanımlı enerji nakil hattı tampon alanları ve 7.19 hükmünde tanımlı kuru dere), ağaçlık olarak

korunacak alan, ağaçlandırılacak alan, yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alan ve kamusal açık alanlarda yeni yapılaşmaya izin verilmez. Bu alanlarda var olan

yapılar yapı ömrünü tamamlayana kadar kullanılabilir ve bu kapsamda yalnızca basit onarımlar yapılabilir.

Ancak, toplum yararı adına arazi kullanımına getirilen bu alanlardaki kısıtlar nedeniyle zarar gören mülk sahibinin zararını karşılamak üzere, kısıt getirilen mülkün

imar hakkı mülk sahibinin diğer bir mülküne aktarılabilir. İmar haklarının başka bir parsele aktarılması durumunda İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü

ve Salacık Kurulunun onayı gerekir. Bu durumda her koşulda bir parselde ikinci bir konut yapabilme koşulu için 7.5. nolu plan hükmünün 6. bendi geçerlidir.

3.2 FİZİKSEL EŞİKLERE GÖRE KOŞULLAR

Parsellerde %15 eğime kadar olan araziler “Düz Arazi”; %15’ten çok eğimli araziler ise “Eğimli Arazi” olarak kabul edilecektir. Buna göre;

Arazi düz ise bina yüksekliği, yapının oturduğu arazideki en üst noktadan son kat tavanı üstüne kadar olacaktır.

3.2.1

Arazi eğimli ise, binanın parsel zemininde oturduğu tabanın köşegen orta noktasından son kat tavanın üstüne kadar olan yükseklik bina yüksekliği olacaktır.

Arazi eğiminin %40’ın üzerinde olduğu alanlarda ise, yapı yapmaya İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ile Salacık Kurulu onay verir.

Salacık’ın topografik koşullarının heyelan potansiyeli taşıması nedeniyle yapısal plan kapsamında yapılacak her yeni yapı için parsel bazında jeolojik/jeoteknik etüd

yapılması zorunlu olup, bu potansiyelin tespit edildiği alanlarda raporun yapılaşma ile ilgili sonuçlarına uyulacaktır. Deprem vd. afetlere yönelik risklerin önüne

3.2.2

geçilmesi için her yeni yapının inşasında Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (2007) ile Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında

Yönetmelik (2007) hükümlerine uyulur. Bu yönetmeliklere uyumlu olmayan projeler için inşaat ruhsatı verilmez.

Salacık genelinde yenilenebilir enerji etkin yerleşim dokusu oluşturulması amacıyla yapılanmanın topoğrafya ve iklimle uyumlu olacak şekilde gerçekleşmesi ve bunun

3.2.3 için güney ve doğu yönleri aralığındaki yamaçların değerlendirilmesi önceliklidir. Bu yöndeki uygulamalar İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ile

gerçekleştirilir.

A.8.3.

A.8.3

268

EK 4.4.2 (Plan Notu-Eylem) (devam)

3.3 KULLANIMA/YAPIMA YÖNELİK KOŞULLAR

Yapılacak her türlü yapının; yerleşmenin doğal/yöresel nitelikleri, mimari açıdan gösterdiği fiziksel özellikleri ve bu özelliklerle oluşan çevrenin, dönemin sosyal

3.3.1

ekonomik ve kültürel yapılanmasını ve yaşam biçimini yansıtacak doku bütünlüğü göstermesi gerekmektedir.

Salacık silüetini olumsuz etkileyebilecek konum ve yükseklikte yeni yapı yapılamaz. Buna göre, yapılacak her yeni yapı 3.3 nolu plan hükmü altındaki tüm koşullar

3.3.2

ile tabi olacağı plan kararlarına göre 4, 5, 6 ve 7 nolu plan hükümleri altındaki ilgili tüm koşullarına uygun olmak zorundadır.

Salacık sınırları içerisindeki mevcut ya da yeni inşa edilecek kamu yapıları (eğitim, dini tesis, vb.) kendi işlevlerini engellemeyecek şekilde mimari çözümlemelerle

3.3.3

sosyokültürel, vb. amaçlı kullanılabilecek nitelikte tasarlanacaktır.

Geleneksel mimari özelliği taşıyan evlerin (ata evleri) turizm amaçlı kullanımına yönelik projeler Salacık Kurulu’nun “uygun” görüşü ve Trabzon KVKK’nun onayı

ile gerçekleştirilir. Bu yapıların bulunduğu parsellere Salacık Kurulu kararıyla özgün yapı büyüklüğünü ve gabarisini geçmeyecek ilave yapılar yapılabilir.

3.3.4

Özgün yapılar dışındaki yapıların yerine, yıkılmaları durumunda yeni yapıların yapılabilmesi İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ve Salacık

Kurulunun iznine tabidir. Bu durumda da bulunduğu alandaki yapısal plan yapılanma koşulları geçerlidir.

3.3.5

Ancak her durumda yeni yapı, eski yapının taban alanını koruyacak ve her durumda taban alanı 120 m 2 ’yi, yüksekliği ve kat adedi 7.5 nolu plan hükmü 3. bendindeki

koşullarla sınırlı olacak şekilde, planı, cephesi, gabarisi ve yapı malzemesiyle dokuya uygun yapılar yapılabilecektir. Ana yapıya sonradan yapılan eklentiler ve

müştemilatlar bu kapsamda değerlendirilemez.

Salacık genelinde var olan ruhsatsız yapılardan; planın getirdiği tüm yapılanma koşulları dikkate alınarak uygun olanların ruhsata bağlanması, uygun olmayanların

3.3.6 müktesep hakkı olarak ruhsatlandırılsa da esaslı tadilatlarına izin verilmeyecektir. Bu hüküm kapsamında değerlendirilecek özellikle eski ve güvenli olmayan yapıların

kontrolü için 3.2.2 hükmü maddesi hükümlerine uygunluğu İlçe Mekansal Planlama Bürosu tarafından değerlendirilir.

3.3.7 Devlet Karayolundan doğrudan cephe alan parsellerde en az 10m, servis yolu cepheli parsellerde en az 5 m ön bahçe mesafesi bırakılması zorunludur.

Yola cephesi olmayan parsellere yapı yapılamaz. Ancak, hukuksal olarak ön cephe sağlanmış ve sağlanacak geçiş hakları ile parselin yola cephesi sağlanmış sayılır

3.3.8

ve inşaata izin verilir.

Aynı parsel içinde yapılar arasındaki mesafe görsel mahremiyet (teras, kapı, balkon ve pencere kullanımlarında) ve güneşlenme dikkate alınarak bırakılır. Farklı

3.3.9 parsellerdeki yapılar arası mesafede ise, yine aynı ilkeler dikkate alınır, ancak buna ek olarak yerel yapılanma koşulları doğrultusunda konutun müştemilat ve otopark

gibi alan kullanımlarına da olanak sağlayacak şekilde parsel sınırından itibaren mesafe bırakılır.

A.2.4.

A.8.4.

A.6.1./B.1.1.

B.1.3.

A.8.3.

B.4.1.

4. YERLEŞME EYLEM KODU

4.1 KONUT VE İLİŞKİLİ YAPILAR

Konut ve ilişkili yapılar; mevcut konut ve bu konuta ilişkin sundurma, müştemilat, özel su deposu, depo, sulama havuzu vb. olarak tanımlı yapıları kapsamaktadır. Bu

yapıların yeni yapılmaları durumunda 3.3.1., 3.3.2, 3.3.7, 3.3.8., 3.3.9, 7.5. ve 7.6. nolu plan hükümleri geçerlidir.

4.2 KONUT ALTI TİCARET YAPILARI

Bu yapılar mevcutta konut altı ticaret kullanımının sürdüğü yapılardır. Bu yapılar için tabi oldukları plan kararları geçerlidir.

4.3 KONUT ALTI TİCARET ALANI

Bu alanlarda zemin katlarda ticaret olması kaydı ile üst katlarda konut veya hizmet (büro, ofis, muayenehane, kurs vb) işlevleri yer alabilir. Zemin katlarda mağaza,

çarşı, banka, lokanta vb. işlevler yer alabilir. Depolama, imalat, küçük sanayi vb. işlevler yapılamaz. Bu işlevlerin sağlık ve fen koşullarını sağlaması üzere Gayri Sıhhi

Müesseseler Yönetmeliği ile diğer ilgili tüzük ve yönetmeliklere uyumlu olması zorunludur.

Devlet Karayolu kenarındaki konut altı ticaret alanında yapılanma hakkı olan parsellerde TAKS: 0,25’i, taban alanı 200 m 2 yi, hmax ise 10,50 m yi hiçbir şekilde

aşamaz.

Bu alanlarda zemin kat yüksekliği 4,5 m’yi geçemez ve galeri (asma) kat yapılamaz.

A.8.3.

A.7.1.

B.4.5.

269


4.4 PAZAR ALANI

Pazar alanı, kendi işlevi için kullanılmadığı zamanlarda otopark, toplanma ve/veya sportif amaçlı olarak kullanılabilir.

4.5 TİCARET YAPILARI

Bu yapılar mevcutta ticaret kullanımının sürdüğü yapılardır. Bu yapılar için tabi oldukları plan kararları geçerlidir.

4.6 TURİSTİK TESİS ALANI

Bu alanlarda yerleşimin tarihsel‐kültürel ve doğal kimliğine uygun, geleneksel mimariyi yansıtan, yerelin fiziksel, ekonomik ve sosyal açıdan gelişimine katkı

sağlayacak öncelikle Salacıklıların işletmesini yapacağı konaklama tesisleri yer alacaktır. Bu tesisler gerek mevcut yapının iyileştirilmesi gerekse ilave yapılarla

gerçekleştirilecektir.

Kıyıda yapılacak turizm tesislerinde, hmax: 5,50 m’yi, TAKS: 0,15’i, toplam inşaat alanı ise 250 m 2 ’yi geçmeyecek şekilde doğal malzeme kullanılacaktır.

4.7 GÜNÜBİRLİK TESİS

Bu tesislerde, bütünleşik kıyı alanı tasarımı kapsamında; emsali 0,10’u ve kat adedi bir (1)’i ve hmax: 4,50 metreyi geçmeyen ve asma kat olmayacak biçimde yöresel

dokuya uygun yapım tekniği ve malzeme ile işlevi doğrultusunda yapı yapılabilir.

4.8 TARIM/ZİRAAT FAALİYETLERİYLE İLİŞKİLİ YAPILAR

Tarım/ziraat faaliyetleriyle ilişkili yapılar mevcut yarı kapalı depo ve ahırlar olarak tanımlı yapılardır. Yarı kapalı depo alanları önceden tütün damı olarak kullanılan

yapılardır. Bu türlü yapıların yeni yapılması durumunda; 7.5. nolu plan hükmünün 4. bendi geçerlidir.

4.9 BALIK DEPOLAMA TESİSİ

Bu tesis, Salacık ekonomisine katkı sağlamak amacıyla her mevsim hizmet verecek bir tesistir. Bu tesis hmax: 5,50 m’yi, TAKS:0,40’ı toplam inşaat alanı ise 200

m 2 ’yi geçmeyecek şekilde yapılacaktır.

B.2.1.

D.2.1.

A.6.1./B.1.1.

B.1.3.

B.4.1.

A.2.12./A.6.3.

D.1.1.

D.1.5.

D.2.1.

5. SOSYAL, REKREATİF VE İDARİ DONATILAR EYLEM KODU

5.1 SAĞLIK TESİSİ (ÖNERİ)

Planda önerilen sağlık tesisleri seçenekleri arasından eylem planına uygun olarak hangisinin yapılacağını ilgili kurum(lar)ın görüşü ile Salacık Kurulu karara bağlar. Bu

tesis, hmax: 7,50 m’yi, kat adedi iki (2)’yi, TAKS:0,25’i geçmeyecek şekilde doğal malzeme kullanılarak yapılacaktır.

5.2 EĞİTİM TESİSİ (OKUL ÖNCESİ VE/VEYA İLKOKUL) (ÖNERİ)

Planda önerilen okul öncesi ve/veya ilkokul eğitim tesisİ seçenekleri arasından eylem planına uygun olarak hangisinin yapılacağını ilgili kurum(lar)ın görüşü ile

Salacık Kurulu karara bağlar. Bu tesis, hmax: 8,00 m’yi, kat adedi iki (2)’yi, TAKS:0,25’i geçmeyecek şekilde doğal malzeme kullanılarak yapılacaktır.

5.3 EĞİTİM TESİSİ (ORTAOKUL) (ÖNERİ)

Planda önerilen ortaokul eğitim tesisleri seçenekleri arasından eylem planına uygun olarak hangisinin yapılacağını ilgili kurum(lar)ın görüşü ile Salacık Kurulu karara bağlar.

Bu tesis, hmax: 8,00 m’yi, kat adedi iki (2)’yi, TAKS:0,25’i geçmeyecek şekilde doğal malzeme kullanılarak yapılacaktır.

5.4 DİNİ TESİS

Mevcut olan bu yapılarda 3.3.3 nolu plan hükmü geçerlidir.

5.5 DİNİ EĞİTİM TESİSİ

Mevcut olan bu yapılarda 3.3.3 nolu plan hükmü geçerlidir.

A.5.3.

A.2.6.

A.2.1./A.7.8.

A.2.2

A.8.3.

A.8.4.

A.2.1./A.7.8.

A.2.2.

A.8.4.

A.8.4.

A.8.4.

270


5.6 SOSYOKÜLTÜREL TESİS (ÖNERİ)

Sosyokültürel tesislerin konumlanabileceği noktalar, Salacık’ın kent balkonu niteliğindeki yerlerde seçenekli olarak önerilmiştir. Bu alanlarda toplantı, yeme-içme,

kır düğünü gibi hizmetlerin verildiği yapılar yer alabilir. Seçeneklerin önceliklendirilmesinden başlayarak bu kararların tümü için İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun

“uygun” görüşü ve Salacık Kurulunun onayı gereklidir.

Bu tür yapılarda hmax 6,50 m yi, toplam inşaat alanı ise 250 m 2 ’yi geçemez. Kottan kat kazanımı yapılamaz.

5.7 KÜTÜPHANE (ÖNERİ)

Bu tesis hmax 6,50 m yi, toplam inşaat alanı ise 200 m 2 ’yi geçmeyecek şekilde yapılacaktır.

5.8 MEZARLIK

Mevcut mezarlıklar kamusal açık alan niteliğinde ağaçlandırmanın yapılabileceği alanlardır.

5.9 KAMUSAL AÇIK ALAN

Bu alanlarda yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü, bu alanların tasarımı ile ilgili olarak da 2.1 nolu plan hükmü geçerlidir.

5.10 DİNLENME-OYUN NOKTALARI

Salacık’ta çok sınırlı sayıda bulunan bu noktalar, bu planla yeni önerilenlerle birlikte toplumun her kesimi (kadın, erkek, genç, yaşlı, engelli vd.) için yaşam biçimine

uygun olarak toplanma, bir araya gelme amaçlı olarak hizmet edecektir.

YERLEŞİM DİNLENME-OYUN NOKTASI

MAHALLE DİNLENME-OYUN NOKTASI

KONUT GRUBU DİNLENME-OYUN NOKTASI

olmak üzere üç kademede sırayla yerleşim geneline, mahallelere ve konut ve yakın çevrelerine hizmet etmesi öngörülen bu noktalar kamusal nitelikli olup min

büyüklüğü 20-50 m 2 olmak koşulu ile düzenlenecektir. Bu noktalarda geçirimli kaplama malzemesi kullanılacaktır.

5.11 SPOR ALANLARI

Her yaş grubu için yerleşimin bütününe ve ziyaretçilere hizmet edebilecek ve erişimin kolay olabileceği noktalarda önerilen ve fiili olarak kullanılan açık spor alanları

olup, kapalı tesis yapılamaz.

5.12 YONETIM MERKEZI (MUHTARLIK)

Mevcut olan bu kullanım kamusal nitelikte ve 3.3.3 nolu plan hükmünün geçerli olduğu bir yapıda yer almakta olup bu hükmün uygulanmasında öncelikli bir

kullanımdır.

A.2.12./A.6.3.

A.8.3.

A.8.4.

B.4.3.

D.1.1.

A.2.10.

A.2.11./A.6.2.

B.4.4.

D.1.5.

6. ULAŞIM VE TEKNİK ALT YAPILAR EYLEM KODU

6.1 BÖLÜNMÜŞ YOL

Salacık’ın bütününde bölünmüş yolun alt ve üst kısmında yaya güveliğinin sağlanması amacıyla 3 m’lik bir kaldırım yapılması öngörülmüştür. Önerilen kaldırımlarda

yaya güvenliğini sağlayacak önlemler ilgili kurumun oluru ile alınacaktır. Bu yol boyunca önerilen kaldırımlarla birlikte gürültü kirliliğini önleyici yeşil bir bant

önerilmiştir.

6.2 SERVİS YOLU (ÖNERİ)

Salacık’ın merkezi olarak nitelenen alanda bölünmüş yolun güney tarafında yerleşim içi yollara güvenli bağlantıyı sağlamak amacıyla yola paralel 10 m genişliğinde

ve 670 m uzunluğunda bir servis yolu önerilmiştir. Bu yoldan cephe alan tüm parseller için yapılaşmada 5 m ön bahçe koşulu geçerlidir.

A.2.7.

A.2.10.

A.6.5.

A.1.1.

A.1.2.

A.1.3.

A.2.7.

A.2.8.

A.6.5.

A.8.3.

A.2.7.

A.2.8.

A.6.5.

A.8.4

A.5.4.

A.3.6.

A.3.5./A.7.9.

271


6.3 YERLEŞİM İÇİ YOLLAR

Salacık’taki yollar, büyük oranda kadastral yollarla birebir çakışmadıklarından özel mülkiyetten geçen ve kamusal nitelikli olanların kadastroda yol olarak tescili ile

ilgili terk işlemleri yapılmadan herhangi bir uygulama yapılamaz.

Salacık içinde mevcut yolların niteliği ve genişletilmesine yönelik olarak üç farklı plan kararı öngörülmüştür. Buna göre;

“IYILESTIRILECEK, OLASI KESIMLERDE GENISLEYECEK YOL”ların, hem nitelikleri (yolun kaplama ve altyapısının) iyileştirilecek, hem de yerleşik

dokunun olmadığı kesimlerde taşıt ulaşımının kolaylaştırılması amacıyla bu yollar 6-8 m’ye kadar genişletilecek, geometrik standartları yükseltilecektir.

“NİTELİĞİ IYILESTIRILECEK, GENISLIGI KORUNACAK YOL”larda yolun genişletilmesinin yerleşimin dokusu itibariyle genellikle mümkün olamayacağı

durumlarda yol kalitesi; altyapı ve yüzey kaplamaları (geçirimliliği olan doğal malzeme ile değiştirilmek suretiyle) iyileştirilerek korunacaktır.

Yukarıda sıralanan yolların yenilenmeleri halinde, bu kesimlerde yapım, yolun özgün dokusu ve malzemesi ile tekrarlanacaktır.

A.3.1./A.7.4.

A.3.2./A.7.5.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

“AYNI BICIMDE KORUNACAK YOL”lar; özellikle koruma kararlarının geçerli olduğu alanlardan geçtiği durumlarda ve tarımsal nitelikli alanlarda yalnızca bir veya

birkaç yapıya hizmet edecek şekildeki yollar olup, bu yollar, biçimleri, özgün kaplama biçim ve malzemeleriyle korunacaktır.

Salacık bütününde uzun vadede asfalt ve/veya beton yolların etaplı olarak geçirgen doğal malzeme ile kaplanması öngörülmüştür.

6.4 YERLEŞİM İÇİ YOL (ÖNERİ)

Planda önerilen yolların yapımında, devamındaki mevcut yolların özgün doku ve malzemesi kullanılacaktır.

6.5 AKARYAKIT TESİSİ

Bu alanda Karayolları Kenarında Yapılacak ve açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik hükümleri geçerlidir.

6.6 ÜST GEÇİT / ALT GEÇİT

Mevcut ve yeni yapılacak üst/alt geçitlerde toplumun engelli, yaşlı, vd. tüm kesimleri tarafından kullanılabilmesine yönelik düzenlemeler esas olacaktır.

6.7 OTOBÜS DURAKLARI

Mevcut durakların niteliklerinin iyileştirilmesinde, yeni önerilenlerin ise yapımlarında toplumun engelli, yaşlı, vd. tüm kesimleri tarafından kullanılabilmesine yönelik

düzenlemeler esas olacaktır.

6.8 KAPALI OTOPARK (ÖNERİ)

Katlı otoparklar bölünmüş yolun kuzeyinde kalan parsellerde yol kotu altında kalacak şekilde Salacık Kurulu’nun “uygun” görüşüyle yapı taban alanı sınırlarını

geçmeyecek şekilde yapılır.

6.9 OTOPARK (ÖNERİ)

Planda genel olarak görece yoğun taşıt ulaşımının olacağı güzergahlar üzerinde tanımlanmışlardır. Bunlar dışında ayrıca, TNKA’larda yapılanma hakkı elde eden

parsellere konut ve tarım makinaları için kendi parsel sınırları içerisinde otopark bırakılması zorunludur. Bu otopark alanları için yapıların ön bahçesinin kullanılması

durumunda, yapı ve yol arası mesafenin en az 7 m olma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu alanlarda doğal zemin olduğu biçimiyle kullanılabilir, diğer durumlarda doğal

ve geçirimli malzeme ile kaplama yapılması zorunludur.

A.3.2./A.7.5.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

A.3.5./A.7.9.

A.1.3.

A.3.7.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

A.1.3.

A.3.7.

A.8.3.

272


6.10 ÇEKEK YERİ (ÖNERİ)

Bu tesisin yapım ve işletmesinde Tersane, Tekne İmal ve Çekek Yerleri Yönetmeliği hükümleri geçerlidir.

6.11 ENERJİ NAKİL HATTI (ENH)

Yapılacak projelendirmeye göre toplanma mekânlarında (meydancık gibi) ve yaya veya ark yollarında elektrik ve telefon şebekeleri vb. alt yapı tesisleri yer altına alınır

ve taşıyıcı direkler kaldırılır.

6.12 TEKNİK ALT YAPI

Teknik altyapı uygulamaları öncesinde hazırlanacak projeler için İlçe mekânsal planlama bürosunun “uygun” görüşü, Salacık Kurulu’nun onayı ile uygulanır.

Tarımsal niteliği korunacak alanlarda, yapılanma hakkı verilen kısımlar dışında yapı yasağı olan alanlarda, resmi ve özel kuruluşlarca zorunlu durumlarda yapılması

gereken alt yapı uygulamalarına Salacık Kurulu karar verir.

Salacık’a yönelik gerekli altyapı yatırımlarına bağlı tüm değişiklikler İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü Salacık Kurulunun onayı ile yapılır.

Salacık genelinde görülen dağınık yerleşmeden kaynaklı yerinde arıtma sistemleri uygulanır. Bu uygulamalarda “Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde

Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik” hükümleri geçerlidir. Bu durumda zemin özelliğine bağlı olarak geçirimli, az geçirimli ve geçirimsiz zemin yapılarına göre

altyapı oluşturulur. Bu uygulamanın denetimi Akçaabat Belediyesi tarafından gerçekleştirilir.

B.4.3.

D.1.1.

D.1.5.

A.8.3.

A.4.1./A.5.1.

A.4.2./A.5.2.

Projelendirmeye göre aydınlatma, katı atık toplama noktaları, geri dönüşüm üniteleri vb. gibi donatılar İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ve Salacık Kurulunun

onayıyla uygulanır.

7. DOĞAL VE KÜLTÜREL KARAKTERİ KORUNACAK/GELİŞTİRİLECEK ALANLAR EYLEM KODU

7.1 ORMAN

Vadiler boyunca tanımlı ekolojik koridorlar ile yakın çevrelerinde parçalı biçimde fiili olarak orman niteliğini sürdürebilmiş alanlardır. Bu alanlar içerisinde tarım

amaçlı yeni alanlar açılamaz ve yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir.

C.1.1.

7.2 AĞAÇLIK OLARAK KORUNACAK ALAN

Bu plan kararıyla yerleşimin; erozyon önleyici ve su düzenleyici rolüyle birlikte, iklim ve tüm diğer biyolojik çeşitliliğini olumlu yönde etkileyen mevcutta ağaçlık

nitelikli alanlarının korunması amaçlanmıştır.

C.1.1.

Bu alanlarda yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir.

7.3 AĞAÇLANDIRILACAK ALAN

Bu plan kararıyla yerleşimin; erozyon önleyici ve su düzenleyici rolüyle birlikte, iklim ve tüm diğer biyolojik çeşitliliğini olumlu yönde etkileyen ağaçlık dokunun

geliştirilmesi amaçlanmıştır.

C.1.1.


7.4 YENİDEN AĞAÇLIĞA DÖNÜŞÜMDE ÖNCELİKLİ ALAN

Bu alanlar, ekolojik koridorlar ve yakın çevresi boyunca orman varlığı parçalı hale gelen arazilerin orman niteliğinin bir bütünlük oluşturması amaçlı plan kararlarını

içerir.


Bu alanlarda, Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun “dikili tarım” arazilerine yönelik hükümleri geçerlidir ve bu alanlarda dikili tarımın yapılması durumunda

halk ekonomik kazanç sağlayabilecek olup orman alanların devamı şeklinde yöreye özgü bitkilerle ağaçlandırma yapıldığında ise halkın vergi indirimi vb. plan

uygulama araçlarından yararlanabilmesi üzere Salacık Kurulu ilgili kurumlarla gereken çalışmaları yürütür.

C.1.1.

A.8.3.

273


7.5 TARIMSAL NİTELİĞİ KORUNACAK ALAN

Tarımsal niteliği korunacak alanlarda (TNKA), 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu gereği, zorunlu olarak kazı veya dolgu gerektiren herhangi bir

arazi kullanım faaliyeti sonucu toprak kayıpları ve arazi bozulmaları söz konusu ise araziyi kullananlar tarafından toprak koruma projeleri hazırlanır veya hazırlattırılır.

Bu uygulamaların hazırlanma ve uygulamanın denetim sürecini İlçe Tarım, Gıda ve Hayvancılık Md., Salacık Kurulunun bilgisi dahilinde yürütür.

Bu alanlarda; 5000 m²’nin altında ifraz yapılamaz. Alanın toplulaştırılmasına yönelik tevhit işlemi yapılabilir. Ancak bu hususlar için Tarım, Gıda ve Hayvancılık

İl/İlçe Müdürlüğü’nün “uygun” görüşü alınır.

Bu alanlarda yapılacak her türlü yapı araziden kotlandırılarak yapılacaktır. Yapı köşeleri arasında 3,50 m den fazla kot farkı olamaz. Yeni yapı en fazla iki (2) katlı ve hmax:

6,50 m’yi geçmeyecek şekilde yapılabilir. Bu yapılarda 3.3 nolu plan hükmündeki mesafelerle ilgili tüm koşullara uyulacaktır.

Konut yapımına izin verilecek TNKA’larda; tarıma hizmet verecek müştemilat; toplam inşaat alanı en fazla 30 m 2 ’yi hmax 3,5 m’yi geçmeyecek şekilde yapılabilir.

Bu alanlarda taban alanı 50-150 m 2 arasında inşaat yapılmasında aşağıdaki parsel büyüklükleri dikkate alınır.

2000 m 2 den büyük parsellerde 120-150 m 2 taban alanlı konut,

1000-1999 m 2 arasındaki parsellerde 90-119 m 2 taban alanlı konut

400-999 m 2 arasındaki parsellerde 50-89 m 2 taban alanlı konut

Mevcuttaki parsellerden 400 m 2 den küçük parsellere yapı izni verilmez.

A.8.3.

A.6.1./B.1.1.

B.1.3.

B.4.2

Sahibine/kullanıcısına yeterli bir konuta ek olarak ya da onun parselinde, bu hükümde yer alan 3., 4. ve 5. bentlerinde açıklanan standartlara uygun olacak şekilde,

sahibinin/kullanıcısının 1. derece varislerinin oturması ve bu yapıların kiralanmaması ve satılmaması koşuluyla ikinci bir konut yapılabilir.

TNKA’larda, yörenin biyolojik çeşitliliğinin korunması/gelişmesi amacıyla gerek tarla içleri gerekse sınırlarındaki ağaçlar korunacaktır.

Bu alanlar Salacık’ta turizm sektörünün gelişmesi amacıyla hobi bahçeleri vb. nitelikte kullanılabilir.

Bu alanlarda plan notlarında belirtilmeyen hususlarda, “5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu” hükümleri geçerlidir.

7.6 ZEYTİNLİK

Yerel halkın ekonomisine girdi sağlayacak şekilde sürdürülebilir kullanımı ve böylece korunması mümkün olacak zeytinlik alanlarında, Toprak Koruma ve Arazi

Kullanımı Kanununda tanımlı “özel ürün arazileri” hükmü geçerli olup, bu alanlar tarımsal üretim amacı dışında kullanılamaz.

Planda zeytinlik tanımlı alanların dışında diğer tarım parsellerinde de bu yerel ürünün verimli biçimde yetiştirilmesi için vergi indirimi, tarımsal kredi, vb. teşvikler

için ilgili kuruluşlarla gereken protokol, proje, vb. destek çalışmalarını Salacık Kurulu, İlçe Tarım, Gıda ve Hayvancılık Md.’nün desteğiyle yürütür.

A.6.1./B.1.1.

A.8.3.

Bu alanlarda, yalnız 2000 m 2 ’den büyük parsellerde en fazla 120 m 2 taban alanlı ve en fazla iki (2) katlı bir yapı, 7.5 nolu plan hükmünün 3., 4.ve 5. bentlerindeki koşullara

uygun olarak yapılabilir.

7.7 KUMSAL

Bu alanlarda Kıyı Kanunu ve ilgili yönetmelik hükümleri geçerlidir.

274


7.8 EKOLOJİK KORİDOR

Vadiler boyunca ekolojik koridor olarak tanımlı bir koruma kararı; bütüncül biçimde tüm yerleşimin iklim/hava, tatlı su, bitkisel vb. biyolojik sistemlerinin sürekliliğini

sağlamak ve taşkın riskini önlemek amacıyla alınmıştır. Ekolojik koridorların ek bir işlevi de yerleşimin kuzey-batı ve güney-doğusunda sınırını oluşturan vadilerin

büyük bölümünde şiddetli ve yerleşimin kalan tüm kısmında orta şiddette gerçekleşen erozyonun önlenmesidir.

Ekolojik koridorlar sulu derelerin her iki tarafına 30’ar metrelik tampon alanları ile bu alanların taşkın alanlarıyla birleştirilmesinden oluşmuştur. Bu alanlarda

yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir.

7.9 PEYZAJ KARAKTERİ KORUNACAK ALAN

Bu alanlarda arazi kullanımını, yapılanmayı ve peyzaj kalitesini etkileyecek her türlü müdahale İlçe Mekânsal Planlama Bürosunun “uygun” görüşü ve Salacık

Kurulunun onayı ile yapılır.

Peyzaj duyarlılığı olan alanlarda yerleşme dokusunun ve silüetin korunması için, eski yapı taban alanının değerlendirilmesi esastır. Bu alanlardaki boş parsellerde

alanın tabi olduğu arazi kullanım kararının (zeytinlik, TNKA, vb.) yeni yapılanma koşulları geçerlidir.

Peyzaj karakteri korunacak alanlarda plan notlarında belirtilmeyen hususlarda, “Trabzon Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonu” kararları geçerlidir.

7.10 ENH TAMPON ALANI

Enerji nakil hatlarının (ENH) gerek manyetik gerekse elektrik alanlarının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle yüksek gerilimli hatların (154 Kw) tampon

alanlarında yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir. Ancak yerleşim sınırı içinde bu hatların yeraltına alınması sonrasında bu gibi parseller

komşu parsellerle aynı kullanım koşullarına sahip olabilecektir.

Düşük gerilimli hatların (34 Kw) geçtiği yerlerdeki tampon alanlarının hattın geçtiği ilk 10 m'sinde yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir.

Bunun dışında kalan tampon alanlarında en fazla bir (1) katlı yapı izni ilgili arazi kullanım kararının yapılanma koşulları uygulanmak suretiyle geçerlidir.

Her durumda tüm tampon alanlarının TNKA kullanımına denk geldiği yerlerde tarımsal amaçlı kullanımının teşvik edilmesini sağlayacak plan uygulama araçlarının

değerlendirilmesi için Salacık Kurulu ilgili kurumlarla gereken çalışmaları yürütür.

7.11 ANA YAYA AKSI

Salacık genelinde ulaşıma hizmet etmesinin yanı sıra yerleşimin komşularıyla da ilişkilerini güçlendireceği öngörülen ana yaya akslarının mevcut taşıt yollarına veya

arklar/ark yolları ile paralel devam ettiği kesimlerde ilave bir yol yapılmayacak mevcut yollar kullanılacaktır. Bu aksların oluşturulmasında toplumun engelli, yaşlı,

vd. tüm kesimleri tarafından kullanılabilmesine yönelik düzenlemelerin esas olacaktır.

7.12 ARKLAR/ARK YOLLARI

Plan sınırları içerisinde; özgün arklar/ark yollarının geçtiği güzergahlar korunacak, bu yolların diğer yollarla çakışmaları durumunda, çakıştıkları yollar için ulaşım ve

teknik alt yapılar başlığı altında “yol” kısmında tanımlanan hükümler geçerli olacaktır. Bu kapsamda, herhangi bir nitelik değişimine gidilecek olması durumunda,

yolların kaplaması geçirgenliği sağlayabilecek doğal malzeme ile yapılacaktır.

Bu yolların teknik altyapı için kullanımına Salacık Kurulu karar verir.

7.13 BAKI NOKTALARI

Salacık’ta Paniya olarak bilinen manzara noktası gibi yerleşimin bütününde peyzaj değeri yüksek olmaları nedeniyle bakı noktası olarak tanımlı yerlerdir. Bu manzara

noktalarının piknik, vb. etkinliklerin yapılabilecek olanlarının sürdürülebilir kullanımı amacıyla doğal malzemelerden yapılmış rekreatif mobilyalar (bank, masa, atık

KUTUları, vb.) yer alabilecek olup zemin her durumda doğal bırakılacaktır.

C.1.1.

A.8.3.

A.8.3.

B.2.2.

A.3.2./A.7.5.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

A.3.7.

A.6.5.

A.8.3.

A.3.2./A.7.5.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

A.6.5.

A.2.10.

A.6.5.

275


7.14 ÖZGÜN YAPILAR

Korunması gereken sivil mimari örnekler olarak tespit edilen bu yapılara, ilgili kanun ve yönetmeliklere göre Trabzon KVKK denetiminde müdahalelerde

bulunulabilecektir. Bu yapıların sosyokültürel vb. amaçlı kullanılması durumunda yine Trabzon KVKK’nın “uygun” görüşünün alınması zorunludur.

Bu yapılar ve/veya parselinde bulunan ilave yapılarda; ev pansiyonculuğu yanında küçük ölçekli konaklama birimleri, butik oteller gibi hizmet birimleri, sanat evleri,

kütüphane, geleneksel küçük el sanatları atölyeleri gibi kültürel birimler yer alabilir.

Özgün yapılardaki müdahalelerde; yapının kendine özgü planı, cephesi, gabarisi ile yapı malzemesi korunacaktır. Bu yapılara ilişkin ilave yapılarda bu standartlara

uyulacaktır.

Özgün yapılarda plan notlarında belirtilmeyen hususlarda, “Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu” ilke kararları geçerlidir.

7.15 DEĞİRMEN

Salacık’ta geçmişten beri var olan ve bir dönem ekonomik faaliyet aracı olarak işlev gören yıkık/harap haldeki değirmenlerin restitüsyon ve restorasyon projelerinin

hazırlanarak eski işlevlerinin yeniden canlandırılmasında Salacık Kurulu yetkili ve sorumludur.

7.16 DOĞAL KAYNAK SUYU KULLANAN ÇEŞME

Salacık’ta geçmişten beri var olan ve halen kullanılan kamusal donatı ve toplanma mekânı olarak da nitelenebilecek altı adet çeşmenin kültürel varlık olarak

niteliklerinin iyileştirilmesi ve işlevlerinin sürdürülmesi amacıyla restitüsyon ve restorasyon projelerinin hazırlanmasında Salacık Kurulu yetkili ve sorumludur.

7.17 DOGAL KAYNAK SUYU

Salacık bütününde doğal kaynak sularının korunması amacıyla, konut kullanımı veya tarımsal sulama için sondaj çalışması ilgili kurum(lar)ın “uygun” görüşü

alınmadan yapılamaz. Salacık’ta su kaynaklarının korunması ve araştırılması ile ilgili çalışmalar Salacık Kurulu kontrolünde yürütülür.

7.18 DERE

Dereler, yakın çevrelerinde oluşturulan ekolojik koridorlar kapsamında ele alınmış olup yapılaşma sınırlamalarında 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir. Dere yataklarına

çöp vb. atıkların atılması yasak olup bununla ilgili geliştirilecek toplumsal proje ve bilinçlendirme çalışmaları ile düzenli olarak temizlenme ve denetleme çalışmalarını

Salacık Kurulu yürütür.

7.19 KURU DERE VE TAMPON ALANI

Bu dereler ve her iki tarafında oluşturulan 7’şer metrelik tampon alanlarda yapılaşmaya ilişkin sınırlamalarda 3.1 nolu plan hükmü geçerlidir. Dere yataklarına çöp

vb. atıkların atılması yasak olup bununla ilgili geliştirilecek toplumsal proje ve bilinçlendirme çalışmaları ile düzenli olarak temizlenme ve denetleme çalışmalarını

Salacık Kurulu yürütür.

A.6.1./B.1.1.

B.1.3.

B.4.1.

A.8.3.

A.6.1./B.1.1.

A.8.3.

A.4.4.

A.8.3.

A.4.2./A.5.2.

A.8.3.

B.1.4.

A.4.2./A.5.2.

A.8.3.

B.1.4.

276

EK 4.4.3 (Eylemler) Eylemler doğrudan veya dolaylı mekânsal eylemler ile mekânsal olmayan eylemler

Doğrudan veya dolaylı mekânsal eylemler (43)

EYLEM KODU

A.1.1.

A.1.2.

A.1.3.

A.1.4.

A.2.1./A.7.8.

A.2.2

A.2.4.

A.2.6.

A.2.7.

A.2.8.

A.2.10.

A.2.11./ A.6.2.

A.2.12./A.6.3.

A.3.1./A.7.4.

A.3.2./A.7.5.

A.3.3./A.7.6.

A.3.4./A.7.7.

A.3.5./A.7.9.

A.3.6.

A.3.7.

A.4.1./A.5.1.

A.4.2./A.5.2.

A.4.4.

A.5.4.

A.6.1./B.1.1.

A.6.5.

A.7.1.

A.8.3.

A.8.4.

A.9.2.

B.1.3.

B.1.4.

B.2.1.

EYLEM

Konut ve yakın çevresinde toplanma, bir araya gelme alanlarının oluşturulması

Konut ve yakın çevresinde çocuklar için uygun ve güvenli oyun mekanları (nişler) oluşturulması

Tüm açık ve kapalı mekan düzenlemelerinde her tür engellinin (çocuklu, yaşlı, engelli) gözetilmesi

Çevre düzenlenmesine kural getirilmesi ve bunun denetlenmesi

Okulun erişim güvenliğinin sağlanması

Okulun mekansal niteliğinin (büyüklük, işlevsel çeşitlilik, teknoloji vb.) arttırılması

Eğitim tesisinin toplum tarafından sportif ve sosyokültürel amaçlarla da kullanılabilmesi

Uygun büyüklükte ve konumda sağlık tesisinin sağlanması

Mahalle/Köy geneli için boş zaman değerlendirme donatılarının uygun konum ve nitelikte sağlanması

Yaya olarak kolaylık erişebilecek bir alanda her yaş grubu için spor alanlarının ve dinlenme mekanlarının oluşturulması

Her kesimin yararlanabileceği açık ve kapalı mekanların ve etkinliklerin artırılması (sahil bandı, sosyal tesis vb.)

Manzara potansiyeli olan yerlerde mahalle/köy ve mahalle dışı kullanıcılar için mahallenin/köyün imajına katkı verecek sosyal tesisin yapılması

Sahilin mahalle/köy halkının ve ziyaretçilerin kullanımına uygun hale getirilmesi (Duş, tuvalet, çay bahçesi vb.)

Mahalle (Köy) içi yol niteliğinin, doğal yapının elverdiği ölçüde geometrik standartlara uydurulması (yol genişliği, eğimi, kuplar, dönüşler, virajlar, kaplama, menfez,

aydınlatma…)

Mahalleler arasında bağlantı yollarının güçlendirilmesi (yaya ve taşıt için)

Mahallelerden sahile erişimin her kesim için güçlendirilmesi

Yolun kuzeyindeki ve güneyindeki yerleşim alanının yaya ve taşıt bağlantılarının güçlendirilmesi

Sahil yolu ve mahalle (köy) bağlantısının, yapılacak olan yeni yol da dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi

Devlet yolu standardının teknik açıdan uygun hale getirilmesi

Engelliler ve yaşlılara yönelik ulaşım düzenlemelerin yapılması

Mahalleye/Köye uygun atık su bertaraf sisteminin/sistemlerinin kurulması(toprak/dere/deniz kirliliğinin önlenmesi)

Katı atığın bertaraf sisteminin geliştirilmesi/etkinliğinin artırılması (toplanması, ayrıştırılması, uzaklaştırılması), deniz ve dereye boşaltımının engellenmesi

Yeraltı su kaynaklarının niteliğinin ve kapasitesinin belirlenmesi, kullanımının kontrol altına alınması

Karadeniz sahil yolu boyunca oluşan gürültü kirliliğine yapısal önlem (gürültü kırıcı düzenlemeler vb.) alınması

Kültürel ve manevi değeri olan yapıların ekonomiye kazandırılması

Köy halkı ve ziyaretçiler için Salacık ve komşu köyler/mahalleler arası doğal değerleri de (manzara noktaları vb) kapsayan sportif ve turizm amaçlı yürüme

güzergahların oluşturulması

Eski ve/veya güvenliği tehdit eden yapıların kontrol altına alınması

Mahalleye/Köye ilişkin tüm kararların Salacık Kurulu ile müzakere edilerek alınması

Salacık’lıların ve yönetimin bir araya geldiği “Salacık Toplantısı”nın yılda en az bir kez olmak üzere düzenli yapılan etkin bir eyleme dönüştürülmesi

Muhtarlık, her mahalleyi temsilen seçilen kadın, erkek ve gençlerden oluşan Salacık Kurulunun oluşturulması ve köye ilişkin tüm kararların müzakere edilerek bu kurul

tarafından onaylanması.

Turizm sektörü açısından ekonomik getirisi olabilecek doğal ve kültürel varlıkların koruma-kullanma dengesi içinde projelendirilmesi ve yerel girişimcilere sunulması

Dere yataklarının temizlenmesi ve denetlenmesi

Mahallenin (Köyün) yöresel ürünlerinin pazarlanacağı alanlarının oluşturulması

277

EK 4.4.3 (Eylemler) (devam)

B.2.2.

B.4.1.

B.4.2.

B.4.3.

B.4.4.

B.4.5.

C.1.1.

D.1.1.

D.1.5.

D.2.1.

Mahalle (Köy) ve yakın çevresindeki yerleşmelerde turizm potansiyeli olan ve bütünlük arz eden doğal ve kültürel varlıkların birlikte ele alınarak projelendirilmesi

Geleneksel yapıların turizm amaçlı olarak değerlendirilmesi

Tarım alanlarının turizm sektörünün gelişimine yönelik (hobi bahçeleri vb.) kullanılması

Turizm sektörünün gelişimine yönelik olarak balıkçılık/deniz olanaklarının kullanılması

Yerel halkın ve gelen ziyaretçilerin bir araya gelmesine olanak sağlayacak sosyal ve kültürel amaçlı (kır düğüne vb.) alanların oluşturulması

Salacık'ın (Köy) imajını güçlendirecek biçimde yarı bitmiş ve bitmemiş mevcut yapıların sağlıklı hale getirilmesi

Toprak erozyonunun önlenmesi

Uygun balıkçı barınaklarının, yakın çevresiyle birlikte kullanılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması

Örgütlü balıkçılığa yönelik ortak sosyal ve altyapı amaçlı alanların oluşturulması

Tutulan balığın pazarlanması ve depolanmasına yönelik uygun mekânların düzenlenmesi

Mekânsal olmayan eylemler (31)

EYLEM KODU

A.2.3.

A.2.5.

A.2.9.

A.4.3.

A.4.5./A.5.8.

A.5.3.

A.5.5.

A.5.6.

A.5.7.

A.6.4./D.1.6.

A.7.2./A.9.1.

A.7.3.

A.8.1.

A.8.2./A.10.2.

A.9.3.

A.9.4

A.10.1.

B.1.2.

B.3.1.

B.3.2.

B.3.3.

C.1.2.

C.1.3.

C.2.1.

EYLEM

Eğitimin niteliğinin artırılması

Yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi

Gençler başta olmak üzere mahalle/köy halkının boş zaman etkinliklerine yönelmesi için motivasyonlarının sağlanması/teşvik edici programların düzenlenmesi

Temiz su sisteminin güvenli ve sağlıklı biçimde tüm köye hizmet verebilmesi

Kimyasalların (tarımsal ilaç ve evsel atıkların) denetimli kullanılması konusunda kullanıcıların bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi

Hayvansal ve organik evsel atıkların çevre kirliliği yaratmayacak biçimde depolanması ve geri dönüşümünün sağlanması

Manyetik kirlilik kaynaklarının yerleşim yerlerinden uzağa taşınması

Kamusal alanların, derelerin ve sahilin düzenli olarak bakımının yapılması

Toplumda çevre bilincinin artırılmasına yönelik eğitim programlarının düzenlenmesi

Denizin ve kumsalın temizliğinin ve denetiminin sağlanması

Devlet karayolu bandındaki arazi kullanımının toplumsal gözlemeyi/izlemeyi önleyecek biçimde işlevlendirilmesi

Kontrolsüz (sahipli) hayvanların çevreye/yayalara verdiği rahatsızlığın önlenmesi yönünde kural getirilmesi

Toplumda çevre bilincinin artırılmasına yönelik eğitim programlarının düzenlenmesi

Hazine /Köy tüzel kişiliği mülkiyetindeki sosyal tesislerin etkin işletilmesini sağlayacak yönetim mekanizmalarının kurulması

Hoşgörü içinde birlikte yaşama bilincini geliştirecek yaygın eğitim faaliyetlerinin sürekli hale getirilmesi

Salacık Mahalle si (Köy) tanıtımı, dayanışma ve yardımlaşmaya yönelik dernek kurulması

Kadının yarattığı/yaratacağı katma değeri görünür hale getirecek programların ve etkinlik alanlarının oluşturulması

Korumaya yönelik toplumsal bilinç oluşturma için eğitim yapılması

Mahalle (Köy) web sitesi kurularak köyün tanıtılması ve iletişim ortamı olarak kullanılması

Salacık Mahallesi (Köyü) tanıtıcı festival (deniz, balıkçılık, meyve sebzecilik) vb. etkinliklerin düzenlenmesi ve organizasyonu

Salacık'a (Köye) özgün yöresel pazarcılığın yapıldığı bir günün tanımlanması ve sürekliliğinin sağlanması (Akçaabat Salı Pazarı gibi)

Toprağı kirletecek pestisitlerin kullanımın denetlenmesi ve bu yönde köylünün bilinçlendirilmesi

Ekolojik ve doğal üretime imkân verecek tohumların kullanılmasının teşvik edilmesi

Doğal yapıya uygun ürün çeşitlerinin teşvik edilmesi

278

EK 4.4.3 (Eylemler) (devam)

*

C.2.2.

C.2.3.

D.1.2.

D.1.3.

D.1.4.

D.2.2.

E.1.1.

Pazar talebi yüksek ürün çeşitlerinin teşvik edilmesi

Tarımsal üretime ve pazarlamaya yönelik örgütlenmenin sağlanması

Balıkçıların balıkçılık ekipmanları açısından desteklenmesi

Balıkçıların bilinçli avlanmaya yönelik eğitilmesi

Salacık'ın kıyı alanlarının (24 m) geleneksel balıkçılığın sürdürülmesi açısından korunması

Balığın pazarlanmasına yönelik etkin örgütlenmenin sağlanması

Salacık'ta üretilen tarımsal ürünlerin işlenmesi (turşu, reçel, yağ vb.)/paketlenmesi ve pazarlanması

279

EK 4.4.4. Alansal Kararların Detayları

Kıyı kesimi: Salacık’ın merkezi olarak nitelenebilecek alan, sahil yolunun üst ve alt bandında yaklaşık 50

m’lik kesimin Gülbahçe Mahallesinin Orta Mahalleye birleştiği yaklaşık son 150 m’den başlayarak Orta

Mahallenin tamamı ile Yalı Mahallesinin orta bölümüne kadar devam eden kıyıdaki dar bir alandır. Merkezin

dışında Gülbahçe Mahallesi içinde sahil yolunun üst kısmındaki kıyı kesiminde ağaçlandırılacak alan,

ağaçlık olarak korunacak alan, zeytinlik ve TNKA kullanımları tanımlanmıştır. Yolun altındaki kesimde ise

plan kararları; zeytinlikleri, kumsalı ve kamusal açık alanı içermektedir. Buradaki mevcut yapılar tabi olduğu

plan kararının (kamusal açık alanı) kapsamındaki hükümlere tabidir. Mevcut durumda kıyı kesiminin sahil

yolunun üstünde kalan kısmı içinde kısıtlı sayıda ticari, turistik ve sosyal donatıların bulunduğu merkez

bulunmaktadır. Bu kısma açılan vadiler boyunca ekolojik koridor olarak tanımlı bir koruma kararının

bütüncül biçimde tüm yerleşimin iklim/hava, tatlı su, bitkisel vb. biyolojik sistemlerinin sürekliliğini

sağlamak ve taşkın riskini önlemek amaçlanmıştır. Bu amaçla belirlenen bölgelerin kıyı kesimindeki yapılar

için de tâbi oldukları plan kararının (kamusal açık alanı) kapsamındaki hükümler geçerlidir. Ekolojik

koridorlar dışındaki sahil yolu üstündeki kıyı kesimin kullanım kararı ise konut altı ticaret olarak

öngörülmüştür. Merkezi içeren kıyı kesiminin yolun altında kalan bölümündeki kullanımlar ise; turistik tesis,

konut altı ticaret, sosyal tesis, dini tesis, balıkçılığın gelişimine hizmet edebilecek çekek yeri, balık

depolaması ve sosyokültürel tesisler ile günübirlik turizm alanı, akaryakıt tesisi, kumsal ve kamusal açık

alanı içermektedir. Burada yolun üst kısmındaki ekolojik koridorların içinde yapılaşma yasağının getirildiği

alanlar bu koridor içinde derelerin menfezlerle denize dökülmesi nedeniyle burada kamusal açık alan olarak

tanımlı taşkın alanıyla sınırlandırılmıştır. Taşkın alanı çeperinde ekolojik koridorlar içindeki alanda devam

eden turistik tesis, konut altı ticaret, sosyal tesis vb. kullanımların yapı yükseklikleri görsel ve iklimsel

sürekliliği sağlamak amacıyla yol kotuna kadar olmak koşuluyla sınırlandırılmıştır.

Vadiler ve yakın çevreleri: Salacık’ta yukarıda açıklandığı üzere, vadiler boyunca ekolojik koridor olarak

tanımlı bir koruma kararı; bütüncül biçimde tüm yerleşimin iklim/hava, tatlı su, bitkisel vb. biyolojik

sistemlerinin sürekliliğini sağlamak ve taşkın riskini önlemek amacıyla alınmıştır. Bu kapsamda oluşturulan

ekolojik koridorlar sulu derelerin her iki tarafına 30’ar metrelik, kuru derelerin ise 7’şer metrelik tampon

alanların oluşturulması ve bu alanların taşkın alanlarıyla birleştirilmesinden elde edilmiştir (Bkz. Bölüm

4.2.3.2). Vadiler boyunca tanımlı bu koridorlar ile yakın çevrelerinde parçalı biçimde fiili olarak varlığını

sürdürebilmiş orman nitelikli alanların yine aynı plan kararı tanımıyla korunması amaçlanmıştır.

280

Ancak, geçmişten günümüze temizlenerek tarım için nişler kazanılmak suretiyle giderek azalan ve

parçalanan bu alanlar mevcut durumda yerleşimin %7,5’unu oluşturmaktadır. Küresel iklim değişikliği

öngörüleri çerçevesinde Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, Türkiye’nin diğer bölgelerinin aksine yağış

miktarında azalma olmasa da yağış rejiminde değişiklikler yaşanacağı dikkate alınırsa buradaki ağaçlık

alanların su düzenleyici rolü öne çıkmaktadır. Küyerel (glocalization) anlayışı (küresel düşün yerel hareket

et) bağlamında bu alanların tahribinin önlenmesi gerekir. Bu doğrultuda orman varlığı parçalı hale gelen

ekolojik koridorlar boyunca kalan orman parçalarının bir bütünlük oluşturması, aralarındaki boşlukların

kapanması ve bu bütünleşmenin kimi yerde ekolojik koridorların yakın çevrelerini de kapsamasını

sağlayacak biçimde bir plan kararı geliştirilmiştir. Bu karar, “yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alan”

şeklinde tanımlanmıştır. Bu alanlar, yerel halkın sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla, Toprak

Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda “Mutlak ve özel ürün arazileri dışında kalan ve üzerinde yöre

ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya

yerel önemi bulunan araziler” olarak tanımlı dikili tarımın yapılabileceği ve bu suretle halkın ekonomik

kazanç elde edebileceği alanlardır. Benzer şekilde bu alanlar, yöreye özgü türlerle diğer orman alanlarının

devamı şeklinde ağaçlandırıldıklarında vergi indirimi gibi plan uygulama araçlarıyla ekonomik olarak teşvik

edilecektir. Orman ya da yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alanların içinde veya yakınında zeytinlik

kullanımları da yer yer bulunmaktadır.

Tarımsal nitelikli alanlar: Bu alanlar Salacık’ta kıyı kesimi ile vadiler ve yakın çevreleri arasında ve bunlar

ile zeytinlik kullanımları dışında kalan alanlara karşılık gelmektedir. Bu alanlara özgü olarak ilgili plan

notlarıyla belirlenen yapılaşma koşuluna uygun olarak ve yalnızca konut ve tarım/ziraat faaliyetleriyle ilişkili

yapıların (müştemilat) yapılabileceği bu alanlar bütünüyle tarımsal niteliği korunacak alanlardır.

Zeytinlikler: Zeytinlikler, yukarıda açıklanan her üç kullanımın içinde veya kenarında

konumlanabilmektedir. Bu alanlar, yöreye özgü ve işletimi etkin şekilde yapıldığında yerel halkın ekonomik

kazancına getiri sağlayacak olan ve içinde kadastral veriler kapsamında herhangi bir miktarda zeytinlik

olduğu bilinen (otlak ve zeytinlik, tarla ve zeytinlik ile zeytinlik tanımlı) parsellerden oluşmaktadır. Bu

alanlarda yalnızca belirli bir büyüklüğün üzerindeki parsellerde ilgili plan notu ile tanımlı yapılaşma

koşullarına uygun konut ve/veya tarım/ziraat faaliyetleriyle ilişkili (müştemilat) yapılarının dışında herhangi

bir yapı yapılması mümkün olmayacaktır. Bunlar dışındaki tarımsal parsellerde de bu ürünün üretimini teşvik

edilecek (vergi indirimi vb.) plan uygulama araçları geçerli olacaktır.

281

EK 4.4.5. Çizgisel Kararların Detayları

Çizgisel kararlara göre yerleşim içinde özellikle mahalleler arasındaki geçişi etkin kılacak nitelikte genel olarak

yerleşimin bütünü için bir “ana yaya aksı” olarak tanımlanmıştır. Bu aks, kıyı kesiminde bir kısmı önceden

kullanılan ancak zaman içerisinde kapanmış olan arklar/ark yolları ile bazı kesimleri paylaşımlı olarak

kullanılan köy içi yollardan oluşmaktadır. Orta ile Yalı Mahallelerinde bu aksların yerleşimin kıyıdan itibaren

ilk 500 m’lik kesiminde saçaklanmasına yönelik kararlar alınmıştır. Bu aksların devam ettiği güzergâhlarda;

yerleşim, mahalle ve konut grubu dinlenme-oyun noktaları ile bakı noktaları yer almakta, bunlar gibi özellikle

kıyı kesiminde bu aksların geçtiği kesimlerde plan kararı olarak turistik tesis alanı, konut altı ticaret alanı ve

farklı amaçlara yönelik sosyal-kültürel tesis alanları bulunmaktadır. Bu aksların yerleşim içindeki taşıt ve

arklar/ark yollarıyla çakıştığı kesimlerde bu yolların paylaşımlı yol olarak kullanılması gereği tespit edilmiş,

ancak ana yaya aksının sürekliliğini kaybetmemesi için bu aks taşıt yolunun kenarında devamlı olarak

gösterilmiştir.

Salacık’ın bütününde sahil yolunun alt ve üst kısmında yaya güveliğinin sağlanması amacıyla 3 m’lik bir

kaldırım yapılması öngörülmüş, ayrıca yukarıda açıklanan Salacık Merkezinin Gülbahçe Mahallesinden

başladığı noktadan Yalı Mahallesi yönünde kıyı kesiminde sahil yoluna paralel 10 m genişliğinde ve 670 m

uzunluğunda bir servis yolu önerilmiştir. Böylece Salacık’ın bütün mahallelerinde doğrudan devlet yoluna

bağlantısı kesilerek yaya güvenliği ve trafiğin sahil yoluna güvenli katılımını sağlamak amaçlanmıştır.

Salacık’ta yerleşim içi yollar açısından kadastral yollarla çok kısıtlı kesimlerde çakışan fiili yollar dikkate

alınarak üç farklı plan kararı öngörülmüştür: Bunlar; (1) “aynı biçimde korunacak yol”; (2) “niteliği

iyileştirilecek, genişliği korunacak yol” ve (3) “iyileştirilecek, olası kesimlerde genişleyecek yol” olarak

tanımlanmıştır. “Aynı biçimde korunacak yollar”; özellikle koruma kararlarının geçerli olduğu alanlardan

geçtiği durumlarda ve tarımsal nitelikli alanlarda yalnızca bir veya birkaç yapıya hizmet edecek şekilde

kamusal niteliği olmayan yollar için geçerlidir. “Niteliği iyileştirilecek, genişliği korunacak yollar” ile yolun

genişletilmesinin yerleşimin dokusu itibariyle genellikle mümkün olamayacağı durumlarda ancak yolun yüzey

kaplamalarının geçirimliliği olan doğal malzeme ile değiştirilmek suretiyle iyileştirilmesi ve böylece özellikle

yerleşim içinde ve mahalleler arasında kamusal ulaşımın niteliğinin yükseltilmesi amaçlanmıştır.

282

“İyileştirilecek, olası kesimlerde genişleyecek yollar” ise; yerleşimin içinde diğer yollar ile sahil yolu

bağlantısını sağlayan görece daha önemli nitelikteki kamusal yollar için öngörülen bir plan kararıdır. Bu

kapsamda, bu yolların hem niteliklerinin iyileştirilmesi, hem de yerleşik dokunun olmadığı kesimlerde taşıt

ulaşımının kolaylaştırılması amacıyla 6-8 m genişletilmesi ve geometrik standartlarının yükseltilmesi

öngörülmüştür.

Ancak tüm bu yollar, büyük oranda kadastral yollarla birebir çakışmadıklarından özel mülkiyete konu

parsellerin içinden geçmekte olan özellikle kamusal nitelikli olanlarının kadastroda yol olarak tescili ile ilgili

terk işlemlerinin yapılmasının hedeflendiği bir plan notu hazırlanmıştır.

Bu yolların dışında yine mahalleler için ve arası erişimi kolaylaştırmak amacıyla yerleşim içinde kısıtlı

miktarda sahilden 200 m mesafe içinde toplam dört farklı noktada 100-200 m arasında değişen kısa

mesafelerde ve ikisinin kısmen veya bütünüyle ark yollarıyla da çakıştığı paylaşımlı yeni yollar önerilmiştir.

Yerleşimin kıyı ile olan yaya bağlantısının sağlanması amacıyla mevcut üst ve alt geçitler değerlendirilmiş

ve bunlar ana yaya aksı ve öneri kaldırımlarla ilişkilendirilmiştir.

283

EK 4.4.6. Noktasal Kararların Detayları

4.4.2.1. Bölümünde bahsedilen dört ana başlık altındaki plan kararlarına yönelik KUTU 1’de verilen plan

kararları-çizim/karar biçimi grupları” tablosundan noktasal gösterimlerden başka sembol niteliği taşıyan tüm

plan kararı bileşenleri ayrı bir açıklama gerektirmediğinden burada EK 3 no’lu tablodan seçilerek

gösterilmiştir.

Tablo EK 3 Salacık yapısal planında kullanılan semboller

Yerleşme

Sosyal, rekreatif ve idari

donatılar

Ulaşım ve teknik alt yapılar

Doğal ve kültürel karakteri

korunacak/ geliştirilecek

alanlar

Plan Kararları

Günübirlik tesis

Balık depolama tesisi

Sağlık tesisi (öneri)

Eğitim tesisi (okul öncesi ve/veya ilkokul) (öneri)

Eğitim tesisi (ortaokul) (öneri)

Dini tesis

Dini eğitim tesisi

Sosyokültürel tesis (öneri)

Kütüphane (öneri)

Mezarlık

Dinlenme-oyun noktaları

Yerleşim dinlenme-oyun noktası

Mahalle dinlenme-oyun noktası

Konut grubu dinlenme-oyun noktası

Spor alanları

Yönetim merkezi (muhtarlık)

Akaryakıt tesisi

Otobüs durakları

Kapalı otopark (öneri)

Otopark (öneri)

Çekek yeri (öneri)

Teknik alt yapı

Bakı noktaları

Özgün yapılar

Değirmen

Doğal kaynak suyu kullanan çeşme

Doğal kaynak suyu

Dere

Kuru dere ve tampon alanı

Mevcut/Öneri Yapısal Plan

Sembolleri

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal+alansal

noktasal+alansal

noktasal veya noktasal+alansal

noktasal+alansal

noktasal+alansal

noktasal

noktasal

noktasal+alansal

noktasal+alansal

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal

noktasal

alansal

noktasal

noktasal

noktasal

çizgisel

çizgisel

284

EK 4.4.7. Koruma kararlarının detayları

Burada, yapısal planın bütününde yukarıda gerekçeleri ve plan kararı içerikleri detaylı olarak EK 1’de

açıklanan vadiler ve yakın çevreleri kapsamında ele alınan ekolojik koridorlar için ek bir işlevden söz

edilmekle yetinilecek, diğer koruma kararları açıklanacaktır. Buna göre, ekolojik koridorların ve yakın

çevrelerine yönelik getirilen (yapılaşma yasağı, orman, yeniden ağaçlığa dönüşümde öncelikli alan, vb.) plan

kararlarının bir diğer işlevi yerleşimin kuzey-batı ve güney-doğusunda sınırını oluşturan vadilerin büyük

bölümünde şiddetli ve yerleşimin kalan tüm kısmında orta şiddette gerçekleşen erozyonun önlenmesidir.

Bunun dışında yerleşim içinde bakı noktaları olarak belirlenen yerlerle de ilişkili olarak arazi çalışmalarında

tespit edilen yerleşim bütününde farklı nitelikte kültürel peyzaj değerlerine sahip alanlar “peyzaj karakteri

korunacak alanlar” olarak tanımlanmış olup bunlara yönelik detaylı bilgiler plan notlarıyla açıklanmıştır.

Bunlar dışında yine, alansal kararlarda özetle kıyı kesimindeki plan kararları içinde sıralanan

“ağaçlandırılacak alan” ile “ağaçlık olarak korunacak alan”lar kararlarının erozyon önleyici ve yerleşim için

su düzenleyici rolüyle birlikte, iklim ve biyolojik çeşitliliğini olumlu yönde etkileyen ağaçlık dokunun

geliştirilmesi ve mevcutta ağaçlık nitelikli alanların korunması amaçlanmıştır.

Bunlara ek olarak, enerji nakil hatlarının (ENH) hem manyetik hem de elektrik alanlarının insan sağlığı

üzerindeki olumsuz etkilerinin minimize edilmesi amaçlanmıştır. Buna göre, yeni yapılaşmanın olamayacağı

veya kısıtlı olacağı durumlar tanımlanmıştır. Ayrıca yerleşim sınırı içinde bu hatların yeraltına alınması

koşuluyla bu altyapı etkilerine maruz parsellerin komşu parsellerle aynı kullanım koşullarına sahip

olabileceği kararı getirilmiş ve yapılaşma koşulları plan notlarında detaylandırılmıştır. Çalışma alanı

içerisinde farklı gerilim düzeylerine göre farklı etki alanlarının tanımlandığı “ENH tampon alan”ları

belirlenmiş ve bunların tarım alanlarına denk geldiği kısımlarda tarımsal kullanımın teşvik edilmesinin plan

uygulama araçlarıyla teşvik edilmesi konusuyla birlikte plan notları detaylandırılmıştır.

285

286

Kırsal Yerleşme Planlaması

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?