Quantium

SAYI 3 / OCAK 2023
1 0 D A K İ K A D A
ÇİFT YARIK
DENEYİ
Ekip Şefi
Sevgi
Yalazay'dan
QWomen'i
dinledik

SAYI 03
QUANTIUM
BAŞ EDİTÖR
Beyza Uysan
Şefaat Durmaz
İÇERİK EDİTÖRÜ
Beyza Uysan
Şefaat Durmaz
Yasir Ölmez
Zeynep Feyza Atabey
Engin Bahri Baç
Görkem Ali Akyol
İlayda Akar
İlker Polat
Berfu Deniz Kara
Erdal Eren Uğurlu
Yakup Eskiocak
Muhsin Akdoğan
TASARIM
Yaren Akyol
Görkem Ali Akyol
Beyza Uysan
REDAKTÖR
Berfu Deniz Kara
VE TEŞEKKÜRLER
Dr. Özlem Salehi Köken
Zeki Seskir
Figen Yılmaz
G E L E C E Ğ İ H İ S S E D E N L E R İ N D E R G İ S İ

E D İ T Ö R Ü N Y A Z I S I
Değerli okurlarımız,
Büyük bir emek ve harika bir ekip çalışmasının sonucu olan Quantium Dergisinin
3. sayısını sizlerin beğenisine ve değerlendirmesine sunmaktan büyük bir kıvanç
duyuyorum. Dergi gibi emek isteyen projelerde devamlılık ve istiktar, en önemli
unsurlardandır. Bu sayımızın planlanan tarihten birkaç ay sonra çıkması
istikrarsızlığımızdan değil, daha iyisini arzulamamızdan kaynaklanmaktadır.
Büyük bir sabır ve anlayışla yeni sayımızı beklediğiniz için hepinize
teşekkürlerimi sunuyorum. Sizlerden gelen dönütlere bakarak 2 yıla yakın bir
süredir özveri ile sürdürdüğümüz çalışmalarımızın meyvelerini vermeye
başladığını görmek bizi çok mutlu ediyor.
Başta derginin çekirdek ekibi olmak üzere emeği geçen hocalarıma, değerli
okuyucularımıza ve bu yolda bize destek veren herkese teşekkürler.
Yeni sayılarımızda görüşmek üzere..
Saygılarımla,
Beyza Uysan
Baş Editör
BANA ULAŞIN!
beyza.uysan@gmail.com
in/beyzauysan

B U S A Y I D A
6
QTURKEY OLARAK
BU YIL NELER YAPTIK?
QTURKEY 2022 YILI FAALİYETLERİ
7 TOPLULUKLAR
EKİP ŞEFİ SEVGİ YALAZAY'DAN QWOMEN'I
DİNLEDİK: QWOMEN NEDİR?
8
TARİHTE KUANTUM
KUANTUM FİZİĞİNİN BABASI MAX KARL
ERNST LUDWIG PLANCK KİMDİR?
10 KUANTUM HABERLER
IBM 433 KÜBİTLİK OSPREY KUANTUM BİLGİSAYARI
TANITTI, SİLİKON KÜBİTLERDE %99 DOĞRULUK ORANINA
ULAŞILDI, KUANTUM-SONRASI GÜVENLİ ALGORİTMA ADAYI
NORMAL BİR BİLGİSAYARLA 1 SAATTE KIRILDI
18 KUANTUMA DAİR
KUANTUM VE BİYOLOJİ, SÜPERPOZİSYON,
KUANTUM VE OYUN
26 RÖPORTAJ
KADİR DURAK İLE KUANTUMA DAİR

30
Bİ' KİTAP
KUANTUM SINIRINDA YAŞAM
32 'DAKİKADA
10 DAKİKADA ÇİFT YARIK DENEYİ
34 KUANTUM SÖZLÜK
VEKTÖR, HILBERT UZAYI, ÖZDURUM,
KRİYOSTAT, ANCILLA BİTLERİ, ÖLÇME
36
KUANTUM BULMACA
EĞLENDİREN KUANTUM
38
BİZE KATILIN
QTURKEY'İN BİR PARÇASI OLUN

13 ATÖLYE VE
653 DİPLOMA
Toplamda 13 atölye ile sizlerle buluşarak, 295
QBronze, 260 QPrep, 70 QSilver, 22 Nickel ve 6
QTraining olmak üzere tam 653 diploma dağıttık!
QISKIT FALL
FEST İZMİR
QSB IZTECH organizasyonuyla Qiskit
Fall Fest kapsamında eğitim ve kodlama
yarışması düzenlendi.
LİSELİLER İÇİN
KUANTUM FİZİĞİ
Liseliler kuantumla tanıştı! QTurkey tarafından
düzenlenen 4 günlük eğitimi 319 liseli öğrenci
tamamladı.
KTHACK'22
QSB ODTÜ organiztörlüğünde kuantum
teknolojileri hackathonu KTHack’22
düzenlendi.
14 NİSAN DÜNYA
KUANTUM GÜNÜ
14 Nisan Dünya Kuantum Günü'nü İstanbul,
Ankara ve İzmir olmak üzere üç farklı şehirde
etkinliklerle kutladık.
6
VE DAHA FAZLASI...
Geçmişteki ve gelecekteki tüm etkinliklerimizden haberdar olmak için Kuantum Türkiye
hesaplarını takipte kalın!

TOPLULUKLAR
QWomen
N E D İ R ?
Editör: Beyza Uysan
Ekip Şefi
Sevgi
Yalazay'dan
Hayatın her alanında var olan
kadınları bir adım daha ön plana
çıkarmak, farklı alanlarda çabalarıyla
bir yerlere gelmiş kadınları sizlerle
buluşturmak ve yalnız olmadığınızı,
neler başarabileceğinizi sizlere
göstermeye çalışıyoruz.
QWomen'i
dinledik
"QWomen olarak
amacımız bilgimizi
paylaşmak,
öğrenmek,
birbirimize ilham
vermek ve daha fazla
kadını kuantum
teknolojileri alanına
dahil etmek."
Kuantum teknolojileri alanında
çalışan diğer kadınları ve neler
başardıklarını göstermek istiyoruz.
Özelliklede genç kızlara kuantum
alanında neler yapabileceklerini
anlatmak, onlara ilham vermek ve
teknoloji hakkında farkındalık
oluşturmak ana hedefimizdir.
SİZDE QWOMEN EKİBİNE
KATILMAK İSTİYORSANIZ SOSYAL
MEDYADAN BİZİ TAKİP EDİN!
qwomenturkey
info@qwomen.qturkey.org

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

20

22

23

24

Editör: Şefaat Durmaz
Rö
por
taj
Kadir
Durak
Öncelikle sizi tanımak isteriz. Bize kısaca kendinizden
bahseder misiniz?
İsmim Kadir Durak, 2009 yılında ODTÜ Fizik bölümünden mezun
oldum. Aynı yıl National University of Singapore’da doktoraya
başladım. 2017 Haziran ayında Türkiye’ye Özyeğin Üniversitesi
Elektrik-Elektronik Mühendisliği bölümünde öğretim üyesi olarak
çalışmak üzere dönüş yaptım.
Kuantum alanına olan ilginiz nasıl başladı, ne zamandır
bu konu üzerinde çalışıyorsunuz ?
Doktoramın ilk senesinde bir Helyum iyon mikroskobu ile grafen
üzerinde nano-kurdele desen tasarlayıp bununla elektronik aygıt
tasarımı üstünde çalıştım.
26

Kuantuma ilgim nasıl başladı sorusunu bir konuyu okuyup
araştırmadan çok o konuda çalışarak hayatını devam
ettirme sorusu olarak algılıyorum. Çünkü ilki için sadece
merak ve biraz ayrılmış zaman yeterli olurken ikincisi için
daha ciddi emek gerekli. Üniversitede fizik dersleri alıp da
kuantum konusuna ayrı bir merak duymayan yoktur.
Ancak profesyonel anlamda ilgim merakım doktoraya
başladıktan sonra oluştu. Benim hayatımda her konuda
istediğim işi yapabilme özgürlüğüm yoktu, bir çok insanın
da yoktur zaten. Önce kuantum konusunda doktoraya
kabul aldım sonra hayatımı bu işten kazanmalıyım fikri
oluştu. Günümüzde sıkça söylenen “sevdiğin işi yap hiç
çalışmamış olursun” tarzı gerçeklikten uzak öğütleri de
burun kıvırarak karşılıyorum.
Bu sadece “en başından beri kuantumcu olmayı şu şu
sebepten dolayı kendim tercih ettim” gibi gererksiz bir
tutarlılık gayretinden başka bir şey değildir. Gerçek
hayatta bu böyle olmuyor. Örneğin ben hastaneye
doktora gittiğimde bir kaç saat doktorla sohbet etmeden
çıkamıyorum çünkü çok ilgili oluyorlar ve soruları oluyor.
Bunun nedenini düşündüm ve aslında bu insanların
sayısalcı olduğunu ve tıp fakültesine gidene kadar sayısal
becerilerinin ön planda olduğu bir iş yapacaklarını
düşünmeleri olduğunu farkettim. Çoğu zaman
doktorlardan “ben aslında fizikçi olmak istiyordum, fiziği
çok severdim” cümlesini duyarım. Bu onların mevcut
işinde mutsuz olacağı anlamına gelmezken, önemli olanın
fırsatları en iyi şekilde değerlendirmek olduğunu
gösteriyor.
Sorunun cevabının ikinci kısmı ise doktoraya başladıktan
sonrasını kapsıyor. Yani farklı bir ülkeye gitmişim, kuantum
konusunda araştırma yapmak için burs alıyorum ve
doktorayı başarılı bir şekilde bitirmemin hayatımın geri
kalanındaki yaşam kalitemi ciddi artıracağının farkındayım.
Tabi ki rasyonel olan şey, bu konuda bütün gücümle
çalışmamdı ve ben de olabildiğince öyle yaptım. Bu herkes
için böyle olmayabilir ama insanların çoğunluğunun “ne
yapsam, ne yapsam acaba” diye düşünüp meslek tercih
etme durumu olmuyor.
Olsa bile bir insanın harika bir kuantum fizikçisi olacakken
berbat bir mühendis olması için tek nedenin yanlış meslek
tercihi olduğunu sanmıyorum. O nedenle hangi alanda
çalışılacağının neden bu kadar stratejik bir konu olarak
değerlendirildiğini de anlamıyorum. Yeterince emek
verdikten sonra mesleğiniz kimliğinizin bir parçası oluyor
ve neden bu tercihi yaptığınız sorulduğunda çoğu zaman
gerçek doğru cevap şudur: bilmem. Ama şunu net bir
şekilde söyleyebilirim, bugün yaptığım işi yapmazsam
başka ne yaparım bilmiyorum. Yani sonuca bakıp sebep
uydurmaya gerek olmadığını düşünüyorum.
Bu konuda şunu da eklemek isterim, kuantum fiziği
çalışmak kimseyi daha akıllı, daha zeki yapmaz ya da bunu
tescillemez.
27
Zaten bunun önemi de yoktur. Temel mantık yürütmesi
yapabilen, çalışkan ve azimli herhangi biri bu alanda
çalışabilir. Gerçek hayatta siz Schrödinger denklemi
çözerken arkada coşkulu müzikler çalmaz, sıkıla sıkıla
çalışmanız gerekir. Bu dayanılmaz anlarda
motivasyonunuzu kaybetmeme konusunda kendinizi
eğittiğiniz ölçüde de başarılı olursunuz.
Yurt dışının size sağlamış olduğu tecrübeler
nelerdir?
Uygulamalı kuantum optiği konusunda alanında uzman
bir hoca ile doktora yapma şansım oldu. Gençler genelde
üniversitelerin dünya sıralamalarına bakarak lisansüstü
araştırma tercihleri yaptıklarını görüyorum. Bu konuda hep
üniversite ya da ülke değil hoca seçin tavsiyesinde
bulunuyorum. Seçtiğiniz hoca sizin araştırmacı
kimliğinizde önemli yere sahip olacaktır. Bilimsel araştırma
zannedildiği gibi ders kitaplarına ya da bilinen mevcut
bilime ne kadar hakim olunduğu ile birebir ilgili değil. Daha
çok bir problem tanımlayıp, çözümü için yaklaşım
geliştirme işi. Bu da daha çok bir usta çırak arasındaki bilgi
tecrübe aktarımı gibi gerçekleşiyor. Bu anlamda çocuksu
bir bilimsel araştırma heyecanına sahip, işini iyi yapan ve
bunu herkese yansıtabilen bir hocanın danışmanlığında
doktora yapmamın hayatımda etkisi büyüktür. Tabi
yaşadığınız şehir, burs/maaş durumunuz gibi daha bir çok
parametre var lisansüstü araştırma sürecinin niteliğini
etkileyen, ancak uzun vadede en önemli faktör birlikte
çalıştığınız hoca diyebilirim. Örnek vermem gerekirse
soğuk atom düzeneğindeki iyon pompasının oluşturduğu
manyetik alanın, atomun hiper-ince geçiş frekanslarını
bozmasını engellemek için bir kalkan yapmak gerekir. Ben
de araştırıp birkaç firmadan uygun özelliklerde mü-metal
fiyat teklifi alıp hoca ile bunu konuştum. Bana mümetallerin
çok pahalı, abartı ve gereksiz olduğunu
düşündüğünü ve alternatif, daha pratik ve ucuz bir
yöntem düşünmemi tavsiye etti. Ben de bu yönlendirme
ile manyetik alan kalkanlama konusunda endüstride
mevcut bulunan çözümleri araştırırken trafoların etrafında
kullanılan sacların faydalı olabileceğini farkettim.
Hem tane (grain) oryantasyonu sorunu yok hem çok ince
olduğu için makasla kesip şekil verebiliyorum ayrıca
kıyaslanamayacak kadar da ucuz. Hocaya bunu
söyleyince heyecanlandı ve hemen taksi çağırdı birlikte
Tuas isimli sanayi bölgesinde bu işi yapan firma aradık.
Aradık derken ustalara sora sora bildiğiniz yürüyerek
aradık. Günün sonunda ikimiz de sacları sırtlanıp yine
taksiyle laba geri dönüp manyetik alanı ne kadar kestiğini
ölçtük. Türkiye’ye döndükten sonra doktora tezimle ilgili
gelen e-maillerdeki soruların bir kısmı bu malzemeyi
nereden bulabileceğim ya da özelliklerinin ne olduğu
konusunda oldu. Benzer şekilde

bir çok elektronik, optoelektronik ve optomekanik ürünü
hazır kutu satın almak yerine laboratuvarda kendimiz
yapardık ve tasarımlar hocanın olurdu. Hatta uluslararası
konferansta iki tanınmış hocanın birine bir işi nasıl
yaptıpını sorduğunda “Kurtsiefer technologies of course”
esprisi yaptığını dahi gördüm. Bu örnekler benim
araştırma yapma şeklim ve alışkanlıklarımın
şekillenmesinde danışman hocanın ne kadar önemli
olduğunu anlatabilmem içindi.
Yurt dışında çalışmamın beni her anlamda değiştirdiğini
söyleyebilirim. Gençlere yurt dışına gitmelerini şiddetle
tavsiye ediyorum. Ama mümkünse iyi şartlarda gitmek
daha güzel tabi. Yani doktora bursları/ücretleri dünyanın
her yerinde mezun birinin maaşına kıyasla düşüktür. Yurt
dışında yapacağınıza benzer nitelikte bir doktorayı
Türkiye’de yapabiliyorsanız bekleyip doktora sonrası yurt
dışına gitmek daha mantıklı. Singapur mercan üçgeninde
bir ülke ve bir saatlik uçuş mesafesinde dünyanın en tatlı
tatil adaları var ama ancak post doktorada istediğim gibi
gezebildim buraları. Doktora sonrası araştırmacının
standartları ile doktora öğrencisininkiler oldukça farklı.
Qubitrium nedir ? Ne zaman kurulmuştur?
Hangi alanlarda çalışmaları mevcuttur, bu
çalışmaların ülkemize katkıları nelerdir?
Qubitrium, 2020 yılı başında Teknopark İstanbul’da BİGG
desteği ile kurduğum, pandemiyle paralel büyüyen
(umarım pandemi ile paralellikleri devam etmez) bir
firmadır. İlk sene temel kuantum optik ürünleri geliştirirken
sonradan küp-uydu tabanlı kuantum teknolojilerinin
geliştirilmesini ve bunların uzaya gönderilmesini
hedefleyen uluslararası projelerde yer aldık. Savunma ve
medikal görüntüleme alanlarında da çalışmalar mevcut.
Açıkçası Qubitrium’un bu aşamadaki hedefi ticari
başarıdan çok bir ekosistemin oluşması için insan eğitmek.
Özellikle uygulamalı kuantum teknolojilerinde dünya
genelinde çok büyük bir ihtiyaç var ancak arz yetersiz.
Türkiye’de bu ihtiyaç henüz kendini göstermiş değil.
Ancak Türkiye’nin bu teknolojileri geliştiren (ve satan) mi
yoksa satın alan bir ülke mi olacağı sorusunun cevabının
bugün veriliyor olduğunu ve bu cevabın da gelecekte ülke
refahı açısından önemli olduğunu düşünüyorum.
Uygulamalı kuantum teknolojileri alanında insan
yetiştirmek için Türkiye akademisinin, özellikle nicelik
olarak, yeterli olmadığı konusunda hemen herkes hemfikir.
Bu konuda yetişmiş insan potansiyelini artırmak için
planlamakta olduğumuz ve yakında duyurusunu
yapacağımız bir uygulamalı eğitim programımız mevcut.
İlk aşamada bu programı yurt dışından gelen bir ekibe
verdik ve olumlu sonuçlarını gördük. Umarım kuantum
optiği alanında devam etmek isteyen gençlerimizin
ihtiyaçlarını karşılayacak bir program olur.
28
Qubitrium şirketi için çalışma olanakları
nelerdir? Böyle bir şirkette çalışmak için hangi
vasıflara sahip olmalıyız?
Qubitrium bünyesinde çalışmalarımızın kapsamı gereği
fizikçi ve elektronik mühendisi arayışımız var. İhtiyaçlar
seri üretim gerektirecek boyuta gelmediğinden daha çok
tasarım geliştirme ve araştırma yapıyoruz. Bu nedenle de
(en azından bir süre daha) küçük ölçekli KOBİ olarak kalma
düşüncemiz var. Bu perspektifte Qubitrium tek başına
kendi bünyesinde ciddi bir istihdam potansiyeli
taşımamaktadır. Zaten ciddi bir istihdam potansiyeli ancak
bankacılık, bilişim teknolojileri, haberleşme, savunma,
medikal cihaz geliştirme ve daha bir çok alanda çalışan
firmaların kuantum bilen insan istihdam etme isteği ile
oluşabilir. Bunun oluşması için de en azından ihtiyaca
yakın ölçüde yetişmiş insan olması gerekir. Bu tür iş
ilanlarını zaman zaman görüyorum. Alandaki yetersiz
insan sayısı en önemli eksiklik olarak karşımıza çıkıyor.
Ancak planladığımız eğitim programı ile bu alanda bir
ekosistemin oluşmasında önemli bir eksikliği gidermeyi
hedefliyoruz.
Bu alanda (ve birçok alanda) çalışabilmek için gerekli şey
azimli olmak. Bu bir sınava sabahlama azmi gibi bir şey
değil, daha çok uzun zamana yayılmış kendine sürekli
büyük resmi ve hayalleri hatırlatarak devam ettirilmiş bir
azim. İstatistiksel olarak bizim gençlerimizin (sürekli
söylenilenin aksine) çalışkan olduklarını söyleyebilirim.
Ancak insiyatif alarak işi sahiplenip sorumlulukları
üstlenme konusunda nedenini bilemediğim bir sorunumuz
var. Araştırma yaparken sınırları net çizilmiş açık komutlar
bekleniyor ama bu araştırmanın doğasına aykırı bir
yaklaşım. Usta şefleri izleyip kendi tarifini geliştirmek
gerekiyor. Bunu yaparken de üniversitede alınan derslerin
uygulamalı çalışmalar için çok da bir önemi olmuyor
açıkçası. Ancak bu ciddi bir sorun değil, çünkü iş
hayatında bir konuda bir haftada üniversitede bir
dönemde alınan derstekinden daha fazla bilgi/tecrübe
edinilebiliyor. Ayrıca günümüzde bilgiye erişim, sorun
olmaktan önemli ölçüde çıktı.
Bu önemli maddelerin yanı sıra yeni mezun gençlerde
gördüğüm bir problemi belirtmek isterim. Üniversite
eğitimi boyunca günde birkaç saat (en fazla) çalışarak
başarının gelmesine alışınca iş dünyasına girince günde 8
saat yoğun çalışmanın bunalttığını farkettim. Çalışma
süresini kısaltamadığından niteliğinden /yoğunluğundan
ödün vererek durum ile başa çıkma gayretinin olduğunu
gözlemledim. Genç arkadaşlara en büyük tavsiyem
kendilerini herhangi bir hedef için uzun süre masanın
başından kalkmadan yoğun çalışma konusunda
eğitmeleridir. Üniversite eğitiminin bu kazanımın
edinilmesinde olumsuz katkıda bulunduğunu
düşünüyorum. Ancak bunu edindiklerinde yaşam
kalitelerinde önemli etkisi olacağını söyleyebilirim.

Yaşam bilinen evrendeki en olağanüstü fenomen. Peki ama nasıl
işliyor? İçinde bulunduğumuz klonlama ve sentetik biyoloji çağında
dahi şu gerçekle yüz yüzeyiz: bugüne kadar hiç kimse tamamen
cansız bir maddeden canlı yarata-bilmiş değil. Yaşamı oluşturmanın
tek yolu hâlâ yaşamın yine kendisi. Öyleyse yaşamın mayasına dair hayati bir bileşeni
gözden kaçırıyor olabilir miyiz?
Bİ' KİTAP
Richard Dawkins'in, evrime bakışımızı tümden değiştiren kitabı Gen Bencildir gibi Kuantum
Sınırında Yaşam da yaşam dinamiklerine dair anlayışımızı baştan şekillendiriyor.
Jim Al-Khalili ve Johnjoe McFadden, birikimlerini benzersiz anlatım yeteneğiyle
bir araya getirerek, gözden kaçırdığımız bileşenin, varlıkların aynı anda
iki farklı yerde bulunabildiği, hayaletimsi bağlantılar
kurabildiği ve geçilmez görünen engellerin
içinden geçebildiği
kuantum mekaniği
dünyasında
gizli olduğunu ortaya
koyuyor. Bizleri
göz alıcı bir hızla
gelişen ve uygulamalarıyla
çığır açması
beklenen kuantum
biyolojisi ile tanıştırırken
muammaların
en büyüğü olan
"Yaşam nedir?" sorusuna
yepyeni bir bakış
getiriyor: Yaşam kuantum
sınırında
yaşar.
30

Resimleyen ve Türkçeleştiren:
Yaren AKYOL

32

33

34

35

36

37

QTURKEY'İN
BİR PARÇASI
OLUN!
Kuantuma
gönül
vermiş
ekip
arkadaşları
arıyoruz.
Başvurularınızı
info@qturkey.org adresine iletin!
38

DERGİYE
ABONE OL!
QR kodu hemen tarat,
dergimizin yeni sayısı çıktığında
e-postana bildirim gelsin!
39

B İ Z İ T A K İ P E T M E Y İ U N U T M A Y I N !
qturkey
ej.uz/qturkey_discord
kuantum_turkiye
KuantumTurkiye
qturkey.org
Kuantum Türkiye
info@quantium.qturkey.org