kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-1 HALDÜN --
70
işin içine görüşlerini ve inançlarını karıştırırsa, bu görüş ve inançlara uyan haberleri ilk duyuşta
kabul eder. Çünkü bu meselede kendi eğilimini ve görüşlerini öne çıkarmak, basiret
gözünün, eleştirmenin ve araştırma yapmanın üzerine örtülmüş bir perdedir. Sonuçta yalan
haberler kabul edilip alınır ve başkalarına nakledilir.
Yalan haberlerin kabul edilmesi sonucunu doğuran bir başka sebep de haberi nakledene
duyulan güvendir. Bu durumda haberin doğru olup olmadığını anlamak ise cerh
ve ta' dil ilmiyle olur.26
Bir başka sebep, nakledilen haberlerden nelerin kastedildiğinin farkına varılmamasıdır.
Pek çok kişi gördüğü ve duyduğu şeylerin gerçeğini anlayamaz ve onları kendi
tahminine ve zannına göre (yorumlayarak) nakleder ve bu şekilde yalana düşer.
Bir başka sebep ise haberin doğru olduğunun düşünülmesidir. Bu çok yaygındır
ve daha çok ravilere güvenmekten kaynaklanmaktadır.
Bir başka sebep, haberin içerdiği (geçmişe ait) durumların, mevcut durumlara nasıl
uyarlanacağının bilinmemesi ve ravinin geçmişteki durumları görmüş olduğu mevcut
durumların kalıplarına sokarak nakletmesidir. Oysa mevcut durumun kalıbına sokularak
nakledilen haber bu haliyle doğru değildir.
Bir başka sebep, nüfuz ve makam sahiplerine yaklaşmak isteyenlerin, onları öven
ve durumlarını güzel gösteren haberleri yaymalarıdır. Bu şekilde doğru olmayan haberler
ortalığı kaplar. Çünkü nefisler övülmeye sever ve insanların çoğu da erdemli olmaya
ve bu hususta yarışmaya değil, dünya malına, şan ve şöhrete düşkündür.
Bütün bunların hepsinden daha önemli olan bir başka sebep ise, sosyal hayattaki
(umran'daki) olayların ve hallerin (kendilerine has ve onların altında yatan) doğasını bilmemektir.
Çünkü sosyal hayatta vuku bulan her olayın ve ortaya çıkan her durumun, olması
gereken kendine has bir doğası vardır. İşte eğer kişi, toplumdaki olayların ve durumların
doğasını ve bunları gerektiren sebepleri bilirse, bu ona haberlerin doğru olup olmadığını
tespit etmek noktasında yardımcı olur. Bütün haberler için, doğruluğunu tespit etmek
noktasında yararlanılacak en iyi kriter budur.
Kimi zaman, vuku bulması imkansız olan durumlarla ilgili haberlerin de doğru
kabul edildiğine ve başkalarına aynen nakledildiğine tanık olmaktayız. Tıpkı Mesudi'nin
lskender ile ilgili naklettiği haber gibi. Buna göre, deniz yaratıkları İskender'in lskenderiye
şehrini kurmasına engel olunca, lskender tahtadan bir sandık yaptırmış, o sandığın
içine camdan bir sandık koymuş ve kendisi de onun içine girerek denizin dibine dalmıştır.
Sonra denizin dibinde gördüğü cinlerin resimlerini çizmiş, sonra (o resimlere göre)
onların heykellerini yaptırmış ve bu heykelleri şehri kuracak olduğu yerin kıyısına dikmiştir.
Sonra yaratıklar denizden çıkıp bu heykelleri görünce korkup kaçmışlar, böylece
lskender, lskenderiye şehrinin yapımını bitirmiştir.
Uzun bir hurafede yer alan bu hikayede gerçekleşmesi inıkansız olan pek çok nok-
26 Cerh ve ta'dil, esasen hadis ilmine ait bir terim olup, Hz. Peygamber'in hadislerini nakleden ravilerin güvenilirlik,
doğruluk, unutkanlık, bir görüşe veya mezhebe taassubu olmak gibi pek çok açıdan değerlendirilerek,
güvenilir olduklarını ve naklettikleri haberlerin alınabileceğini söylemek (ta'dil etmek) veya onların güvenilir
olmadıklarını ve naklettikleri haberlerin alınamayacağını ortaya koymaktır (cerh etmek).