kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-I HALDÜN --
386
rincisi, hükümdarın yanına (özel katına) sadece yakın çevresindeki seçkin kimselerin girişine
izin verip, halkın girmesine engel olurken, ikincisi ise hükümdarın, seçkin kimseler
ile bir araya geldiği meclislere, sadece o kişilerin girişine izin verip diğer insanların girişini
engeller. Muaviye ve Abdulmelik gibi Emevi halifeleri zamanındaki örneklerde olduğu
gibi, birinci çeşit haciplik devletin ilk dönemlerinde görülür. İnsanların halifenin
yanına girişini ve onunla görüşmesini engelleme görevini (hicap/haciplik) yerine getiren
kişiyi "hacip" olarak isimlendirmişlerdir.
Sonra Abbasi devleti kuruldu. Bu devletin tamamen hükümdarlık ahlak ve eğilimlerine
sahip olmasından sonra, ikinci çeşit haciplik ihtiyacı ortaya çıktı. Hacip ismi de
bu ikinci tür haciplik görevini yürütene özel hale geldi. Abbasi devletinde -onlara ilişkin
haberlerde zikredildiği gibi- halifelerin, özel (daru'l-hassa) ve genel (daru'l-amme) olmak
üzere iki meclisleri bulunuyordu.
Daha sonra devletlerde, hükümdarın etki altına alınıp işlevsiz hale getirilme sürecinde,
bu iki hacipliğe göre daha özel nitelikte üçüncü bir haciplik ihdas edildi. Bu hacipliğin
ortaya çıkışı şöyle olmuştur: Devlet erkanı (vezir gibi üst düzey yöneticiler) hükümdarlığa
çocuk yaşta biri geldiğinde, onun üzerinde hakimiyet kurmak ve onu işlevsiz hale
getirmek için, her şeyden önce onu, babasının yakın adamlarıyla görüştürmeme yoluna
gitmişlerdir. Buna bahane olarak da bu kişilerle doğrudan görüşmenin hükümdarlık
heybetini yok edeceğini ve adap kurallarını ihlal edeceğini söylemişlerdir. Böylece onun
. başkalarıyla ilişkisini kesmişler ve onu istedikleri gibi yönlendirmişlerdir. Sonuçta onu
etkileri altına alıp işlevsiz hale getirmişlerdir.
işte bu üçüncü tür hacipliğin ihdas edilmesi, bu gayretlerin bir gereği ve sonucudur.
Hükümdarların etki altına alınıp işlevsiz hale getirilmesi faslında (yirmi birinci fasıl)
söylediğimiz gibi, bu tür ha.ciplik ancak devletin son zamanlarında ortaya çıkar ve
devletin güçten düşüp ihtiyarlık çağına girdiğinin delilini teşkil eder. Bu duruma düşmek
hükümdarların korktuğu bir şeydir. Çünkü nefislerin, iktidarı ve gücü ele geçirmeye olan
düşkünlüğünden dolayı, devletin ihtiyarlık çağında devlet işlerin gören (üst düzey) yöneticiler
doğal olarak hükümdarları etkileri altına alıp işlevsiz hale getirmeye çalışacaklardır.