kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-1 HALDÜN --
354
Küp, şişe ve kapların ağızlarının kapatıldığı tıpaya da "hıtam" denir. Allah'ın şu sözünde
bu anlamda kullanılmıştır: "Onlara {ağızlan) mühürlü ve hıtamı misk olan halis
içki sunulur." (Mutaffifin Suresi, 25-26). Bu ayetteki "hıtam"ı, içkinin bitip sonuna gelinmesi
olarak tefsir edenler yanılıyorlar. Bu şekilde tefsir edenlere göre, kaptaki içkinin
sonuna gelindiğinde misk kokusu yayılır. Ancak ayetin anlamı böyle değildir. Buradaki
"hitam tıpa ve kapak anlamındadır. Çünkü içkinin konduğu küpün ağzı, içkiyi korumak,
kokusunu ve tadını güzelleştirmek için çamurdan veya katrandan bir tıpa ile kapatılır.
lşte ayette cennet içkilerinin özellikleri mübağalı bir şekilde anlatılırken, onların
(konduğu kapların) tıpalarının da miskten olduğu söyleniyor. Şüphesiz ki miskin kokusu
ve tadı, dünyada kullanılan çamur ve katrandan daha güzeldir.
Hatem kelimesinin bütün bu anlamlarda kullanılması doğru ise, bunlardan kaynaklan
iz ve eserleri ifade etmek için kullanılması da doğru olur. Çünkü hatemin (mührün)
üzerine, belirli kelimeler veya şekiller nakşedilip, sonra damga çamuruna veya mürekkebe
batırılır ve kağıda bastırılırsa o kelimeler veya şekillerin büyük bir bölümü kağıdın
üzerine çıkar. Aynı şekilde bu mühür mum gibi yumuşak cisimlerin üzerine bastırılırsa
yazı ve şekiller oraya da çıkar. Eğer yazılar mührün üstüne sağ taraftan başlanarak
nakşedilmiş ise, sol taraftan; sol taraftan nakşedilmiş ise sağ taraftan okunur. Çünkü
mührün üzerindeki şekiller kağıda basıldığında ters çevrilmiş olur.
Mührün, mühür çamuruna veya mürekkebe batırılıp sonra da mühürlenecek evrakın
üzerine basılması, o evrakın doğru bir şekilde yazılıp bitirildiği anlamı taşır. Sanki
bir yazı ancak bu şekilde mühürlenince tamamlanmış olmakta, mühürlenmemiş yazılar
ise iptal edilmiş duruma düşmektedir.
Bazen mühürleme işlemi, mektup veya evrakın son tarafına veya baş tarafına düzenli
bir şekilde Allah'ı öven, O'nu eksikliklerden tenzih eden sözlerin ya da hükümdarın,
emirin veya yazıyı yazan her kimse onun isminin ya da bir sıfatının yazılması şeklinde
olur. Bu yazı mektup veya evrakın doğru ve geçerli olduğunun işareti sayılır ve "alamet"
olarak isimlendirilir. Hatem (mühür) olarak isimlendirilmesi ise, Asıfi'ınll6 hatemindeki
nakışların izine benzemesinden dolayıdır. Yine kadı'nın hatemi sözü de, davalarda
verdiği hükümlerin infaz edilmesi için onları mühürlemesi, yani yazısı ile alametini
koymasını ifade eder. Aynı şekilde sultanın veya halifenin hatemi sözü ile onların alametlerinin
kastedildiği de olur.
Harun Reşid, Fadıl bin Yahya'nın yerine kardeşi Cafer bin Yahya'yı vezir yapmak
istediğinde, onların babaları olan Yahya bin Halid'e şöyle demiştir: "Ey baba! ı 7, ben mührü
sağ tarafımdan sol tarafıma geçirmek istiyorum." Bu sözünden mühür (hatem) kelimesini
vezirliğe kinaye olarak kullanmıştır. Çünkü o dönemde, mektuplara ve evraklara
alamet koymak vezirin görevleri arasındaydı.
Taberi'nin naklettiği şu olay da mektup veya evraklara (yazı ile) alamet konulmasının,
mühür (hatem) olarak kabul edildiğinin ve böyle isimlendirildiğinin doğru olduğunu
gösteriyor: Hz. Hasan, Muaviye'ye barış yapmak istediğini bildirince, Muaviye ona,
altını mühürlediği beyaz (boş) bir kağıt gönderip şöyle demiştir: "Altını mühürlediğim
11s Asıf, Hz. Süyelman'ın katibinin ismidir.
111 Harun Reşid, Yahya'ya baba diye hitap ederdi.