kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-I HALDÜN --
334
Bu görev, devlet görevleri arasında önemli ve büyük bir bölümü teşkil eder. Hatta
bu görev devletin temel unsurlarının üçüncüsüdür. Çünkü devletin mutlaka, askere
(orduya), mala (paraya) ve kendisinden uzakta olanlarla yazışmalara ihtiyacı vardır. Dolayısıyla
devletin başındaki hükümdarın da, seyfiye (ordu ve savaş), kalem (yazışmalar)
ve maliye işlerinde yardımcılara ihtiyacı vardır. İşte bu yüzden bu görevlerden birinin başında
bulunan kişi, devlet başkanlığına ait önemli bir bölümü eline almış olur.
Endülüs Emevi devletinde ve onlardan sonra gelen Tavaif hükümdarları zamanında
da durun aynıydı.
Muvahhidin devletinde ise bu göreve gelecek kişinin Muvahhidlerden biri olması
gerekiyordu. Bu kişi sadece bu işlerle, yani vergilerin toplanması, kayıt altına alınması, bu
işleri yapan vali ve memurların kontrol edilmesi ve bu malların zamanında, ilgili yerlere
harcanmasıyla ilgilenirdi. Bu görevin başında olan kişiye "sahibu'l-eşgal" denirdi. Ülkenin
değişik bölgelerinde bu göreve, Muvahhidlerden olmayan, ancak bu işlerden iyi anlayan
kimselerin atandığı da olurdu.
Ebu Hafs oğulları Afrika'nın yönetimini ele geçirince, bazı sülaleler Endülüs'ten
Afrika'ya göç ettiler. Bu sülalaler arasında Endülüs'te bu görevi yürütenler de vardı. Merkezleri
Gırnata civarındaki bir kale olan ve Ebu'l-Hasan oğulları olarak bilinen Said oğulları
gibi. Bu kişiler, Endülüs'te olduğu gibi, Ebu Hafs oğulları devletinde de "eşgal" (vergiler
ve mali işler divanı) görevine getirildi. Ancak bu görev bu kişiler ile Muvahhidler
arasında el değiştirip durdu. Sonra Muhvahhidlerin elinden tamamen çıkarak, hesap kitap
işlerinde uzman olan kişiler bu göreve tek başlarına bakmaya başladılar. Ancak daha
sonra haciplik görevi önem kazanıp, hacip, devlet işlerinin her sahasında emir verme konumuna
gelince, "eşgal" görevinin etkisi azaldı, devlet içindeki reislik konumu ortadan
kalktı ve hacibin emri altında bulunan bir vergi toplama memuru konumuna düştü.
Çağımızda Merin oğulları devletinde harcamalar ve vergilerin hesaplarının tutulması
işi tek bir kişinin yetkisindedir. Devlete ait bütün hesapların tutulmasıyla bu görevin
başında olan kişi ilgilenir. Onun tuttuğu kayıtlar (divan) da hükümdar veya vezir tarafından
gözden geçirilip kontrol edilir. Bu görevlinin vergiler ve harcamaların doğruluğu
hakkındaki yazısı muteber kabul edilir.
Yönetime ilişkin temel görevler ve makamlar bunlardır. İşte doğrudan hükümdara
bağlı olan bu genel görevleri yürütenler, devletin en üst derecedeki makam sahipleridir.
Türk devletinde ise bu görev (vergiler ve mali işler divanı) birkaç bölüme ayrılmıştır.
Harcamalar divanının başındaki görevli, "nazıru'l-ceyş" (askeri işlere bakan) olarak
tanınır. Vezir ismi ise devletin genel vergilerinin toplanmasıyla ilgilenen görevliye denir
ve mali işlere bakanlar arasında en yüksek dereceye o sahiptir. Devletin genişliği ve
büyüklüğünden dolayı mali işlere bakanlar bir çok dereceye ayrılmıştır. Çünkü toplanan
malların ve vergilerin çokluğu, bunlara ilişkin kayıt ve hesapların bir kişi tarafından yapılmasına
imkan vermez. Bu kişi bu konuda son derece bilgili ve maharetli olsa bile. İşte
bu işlere bakanların en üstündeki genel görevliye "vezir" denir.
Ancak bununla birlikte vezir, hükümdarın asabiyetinden olan, devlet içinde güç