kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- MUKADDiME --
333
miş, Hz. Ömer de bunu kabul etmiştir. Bunun sebebine ilişkin bir başka rivayet ise şöyledir:
Divan (kayıt) tutulmasını Hz. Ömer'e acem hükümdarlarından biri olan Hürmüzan
tavsiye etmiştir. Hz. Ömer'in divan tutulmadan (fetihler için) ordular gönderdiğini
görünce "o askerlerden geriye dönmeyenleri kim nasıl bilecek? Eğer bu askerlerden geride
kalanlar olursa, ordudaki yeri boş kalır. Bu durum ancak divan tutularak kontrol altına
alınır" demiştir. Bunun üzerine Hz. Ömer de askerlerin kayıtlarının tutulduğu bir divan
oluşturmuştur. Hz. Ömer divan kelimesinin anlamını sormuş ve bunun anlamı kendisine
açıklanmıştır.
Bu iş için Kureyş' in katiplerinden Akil bin Ebıl Talip, Mahreme bin Nevfel ve Cübeyr
bin Mu'tim bir araya gelmiş, Hz. Peygamber'e en yakın olanlardan başlayıp, yine ona
yakınlık derecesi ve sırasına göre, İslam askerlerinin divanını oluşturmuşlardır. İşte ordu
divanının başlangıcı böyledir. Zühri, Said bin Müseyyeb'ten, bu çalışmanın, hicri yirminci
yılın muharrem ayında gerçekleştiğini rivayet eder.
Vergiler ve haraçlarla ilgili divana gelince, bunlar lslam'dan sonra da bir müddet,
daha önceki şekilde tutulmaya devam etti. Yani Irak'ta Farsça ve Şam'da Rumca olarak.
Yine bu işle görevli olanlar da bu iki milletten olan zimmilerdi. Ancak Emevi halifesi Abdulmelik
bin Mervan zamanına gelindiğinde, devlet güçlenip büyümüş, Müslümanlar
bedevilikten medeniliğe geçmişler, ümmilikten (okuma yazma bilmemekten) kurtulup
bu işlerde mahir hale gelmişler, Araplardan ve onların himayelerin bulunanlardan kayıt
ve hesap işlerinden iyi anlayan kimseler yetişmiştir. Bunun üzerine Abdulmelik, Ürdün
valisi Süleyman bin Said'e, Şam'daki divanın (kayıtların) Arapça'ya çevrilmesini emretti.
Süleyman bin Said de bu işi bir yıl içinde tamamladı. Bunun üzerine Abdulmelik'in katibi
Sercun, Rum katiplere şöyle dedi: Artık geçiminizi bu mesleğin dışındaki bir şeyden
sağlayın. Allah bu işi sizden aldı.
Irak'ta tutulan divana gelince, (Irak valisi) Haccac, buradaki divanın tutulmasını
katibi Salih bin Abdurrahman'a emretmişti. Salih divan kayıtlarını Arapça ve Farsça olarak
yazıyordu. Bu işi, Haccac'ın daha önceki katibi olan Zadan'dan öğrenmişti. Zadan,
Abdurrahman bin Eş' as ile yapılan savaşta öldürülünce, Haccac onun yerine Salih'i getirmiş,
ona divan kayıtlarının Farsça'dan Arapça'ya nakledilmesini emretmiş ve o da bu görevi
yerine getirmiştir. Fars katipler de istemeyerek buna boyıın eğip kabullenmişlerdir.
Abdulhamid bin Yahya, (divanın Arapça'ya çevrilmesiyle ilgili) şöyle derdi: Allah Salih'i
mükafatlandırsın, (Arapça yazan) katipler üzerindeki iyiliği çok büyüktür.
Abbasiler devletinde bu göreve (yani vergiler ve mali işler divanına), -Bermek
oğulları ve Sehl bin Nevbaht oğulları örneklerinde olduğu gibi- vezirler bakıyordu.
Gelir ve giderlerin ne kadarı orduya tahsisi edileceği, ne kadarı "beytu'l-mal"a
(devlet hazinesine) ait olacağı, barış yoluyla ele geçirilen bölgeler ile savaşla ele geçirilen
yerlerin birbirinden ayrılması, bu göreve kiriıin atanacağı, bu kişide hangi şartların aranacağı,
hesapların hangi ölçü ve kurallara göre yapılacağı gibi şer'i hükümlerle ilgili hususlar
ise "ahkamu's-sultaniyye" (yönetime ilişkin hükümler) kitaplarında ele alınacak
konulardır. Bu konular bizim kitabımızın amacı olmayıp, bahsedilen kitaplarda ele alınmıştır.
Bizim bu konuya değinmemizin sebebi, bu konunun esas meselemiz olan devletin
tabiatı gereği olan işlerden biri olmasından dolayıdır.