kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-I HALDÜN --
332
lerde yer alan görevlileri atama ve azletme yetkisine de sahiptir. Vezirlik görevinin, çok eski
zamanlardan beri Mısır' da hesap ve vergi işlerini takip eden Kıptilere verilmesi de bir
gelenek haline gelmiştir. Ancak hükümdar şartlar gerektirdiğinde bazen bu göreve güç ve
kudret sahibi olan Türkleri de bu göreve atamaktadır. Allah hikmeti ile bütün işleri idare
eder ve onları dilediği gibi yönlendirir. O'ndan başka ilah yoktur; O, öncekilerin ve
sonrakilerin Rabbidir.
Vergiler Ve Mali İşler Divanı (Dairesi):
Bil ki bu görev, devletin yerine getirmesi gereken zorunlu işlerden biridir. Bu görevin
kapsamı, vergilerle ilgili işleri yapmak, gelir ve giderlerde devletin haklarını korumak,
askerlerin -isimleriyle birlikte- listesini çıkarmak, onlara verilecek erzak ve maaşları
tespit etmek ve bütün bu işleri, yetkililer tarafından bunlara ilişkin olarak konulmuş
kurallara göre yapmaktır. Bütün bu hususlar, bir hesap tekniği içinde gelirler ve giderlerin
ayrıntılarıyla birlikte açık bir kitapta yazılıdır. Bu görevi, ancak bu işlerde mahir kimseler
yapabilir. Hesapların tutulduğu bu kitap ve bu işleri yapanların bulunduğu yer "divan"
olarak isimlendirilir.
Bu isimlendirme hakkında şöyle deniyor: Bir keresinde kisra (Fars hükümdarı),
bu dairede çalışanları sayım ve hesap işleri yaparken kendi kendilerine konuşuyorlarmış
gibi görünce, onlara Farsça'da "deliler" anlamına gelen "divaneh" demiştir. Sonra divaneh,
bu işi yapanların bulunduğu yerin (dairenin) adı olmuştur. Bu ismin çok kullanılması
sebebiyle de, kolaylık olsun diye kelimenin sonundaki "h" atılmış ve "divan" olmuştur.
Daha sonra bu isim, bu hesapların tutulduğu ve buna ilişkin kuralların yer aldığı kitap
için de kullanılmıştır.
Bu isimlendirme hakkındaki bir başka rivayet ise şu şekildedir: Aslında bu isim
Farsça'da şeytanların ismidir. Bu işleri yapan ve hesapları tutan katipler de, meseleleri çok
çabuk anlamaları, gizli açık hiçbir şeyin gözlerinden kaçmaması ve bütün ayrıntıları değerlendirmelerinde
dolayı bu şekilde isimlendirilmişlerdir. Sonra görevlerini yapmak
için bulundukları yere de bu isim verilmiştir. İşte böylece hükümdarın sarayında bu işleri
yapan katiplere ve bu katiplerin bulundukları yere "divan" ismi verilmiştir.
Bazen bu görevle ilgili işlerin tamamı için bir kişi, bezen de her bir iş için ayrı görevliler
tayin edilir.Yine bazı devletlerde geliri askerlere tahsis edilen arazilerin ve onlara
verilecek maaşların hesaplarına bakma işi veya her bir devletin askerlerle ilgili kararlaştırmış
oldukları (mali) görevlere bakma işi ayrı bir memura tevdi edilir. Bil ki, devletlerde
bu daire, ancak o devletlerin üstünlük ve hakimiyetlerini sağlamlaştırmalarından ve
devlet olmanın gereği olan işleri yapmaya başlamalarından sonra ihdas edilir.
İslam devletinde divan tutulması (kayıtların tutulup hesapların yapılması) ilk olarak
Hz. Ömer tarafından yapılmıştır. Bunun sebebi olarak şu söylenir: Ebu Hüreyre'nin
Bahreyn'den getirdiği zekat malları sahabeler tarafından çok bulunmuş, bu malların taksim
edilmesi, miktarının tespit edilip hak sahiplerine verilmesi konusunda zorluk yaşamışlardır.
Bunun üzerine Halid bin Velid, Şam'daki hükümdarların malların envanterini
çıkartıp kayıt (divan) tuttuklarını söyleyerek, kendilerinin de böyle yapmasını teklif et-