kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- lBN-l HALDüN --
328
li bozulmuştur. Aynı şekilde, hükümdarın yazışmalarının açığa çıkıp içeriklerinin öğrenilmesine
engel olunmak için, bu yazışmaları mühürleme görevini de vezir üstlenmiştir.
Böylece vezirlik, hükümdarın yardımcılığını içeren diğer görevlerle birlikte, seyfiye (silahlı
kuvvetler) ve kalem görevlerini kendisinde toplayan bir makam haline gelmiştir.
öyle ki, Harun Reşid zamanında vezirlik yapan Cafer bin Yahya, devletin bütün işlerini
kendisi yürüttüğü için "sultan" (hükümdar) olarak çağrılmıştır. Devlet yönetimine ilişkin
görevlerden sadece Mciplik, yani hükümdarın kapısında beklemek işi onun yetkileri
arasında olmamıştır. Çünkü böyle bir şeye tenezzül etmemiştir.
Sonra Abbasi devletinde hükümdarların (halifelerin) tahakküm altına alınması
dönemi geldi. Hükümdarlar bazen vezirler tarafından, bazen de güçlü sultanlar tarafından
tahakküm altına alınmışlardır. Ancak halifeyi tahakkümü altına alan vezir, şer'i hükümlerin
sağlıklı olarak yürümesi için, halifeye vekaleten ve onun adına hareket etmek
durumunda kalır. Onun için vezirlik ikiye ayrılır: Birincisi tenfiz (icra) vezirliği. Bu durumda
olanlar, (halife adına hareket etmeyip) kendi adına hareket eden sultanlardır.
İkincisi, yetki vezirliği. Bu durumda olanlar ise, halifeyi kendi etkileri altına alan vezirlerdir.
Halifenin tahakküm altına alınması durumu devam etti. Sonra yönetim tamamen
acem hükümdarların eline geçti ve halifeliğin fonksiyonu ortadan kalktı. Ancak bu hükümdarlar
halifeliğe ait lakapları kullanma yoluna gitmediler. Vezirlik lakabına da ortak
olmadılar, çünkü vezirler zaten onların askerleri konumundaydılar. Onlar kendilerini
"emir" ve "hükümdar" olarak isimlendirdiler. Devleti fiilen elinde tutanlara, halifenin
onları verdiği övücü lakaplara ek olarak, "emiru'l-umara" (emirlerin emiri) veya "sultan"
deniyordu. Bu kimseler, "vezir" ismini ise halifenin özel işlerini görenlere bıraktılar.
Bu hal Abbasi devleti son buluncaya kadar devam etti. Bu süre içinde dilleri de iyice
bozuldu. Artık dili edebi ve güzel bir şekilde kullanmak, bazı kimseler tarafından icra
edilen bir sanat haline geldi. Vezirler acemlerden olduğu için, dili bu şekilde kullanmakla
meşgul olmadılar ve bu işe diğer tabakalardan kimseleri atadılar. Böylece dili güzel kullanan
bu kişiler, onlara hizmet eden kimseler haline geldi. Emir ismi de ordu komutanlarına
özgü bir isim haline geldi. Ancak bununla birlikte emirlerin gücü ve nüfuzu diğer
bütün makamların üstündeydi ve geçerli olan da -ister (halifeye) vekaleten, ister kendi
adlarına- onların verdikleri emirlerdi.
Sonunda Mısır' da Türk devleti kuruldu. Bu devletteki yüksek dereceli görevliler,
(Abbasi devletinde) fiili gücü elinde bulunduranların vezir ismini kullanmayıp, bu isimi,
tahakküm altındaki halifenin özel işlerini yürütenlere bıraktıklarından dolayı bayağılaştığını
gördükleri için, vezir lakabını kullanmadılar. Çağımızda (Mısır'daki Türk devletinde),
devlet yönetiminde ve ordunun başında bulunanlar "naip" olarak isimlendiriliyor.
Haciplik görevi eski anlamını koruyor. Vezir isim ise, vergi işleriyle ilgilenen görevliye
tahsis edilmiş durumda.
Endülüs Emevi devletinde de başlangıçta vezir lakabı bilinen anlamıyla kullanıldı.
Sonra devlet görevleri belirli gruplara ayrıldı ve her biri için ayrı vezir tayin edildi.
Mali işler için bir vezir, yazışmalar için bir vezir, zulme uğradıklarından şikayetçi olanlar
için bir vezir ve sınır bölgelerindekilerin durumunu kontrol etmek için bir vezir tayin