kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-! HALDÜN --
326
anlamına gelen "muazere" kelimesinden, ya da "yük" anlamındaki "vizr" kelimesinden
geliyor. İkinci anlamda vezir, sanki vezirlik ettiği kişinin yüklerini taşıyan kişi anlamına
gelir. Bu ise mutlak olarak yardım etmekten kaynaklanıyor.
Birinci fasılda hükümdarlık görevlerinin dört olduğunu söylemiştik: (Birincisi,)
halkı korumak ve bunun için gerekli olan asker, silah, savaş ve diğer işlerle ilgilenmek. İşte
eski doğu devletlerinde ve çağımız Mağrib'inde bu işlere bakan kişi "vezir" olarak tanınıyor.
(İkincisi,) mekan ve zaman olarak uzakta bulunan kimselerle yazışmaların yapılması
ve onlara yerine getirilmesi istenen emirlerin bildirilmesi. Bu işlere bakan kişi ise
"katip"tir. (Üçüncüsü,) Vergilerin toplanması, bunların gerekli yerlere harcanması, boşa
gitmesini ve israf olmasını engelleyecek her türlü tedbirin alınması. Bu işlere bakan kişi
"mal ve gelirler görevlisi"dir. Çağımızda, doğu devletlerinde bu kişi vezir olarak isimlendirilir.
(Dördüncüsü,) insanların ihtiyaçlarını bildirmek için yoğun bir şekilde hükümdara
gelip, onu çalışmaktan alıkoymalarına engel olmak. Bu işe bakan kişi ise "hacip"tir.113
İşte hükümdarlığa (devlete) ait görevler bur dört hususun dışına çıkmaz. Devlet
yönetimiyle ilgili bütün görevlerin ve makamların kaynağı bu hususlardır.
Bu görevlerden (makamlardan) en üstünü, hükümdarın sorumluluğunda olan
bütün bu işlerde onun genel yardımcılığını yürüten vezirliktir. Çünkü vezir, devlet yönetimiyle
ilgili her işte sürekli olarak ve doğrudan hükümdarla ilişki içindedir. Sınır bölgelerindeki
birliklerin komutanlığı, özel bazı vergilerin toplanması, gıda maddelerinin ve
tedavüldeki paraların kontrolü gibi bazı kişi ve bölgelere özgü görevler de yukarıdaki genel
görevlerin içinde yer alır ve bu görevleri icra edenler, genel görevlerin başındaki yetkililere
bağlıdır.
lslam'dan önce devletlerin durumu böyleydi. İslam geldikten sonra ise yönetim
halifeliğe dönüştü ve hükümdarlığın ortadan kalkmasıyla bütün bu görevler de ortadan
kalktı. Ancak işin doğası gereği devlet başkanının, başkalarının görüş ve düşüncelerini almak
suretiyle onların yardımına başvurması devam etti. Çünkü bu kaçınılmaz bir durumdur.
Hz. Peygamber, sahabelerine danışıyor (onlarla istişare ediyor), genel ve özel konularda
onların görüşlerine başvuruyordu. Yine Hz. Ebu Bekir'i bazı özel yetkiler veriyordu.
Bu yüzden kisra (Fars), kayser (Rum) ve necaşi (Habeş) hükümdarlarının durumlarını
bilen Araplar Hz. Ebu Bekir'i, Hz. Peygamber'in veziri olarak nitelendiriyorlardı.
İslam'ın sadeliği ile hükümdarlık makamlarının ortadan kalkmasıyla, vezir lafzı
Müslümanlar arasında bilinmiyordu. Bununla birlikte Hz. Ömer Hz. Ebü Bekir'in, Hz. Osman
ve Hz. Ali de Hz. Ömer'in veziri konumundaydılar. Ancak vergilerin toplanması, katiplik
ve hesap işlerine özgü makamlar yoktu. Çünkü Araplar yazı ve hesap işlerinde mahir
olmayan ümmi (okuma yazma bilmeyen) bir kavimdi. Hesap işlerinde, sayıları az olan
okur yazarlardan veya hesap işlerini bilen acemlerden yararlanıyorlardı. Arapların ileri gelenleri
ise bu işlerden anlamıyorlardı. Çünkü ümmilik onların belirgin vasıflarıydı. Yine
ümmilikerinden ve sözü saklayıp gereklerini yerine getirme konusundaki genel emanet anlayışlarından
dolayı, yazışmalara özgü bir görev de yoktu. Ayrıca siyaset anlayışları da böyle
bir görevli seçmeyi gerektirmemiştir. Çünkü halifelik dini bir görev olup, hükümdarlık
şeklindeki yönetimle (ve bu yönetim şeklindeki makamlarla) hiçbir ilişkisi yoktur.
113 Koruma. güvenlik görevliliği ve kapıcılık.