kupdf.net_bn-i-haldn-mukaddime-icilt-clearscanpdf

-- IBN-I HALDON --
152
gelerin, ruhani varlıkların, ilimlerin ve diğer bütün varlık gruplarının sembolleri olan dairelerin
bulunduğu büyük bir daire vardır. Her daire kendi yörüngesinin kısımlarına göre
kısımlara ayrılmıştır. Her kısmın çizgileri merkezden geçer ve "evtar"7o olarak isimlendirilir.
Her vetr çizgisi üzerine konulmuş birbirini takip eden harfler vardır. Bu harflerden
bir kısmı çağımızda da Mağrib'teki defterdarlar ve katipler tarafından, sayıların (ra- .
kamların) sembolü olarak kullanılan ve "birşum'z-zimar" olarak isimlendirilen harflerdir.
Bir kısmı ise Zayirce dairesinin içinde yer alan ve "birşumu'l-gubar" olarak isimlendirilen
harflerdir.
Daireler arasında varlıkların isimleri ve varlıkların konumları vardır. Dairelerin
dışında enine ve boyuna birbirini kesen çok sayıda hanenin bulunduğu cetveller vardır.
Cetveller enine elli beş, boyuna ise yüz otur bir hanelidir. Bu hanelerden bazıları sayılar,
bazıları da harflerle doldurulmuş, diğer bazıları ise boş bırakılmıştır. Ancak hanelerdeki
sayıların neye nispet edildiği ve aynı şekilde neye göre hanelerin dolu veya boş olduğu bilinmiyor.
Zayirce dairesinin etrafında, azurdaki "bahr-i tavil" ölçüsüne ve "lamu'l-mansub"
(fetheli lam) kafiyesine göre yazılmış olan ve istenilenin elde edilmesi için ne yapılması
gerektiğini anlatan beyitler vardır. Ancak bunlar da ne dedikleri açık olmayan ve anlaşılmayan
çok kapalı şeylerdir. Yine Zayirce'nin bir tarafında, Mağrib'teki nakil alimlerinin
büyüklerinden olan Lemtuniye Devleti'nde yaşamış olan Malik bin Vüheyb'in şu beyti
yer alır:
Açıklanması zor olan büyük bir soruyla karşılaştın
O halde garip şüphelere dalmaktan sakın
Bu beyit, Zayirce usfılü ile (gaybi) soruların cevabını bulmaya çalışanlar arasında
yaygın olarak söylenmektedir.
Zayirce usulünde, sorulan bir sorunun cevabını elde etmek isteyenler, soruyu yazarlar
ve onu harflere ayırırlar. Sonra o vaktin yükselen burcunu ve derecesini alırlar.
Sonra Zayirce dairesine, sonra o daire içinde yükselen burcun baş tarafından merkeze geçen
vetr çizgisine ve sonra da yükselen burcun karşısındaki daireye yönelirler. Çizgi üzerinde
-başından sonuna kadar- yer alan bütün harfleri ve sayıları alırlar. Sayıları Cümmel
hesabına göre harflere çevirirler. Sonra bu işin gerektirdiği kurala uygun olarak birler
basamağındaki harfleri onlar basamağına, onlar basamağındakileri yüzler basamağına
aktarırlar ve aynı şeyi tersten yaparlar. Sonra bu harfleri, sorudaki harflerin yanına koyarlar
ve ikisinin toplamına, yükselen burca göre üçüncü burçtan geçen vetr çizgisinin
-başından sadece merkeze kadar olan kısmı- üzerinde yer alan harfleri ve sayıları eklerler.
Sayıları birincide olduğu gibi harflere çevirirler. Sonra işin asıl kuralı ve temeli olan,
hanelerdeki harflerin parçalara ayrılması aşamasına gelinir. Harfler parçalara ayrıldıktan
sonra (daire üzerinde) bir tarafa konulur. Sonra esas yerindeki (üssündeki) yükselen burcun
derecesini çarparlar. Onlara göre burcun üssü, hesap uzmanlarının (astronomi ilmiyle
uğraşanların) aksine, burcun en son derecesinden olan uzaklığıdır. Hesap uzman-
10 Evtar (tekili vetr): Dik açının karşı kenarı , ip, çalgı teli gibi anlamlara gelir