Simon Singh - Big Bang'in Romanı-Büyük Patlama ve Evrenin Başlangıcı

hareket ediyor olabilir, ve bu durumda da dalga boylarındaki
artış ve azalma gözlemlenir. Doppler etkisi 1845’te
ses dalgalarıyla test edildi. HollandalI meteorolog Cristoph
Buys-Ballot, Doppler etkisinin gerçekte olmadığını
kanıtlamaya çalışıyordu. Trompetçilerden oluşan iki farklı
grup oluşturdu ve “fa” notasını çalmalarını istedi. Bir
grup trompetçi, Utrecht ve Maarsen arasında yeni yapılmış
bir demiryolu üzerinde üstü açık bir vagona bindiler;
diğer grup ise istasyonda sabit duruyordu. Her iki grup da
sabit bir halde notayı çaldıkları zaman, duyulan nota
aynıydı; fakat vagon harekete geçip dinleyenlere yaklaştıkça
trompetçilerin çaldığı notanın daha tiz olduğu, vagon
hızlandıkça da çalman notanın daha da tizleştiği
gözlendi. Vagon dinleyenlerden uzaklaşırken çalınan notanın
da toklaştığı belli oluyordu. Çalınan notanın değişmesinin
sebebi, ses dalgalarının dalga boyu değişimleri ile
ilgilidir.
Günümüzde aynı etkiyi ambulans sirenleri ile yaşıyoruz.
Ambulans yakalaştıkça sirenlerin sesi daha tizleşir
(dalga boyu kısa), ambulans uzaklaştıkça da sirenlerin sesi
daha toklaşır.
Dalga boyu ve sesin tizliği arasındaki ilişki, DoppleEin
bulduğu bir formülle ifade edilebilir. Gözleyenin algıladığı
dalga boyu (>.r ), ilk salınan dalga boyunun (Â), dalga
hızıyla (vw) nesnenin hızı (ve) arasındaki oranla çarpımıdır.
Eğer dalgaları üreten nesne gözlemciye doğru geliyorsa
ve, pozitif; gözlemciden uzaklaşıyorsa negatiftir:
Xr = X x ( 1 - -^B_)
vw
Şimdi yanımızdan geçen bir ambulansın sirenlerinin
dalga boylarının nasıl değiştiğini hesaplayabiliriz. Ses
dalgalarının havadaki hızı (vw) yaklaşık saatte 1000
km.dir, ambulansın hızının (ve) da saatte 100 km olduğunu
varsayalım. Yani ambulansın gittiği yöne göre dalga
boyu %10 oranında azalmakta veya artmaktadır.
228