TÜZE HUKUK DERGİSİ / 8. SAYISI (GÜZ 2021-2022)

More documents

Recommendations

Info

MÖHUK m.23 ve m.28ÇERÇEVESİNDE FİKRİMÜLKİYET HUKUKUBAKIMINDANUYGULANACAK HUKUKUNBELİRLENMESİ ÜZERİNEİNCELEMEYAZAN: DOĞUKAN COŞKUNer geçen gün değişen ve gelişen teknoloji ile Hbirlikteinsan yaşamının da bununla beraber değişimi ve gelişimimutlak kaçınılmaz hale gelmiş ve insan, teknolojiyiyaratmakla kalmayıp aynı zamanda bunun hakkını vesahipliğini de üstlenmek isteyen hale gelmiştir. Sadecemaddi mallar alanında da kalmayan bu hak iddiası insanınfikri kabiliyeti ve çabası ile ortaya koyduğu tümürünlerde yani gayri maddi mallar üzerinde de söz konusuhale gelmiştir. İnsanlar, fikri kabiliyetleri ile ortayaürünler koymaya başlayarak ve bu ürünler vasıtasıylaekonomik alana da giriş yaparak fikri olarak ortayaçıkardıkları ve piyasaya sundukları ürünler ile maddikazanç elde etmeye başlamışlardır. Fikri ve sınai haklarbu temel mantık üzerinde birleşerek günümüzde ayrı birhak ve mülkiyet türü olarak karşımıza çıkmaktadır.Haklar konusunda gündeme gelen uyuşmazlıklar haliylefikri ve sınai haklar çerçevesinde de ortaya çıkmaktadır.Her ne kadar marka, patent, faydalı model vb. fikri vesınai haklar özelinde ihtilaflar için öngörülmüşdüzenlemeler bulunsa da bu ihtilaf içerisine yabancılıkunsuru eklendiğinde düşünme metodu ve uygulanacakhukuk mantığında farklılıklar görülmektedir. Marka,patent, faydalı model, coğrafi işaretli ürün, endüstriyeltasarım, fikir-sanat eserleri gibi fikri ve sınai haklarüzerinde yabancılık unsuru barındıran bir ihtilafoluştuğunda, bu hususta hem hak sahibi kişilerbakımından hak mahrumiyeti yaşanmaması hem deuygulanacak hukuk nezdinde belirleme yapmakbakımından çeşitli sorunlar yaşanabilmektedir. Yazınınilerleyen bölümlerinde MÖHUK çerçevesinde fikrimülkiyete ilişkin haklar ve sözleşmeler nezdindeyabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklarda uygulanacakhukukun belirlenmesi üzerinde durulacaktır.F i k r i M ü l k i y e t e İ l i ş k i n H a k l a r İ ç i n U y g u l a n a c a k H u k u k u nB e l i r l e n m e s i :Fikri mülkiyet hakları konusunda çıkan yabancılık unsuruiçeren uyuşmazlıklarda, kural olarak korumanın talepedildiği ülke hukukunun uygulanması kabul edilmiştir.“MÖHUK m.23 uyarınca, fikri mülkiyete ilişkin haklar,hangi ülkenin hukukuna göre koruma talep ediliyorsa ohukuka tabidir.’’(Akıncı, 2020, s.76) MÖHUK, korumaülkesi hukukunun uygulanmasını temel almıştır.“Koruma devleti hukuku (lex loci protectionis), içindeyabancılık unsuru bulunan fikri hak ihtilaflarında, ortadakorunmaya değer bir fikri hakkın bulunup bulunmadığına,eğer korunmaya değer bir fikri hak var ise bu hakkınsahibinin kim olduğuna ve sahibi de belirlendikten sonraeğer iddia edilen bir fikri hak ihlali söz konusu isegerçekten iddia edildiği gibi ortada bir fikri hak ihlalininbulunup bulunmadığına karar veren hukuktur.”(Çelikel,Erdem, 2016, s.333)“Fikri mülkiyet haklarına ilişkin ihtilaflarda, fikri hakkınkorunmasını talep için dava açan davacı, sahip olduğunuiddia ettiği fikri hakkın hangi devletin hukukuna görekorunmasını talep ediyor ise o devletin hukuku, ihtilafınçözümüne uygulanacaktır.”(Çelikel, Erdem, s.335)Bir fikri hak, her zaman için tek bir ülkede korunmuyorolabilir. “Bir fikri hakkın birden fazla ülkeden korunmasıdurumunda, söz konusu hak birden fazla ülkedekorunduğu için, hangi ülke hukuku daha uygun korumasağlıyorsa, davacı bu hukuka göre koruma talep edebilir.Nitekim bu sebeple, MÖHUK m.23’de, ‘ ’ k o r u m a n ı n t a l e pe d i l d i ğ i ü l k e h u k u k u n u n ’ ’ uygulanacağıbelirtilmiştir.”(Akıncı, s.77) Örneğin, bir marka birdenfazla ülkede tescil edilmiş olabilir. Bu halde markayailişkin bir davada uygulanacak hukuk tescil edildiği yanikoruma talep edildiği ülkelerden birinin hukuku olabilir.Bu durumda, uygulanacak hukuk bakımından seçim, dahauygun koruma sağlama bakımından yapılabilir.Sonuç olarak, MÖHUK m.23/1 kapsamında fikri mülkiyeteilişkin haklara uygulanacak hukuk için koruma talep edilenülkenin hukuku öngörülmüştür. Buradan hareketle,milletlerarası sözleşmelerde fikri mülkiyete ilişkinhaklarda ülkesellik prensibinin söz konusu olduğunusöyleyebiliriz. Fikri hakların ülkelerin ekonomikdurumlarına etkisi ülkesellik prensibinin temelalınmasında etkili olmuştur. Marka, patent, faydalı model,endüstriyel tasarım gibi fikri mülkiyete ilişkin haklartescil edildikleri ülkelerin bir değerleri gibi görülmekteolduğundan ülkelerin bu konudaki tutumu da koruma talepedilen devletin hukukunun uygulanmasında etkili olmuş veülkesellik kuralının zeminini oluşturmuştur. “ F i k r i m ü l k i y e th a k l a r ı ö z e l l i k l e r i d o l a y ı s ı y l a , d e v l e t l e r i n e k o n o m i ks i s t e m i n d e n b a ğ ı m s ı z o l a r a k e l e a l ı n a m a z . D o l a y ı s ı y l ak o r u m a y e r i h u k u k u n u n k a b u l ü n d e d e v l e t l e r i n e k o n o m i k v es i y a s i ç ı k a r l a r ı d a n a z a r a a l ı n m a k t a d ı r . ”(Doğan, 2010,s.286)MÖHUK m.23/2’de ise, tarafların, fikri mülkiyet hakkınınihlalinden doğan talepler için ihlalden sonra mahkemeninhukukunun uygulanmasını kararlaştırabilecekleribelirtilmiştir. Bu hükümde taraflara, fikri hakkınihlalinden doğan haller için bir hukuk seçimi imkânıtanınmıştır. MÖHUK m.23/2’de, hukuk seçimi hususundaiki tür sınırlama getirilmiştir. Birincisi, taraflar sadece,Türk mahkemeleri önünde açılan ve haksız fiilden doğanfikri mülkiyet hakkının ihlaline ilişkin davada, ‘’Türkhukukunun’’ uygulanması için seçim yapabileceklerdir.Eğer koruma ülkesi yabancı ise taraflar, yabancı hukukunuygulanması yerine mahkemenin hukukununuygulanmasını kararlaştırabileceklerdir. Diğeri, hukukseçiminin yapılma anı bakımından getirilmiş bir sınırlamabulunmaktadır. Hukuk seçiminin yapılabilmesi ancakihlalin gerçekleşmesinden sonra mümkün kılınmıştır.“ T a r a f l a r a t a n ı n a n h u k u k s e ç i m i n d e n b a h s e d e b i l m e k i ç i n ,h a k k ı n i h l a l e d i l d i ğ i n i n t e s p i t e d i l m i ş o l m a s ı g e r e k i r . H a k k ı ni h l a l i n i n v a r l ı ğ ı n ı n t e s p i t i b a k ı m ı n d a n h u k u k s e ç i m i n i n k a b u le d i l m e s i m ü m k ü n d e ğ i l d i r . ” (Doğan, s.287) “Buna göre, fikrimülkiyet hakkının ‘’ihlal’’ edilmiş olup olmadığı meselesi,hukuk seçiminin konusu yapılamaz. Taraflara, sadece ihlalolayından doğan talepler için hukuk seçimi imkanıverilmiştir. Bu sebeple, taraflarca mahkeme hukukununseçilmesi durumunda da, davalının fikri mülkiyet hakkınıihlal etmiş olup olmadığı hakkında karar vermek, hangi1 9 | T Ü Z E H U K U K
hukuka göre koruma talep edilmiş ise, sadece bu hukukaait bir konudur.” (Nomer, 2017, 22. Baskı, s.313)“ F i k r i h a k l a r ı n k o r u n m a s ı n d a t a r a f l a r a t a n ı n a n v e a n c a kh a k s ı z f i i l i n i h l a l i n d e n s o n r a T ü r k h u k u k u n u ns e ç i l e b i l m e s i n i s a ğ l a y a n i m k â n , d a v a n ı n a ç ı l d ı ğ ı T ü r km a h k e m e s i n e k o l a y l ı k s a ğ l a y a n b i r k a n u n l a r i h t i l a f ık u r a l ı d ı r . ”(Çelikel, Erdem, s.336)F i k r i M ü l k i y e t H a k l a r ı n a İ l i ş k i n S ö z l e ş m e l e r eU y g u l a n a c a k H u k u k u n B e l i r l e n m e s i :MÖHUK, fikri mülkiyet hakları için farklı, fikri mülkiyethaklarına ilişkin sözleşmeler için farklı düzenlemelergetirmiştir. Bu bağlamda, MÖHUK m.23, fikri mülkiyethaklarına ilişkin düzenleme getirirken, MÖHUK m.28 isefikri mülkiyet haklarına ilişkin sözleşmelere ilişkindüzenleme getirilmiştir.Fikri mülkiyet haklarına ilişkin sözleşmeler, fikri haklarınhukuki işlemlere konu edilmesine yöneliktir. Bu tipsözleşmeler fikri mülkiyet hakkının devrine veya fikrimülkiyet hakkının kullanım hakkına ilişkin(lisanssözleşmesi) olmak üzere iki çeşittir. “Devletler hususihukukuna göre yani uygulanacak hukukun tespitibakımından sözleşmeler farklılık arzetmemektedir.”(Çelikel, Erdem, s.395) Bu sebeple lisanssözleşmesi, telif sözleşmesi veya franchasingsözleşmeleri gibi fikri mülkiyet haklarına ilişkin hükümleriçeren sözleşmelerde, taraflar uygulanacak hukukuserbestçe belirleyebilirler.Fikri mülkiyet haklarına ilişkin sözleşmeler için getirilenMÖHUK m.28/1 uyarınca fikri mülkiyet haklarına ilişkinsözleşmeler bakımından tarafların seçtikleri hukukunuygulanması öngörülmüştür. “Fikri haklara ilişkinsözleşmelere uygulanacak hukukun tespitine pozitifdüzenlemelerde yer veren ülke hukuklarında,sözleşmeden doğan borç ilişkilerine uygulanacak hukukailişkin genel kurallardan ayrılma gereği duyulmamış ve ilkderece bağlama kuralı olarak taraf iradelerine yerverilmiştir.”(Doğan, s.320) Buradan hareketle MÖHUKm.24 (sözleşmeden doğan borç ilişkilerinde uygulanacakhukuk) çerçevesinde kabul edilen ilke burada da aynenuygulama alanı bulmaktadır. Sözleşmeden doğan borçilişkilerinde tarafların seçtikleri hukukun uygulanmasıöngörüldüğünden fikri mülkiyet haklarına ilişkinsözleşmeler bakımından da aynı esas benimsenmiştir.MÖHUK m.28/2’de tarafların hukuk seçimi yapmamışolduğu hallerde uygulanacak hukukun belirlenmesine dairbir düzenleme getirilmiştir. Bu hükme göre, fikri mülkiyethakkına ilişkin bir sözleşme hakkında tarafların bir hukukseçimi yapmamış olması halinde, fikri mülkiyet hakkınıveya onun kullanımını devreden tarafın sözleşmeninkuruluşu sırasındaki işyeri, bulunmadığı takdirde mutadmeskeni hukuku uygulanır. Fikri mülkiyet hakkınındevrini konu alan sözleşmelerde, hakkını devredentarafın mutad meskeni ile sıkı ilişkisinin olduğunu karineolarak kabul etmiştir. “Tabii ki, hâkim somut olaya ilişkinyapacağı değerlendirme sonucunda borç ilişkisinin hakkıdevreden tarafın mutad meskeninden başka bir hukuk ilesıkı bağlantısının olduğunu tespit eder ise, objektifbağlama kuralı olarak bu yer hukukunu nazaraalacaktır.”(Doğan, s.320) Sonuç olarak burada hâkim,halin tüm şartlarına göre uygulanacak hukuk konusundasomut olay üzerinde belirleme yapmaya yetkin kılınmışolduğundan uygulanacak hukuku bu değerlendirmesinegöre belirleyebilir. Aslında burada fikri mülkiyethaklarına ilişkin sözleşmeler hususunda özel birdüzenleme getiren MÖHUK m.28, genel kural olanMÖHUK m.24 ile aynı esası benimsemiş gözükmektedir.“ K a n u n , 2 8 . m a d d e s i n d e y e r a l a n h ü k m ü n , s a d e c e f i k r im ü l k i y e t h a k l a r ı ü z e r i n d e b o r ç d o ğ u r a n s ö z l e ş m e l e r eu y g u l a n a c a ğ ı n ı a ç ı k ç a i f a d e e t m i ş t i r . B u n a g ö r e , a k i ts t a t ü s ü s a d e c e t a r a f l a r a r a s ı n d a k i s ö z l e ş m e y e i l i ş k i n ,s ö z l e ş m e n i n m e y d a n a g e l i ş i , g e ç e r l i l i ğ i , i ç e r i ğ i , y o r u m u ,s ö z l e ş m e n i n i h l a l i n i n v e y a i f a n ı n y e r i n e g e t i r i l m e m e s i n i nh u k u k i s o n u ç l a r ı g i b i m e s e l e l e r i k a p s a m a k t a d ı r . T a s a r r u f ii ş l e m l e r i s e k o r u m a ü l k e s i n i n h u k u k u n a t a b i o l m a k t a d ı r . B uç e r ç e v e d e , k o r u m a ü l k e s i h u k u k u , s ö z l e ş m e n i n ü ç ü n c ük i ş i l e r e e t k i s i n e d e u y g u l a n ı r . ” (Nomer, 2017, s.354)MÖHUK m.28’in üçüncü fıkrası işçinin, işi kapsamında veişinin ifası sırasında meydana getirdiği fikri ürünlerüzerinde uygulanacak hukukun belirlenmesinidüzenlemektedir. Burada, işçinin işi kapsamında ve işininifası sırasında meydana getirdiği fikri ürünler üzerindekifikri mülkiyet haklarıyla ilgili sözleşmelere MÖHUKm.27’de düzenlenen iş sözleşmesinin tabi olduğu hukukunuygulanacağı belirtilmektedir. “Kanunda açıkça belirtildiğiüzere fikri ürünlerin iş sözleşmesinin yerine getirilmesiçerçevesinde yapılmış olması ise, üçüncü fıkranınuygulanabilmesinin temel şartıdır.”(Çelikel, Erdem, s.404)Bu nedenle, işi ile bağlantılı olmayacak şekilde işçininmeydana getirmiş olduğu ürünler için iş sözleşmesinintabi olduğu hukuk uygulanamaz. Sonuç olarak burada, işçiile işveren arasındaki akitler, m.27 hükmüne paralelşekilde iş sözleşmesinin bir tezahürü olarak kabul edilmişve bu tür akitlerde iş sözleşmesinin tabi olduğu hukukunuygulanacağı öngörülmüştür.“İşçinin iş ilişkisi sırasında yaptığı buluşlar üzerinde haksahibi olup olamayacağı, işverenin hakları ve bildirimyükümlülükleri gibi konular, taraflar arasındaki işsözleşmesine uygulanacak hukuka göreçözümlenecektir.”(Akıncı, s.63)Eğer işçi ile işveren arasında mevcut iş sözleşmesigereğince işçinin edimini ifası kapsamında ortaya çıkarmışolduğu bir ürün mevcut olup fikri mülkiyet işverene aitseMÖHUK m.28/3 çerçevesinde bir değerlendirme yapmakve uygulanacak hukuku bu düzenleme ile belirlemekyerinde olmayacaktır. Çünkü burada işçi, kendi zihniçabasıyla ortaya çıkardığı bir üründen çok işveren ilearasındaki iş sözleşmesi gereğince edimini ifa etmiş karşıtaraf konumundadır. Burada fikri mülkiyetin iktisabıhususunda, m.28/3 kapsamında değil, fikri mülkiyeteilişkin haklara uygulanacak hukuk yani m.23 kapsamındakarar verilecektir.S o n u ç :Yukarıda MÖHUK kapsamında fikri mülkiyete ilişkindüzenlemeler üzerinde durulmuştur. Fikri mülkiyet haklarıhak sahipleri için ne kadar önem taşıyorlarsa, devletleriçin de bir o kadar önem taşımaktadır. Bu nedenle, fikriürünler, yasal düzenlemelerde ülkesel korumayasahiptirler. MÖHUK’ta fikri mülkiyete uygulanacak hukukhaklar ve sözleşmeler olarak iki başlıkta ele alınmış ve bubağlamda farklı hukukların uygulanması düzenlenmiştir.Bu yazıda, düzenlemelerin içeriğine ve detayınadeğinmeye çalışılmıştır. Ülkelerin gelişimi ve kalkınmasıadına insanlarının zihni kabiliyetleri çerçevesinde ortayaçıkardıkları ve çoğu zaman katma değer yaratarakmeydana getirdikleri ürünlerin korunması oldukçakıymetlidir. Bu husus özellikle inceleme konumuz ilebağdaşan yabancılık unsuru içeren hallerde çok daha önplana çıkmaktadır. MÖHUK çerçevesinde incelenen fikrimülkiyet başlığı bu mantıkla değerlendirildiğinde hemkanunlar ihtilafı bağlamında çıkacak sorunların daha kolayaşılması hem de özellikle fikri mülkiyete ilişkin haklarcihetinden hak sahiplerine koruma sağlama ve hakkayıplarını önleme hususunda kanunlar ihtilafı kurallarınıdoğru ve yerinde uygulama açısından önem arzetmektedir.K A Y N A K Ç A :1-2.Prof.Dr. Aysel Çelikel, Prof.Dr. B. Bahadır Erdem, 14.Bası, 2016-İstanbulProf.Dr. Ergin Nomer, Devletler Hususi Hukuku, 21.Bası, 2015-İstanbulProf.Dr. Cemal Şanlı, Milletlerarası Özel Hukuk, 3.Bası, 2014-İstanbulProf.Dr. Ziya Akıncı, 1.Baskı, Temmuz-2020 Prof.Dr. Vahit Doğan, Milletlerarası Özel Hukuk, 1.Baskı, 2010Ömeroğlu, Ekin, Fikri Mülkiyet Haklarının İhlaline Uygulanacak Hukukta “Soft Law”Tarafından Hukuk Seçimine Yer Verilmesi, 26.03.2020, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, Araştırma Makalesi2 0 | T Ü Z E H U K U K
Page 1: 8.SAYI | GÜZ 2021-2022TÜZEHUKUK D
Page 4 and 5: İ Ç İ N D E K İ L E R5816 Sayı
Page 6 and 7: DekanımızdanTOBB ETÜ Hukuk Fakü
Page 8 and 9: /KARİYER RÖPORTAJI/TuranKuloğluH
Page 11 and 12: " H İ Ç K İ M S E V E R G İ V E
Page 13 and 14: "Sermaye artımının gerçek değe
Page 15 and 16: " G E N E L B İ R G Ü C Ü N O L
Page 17: b. İşçinin, işveren yahut bunla
Page 21 and 22: “tutuklama işin önemi ile ve h
Page 23: "Yalnızca Atatürk’ün manevi ha
Page 27 and 28: "Basın ve ifade özgürlüğüne k
Page 29 and 30: Elbette şirket, kızların bu hast
Page 32 and 33: KİTAP VE FİLM TANITIMLARIReis Bey
Page 34: " İ N S A N I N Ö Z G Ü R L Ü
Page 37 and 38: TOBB ETÜ HUKUK TOPLULUĞU ETKİNL
Page 39 and 40: doğru olmanın özbelirtisi...TÜZ

TÜZE HUKUK DERGİSİ / 8. SAYISI (GÜZ 2021-2022)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?