Türk Tarihi ve Kültürü ödev

AYŞE NAKIRCI-Ç1920071509
ORHUN ABİDELERİ İLE İLGİLİ KISA BİLGİ
Orhun Yazıtları Göktürk (Köktürk) imparatorluğunun ünlü hükümdarı Bilge Kağan
döneminden kalan yazılı taşlardır. Bu taşlar, hem maddi hem de manevi
bakımdan Türk dili, kültürü ve tarihinin en değerli anıtlarıdır. "Türk" kelimesi, Türk
milletinin adı olarak ilk defa bu bengü taşlarda geçmektedir. Bunlar, Türk edebiyatının
ilk şaheseri, Türk hitabet sanatının muhteşem örneği, Türk yazı dilinin ilk belgeleridir.
Şüphesiz daha önceki dönemlerden kalma Türkçe metinler ve kitabeler de vardır.
Orhun Yazıtları (Orkun Bengü Taşları, Orkun Kitabeleri, Orkun Abideleri şeklinde de
adlandırılır) bilinen ilk Türkçe yazılardır. Göktürkler'in dil ve edebiyatları konusunda
Türkçe bilgi veren tek kaynak, Moğolistan'da, Orkun Irmağı yakınında Koşo Tsaydam
bölgesinde bulunan bu azıtlarıdır. Kül Tigin Yazıtı 732 yılında, Bilge
Kağan Yazıtı 735 yılında, Bilge Tonyukuk Yazıtları (iki tane yazıtı vardır) 720'li
yıllarda (tam tarihi bilinmiyor) dikilmiştir.
ORHUN ABİDELERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Orhun Abideleri; Göktürk Yazıtları, Orhun Yazıtları veya Orhun Kitabeleri olarak da
bilinir. Türk tarihinde büyük bir öneme sahip olan bu anıt eserler, Moğolistan sınırları
içerisinde yer alıyor.
1) II.Göktürk (Kutluk) Devleti’ne aittirler.
2) Toplamda 6 anıttan oluşur fakat en önemlileri; Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir
Tonyukuk adına dikilenlerdir.
716 yılında tahta çıkan Bilge Kağan, devleti kardeşi Kültigin ile birlikte yönetmiş ve
onların vezirliğini de Tonyukuk üstlenmiştir.
Tonyukuk Abidesi‘nde; Türklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, bağımsızlık savaşı
ve Tonyukuk’un faaliyetleri anlatılır. Bu abideyi 716 yılında Tonyukuk bizzat kendisi
yaptırmış ve kendisi yazmıştır. Bu nedenle ilk Türk tarih yazarı olarak kabul edilir.
Kültigin Abidesi, bir kaplumbağa heykeli üzerine açılan oyuk üzerine oturtulmuştur.
Burada Türk-Çin ilişkilerinden bahsedilerek, Türk İmparatorluğu ve Kültigin methedilir.
Abide, Kültigin’in erken ölümü üzerine çok üzülen kardeşi Bilge Kağan tarafından 732
yılında yaptırılmış, yeğeni Yollug Tigin eliyle yazılmıştır.
Bilge Kağan Abidesi‘nde ise devletin nasıl büyüdüğü, Kültigin’in ölümünden sonraki
olaylar ve gelecek nesillere öğütler yer alır. Bilge Kağan’ın vefatından bir yıl sonra
oğlu Tengri Kağan’ın isteğiyle yaptırılmış, yine yeğeni Yollug Tigin tarafından
yazılmıştır (735).
3) Türk tarihinin bilinen ilk yazılı eserleridir.
Orhun Abideleri’nden önce dikilen, Yenisey Kırgızları’na ait yazıtlar da bulunmuştur.
Ancak bunlar çoğunlukla mezar taşlarından ve birkaç satırlık ilkel yazılardan ibaret
olduğu için pek kayda değer görülmemiştir. İçerikleri Orhun Abideleri kadar zengin
değildir.
4) Siyasetname özelliği taşır ve öğüt verirler.
5) “Türk” adının geçtiği ilk metinlerdir.

Çin kaynaklarında Türkler’den “Tukue” şeklinde söz edilmiştir. “Türk” kelimesinin yer
aldığı ilk belge ise Orhun Abideleri olarak biliniyor.
6) Orhun alfabesiyle yazılmışlardır.
7) Türk milliyetçiliğinin temel kitabı olarak kabul edilirler.
“Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan
oğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk
milletinin ilini töresini tutuvermiş, düzenleyivermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu
sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş,
dizliye diz çöktürmüş.“
8) Sosyal devlet anlayışı hakimdir.
“İçi aşsız, dışı giyimsiz, zayıf çaresiz millet üzerine oturdum (tahta çıktım). Küçük
kardeşim Kül Tigin ile sözleştik: Babamızın, amcamızın kazandığı milletin adı sanı
yok olmasın diye Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Küçüğüm Kül
Tigin ve iki şad (şehzade) ile ölürcesine çalıştım.”
9) Abidelerle ilgili ilk bilgileri Cüveyni vermiştir.
13.yüzyılda yaşamış olan İlhanlı Devleti tarihçisi Cüveyni, “Tarih-i Cihangüşa” adlı
eserinde Orhun Abideleri’nden bahsetmiştir.
10) Abideleri ilk okuyan kişi Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen’dır.
Vilhelm Thomsen
1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev tarafından bulunan abideler, 4 yıl boyunca
çözülememiştir. Ancak 1893 yılına gelindiğinde Vilhelm Thomsen, Orhun alfabesini
çözerek okumayı başarmıştır. İlk okuduğu kelimeler “Tengri” ve “Türk”tür.
BİLGE KAĞAN FİGÜRÜNÜN ANLAMI

Bu figür üzerinde öncelikle Bilge Kağan tahta çıkışından bahsetmiş.Az olan halkını
çoğalttığını ülkesini kudretli hale getirmiş ve düşmanlarını yok etmiştir.Çin ile ilk
başlarda iyi ilişkiler kurarak çin sınırındaki ticaret merkezlerini düzenli işlemesini
sağlamış ancak çinlilerin türk hakimiyetini, huzurunu ve birliğini bozmaya yönelik
hamlelerinden Çin de bozguna uğratılarak saf dışı bırakılmıştır. Daha sonra Kırgızlar,
karluklar ve Oğuzlarla olan mücadeleleri anlatılmaktadır.
Bu figürde kısaca Bilge Kağan devletin başına geçtikten sonra devlet
yapılandırmasını yeniden düzenleyerek devleti güçlü duruna getirmiştir. Türk boyu ile
mücadeleler etmiş ve Türtk birliğini sağlamıştır.Burda Türklüğü,Türklerin savaşçı
özelliğini ve birlik ve beraberliklerini simgelemektedir.