MAYMUN SELFIE DAVASI- ESRA CEYLİN KORKMAZ

NARUTO’NUN SELFİE DAVASI
Sizlere katıldığım bir hukuk kampında paylaşılan ve oldukça dikkatimi çeken ilginç bir
haberden söz etmek istiyorum.
Bir maymun düşünün ki yaşadığı ormana ayak basan bir fotoğrafçının ekipmanlarını
kullanarak kocaman gülümsemesini yüzüne yapıştırdığı muhteşem ötesi bir özçekim
gerçekleştiriyor ve anı ölümsüzleştiriyor. Öyle ki Naruto isimli bu maymunumuz
ölümsüzleştirilen o anın bir telif hakkı davasına dönüşeceğinden bir haber…
©David Slater (Wildlife Personalities Ltd). 2011, Endonezya.
Şimdi asıl habere gelelim. Esas kahramanımız David Slater isimli bir doğa fotoğrafçısı.
Kahramanımız bundan yaklaşık 10 sene önce yani 2011 yılında nesli tükenmekte olan bir
grup makak maymununun fotoğrafını çekmek adına Endonezya’daki milli bir parka doğru
yol alıyor. Geniş açılı bir mercek kullanarak maymunların yüzünün oldukça yakın
fotoğraflarını yakalamak istiyor ve bunun için büyük bir çaba sarf ediyor. Fakat
maymunlarımız öyle utangaç ve gergin ki fotoğrafçıyı yanlarına yaklaştırmıyorlar bile.
David ise birkaç çekim yapmasına rağmen istediği esas fotoğrafı elde edemiyor ancak
maymunların kamera ekipmanlarına hayran kaldığını, maymunların kameradan
kaçmakla beraber ekipmanlarla oynamaya devam ettiğini fark ediyor. Bu yüzden kendisi
orada yokken neler yapacaklarını izlemek adına içinde uzaktan kumandalı deklanşörün
de bulunduğu ekipmanlarını maymunların yanında bırakarak alandan ayrılıyor.
Asıl şaşırtıcı olaylar bu sırada patlak veriyor. Kahramanımız, kendisi alandan uzaklaştığı
esnada maymunların ekipmanlara karşı inanılmaz meraklı olduğunu, lensteki yansımayı
heyecanla izlediklerini ve 30 dakika boyunca uzaktan kumandayı kullanarak defalarca
çekim yaptıklarını belirtiyor. Maymunların ilk çekimleri amatör olmasına rağmen kamera
ayarlarını değiştirip merceği ayarlamaları ve çekim yapmaya devam etmeleri ise

fotoğrafçıyı oldukça şaşırtıyor. Şimdi maymunların en muhteşem çekimlerinden birini
inceleyelim.
©David Slater (Wildlife Personalities Ltd). 2011, Endonezya.
Wikipedia Commons ile David Slater arasındaki anlaşmazlığa sebebiyet veren dişi tepeli
makak maymununun fotoğrafı.
Sizce de fazlasıyla mutlu bir ifadesi yok mu? İşte David, maymunun yüzüne yansımış saf
neşe ve öz farkındalığı taşıyan bu fotoğrafın belki de hayatı boyunca ilk kez
gerçekleşebilecek şaşırtıcı bir çekim olduğunu belirtiyor. Gerçekten de maymunlar
insanlara en fazla benzeyen memeliler de olsa bir hayvanın izleyerek, deneyerek ve merak
ederek aslında bizlerin yaptığı bir eylemi kendi kendine gerçekleştirebilmesi oldukça

heyecan verici ve istisnai bir olay. Bu eylemin bir özçekim olması ise işleri biraz daha
ilginçleştiriyor.
Telif hakkı anlaşmazlığı ise kahramanımızın büyük bir heyecanla National Geographic gibi
birçok yerde bu fotoğrafların yayınlandığını hayal etmesi, buna yönelik bir adım atması
ve fotoğrafların viral olması ile başlıyor. Fotoğrafı birçok haber kanalına dağıtıyor,
‘’Monkey Selfie (Maymun Özçekimi)’’ başlığıyla sosyal platformlarda yayınlıyor. The
Guardian ve The Telegraph gibi ünlü gazeteler ‘’Maymun kendini çekmek için fotoğraf
makinesini çaldı!’', ‘’Tripod üzerinde kamera’’ gibi başlıklarla geniş çapta bu haberi
yayımlıyor. Ancak David, maymunların kamerayı çalıp kendilerini çekmeye
çalışmadıklarını; çekimlerin bir tripoda monte edilmiş kamera ile yapıldığını; hatta bu
esnada maymunların kablo ile diğer maymunları uzaklaştırdığını belirtiyor.
Kahramanımızın telif hakkı davasına giden yoldaki asıl adımı ise 2014 yılında Wikipedia
Commons isimli çevrimiçi platforma maymunların fotoğrafını hayvan çekimi olması
sebebiyle ‘’kamu malı’’ olarak eklemesi oluyor. Bu adımla Wikipedia ile David Slater
arasında bir anlaşmazlık doğuyor ve davanın ilk tohumları atılıyor. David fotoğrafın telif
hakkının kendisine ait olduğunu ve kaldırmak istediğini belirtiyor ancak Commons
fotoğrafı çekenin kendisi değil maymun olduğunu öne sürerek bu talebini reddediyor.
2015 yılında ise PETA isimli hayvanlara etik davranılmasına dair bir oluşum, fotoğrafın
telif hakkının Naruto isimli maymuna verilmesi adına David Slater’a karşı Kaliforniya’da
bir dava açıyor. Naruto Davası olarak kayıtlara geçen bu davada mahkeme, maymun
fotoğrafı kendi kendine çekse bile hayvanların telif hakkı ihlali davası açma olanağına
sahip olmadığı gerekçesiyle bu isteği reddediyor. PETA bu karara itiraz etse de mahkeme
kararını bozmuyor. Ancak taraflar arasında fotoğraflardan elde edilen toplam gelirin
dörtte birinin Endonezya’da nesli tükenme aşamasında olan makak maymunlarına
bağışlanması şeklinde bir orta yol bulunuyor.
©David Slater (Wildlife Personalities Ltd). 2011, Endonezya.

Telif hakkı yasaları genel olarak ulusal hazırlanmakta ise de eser sahibinin eserini diğer
yargı alanlarında da korumasını sağlamak adına uluslararası bir sistem de mevcut.
Örneğin Bern Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Sözleşme Madde 5 (1),
eserin meydana getirildiği yere göre değil; yayınladığı yere göre telif hakkı yasasının
uygulanacağını belirtiyor. Buna göre fotoğraf Endonezya’da çekilmesine rağmen
İngiltere’de yayınladığı için Birleşik Krallık telif hakkı yasasının geçerli olduğunu
söylemek ve David’in bunu talep etmesi oldukça yerinde.
Telif hakkından kısaca söz etmek gerekirse, ortaya çıkarılan bir yazın, bilim, sanat gibi
objektif olarak var olan yapıtların sahibinin bu yapıtla ilgili haklarının tamamına isabet
eden bir kavram. Bu tanımdan hareket ederseniz telif hakkında öncelikle objektif bir
yapıtın meydana getirilmesi gerekmekte. Kısacası bir fikir hayata geçirilmediyse ya da
algılanabilir düzeye gelmediyse objektif sayılamayacağı için telif hakkı kapsamında da
değerlendirilemiyor. Naruto davası açısından düşünürsek, ortaya çıkarılan yapıt
maymunun öz çekim fotoğrafı ve somut olarak hayata geçirildiği için bu şartı sağlıyor.
Diğer önemli husus ise eser sahibinin subjektif şartı da yerine getirmesi. Nedir bu
subjektif şart? Yapıtın sahibinin özelliğini taşıması. Bu davada problem esasen burada
başlıyor. Kahramanımızın sadece deklanşöre basmamış olması onun telif hakkını
kaybetmesini geçerli kılar mı? Bu durum yapıtın sahibinin özelliğini taşımadığını ya da
özgün olmadığını mı ortaya koyuyor? Bu noktada yargıç bir fotoğraftaki özgünlüğün
belirlenebilmesi için belirli eylemleri sıralıyor. Bunlar çekim açısı, ışığı, gölgesi gibi gerekli
ortamın sağlanması, fotoğraflanacak sahnenin yaratılması, doğru zamanda doğru yerde
olunması gibi ögelerden oluşuyor. Esasen maymunun yalnızca deklanşöre basması telif
hakkına sahip olması için zaten yeterli değil. Bu sayılanları kahramanımızın yerine
getirdiği ve yalnızca tuşa basmak gibi fiziksel bir eylemden daha önemli olduğu aşikar.
Son olarak bir konu üzerine beyin fırtınası yapmamız zorunlu hale geliyor. Yapay zeka
hayatımıza bu denli girmişken ve onların yasal haklarına dair birçok tartışma gündemde
iken sizce de örnek davada da gördüğümüz üzere kimi zaman oldukça akıllı, mantıklı ve
duygularını yansıtan hayvanlar adına da faaliyete geçmek için geç kalmadık mı? Yapay
zekâ hakim yerine geçebilir mi tartışmalarına cevap aramadan önce yüz yıllardır bizlerle
olan ve bizden bağımsız varlığı olan hayvanların yasal haklarını konuşmamız gerekmez
mi? Elbette bu dava biraz ilginç ve alanında bir ilk ancak genel anlamda önümüzdeki
yıllarda hayvanlarla ilgili davalar için örnek teşkil edebilecek potansiyelde. Yapay zeka ve
hayvanlar aslında cansız nesneler ile insanlar arasında bir konumda bulunuyor ve bu
noktada biraz benzer durumdalar. Yapay zekayı cansız varlıklardan zaten ayırdık ve
haklarını şimdiden tartışıyoruz. Hatta Sophia isimli Hollywood yıldızı Audrey Hepburn’e
benzetilerek tasarlanan bir robotun Suudi Arabistan vatandaşı olması ise buna yönelik en
büyük adımlardan biri. Ancak hayvanlar? Bir hayvanı sırf insan olmadığı için cansız
varlıklarla aynı kategoriye dahil etmememiz gerektiği kanısındayım. Ayrıca vatandaşlık
verilen bir robotun varlığına karşı hayvanların bu denli dışlanması rahatsız edici.
Hayvanların yasal haklarını tekrar düşünmemiz ve buna yönelik eylemler için geç
kalmamıza rağmen bir adım atarak önünü açmamız gerektiğini belirterek ilginç haber
yazımı sonlandırmak istiyorum. Görüşmek ve hayvanları da unutmamak üzere!

Kaynakça
Guadamuz, Andres. (2018). Can the monkey selfie case teach us anything about copyright
law?. https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2018/01/article_0007.html.
GOssIP Magazine. (2017). MONKEY SELFIE CASE.
https://www.grupofis.com/detay/monkey-selfie-case.
Monkey selfie copyright dispute. (2018). Wikipedia,
https://en.wikipedia.org/wiki/Monkey_selfie_copyright_dispute.

©David Slater (Wildlife Personalities Ltd). 2011, Endonezya.