ÇevirWomen Mayıs Sayısı

Tarihin Sol Yanı:
ÜNLÜ ÇEVİRMENLER .NEHİR GÜRBÜZ
AZRA ERHAT
4 Haziran 1915 yılında İstanbul Şişli’de dünyaya
gelen Azra Erhat, hümanist görüşün temsilcilerinden
başarılı bir çevirmen, deneme ve inceleme
yazarı ve arkasında bıraktığı birbirinden
güzel edebi eserlerin sahibidir.
İlk, orta ve lise öğrenimini Belçika’da tamamlayıp
Türkiye’ye dönen Erhat, Almanya’dan yeni
gelen George Rohde’nin, Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Klasik
Filoloji Enstitüsü’nü kurmakla görevlendirilmesi
üzerine onunla birlikte Ankara’ya gelmiştir. Kendisi
Rohde’nin yanında hem çevirmenlik yapmış
hem de yükseköğrenimine devam etmiştir.
1939’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih
Coğrafya Fakültesini bitirerek Klasik Filoloji
Bölümünde asistan olarak görev yapmaya
başlayan Azra Erhat, 1946 yılında doçentlik
unvanını elde etmiş ve bundan iki yıl sonra aynı
fakültedeki öğretim üyeleri Pertev Naili Boratav,
Behice Boran, Adnan Cemgil, Niyazi Berkes’le
birlikte sol görüşlü olduğu düşüncesiyle üniversiteden
uzaklaştırılmıştır.
Kendisi hiç pes etmeden çalışmalarına devam
etmiş, 1949-1950 yılları arasında Yeni İstanbul
ve Vatan gazetelerinde çalışmış, Uluslararası
Çalışma Örgütü (International Labour Organization)’nde
kütüphaneci olarak görev almıştır.
Yunan klasiklerinden yaptığı çevirilerle tanınan
Erhat’ın ilk çevirileri “Tercüme” dergisinde
çıkmış ve Sofokles, Aristofanes gibi felsefeci
yazarların eserlerini Türkçeye kazandırmıştır.
Daha sonra Hasan Ali Yücel’in Milli Eğitim
Bakanı olduğu bir dönemde giderek yayılmış
ve güçlenmiş olan “Hümanist Akımın İki Temel
Eğilimi” ortaya çıkmıştır. Yunanca, Almanca,
Fransızca, Latince ve kendi dili ile beş dil bilen
Azra Erhat her iki eğilimin de güçlenmesine
önemli katkılarda bulunmuştur. Kendisi “Mavi
Anadolu” (1960) ve “Mavi
Yolculuk” (1962) adları
ile yayınlamış olduğu bu
kitaplarla, ülkemizin arkeolojik
ve turistik beldelerini
tanıtarak Anadolu sevgisini
ve ilgisini güçlendirmiştir.
Onunla aynı görüşlere
sahip olan Orhan Burian’ın
çıkardığı “Yeni Ufuklar
dergisinin yazarlarından
biri olan Azra Erhat, bu
dergi çevresinde de
gelişen hümanist anlayışların
öncüleri arasında
yer almıştır. Batı uygarlığın
kökenini Anadolu’ya
dayandıran ve Anadolu
kültürlerini bir bütün olarak
gören yazar Halikarnas
Balıkçısı yani Cevat
Şakir Kabaağaçlı ile de
aynı görüşleri paylaşmış
ve bunun sayesinde
aralarında bir yakınlık
oluşmuştur. Yine çok
yakınlarından Sebahattin
Eyüpoğlu ile birlikte çevirdiği Hesiodos’un
Theogania ve İşler ve Günler adlı yapıtlarıyla
Hesiodos üzerine araştırma, 1977’de “Hesiodos,
Eseri ve Kaynakları” adı ile basılmıştır.
Böylece Balıkçı, Eyüpoğlu ve Erhat birlikte
“Mavi Yolculuk” terimini Türk ve dünya edebiyatına
kazandırmışlardır.
Azra Erhat kendi alanının en önemli kitaplarından
biri olan Mitoloji Sözlüğü’nü ve Troyal
Masalları adlı çocuk kitabını yazmıştır. A. Kadir
ile birlikte Homeros’tan çevirmiş
oldukları “İlyada”nın birinci
cildi (1959), Habib Edip
Törehan Bilim Ödülü’nü kazanmış,
üçüncü cildi (1961)
ise Türk Dil Kurumu Çeviri
Ödülüne lâyık görülmüştür.
Aynı zamanda Yunan masal
ve destanlarından çevirilerinde
gösterdiği üstün başarıdan
dolayı Yazko Çeviri dergisince
1983’ten itibaren adına ödül
koyulmuştur.
Tüm hayatı boyunca
özgürlüğü benimsemiş ve
özgürlük uğruna herkese
destek olmaya çalışmış olan
Azra Erhat, aynı şekilde
gençleri koruyan ve onların
özgürlüğünü her şeyden üstte
tutan biri olmuştur. Kendisi
bu hislerini “Bırakın gençleri,
almayın özgürlüklerini ellerinden,
uğraşmayın onlarla,” sözü
ile açıklamıştır. Erhat, her Türk
gencinin içinde bir Mustafa
Kemal olma yeteneğini savunmuş
ve hiçbir olasılığın, hiçbir
çarpık düzenin buna engel olamayacağını
söylemiştir. Kansere yakalanarak hayata gözlerini
yuman Azra Erhat’ın vasiyeti üzerine mezar
taşına Füreya Koral’ın yapmış olduğu bir kuş
koyulmuştur. Kim bilir, belki değerli çevirmenimiz
bir sonraki yaşamında da özgürlüğü hissetmek
istemiştir. Tıpkı yaşarken herkese özgür
olmanın nasıl olduğunu hissettirdiği gibi…
Azra Erhat’ın sözleri, kitapları, çevirileri üzerinden
ne kadar geçerse geçsin unutulmuyor.
Onun düşünceleri hâlâ bizim hayatımıza bir
fener olup bize yol gösteriyor. Ne gariptir ki
kendisi de bu tuhaf olayı “En sağlam taştan
yapılmış surların, sarayların, anıtların gittiğini
ama bir dizi insan sözünün yüzlerce yıl sonra
bile taptaze, dipdiri olarak kalabildiğinden etkilendiğini
söyleyerek” dile getirmiştir. Ve şimdi
o, hâlâ daha çoğu genci özgürlüğüne
.
kavuşturan
bir kahraman, unutulmayan ve unutulmayacak
başarılı bir çevirmen…
... Ne güzel Türk gençleri, bizim çocuklarımız,
ne sağlam, bilinçli, inançlılar yine de,
güven dolu Atatürk yolunda bunca engellere
karşın yürüyebileceklerine!
Azra Erhat
ÇevirWomen | 4 ÇevirWomen | 5