ÇevirWomen Mayıs Sayısı

Kuram Neye Yarar?
KURAM .PELİN ESEN
Bir çevirmen dergisinin çeviri kuramından bahsetmiyor
oluşu beni bu sayıda yayınlanmasını ümid
ettiğim yazımı yazmaya teşvik etti. Böylelikle, ÇevirWomen
Dergisi ekibine yazımı gönderdim, kısa bir
süre sonra ekip mailime geri döndü ve bu sayıda
yayınlamak üzere yazımı beğendiklerini dile getirdiler,
üstünde birkaç oynama ile güzel bir yazı olduğunu
da
söylediler. Öncelikle kendilerine çok teşekkür ederim
bana böyle bir dergide böyle bir bölümde yer
verdikleri için.
Bilmiyorum, derginin bu bölümünü atlayacak, belki
de başlığını okuyup bırakacaksınız ancak ben gene
de bazılarımız için boğucu derece de sıkıcı olan
bu konuyu sizler için bazen bir öğrenci gözünden
bazen de kuramın
kendisinin özünden bahsederek yazdım. Yani, yazıma
sevgimi kattım.
Doğrusunu söylemek gerekirse ben de bir zamanlar
çeviri kuramlarının hepsinden ayrı ayrı hazmetmez
ayrıca kuramı bulan kişiye de, başka bulacak bir
şey bulamadım mı, diye serzenişlerde bulunurdum.
Ancak kuramlarla ilgili aydınlanışım, bir merdiven
altı çeviri bürosunda oldu. Öğrenciyken, sırf mezun
olunca
deneyimsizlikten iş bulamazsam korkusuna böyle
bir büroya girmiştim. Kanımın son damlasına kadar
emdiler ancak işte benim aydınlanmam tam da bu
beş katlı binanın giriş katındaki büronun küçük bir
odasında oldu.
Size burada yaşadığım anıları uzun uzadıya anlatmak
isterdim, konumuz “Kuram/Teori” olmasaydı.
Ancak yaşadıklarımı kısaca özetlemem gerekirse
yalnızca dili bilmek yetmiyor. İyi bir çeviri yapabilmek
için gerekli altyapının da olması gerektiğini
dolayısıyla kuram bilgisinin önemini anlamış oldum.
3 Maddede Kuramın Yararı ve Anlamı
Madde 1- Kuram, bize bir olayı ya da olguyu sınıflandırmamıza
ve onu anlamamıza yarar. Kuram
açıklamaları soyut olabilir. Birbirinden ayrı biçimlerde
ortaya çıkmış olayları
birbiriyle ilişkilendirmemizi sağlayan özellik kuramın
soyut olma niteliğidir. Örnek vermek gerekirse; çeviri
sürecinden bahsedildiği çeviri olayını gerçekleştiren
kişiyi/kişileri, ne
çevirdiklerini, nasıl ve neden çevirdiklerini gözden
geçirir, inceleriz. Bunları soyutlama yoluyla yaparız.
Madde 2- Açıklayıcı kurama dayanarak belli başlı
sonuçları önceden tahmin etmemiz mümkündür.
Olayın ya da olgunun neden ortaya çıktığını
açıklayabildiğimizi gibi aynı zamanda buna göre
de davranışlarımıza yön verebiliriz. Yani, bir fizik
sorusunu çözebilmek için formülü bilmemiz gerekmektedir.
Dolayısıyla bir çevirmenin de kurama
ihtiyacı vardır. Marget
Ammann, Akademik Çeviri Eğitimine Giriş kitabında,
Oysa kimi çevirmenler faaliyetlerinden söz ederken
hep deneyim ileri sürerler: “Ben bu işi şimdiye kadar
hep böyle yaptım. Benim kurama ihtiyacım yok,”
diyenler çoktur. Böyle durumlarda kuram düşmanlığı,
kişilerin “neyi niçin yaptıklarını” açıklamaları gerektiğinde,
özgüven eksikliğini gizlemek üzere başvurdukları
bir çare olabilir, der.
Madde 3- Kuram, çevirmene bir işin nasıl, ne
şekilde hangi yollarla yapılacağını bilmesine olanak
sağlar, tıpkı bir formülün fizik sorusunun cevabını
bulmaya yardım etmesi gibi.
Ammann, bu bilginin uzman ile acemiyi birbirinden
ayırdığını söyler, çünkü uzman bir işi nasıl yapacağına
bilgilerine dayanarak karar verir.
Kuramın bir çevirmen için ne kadar önemli
olduğuna biraz değindiğime göre şimdi asıl konumuza
gelebiliriz.
Skopos Kuramı
Sanırım eğitim hayatım boyunca en sevdiğim kuram
skopos olabilir. Yunanca bir sözcük olan Skopos
terimi “hedef, amaç, gaye, kasıt, erek” anlamlarına
gelmektedir. İlk kez 70’li yıllarda Hans J. Vermeer
tarafından geliştirilen kuram çeviriye işlevsel bir
yaklaşımı savunmaktadır. Buna göre çeviri iletişimin
özel bir türüdür ve iletişim de eylemin özel türüdür.
(Bkz. Vermeer 1990)
Yaşantımız boyunca yaptığımız bütün
eylemlerin bir amacı vardır. Sokakta yürürken bakkala
girerken otururken hep bir amaca hizmet ederiz.
Çeviri de bir eylemse o zaman onun da bir amacı
olmalıdır, skoposu.
Eylemin en temel özelliklerinden biri de her zaman
belli bir amaca yönelik olmasıdır. Böylece çeviri, bir
eylem olarak her durumda bir hedefe ulaşmak için
yapılır. Amacın ne olduğuna verilecek yanıt çevirinin
kimin için
yapıldığıyla yakından ilişkilidir.
Bir siyasi içerikli metni bir bakan için çevirmek, aynı
metni çeviri eğitimi veren okulda/kurumda ödev
olarak çevirmek ve aynı gene aynı metni kendi
için sırf bu konuyu merak ettiği ya da keyif almak
için çevirmek… Bu üç eylem ilk görünüş aynı gibi
görünse de çeviride farklılıklar olacaktır. İlki, bir
bakana verilecek bir çeviridir dolayısıyla zaman
zaman metinde yumuşatmaya gidilebilir, ikinci de
bir ödev olduğu için ve metninizin beğenilmesini
ya da iyi not almayı düşünerek çevireceksinizdir,
üçüncüde ise metninde hiç bir sansür ya da yumuşatma
yapmadan kendiniz için çevireceksinizdir.
Bir çeviri eyleminde birden fazla spokos bulunabilir,
bir kaynak metinden birçok erek metin çıkarılabilir.
Skopos kuramına göre belli bir
skoposa uygun çevrilmiş metin (Translatum) tekrar
kaynak diline çevrildiğinde ortaya bambaşka bir metin
çıkar. Bu sebeple çeviri işlemi geri döndürülemez
bir eylemdir.
Skopos kuramına göre, kaynak metin ve erek metin
kendi gerçekleri içinde ele alınır. Dolayısıyla erek
metin kaynak metinden bağımsız bir işleve hizmet
edebilmektedir. Bu bağlamda Skopos kuramında,
“Uzman” olarak çevirmene sorumluluk yüklenmektedir.
Çevirinin amacını iş veren belirler ancak
uzman olarak çevirmen bu amaca yön verir.
Hans Vermeer bu kuramın tüm metinlere uygulanabileceğini
savunmaktadır ve dolayısıyla bu kuramla,
genel bir çeviri kuramı oluşturmayı amaçlar.
Bir çevirinin değerlendirilmesi yapılırken çeviri
ediniminden daha önce buna ilişkin alınan karalar
hesaba katılmalıdır. Alınan bu kararların çeviriye
nasıl yansıması bu açıdan önemlidir. Çeviri eleştirisi
yapılırken öncelikle çevirinin hangi amaçla
yapıldığını ve bunun erek kültürde istenilen işlevi
yerine getirip getirmediğinin değerlendirmesini ön
plana çıkarmıştır.
Skopos kuramı bağlamında yapılan çeviri eleştirisinde
metinlerden çok, bireysel kararların ölçüt
alınması, bu kuramda öznel normların
belirleyici olduğunu gösterir. Dolayısıyla bu kuramda
eleştirmenin görevleri arasında, çevirmenin ve
çeviri görevini veren kişilerin biçimlendirdiği normları
saptayıp çeviri ile alınan kararların tutarlığını irdelemek
de yer almaktadır. Bu nedenle, Skopos
.
kuramı
açısından yapılan eleştirilerin daha çok ‘olası ilişkiler’
üzerinde durduğu ileri sürülebilir.
Kaynakça:
Akademik Çeviri Eğitimen Giriş, Marget Amman
Çeviri: Dillerin Dili, Akşit Göktürk
Enginaksungur.wordpress.com
ÇevirWomen | 2 ÇevirWomen | 3