etkinlik örnekleri-tümü

Feride CESUR

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ

Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri

Ana Bilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Uğur AVDAN

Eskişehir

Eskişehir Teknik Üniversitesi

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü

Mayıs 2020

İÇİNDEKİLER

1-Etkinlik 1: COVİD 19 ve Hava Kirliliğinin Azalması

2-Etkinlik 2: Sel Mi? Çamur Mu?

3-Etkinlik 3: Heyelan ve Eğim Arasındaki İlişki

4-Etkinlik 4: Akşehir Gölü Mü? Akşehir Çölü Mü?

5-Etkinlik 5: Çağlasam Mı? Nazlansam Mı?

6-Etkinlik 6: Göç ve Kentleşme İlişkisi

7-Etkinlik 7: Doğal Kaynak Kullanımının Çevresel Etkileri

8-Etkinlik 8: Kasırga ve Fırtınaların Etkileri

9-Etkinlik 9: Flaş Kuraklık

10-Etkinlik 10: Toplansak Mı? Dağılsak Mı?

11-Etkinlik 11: Tropikal Siklonlar, Kasırgalar, Fırtınalar

12-Etkinlik 12: Jurua’nın Kıvrımları

13-Etkinlik 13: Yıllar Geçtikçe Genişliyorum

14-Etkinlik 14: Zaman ve Mesafe

15-Etkinlik 15: Bulutluluk, Su Buharı ve Bitki Örtüsü İlişkisi

16-Etkinlik 16: Hidrosfer ve İnsanın Etkisi

17-Etkinlik 17: Bölge ve Bölge Çeşitleri

1. Etkinlik: COVİD 19 ve Hava Kirliliğinin Azalması

Tablo 5.1. Etkinlik Kartı: COVİD 19 ve Hava Kirliliğinin Azalması

Etkinlik Tanıtım Kartı

Sınıf

11. Coğrafya

Ünite

11.1 Doğal Sistemler ve 11.4.Çevre ve Toplum

Kazanımlar 11.1.3.Madde döngüleri ve enerji akışını ekosistemin devamlılığı açısından analiz

eder.

a)Azot, karbon, su ve besin döngüleri ile enerji akışına yer verilir.

b)İnsan faaliyetlerinin karbon, azot, oksijen ve su döngülerine olan etkilerini

örneklendirilir.

11.4.1. Çevre sorunlarını oluşum sebeplerine göre sınıflandırır.

Beceriler

Coğrafi sorgulama, değişim ve sürekliliği algılama ve mekânsal düşünme, harita

okuma, kanıt kullanma,

Yetkinlikler Dijital yetkinlik ve yabancı dillerde iletişim

Konu

Madde Döngüleri ve Çevre Kirliliği (İki konu kapsamında da çalışılabilir)

Yöntem 5 E modeli (Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate)

1. Dikkat Çekme

Aşağıda ABD’nin güneydoğu köşesine ait, 15.Mart-15.Nisan tarihlerinde bir yıl arayla

çekilmiş iki uydu görüntüsü yer almaktadır (Bkz. Şekil 5.1).

Şekil -1. Troposferik Azotdioksit dağılımı, Güneydoğu ABD

Soru: Her iki uydu görüntüsünde en dikkat çekici farklılık nedir?

2.Keşfetme

“COVID-19 salgının etkisini azaltmak için alınan tedbirler sonrasında atmosferdeki

azot dioksit oranlarında da değişimler olduğu, uydu görüntüleriyle belirlendi”.

Hava kirliliğinde önemli bir paya sahip olan NO₂ ; fosil yakıtların (dizel, benzin,

kömür) yakılmasına bağlı olarak atmosfere yayılır. Özellikle termik santrallerden, fabrika

bacalarından ve araba egzozlarından çıkan NO₂’in atmosferdeki oranı, insanların

aktiviteleriyle doğru orantılıdır.

Soru: Parçada verilen bilgilere göre, ABD’nin güneydoğu köşesine ait olan uydu

görüntülerindeki renk değişimi insan aktivitelerindeki değişimin göstergesi olabilir mi?

…………………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Hava kirliliği, havanın bileşimini değiştiren kirleticilerin insan sağlığına, canlı

hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktarda atmosferde bulunmasıdır. Hava

kirliliğine neden olan başlıca kirleticiler; kükürt dioksit, azot oksit, karbonmonoksit,

hidrokarbonlar, organik ve partikül maddeler (tozlar ve aeroseller) ile radyoaktif maddelerdir.

Bahsedilen sorun, Sanayi Devrimi sonrası özellikle sanayileşmiş bölgeler ile plansız

kentleşmenin olduğu sahalarda ortaya çıkmıştır. Termik santrallerde enerji üretilmesinde,

binaların ısıtılmasında ve motorlu taşıtların çalışmasında kullanılan fosil yakıtlar da hava

kirliliğinin nedenleri arasında yer almaktadır.

Aralarında su buharının da bulunduğu sera gazları, tıpkı bir sera gibi, güneşten gelen

ve yeri ısıtan kısa dalgalı radyasyonu geçirme, buna karşılık yerden atmosfere verilen ve

atmosferi ısıtan uzun dalgalı radyasyonu tutabilme özellikleri vardır. Küresel ısınmadan,

dolayısıyla iklim değişikliğinden birinci derecede sorumlu tutulan en önemli sera gazları,

karbondioksit (CO2) , metan (CH4), kloroflorokarbonlar (CFCs) ve azotoksit (N₂O)'lerdir.

Özellikle son 50 yılda bu gazların miktarlarında büyük bir artış gözlenmektedir

Soru: Parçada verilen bilgilere göre, hava kirliliğinin ya da atmosferdeki sera

gazlarının artmasında en önemli faktör nedir?

………………………………………………………………………………………..

4.Derinleşme

Aşağıda Florida eyaletine ait olan uydu görüntülerinde NO₂ yoğunluğunun fazla olduğu

alanlar mor renkle, az olduğu alanlar ise daha açık renklerle gösterilmektedir.

1. Yukarıda verilen görüntülerini inceleyiniz. Florida hava sahasında gözlemlenen NO₂

yoğunluk değişimi en fazla hangi kent üzerinde gerçekleşmiştir?

……………………………………………………………………….

2. Orlando; Amerika iç savaşı sırasında küçük bir narenciye kenti iken, bu gün ABD

hava kuvvetleri ve uzay merkezlerinin bulunduğu, Walt Disney World Resort ile

yalnız ABD halkı değil, tüm dünya halkına açık bir tatil alanı olan, 134 metre

yüksekliğinde "Sun Trust Center" gökdeleni gibi büyük inşaat yatırımlarının yer aldığı

bir kent haline gelmiştir. Buna göre Orlando hava sahasında NO₂ oranındaki bu

değişimin COVİD 19 salgını kapsamında alınan bir dizi tedbirle ilişkisi olabilir mi?

Cevabınız evet ise;

Neden?..............................................................................................................................

5.Değerlendirme

1. Aşağıda Türkiye’den bazı kentlerimize ait uydu görüntüleri verilmiştir. Florida örneğinde

olduğu gibi COVİD 19 tedbirlerine bağlı olarak, aşağıdaki kentlerimizin hangilerinde NO₂

yoğunluğunda azalma yönünde diğerlerine göre daha fazla bir değişim olmuştur? Uygun olan

kentin altındaki kutucuğa tik (γ) atınız.

Şekil Error! No text of specified style in document.-2. Azotdioksit dağılımının farklı olduğu kentler, Türkiye

2. Görüntülerden yola çıkarak, hava sahasında NO₂ yoğunluğunda en fazla değişimin

olduğunu düşündüğünüz kentte, bu değişime neden olabilecek hangi faktöleri belirlediniz?

…………………………………………………………………………………………………...

3. Aşağıda uydu görüntüleri verilen kentler yer almaktadır. Görüntülerin üzerindeki numaralar

ile kentleri eşleştiriniz.

Gebze

Bafra

Sinop

2. Etkinlik: Sel Mi? Çamur Mu?

Tablo 5.2. Etkinlik Kartı: Sel Mi? Çamur Mu?


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

10. Coğrafya

10.4. Çevre ve Toplum Ünitesi

10.4.1. Afetlerin oluşum nedenlerini ve özelliklerini açıklar.

Coğrafi problemlerin çözümünde CBS ve diğer mekânsal teknolojilerden yararlanıldığına

dair örneklere yer verilir.

10.4.2.Afetlerin dağılışları ile etkilerini ilişkilendirir.

Coğrafi sorgulama, değişim ve sürekliliği algılama ve mekânsal düşünme, harita okuma,

kanıt kullanma,

Dijital yetkinlik ve yabancı dillerde iletişim

Doğal Afetler

E modeli (Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate)

1.Dikkat Çekme

Aşağıda Landsat 8'de Operasyonel Arazi Görüntüleyicisi (OLI) tarafından, neredeyse bir yıl arayla

çekilmiş Midland İlçesi’ne (Michigan) ait iki görüntü yer almaktadır(Bkz. Şekil 5.4)

1.Aynı yere ait

iki görüntüde

en çok

dikkat çeken

değişiklik nedir?

Şekil -1. Michigan (Midland ilçesi)

2.Keşfetme

17 Mayıs 2020'de Michigan merkezindeki Tri-Cities bölgesine çok şiddetli sağnak yağış görüldü. Bu

olay iki gün sonra Midland ilçesinde önemli bir sel baskınına neden oldu. Biriken aşırı yağış, nehirleri ve

akarsuları taşırarak, yakın çevredeki birkaç yerleşim alanının su altında kalmasına neden oldu. Vali

10.000'den fazla Edenville ve Sanford sakinine tahliye emri verdi.

1. Sizce 20 Mayıs 2020’de hangi doğal afet yaşanmıştır?

…………………………………………………………………………………………

2. Bu afetin meydana gelmesinde etkili olan temel faktörler nelerdir?

..........................................................................................................................................

3. Afetten en çok etkilenen yerleri uydu görüntüsü üzerinde işaretleyiniz.

3.Açıklama

İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar meydana getiren, normal yaşamı ve insan

faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik veya insan

kaynaklı olaylara afet denir. Doğal, teknolojik veya insan kaynaklı bir olayın afet sonucunu doğurabilmesi

için, insan toplulukları ve insan yerleşmeleri üzerinde kayıplar meydana getirmesi ve insan faaliyetlerini

bozarak veya kesintiye uğratarak bir yerleşme birimini etkilemesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle afet, bir

olayın kendisi değil doğurduğu sonuçtur.

1. Midland ilçesin’de aşırı yağış nedeniyle yaşanan sel ve taşkın bir doğal afet midir? Neden?

...........................................................................................................................................

4.Derinleşme

Sel ve taşkınlar, Dünya’da ve Türkiye’de büyük ölçüde can, mal ve ekonomik kayıplara neden olan

bir doğa olayıdır. Sel ve taşkınlar, akış büyüklüğüne bağlı olarak çevresindeki; yerleşim ve tarım alanlarına,

alt ve üst yapılara, tesislere ve canlılara zarar vermek suretiyle insan yaşamını ve sosyo-ekonomik

faaliyetlerini kesintiye uğratırlar. Özellikle insanlar üzerinde sosyolojik etkiler, psikolojik bozukluklar ve

benzeri büyük etkiler oluştururlar.

Taşkınlar doğanın hidrolojik döngüsü olarak; buharlaşma, yağış, sızma, yüzey akışı ve yeraltı akışı

aşamalarından meydana gelir. Taşkın bir yüzey akışıdır ve hidrolojik döngünün bir aşamasıdır. Bir akarsu

havzasında meydana gelen taşkınlar; iklim, havzanın şekli, jeolojisi yapısı ve eğimi, toprak yapısı, yeşil alan

ve bitki örtüsüne bağlı olarak gelişir. Taşkınların doğal afet haline gelmesinde en büyük etken, insan

kaynaklı oluşumlardır. Bunlar plansız ve yanlış arazi kullanımı, çarpık yapılaşma, tarım alanları ile orman

ve yeşil alanların yok edilmesi, hızlı şehirleşme, havza ve dere yatakları ile taşkın alanlarında yapılaşma ve

benzeri diğer oluşumlardır.

Parçada verilen bilgiler ve görsellerden yola çıkarak;

1. Midland ilçesin’de sel ve taşkın olayının afete dönüşmesinde insan kaynaklı hangi oluşumlardan söz

edebiliriz?

.........................................................................................................................................

2. Sel ve taşkınların zararlarından korunmak mümkün müdür?

.........................................................................................................................................

5.Değerlendirme

Sel, dünyadaki doğal afetler içerisinde en yaygın görülen doğal afetlerden biridir. Doğal afetlerin

analizinde ve değerlendirilmesinde verilerin kolay bir şekilde ve kısa sürede elde edilmesi önem arz

etmektedir. Bu nedenle uzaktan algılama yöntemleri, taşkın alanlarının belirlenmesinde ve taşkın sonrası

çalışmalarda en önemli kaynaklardan biridir. Aşağıda Göksu nehrinin suladığı Silifke ilimize ait bir uydu

görüntüsü yer almaktadır (Bkz. Şekil 5.5).

Şekil -2. Göksu Nehri (Silifke)

1.Verilen uydu görüntüsünde, muhtemel bir sel ve taşkından en fazla ve en az zarar görecek alanları azdan

çoğa doğru sıralayınız …………… …………… ……………….

2.Aşağıda sel ve taşkınların felakete dönüşmesinde etkili olan faktörler verilmiştir. Silifke ilimize ait görseli

de kullanarak, bu faktörlerden hangilerinin insan kaynaklı olduğunu bulunuz? Uygun kutucukları

işaretleyiniz.

Taşkın yatağında yapılaşma

Kesiti yetersiz köprü ve menfez gibi yapıların inşa edilmesi

Sıcaklık ve yağış değerlerinin artması

Dere yatağının üzerinin çeşitli amaçlar için yollarla kapatılması ve yapıların inşa

edilmesi

Aşırı eğim

3.Siz bir kent planlamacısı olsaydınız, bu günkü Silifke kent merkezi için en güvenli yer olarak nereyi

seçerdiniz? Uydu görüntüsü üzerinde işaretleyiniz.

3. Etkinlik: Heyelan ve Eğim Arasındaki İlişki

Tablo 5.3. Etkinlik Kartı: Heyelan ve Eğim Arasındaki İlişki


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

10. Coğrafya



(Coğrafi problemlerin çözümünde CBS ve diğer mekânsal teknolojilerden yararlanıldığına

dair örneklere yer verilir.)

10.4.3. Türkiye’deki afetlerin dağılışları ile etkilerini ilişkilendirir.


kanıt kullanma,


Doğal Afetler

5 E modeli (Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate)

1.Dikkat çekme

Aşağıda aynı alana ait I ve II numaralı görseller verilmiştir (Bkz. Şekil 5.6).

Şekil -1. Heyelan sahası topografik haritası

I ve II numaralı görsellerdeki eş yükselti eğrileri, hangi tür haritalarda kullanılır?

……………………………………………………………………………………………………………

……………………..

1. Topografik haritada eğimin fazla olduğu alanlar ve düz alanların gösterimindeki temel farklılık nedir?

……………………………………………………………………………………………………………

………………..

2.Keşfetme

Aşağıda aynı alana ait III ve IV numaralı uydu görüntüleri verilmiştir (Bkz. Şekil 5.7).

Şekil -2. Heyelan sahası uydu görüntüleri

1. Heyelanın meydana geldiği alanın en dikkat çekici özelliği nedir?

…………………………………………………

……………………………………………………………………………………………….

2. III ve IV numaralı görselleri incelediğinizde, heyelanın çevre üzerindeki etkileri hakkında neler

söylenebilir?

……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………

3.Açıklama

Türkiye’ de deprem, ani ve şiddetli yağışlar, ani sıcaklık değişiklikleri ile yanlış arazi kullanımı

sonucu heyelan kaynaklı afetler yaşanmaktadır. Uzun süreli ve bol yağışın etkili olduğu, nemli iklime sahip

yörelerimiz, heyelanların çok sık ve yaygın olarak görüldüğü yerlerdir. Özellikle Doğu Karadeniz

Bölgemizde, sellerin afete dönüşerek can ve mal kayıplarının artmasında en büyük neden heyelanlardır.

Seller heyelanlara neden olurken heyelanlar sellerin tahrip gücünü artırmaktadır. Bu durumda taşkın

boyutları da artmakta, can ve mal kayıpları arttırmaktadır.

1.Sizce, uydu görüntüleri verilen alanda heyelanın meydana gelmesinde, eğimden başka hangi faktörler

etkili olmuştur?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………

2.Heyelanın olabileceği tahmin edilebilir mi?

…………………………………………………………………………………………………………………

……………………………

4.Derinleşme

1.Heyelan üzerinde akarsuyun rolünü açıklayınız.

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………..

2.Verilen haritaları inceleyiniz. Akarsuyun en hızlı aktığı alanı görsel üzerine işaretleyiniz.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………

3.İzohipsler arası 40 m olduğuna göre, akarsudan itibaren tepe kaç metre yüksekliğe sahiptir?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………

5.Değerlendirme

Aşağıda Trabzon kırsalına ait bir uydu görüntüsü yer almaktadır (Bkz.Şekil 5.8.)

Şekil -3. Trabzon kırsalı uydu görüntüleri

Soru: Yukarıda uydu görüntüsü verilen alanda, turizm amaçlı bir işletme açmak isteseydiniz,

işletmeniz için en güvenilir alan kaç numaralı alan olurdu? Neden?

…………………………………………………………………..

4. Etkinlik: Akşehir Gölü Mü? Akşehir Çölü Mü?

Tablo 5.4. Etkinlik Kartı: Akşehir Gölü Mü? Akşehir Çölü Mü?


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

12. Coğrafya

12.4. Çevre ve Toplum

12.4.1. Doğal çevrenin sınırlılığını açıklar.

b)Sınırlı kaynak, tükenebilirlik, aşırı baskı, çevre sorunu, doğayla uyumlu kalkınma

(sürdürülebilir kavramlarının) ilişkilendirilmesi sağlanır.


kanıt kullanma,


Doğal Kaynak Kullanımının Çevre Üzerindeki Etkileri


1.Dikkat çekme

İç Anadolu Bölgesi'nin güneybatısında Konya ve Afyonkarahisar illeri arasındaki Akarçayçöküntü

havzasında yer alan Akşehir Gölü, Akşehir Çölü'ne dönüş sürecine girmiştir.

2.Keşfetme

Akşehir Gölü’ne ait farklı yıllarda çekilmiş uydu görüntülerini inceleyiniz (Bkz. Şekil 5.9).

Şekil Error! No text of specified style in document.-1. Akşehir Gölü’nün zamansal değişimi

Görüntülerden yararlanarak aşağıdaki soruların cevaplarını araştırınız.

1. Göl sularında 1984- 2018 yılları arasında belirgin bir değişim gözlüyor musunuz?

………………………………………………………………………………………………Gölde derinlik

özellikleri değişmiş midir?

.......................................................................................................................................

2. Bu değişimlerin göl ekosistemi üzerindeki etkileri nelerdir

3.Açıklama

1984 yılına kadar doğal olaylar ve insanlar tarafından, göle ve göle su akımı sağlayan yer altı ve yer

üstü sularına önemli sayılabilecek bir müdahalede olmamıştır. Bu

nedenle, 1984 yılı göl yüzeyinin alanı 360 km² olarak kabul edilmiştir.

Gölün, hem alansal olarak daralması, hem de seviye düşmesine bağlı

olarak derinlik özellikleri de değişmiştir.2010 yılı uydu görüntüleri ile

hazırlanmış olan batimetri haritasına göre Akşehir Gölü’nün en derin

yeri gölün orta kesimlerinde yaklaşık 6 m civarında gerçekleşmiştir(Bkz.

Şekil.5.10).

Şekil -2. Akşehir Gölü Batimetri Haritası (2010)

1984 yılından sonra; yağışların azalması, buharlaşma, gölü besleyen su kaynaklarının baraj ve gölet

yapılmak suretiyle kesilmesi, tarımsal sulamanın bilinçsizce artması, kaçak ve kontrolsüzce açılan yer altı su

kuyuları, fabrika ve organize sanayi bölgeleri kurulması, termal oteller, nüfus artışı ve dolayısıyla evsel

su tüketiminin artması nedeniyle, gölü besleyen su kaynaklarının debisi sıfır noktasına kadar düşmüştür.

İnsanlar tarafından yapılan bu tesisler, gölün yokoluş sürecinde %90-95 etkili olmuştur.

4.Derinleşme

1.Parçada verilen bilgilerden yararlanarak, göl sularının azalma nedenlerini belirleyiniz.

…………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………

2. Uydu görüntülerinden yararlanarak, gölün çöle dönüşmesinin çevredeki bitki örtüsü ve tarım arazileri

üzerinde etkisini belirleyiniz.

……………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

1.Akşehir Gölü’nün alınacak tedbirlerle 1984 yılı değerlerine tekrar geri döndürülmesi mümkün müdür?

……………………………………………………………………………………………

2. Çözüm önerileriniz nelerdir?

…………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………

5. Etkinlik: Çağlasam Mı? Nazlansam Mı?

Tablo 5.5. Etkinlik Kartı: Çağlasam Mı? Nazlansam Mı?


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

10. Coğrafya

10.1. Doğal Sistemler

10.1.6.Dış kuvvetleri yer şekillerinin oluşum sürecine etkileri açısından açıklar.


kanıt kullanma,


Dış kuvvetler (Akarsuların aşınım ve birikim şekillerinden olan menderes)


1.Dikkat çekme

Aşağıdaki udu görüntülerinde Bangladeş’in en büyük nehirlerinden olan Padma nehrinin farklı yıllarda

çekilmiş uydu görüntüleri yer almaktadır(Bkz. Şekil 5.11).

Şekil -1. Farklı dönemlerde Padma Nehri

1.İncelediğiniz görüntülerde Padma nehriyle ilgili en dikkat çekici değişim nedir?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………

2. Belirlediğiniz değişimin meydana gelme süresi yaklaşık kaç yıl sürmüştür?

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………

2.Keşfetme

Bir yatağa bağlı olarak yeryüzeyinde akan sulara akarsu adı verilir. Yeryüzüne düşen yağış suları

topoğrafik eğim ve çekime bağlı olarak çizgisel veya yüzeysel olarak akışa geçer. Çizgisel akışın bir sonucu

olan akarsu aşındırması derine (vertical), yana (lateral) ve geriye (backward) olmak üzere üç şekilde gelişir.

Derine aşındırma yatağın düşey yönde kazılması, yana aşındırma ise yanal yönde genişleme ile sonuçlanır.

1.Aşağıda Büyük Menderes Havzasından bir kesitin uydu görüntüleri yer almaktadır (Bkz. Şekil 5.12).

Şekil -2. Büyük Menderes Havzası’ndan Bir Bölüm

1.Görüntülerden yrarlanarak, Menderes Nehrinin aşındırma faaliyetlerinin hangi yönde geliştiğini (derine,

yana ve geriye) belirleyiniz.

……………………………………………………………………………………………

2. Aşağıda verilen blok diyagramı kullanarak, Büyük Menderes Nehri uydu görüntüsü üzerinde

işaretlenmiş olan boşlukları benzer alanlarla eşleştiriniz(Bkz. Şekil.13 ve 14).

Şekil -3. Mendevi hareket yapan bir akarsuyun blok diyagram

Şekil -4. Büyük Menderes Nehri

3.Açıklama

Bir akarsu vadisi sürekli eğimi olan dar ve uzun bir çukurluktur. Akarsu, vadi içinde derine ve geriye

aşındırmasını tamamladıktan sonra yanal bir aşındırma faaliyetine geçerek, akarsu tabanının genişletir.

Yatak eğimi azalıp yana doğru genişleme arttıkça aşındırma faaliyeti yavaşlar ve bir taraftandan taşınan

alüvyonların biriktirilmesi süreci devreye girer. Bu süreçte tabanı genişleyen vadide akarsu büklümler

oluşturarak akmaya başlar. Bu şekle menderes adı verilir.

4.Derinleşme

Kendine özgü su, toprak, iklim yapısı ve canlı dokusuyla Büyük Menderes Havzası, akarsuyun yana

doğru aşındırarak genişlettiği geniş tabanlı bir vadiyi içinde barındır. Havza, bölge için önemli bir su

kaynağıdır. Büyük Menderes Nehri Afyon’un Dinar İlçesi’nden doğar; Uşak, Denizli ve Aydın illerinden

geçerek Ege Denizi’nden dökülür. Büklüm büklüm çizdiği yol üzerinde pek çok medeniyete ev sahipliği

yapan ve Heredot tarafından “Uygarlıklar Vadisi” olarak isimlendirilen Büyük Menderes Havzası, taşıdığı

alüvyonlarla bugün en verimli tarım arazilerine sahiptir.

Büyük Menderes Havzası geçirdiği jeolojik evrim itibariyle deniz, tatlı su ve dağ gibi farklı

oluşumlara ev sahipliği yapar. Havza’nın çeşitli iklim koşullarına sahip olması zengin biyolojik çeşitlilik

değerini beraberinde getirir, yayılışı kısıtlı ve endemik türlere yaşam imkanı sunar.

1.Açıklamalardan yola çıkarak, Büyük Menderes Havzası için aşağıdaki yorumlardan hangileri yapılabilir?

Uygun olan kutucuklara tik (γ) atınız.

Havza Büyük Menderes nehrinin aşındırma ve biriktirme faaliyetleri sonucunda

oluşmuştur.

B. Menderes nehri yatak eğiminin oldukça az olduğu bir alanda akmaktadır. Bu nedenle

akış hızı azdır.

Fiziki özellikleri kadar beşeri özellikleri de dikkat çekicidir. Tarih boyunca pek çok

medeniyete ev sahipliği yapmıştır.

Havzada alüvyal birikime bağlı verimli tarım arazileri geniş yer kaplamaktadır.

Biyoçeşitliliğin fazla olduğu bir alandır.

5.Değerlendirme

1. Aşağıda Hakkari yöresinde akan Zap Çayı’na ve Türkiye’nin batısında yer alan Menderes Havzası’na

ait uydu fotografları yer almaktadır (Bkz. Şekil 16 ve 17).

Şekil -5. Zap Çayı’ndan bir kesit

Şekil -6. Menderes Havzası’ndan bir kesit

Her iki görüntü incelendiğinde;

1.Akarsuların aktıkları alanların jeolojik yapıları üzerindeki ne gibi etkileri olmuştur.

2.Her iki akarsuyun geçirdiği jeolojik değişim süreci, sadece topografik değişime mi neden

olmuştur?

3.Her iki akarsuyun bulundukları bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatı üzerinde etkisi olduğundan

söz edilebilir mi?

6. Etkinlik: Göç ve Kentleşme İlişkisi

Tablo 5.6. Etkinlik Kartı: Göç ve Kentleşme İlişkisi

1.Dikkat çekme


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

2.Keşfetme

10. Coğrafya

10.2. Beşeri Sistemler

10.2.10. Göçün mekânsal etkilerini Türkiye'den örneklerle açıklar.


kanıt kullanma,


Artan nüfusun kentleşme üzerindeki etkisi


Yaşadığınız şehrin 20 sene önceki nüfusunu ve sınırlarını biliyor musunuz?

Aşağıda İzmir Körfezi ve çevresinde 1985 -2014 yılları arasında arazi kullanımındaki değişimi gösteren

uydu görüntüleri verilmiştir (Bkz. Şekil 18).

Şekil -1. İzmir Körfezi (1985-2014)

Soru: İki görsel arasındaki farklılıkları tespit edebildiniz mi?

……………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Beşeri süreçlerde yaşanan hızlı değişime bağlı olarak kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru artan göç

nedeniyle hızlı bir kentleşme süreci yaşanmaktadır. Kentlerde oluşan nüfus artışları ve sanayileşme,

şehirlerin çevresindeki verimli tarım arazilerinin tarım dışı amaçla kullanılmasına ve betonlaşmaya neden

olmaktadır.

4.Derinleşme

Aşağıda İzmir Körfezi’ne uydu görüntüleri üzerinde bri takım işlemler yapıldıktan sonra, şehrin

genişlediği alanlar gösterilmiştir. Kırmızı renkli alanlar kentsel alana ait değişimi göstermektedir(Bkz. Şekil

19).

Şekil -2. İzmir Körfezi, Landsat TM Uydu Görüntüleri(1985-2014)

Uydu görüntüleri piksellerden meydana gelir. Aşağıdaki haritalarda renklerle birbirinden ayrılmış olan

her piksel yeryüzündeki 15 m x 15 m =225 m² ‘lik alana karşılık gelmektedir.

Uydu görüntülerinden ve verilen bilgilerden yararlanarak, İzmir Körfezi ve çevresindeki değişimin

kaç hektar olduğunu birlikte hesaplayarak, aşağıda verilen tabloyu dolduralım(Bkz. Tablo 7 ve 8).

Tablo 5.1. 1985 Yılı Arazi Kullanımı

Arazi Kullanım Alanları Piksel Toplamı Alan (Ha)

Yerleşik Alanlar 440648 x (15 m x 15 m) …………………………….

=…………………………….. m²

Kentsel ve Bölgesel Yeşil 1073472 x (15 m x 15 m) …………………………..

Alanlar

=…………………………… m²

Doğal Açık Alanlar 510227 x (15 m x 15 m) …………………………….

=…………………………….. m²

Sulak Alanlar 421322 x (15 m x 15 m) ……………………………….

=…………………………….. m²

Tablo 5.2. 2014 Yılı Arazi Kullanımı

Arazi Kullanım Alanları Piksel Toplamı Alan (Ha)

Yerleşik Alanlar 938625 x (15 m x 15 m) ………………………………..

=…………………………….. m²

Kentsel ve Bölgesel Yeşil 609277 x (15 m x 15 m) ………………………..

Alanlar

=…………………………… m²

Doğal Açık Alanlar 491565 x (15 m x 15 m) …………………………

=…………………………….. m²

Sulak Alanlar 406201 x (15 m x 15 m) ……………………………

=…………………………….. m²

2-En fazla değişim hangi alanda yaşanmıştır?

…………………………………………………………………………………………………

3-Bu değişimin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini yazınız.

…………………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

Kentleşme, artan nüfusla birlikte önlenemez bir gerçekliktir. Göç alan ve göç veren yerlerde bir takım

mekânsal değişimlere neden olur.

1.Göç alan yerlerdeki mekânsal değişimler nelerdir?

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………

2. Göç veren yerdeki mekânsal değişimler nelerdir?

…………………………………

7. Etkinlik: Doğal Kaynak Kullanımının Çevresel Etkileri

(Tarım Alanına Dönüştürülmek Amacıyla tahrip Edilen Ormanlar-Bolivya Örneği)

Tablo 5.7. Etkinlik Kartı: Doğal kaynak kullanımının çevresel etkileri


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

12. Coğrafya

12.4. Çevre ve Toplum

12.4.2.Farklı gelişmişlik düzeyine sahip ülkelerin çevre sorunlarının önlenmesine yönelik

politika ve uygulamalarını karşılaştırır.


kanıt kullanma,




1.Dikkat Çekme

Sizce, teknolojik olarak gelişmiş ülkeler mi, az gelişmiş ülkeler mi doğal kaynak kullanımı sırasında

çevreye daha çok zarar vermektedir?

2.Keşfetme

Haber metni 1:

“Amazon Yağmur Ormanları tüm dünya için önemli bir bölge; dünyanın akciğerleri olarak biliniyor.

Çünkü 7 milyon km²’lik bu ormanlar küresel iklim değişikliğini yavaşlatma ve önleme açısından çok önemli

bir sera gazı yutak alanı; yanması

ile sadece yutak alanlar kaybolmuyor; önemli miktarda sera gazı

atmosfere yeniden karışıyor. Amazonların diğer önemi ise biyo-çeşitliliğinden geliyor. 40 bin bitki ve 6 bin

hayvan türüne ev sahipliği yapıyor ve uzmanlara göre bölgedeki biyo-çeşitlilik tüm dünyadaki karasal biyoçeşitliliğin

%25’ni oluşturuyor. Büyük bölümü dünyadan izole 1 milyonu aşkın yerli de yine Amazonlarda

yaşıyor. Onların ormanlar içindeki yaşam alanları da ciddi tehdit altına girmiş durumda…”

Haber Metni 2.

“Finlandiya yüz ölçümünün %75’i ormanlarla kaplıdır. Bu ülkenin en önemli doğal kaynaklarından

biri olan ormanlardaki ağaçlar, ülkedeki iklim koşullarından dolayı yavaş gelişmektedir. Finlandiya’daki

ağaçların kullanım değeri bakımından kalitesi yüksektir. Ülkedeki ormanlar, dünya orman varlığına göre çok

azdır ancak Finlandiya dünya kâğıt ve karton üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır. Aynı şekilde, ülke

kereste üretiminde de ilk sıralardadır. Ormanı az olduğu hâlde ülkenin ormandan çok gelir elde etmesinin

nedeni, bu doğal kaynağının kullanım şekline büyük bir özen gösterilmesidir. Ülkede ormanların

sürdürülebilir kullanımı için kesilen ağaçların iki misli ağaç yetiştirilmektedir.”

1. Ülkelerin gelişmişlik seviyelerinin doğal kaynak kullanımı üzerindeki etkilerini yazınız.

…………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Doğal kaynakların kullanım şekli ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Bu farklılık, öncelikle ülkelerin

gelişmişlik düzeylerine bağlı olarak kullanılan teknoloji ve yöntem farklılığından kaynaklanır. Gelişmiş

ülkeler, doğal kaynakları kullanırken çevreye en az zarar vermeye çalışmakta ve doğal kaynağın

sürdürülebilir kullanımına önem vermektedir. Az gelişmiş ülkelerde çevre duyarlılığı ve doğal kaynakların

sürdürülebilir kullanımı ikinci planda kalmaktadır.

4.Derinleşme

Aşağıda tarım alanı açmak için her yıl binlerce ağacın katledildiği Bolivya’dan küçük bir bölüm

inceleme altına alınmıştır. 1984, 2000 ve 2020 yıllarına ait uydu görüntüleri çekilerek, değişim net şekilde

ortaya konulmuştur(Bkz. Şekil 20).

Şekil -1. Bolivya-Ormanlık alanın tarım arazilerine dönüşmesi

1. Uydu görüntülerinden yararlanarak, 1984 -2020 yılları arasında arazide yaşanan değişimin çevre

üzerindeki

etkilerini tartışınız.

…………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………

2. Haber metninde verilen bilgilerden yararlanarak, bölgedeki orman arazilerinin yok edilmesinin

küresel etkilerini belirleyiniz.

…………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………….

5.Değerlendirme

1. Finlandiya ve Bolivya’da doğal kaynak kullanımına yönelik uygulamalar arasındaki temel farklılıkları

yazınız.

…………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………

8. Etkinlik: Kasırga ve Fırtınaların Etkileri

Tablo 5.8. Etkinlik Kartı: Kasırga ve Fırtınaların Etkileri


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

10. Coğrafya



(Coğrafi problemlerin çözümünde CBS ve diğer mekânsal teknolojilerden yararlanıldığına

dair örneklere yer verilir.)



kanıt kullanma,


Doğal Afetler


1.Dikkat çekme

Mart 2019'da Tropikal siklon Idai , Güney Yarımküre’de şimdiye kadar kaydedilen en ölümcül fırtına

oldu. Fırtınanın sellere , toprak kaymalarına, Mozambik, Malavi ve Zimbabve'de çok sayıda can kaybına neden

olduğu resmi kaynaklar tarafından doğrulandı. Mozambik'in 530.000 kişilik ikinci büyük liman kenti olan Beira

felaketten etkilenen en çok etkilenen kent olarak belirlendi (Bkz. Şekil. 21).

Şekil -1. Mozambik ( fırtına öncesi ve sonrası )

Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu'ndan bir ekibin ilk değerlendirmesine göre,

Beira fırtınası bölgenin büyük bir bölümünü yok etti. 20 Mart tarihi itibarıyla tahmini olarak bir milyon

insan elektriksiz kaldı.

2.Keşfetme

1. Kasırga ve fırtına gibi can ve mal kaybına neden olan güçlü rüzgârların Dünya üzerinde en çok görüldüğü

anlar nerelerdir?

……………………………………………………………………………………………

2. Neden bu bölgelerde görülür?

……………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

2017 yılında yaşanan tüm doğal afetlerin yaklaşık % 93’ü hava-iklim ile ilişkili afetler olmuştur. Bunun, % 47’si

hidrolojik, % 35’i meteorolojik ve % 11’i ise klimatolojik afetlerdir. Meteorolojik kökenli bir afet olan kasırga; tropikal

siklon ve tayfunlar; hortum şeklinde dönerek ilerleyen, tropik ya da tropik dışı enlemlere ait su üzerinde görülen bir

alçak basınç sistemidir. Denizler ve okyanuslar üzerinde her yıl yaklaşık 80 siklon/kasırga/tayfun oluşurken, bu hava

olayının görülmesi için şu şartlar gerekiyor; su yüzeyi sıcaklığının 26,6 Santigrat dereceden yüksek olması, havanın

nemli olması, Ekvator rüzgârlarının birleşerek şiddetli rüzgarlara dönüşmesi gerekir.

4.Derinleşme

1. Kasırga oluşması için hangi şartlar gerekiyor?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3. Uydu görüntüleri incelendiğinde kasırga öncesi ve kasırga sonrası arasında görünür farklar nelerdir?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Beira kentinde kasırga sadece alt yapı hizmetlerini mi etkilemiştir?

……………………………………………………………………………………………

5.Türkiye’de kasırga görülür mü?

……………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

1.Kasırga; tropikal siklon ve tayfunlar gibi doğal afetlere karşı tedbir alınabilir mi? Araştırınız.

9. Etkinlik: Flaş Kuraklık

Tablo 5.9. Etkinlik Kartı: Flaş Kuraklık


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Konu

Beceriler

Yetkinlikler

Yöntem

10. Coğrafya



Kuraklık


kanıt kullanma,



1.Dikkat Çekmek

Kuraklığın nedenlerini anlamak kolay, etkilerini tahmin etmek zor!

2.Keşfetme

1.Flaş Kuraklık

“Kuraklık” kelimesini duyduğunuzda, muhtemelen yağmur eksikliği akla gelir. Ancak, Güneydoğu

ABD, sonbahar mevsiminde çevreye, özellikle çiftçilere zarar veren bir kuraklık yaşadı. Burada yaşanan

kuraklığın nedeni yağış eksikliğine bağlı değildir. Alışılmadık derecede ani yaşanan sıcaklıklar, çok fazla

güneş, düşük nem ve rüzgar koşulları da toprağı şaşırtıcı bir şekilde kurutabilir. Meteorologlar bu hızlı

gerçekleşen kuraklığı tanımlamak için - flaş kuraklık – terimini kullanmaktadırlar. Aşağıda flaş kuraklığın

yaşandığı bölgeye ait iki uydu görüntüsü yer almaktadır(Bkz. Şekil 22).

Şekil -1. Güneydoğu ABD’de görülen kuraklık

2.Uzun Süren Kuraklık

Afrika kıtasında 2017 yılında kuraktan en fazla etkilenen ülkeler Somali, Kenya, Dijibuti, Etopya ve

Güney Afrika Cumhuriyeti oldu. Somali, Kenya ve Etiyopya’da kuraklığa bağlı önemli göç olayları yaşandı.

On binlerce insan kuraklık yüzünden evlerini terk etmek zorunda kaldı. En büyük göç olayı 700 000 kişi ile

Somali’de oldu. Kenya’da uzayan kurak dönem halkın karşı karşıya olduğu açlık tehdidini ciddi boyutta

artırdı. Ülkenin kuzeyinde bazı kişiler çiftliklere ve doğal yaşam alanlarına saldırdı, şiddet olaylarında artış

yaşandı. Kuraklıktan en çok etkilenen bölge ise Marsabit oldu. Somali'nin orta ve güney kesimlerinde

yaşanan aşırı kuraklık nedeniyle çok sayıda insan açlık ve salgın hastalık tehdidiyle karşı karşıya kaldı.

Güney Afrika Cumhuriyeti’nde kuraklık sırasında büyük orman yangınları meydana geldi.

3. Açıklama

Kuraklık, dünya üzerindeki her iklim bölgesinde, hatta yağışlı alanlarda dahi, görülebilen iklimsel bir

olaydır. Doğal afetler içerisinde en karmaşık olanıdır ve diğer afetlere oranla çok daha fazla insanı

etkilemektedir.Kuraklık meteorolojik olarak yağışların “normal” seviyesinin altına düşmesi olarak

tanımlanır. Daha geniş bir ifade ile kuraklık "yağışların kaydedilen normal seviyelerinin önemli ölçüde

altına düşmesi sonucu arazi ve su kaynaklarını olumsuz etkilenmesi ve hidrolojik dengede bozulmalara

sebep olan doğal olay" olarak tanımlanabilir.

4.Derinleşme

1.Flaş kuraklık ile uzun süren kuraklık arasındaki temel farklılıklar nelerdir?

…………………………………………………………………………………………………

2. Uzun süren kuraklığın etkileri nelerdir?

.......................................................................................................................................................

3.Ülkelerin gelişmişlik seviyeleri kuraklıkla mücadelede etkilimidir?

…………………………………………………………………………………………………

5. Değerlendirme

1. Uzun süren kuraklığa maruz kalan bölgelerde olası sorunların giderilmesi ya da etkilerinin en aza

indirilmesi için çözüm önerileriniz nelerdir?

…………………………………………………………………

10. Etkinlik: Toplansak Mı? Dağılsak Mı?

(Dokularına Göre Kırsal Yerleşim Alanları)

Tablo 5.10. Etkinlik Kartı: Toplansak Mı? Dağılsak Mı?


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

9. Coğrafya

9.2. Beşeri Sistemler

9.2.2. Yerleşme doku ve tiplerinin oluşumunda etkili olan faktörleri örneklerle açıklar.

a)Toplu ve dağınık yerleşmelerin oluşumunda etkili olan faktörlere yer verilir.


kanıt kullanma,




1.Dikkatinizi Çekti mi?

Aşağıda Türkiye’nin iki farklı bölgede kırsal yerleşme alanlarını gösteren uydu görüntüleri

verilmiştir(Bkz. Şekil 23) .

Şekil Error! No text of specified style in document.-1. Farklı bölgelerden kırsal yerleşme alanları (Türkiye)

1.Her iki yerleşmenin kurulduğu alanların fiziksel özellikleri arasındaki en belirgin farklılık nedir?

...................................

…………………………………

2. Şekil 23’deki I numaralı yerleşme dokusu, Türkiye’de en fazla hangi bölgelerde görülür?

…………………………………………………………………………………………………

3. Şekil 23’deki II numaralı yerleşme dokusu, Türkiye’de en fazla hangi bölgelerde görülür?

………………………………………………………………………………………………….

4. Her iki bölgenin benzer özellikleri var mıdır?

………………………………………….………………………………………

2.Keşfetme

Aşağıdaki açıklamaların uygun olanlarının karşısına, yukarıda verilen görsellere ait numaraları

yerleştiriniz.

Dağınık yerleşmelerde evler, araziye tek tek ya da birkaç evden oluşan kümeler hâlinde

dağılmıştır.Bu tür yerleşmelere daha çok yer şekillerinin engebeli, tarım alanlarının küçük ve

dağınık olduğu yerlerde rastlanır.

Toplu yerleşim birimleri çoğunlukla bir arada ve su kenarlarındadır. Ovalardaki yerleşim

birimleri, genellikle toplu yerleşme alanlarıdır.

3. Açıklama

Türkiye’de yüzey şekilleri, yükselti, eğim, kayaç özelliği, iklim durumu, bitki örtüsü, su kaynakları,

toprak özellikleri, deprem kuşakları, doğal afetler gibi daha çok fiziki temellere dayanan özellikler, kır

yerleşmesinin kuruluş aşamasında ve mevcut yerleşimin gelişiminde oldukça önemli rol oynarlar.

Kır yerleşmeleri, genellikle toplu ya da dağınık hâldeki meskenlerden oluşmaktadır. Bazen de bir

akarsu boyunca ve yol kenarlarında çizgisel bir hat boyunca da sıralanabilir. Kıyı boyunca uzanan yerleşim

birimleri de çizgisel yerleşmelere örnektir.

4.Derinleşme

Aşağıda verilen hartada, Türkiye'nin farklı alanlardaki kırsal yerleşmelerin konumları gösterilmektedir(

Bkz. Şekil 23) .

Şekil -2. Kırsal yerleşim alanları

Verilen haritaları inceleyerek, aşağıda tanıtımları yapılan kırsal yerleşmelerin konumlarını belirleyiniz.

• Bulunduğum bölge ulaşım , sanayi ve ticaretin yoğun olduğu bir bölgedir. Anacak Türkiye’nin

ana tektonik kuşakların birine çok yakınım. Bu nedenle zaman zaman hareketli günler geçiririm.

Bilin bakalım hangi konumdayım:……………………..

• Verimli ve geniş tarım arazilerine ve önemli su kaynaklarına yakınım. Bulunduğum alanda kıyı

ile iç kesimler arasında ulaşım kolay sağlanmaktadır.


• Arazinin çok parçalı olması çok geniş bir alanda dağınık bir yapı kazanmama neden olmuştur. Su

kaynakları da çok olduğu için bu dağınıklıktan pek şikayetçi değilim.


• Yükselti ve iklim şartlarının da sert geçmesi nedeniyle biraz dağınık bir yapım var. Genellikle

birkaç aileden oluşan mezralar yaygındır.


5.Değerlendirme

Aşağıda verilen kırsal yerleşmeleri örnekteki gibi uygun ekonomik faaliyetlerle eşleştiriniz.

Kom Oba Ağıl Dam Mezra Divan Çiftlik

Dalyan

Tarım Hayvancılık Tarım ve Hayvancılık

Balıkçılık

11. Etkinlik: Tropikal Siklonlar, Kasırgalar, Fırtınalar

Tablo 5.11. Etkinlik Kartı: Tropikal Siklonlar, Kasırgalar, Fırtınalar


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

9. Coğrafya

9.1 Doğal Sistemler

9.1.11. İklim elemanlarının oluşumunu ve dağılışını (sıcaklık, basınç ve rüzgar, nemlilik ve

yağış) açıklar.


kanıt kullanma,


Rüzgar Çeşitleri (Tropikal Rüzgarlar)


1.Dikkat çekme

Irma Kasırgasının uydu görüntüsü verilmiştir(Bkz. Şekil 24).

Şekil- 1. Irma Kasırgası Uydu Görüntüsü

Haber Metni:

“Irma Kasırgası, Atlantik Okyanusu'nda bugüne kadar kaydedilmiş en güçlü fırtınalar arasında yer

alıyor.Kasırganın hızı, saatte 300 kilometreye ulaştı. Irma, Karayipler'den ABD'nin Florida eyaletine doğru

ilerlerken, bölge halkı da hem şiddetli rüzgâr hem de yoğun yağışlardan kendini korumak için önlemler

almaya çalışıyor.”

2.Keşfetme

Şekil -2. Tropikal Siklonlara Uydu Görüntüsü

1. Kasırgalar hangi grup rüzgarlar içinde değerlendirilir?

…………………………………………………………………………………………

2. Kasırgaların Kuzey Yarım Kürede hareket yönü neden saat ibresinin teri yöndedir?

…………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Kasırga, tropikal siklon ve tayfunlar; hortum şeklinde dönerek ilerleyen, tropik ya da tropik dışı

enlemlere ait su üzerinde görülen bir alçak basınç sistemidir. Sistem Kuzey Yarımkürede saat istikametinin

tersine (siklonik) bir dönüşe sahiptir. Atlantik, Pasifik ve Hint okyanuslarında oluşurlar. Fırtınanın hızı

saatte 120 kilometreyi aşarsa, Atlantik ve Kuzey Doğu Pasifik’te “Kasırga” olarak adlandırılır. Kuzey Batı

Pasifik’te oluşanlara “Tayfun” Güney Pasifik ve Hint Okyanusu’ndakilere “Tropikal Siklon” denilir.

Okyanuslarda, yüzey suyu sıcaklığı 26 santigrat dereceyi aşınca Mayıs ve Kasım ayları arasında çok sayıda

fırtına oluşur.

4.Derinleşme

1. Tropikal rüzgârların görülme alanlarını araştırınız. En fazla görüldüğü yerleri yazınız.

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………….

3.Türkiye’de tropikal rüzgar çeşitlerinden her hangi birini görmek mümkün müdür?

...........................................................................................................................................................................

3. Kasırgalar doğal afet olarak değerlendirilebilir mi? Neden?

…………………………………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

1.Diğer rüzgâr çeşitleri estikleri alanlar üzerinde kasırgalar kadar etkili olabilir mi?

Evet ise neden?........................................................................................................

Hayır ise neden?........................................................................................................

12. Etkinlik: Jurua’nın Kıvrımları

Tablo 5.12. Etkinlik Kartı: Jurua’nın Kıvrımları


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

9. Coğrafya


9.1.6. Haritayı oluşturan unsurlardan yararlanarak harita kullanır.

c)Ölçek ile uzunluk ve alan ilişkilerinde basit örneklere yer verilir. Alan hesaplamalarında

sadece gerçek alan hesaplamalarına yer verilir.

Coğrafi sorgulama, değişim ve sürekliliği algılama ve mekansal düşünme, harita okuma,

kanıt kullanma,


Harita Bilgisi (Haritalarda uzunluk hesaplama)


1.Dikkat çekme

Juruá Nehri, Peru'nun ortasındaki dağlık bölgelerden doğar ve daha sonra Brezilya'daki ovalardan

geçerek, Fonte Boa yakınlarındaki Amazon Nehri'yle birleşir (Bkz.Şekil 26).

Şekil -1. Juruá Nehri, Peru

Soru: Jurua Nehri’nin içinde aktığı alanın özellikleriyle ilgili neler söylebilirsiniz?

……………………………………………………………………………………………

2.Keşfetme

Jurua Nehrinin kaynağı ile ağzı arasında katettiği mesafe gerçekte 3000 kilometreden (2.000 mil)

fazladır. Ancak kuş uçuşu, nehrin kaynağı ve ağzı arasındaki mesafe sadece 1000 kilometredir (600 mil).

1. Kuş uçuşu uzaklık ile gerçek uzaklık arasında kaç km’lik fark vardır?

…………………………………………………………………………………………………

2. Her iki uzunluk türü arasında bu kadar fark olmasının temel nedeni nedir?

…………………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Kuş uçuşu uzaklık, yükselti ve çukurların dikkate alınmadığı iki nokta arasındaki uzaklığa denir. İki

merkez arasında ölçülen en kısa uzunluktur(Bkz. Şekil 27). Gerçek uzunluk ise arazinin eğimi ve engebesi

dikkate alınarak ölçülen uzunluktur.

Şekil -2. Kuş uçuşu uzaklık hesaplama

Aşağıdaki haritada Jurua Nehri’nin bir kesiti yer almaktadır. Haritanın çizgi ölçeğini kullanarak

işaretli iki nokta arasındaki kuş uçuşu uzaklığın 8 km olduğunu bulalım.

Not: İşaretli noktalar arasındaki kuş uçuşu uzaklığı hesaplayabilmek için haritada iki nokta arası

kâğıt ya da cetvele işaretlenir. Daha sonra işaretli olan kâğıdın başlangıç noktası çizgi ölçekte 0 noktasına

konur. Kağıt üzerinde işaretli noktaların çizgi ölçekte karşılık geldiği değer kuş uçuşu uzaklığı verir.

4.Derinleşme

Akarsular ve yollar kıvrımlı özelliklere sahip oldukları için kuş uçuşu mesafelerinin hesaplanması

gerçek uzunluklarını yansıtmamaktadır. Bu şu anlama gelmektedir. Kuş uçuşu 8 km olarak belirlediğimiz

mesafe gerçekte çok daha fazladır. Hadi birlikte inceleyelim.

Küçük bir detay: Gerçek uzunlukları hesaplarken cetvel yerine ip kullanmanız tavsiye olunur.

Şekil -3. Gerçek uzaklık hesaplama

Jurua Nehri gibi kıvrımlı yani menderes yaparak yatağından akan akarsuların gerçek uzunluklarını

hesaplarken (Bkz. Şekil 28);

1. Öncelikle kıvrımlara belirli işaretler koyalım.

2. Öncelikle A ve B arasını, sonra B ve C arasını, sırasıyla aynı şekilde bütün noktaların arasını ip üzerinde

işaretleyelim. Üzerinde işaretleme yaptığımız ipi çizik ölçeğin üzerine yerleştirerek işaretlediğimiz

mesafenin gerçekte kaç km'ye karşılık geldiğini bulalım. Sonuç olarak A ile İ arası gerçekte 12 km. dir.

5.Değerlendirme

1.Kuş uçuşu uzaklıklar gerçek uzaklıklar hakkında doğru bilgi verir mi?

…………………………………………………………………………………………………

2. Gerçek alan, yeryüzü şekillerinin tüm eğim ve engebesiyle beraber toplam yüzey alanıdır. İz düşümsel

alan ise engebe faktörünün ortadan kaldırılarak her yerin düzmüş gibi kabul edildiği alandır.

Buna göre yukarıda yapılan örnek etkinlikten yola çıkarak, gerçek alan ve izdüşüm alan arasında fark

olduğu söylenebilir mi?

……………………………………………………………………………………………

13. Etkinlik: Yıllar Geçtikçe Genişliyorum

Tablo 5.13. Etkinlik Kartı: Yıllar Geçtikçe Genişliyorum


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

10. Coğrafya


10.1.6.Dış kuvvetleri yer şekillerinin oluşum sürecine etkileri açısından açıklar.

Coğrafi sorgulama, değişim ve sürekliliği algılama ve mekansal düşünme, harita okuma,

kanıt kullanma,


Dış Kuvvetler (Delta Oluşumu)

Yöntem5 E modeli (Engage, Explore, Explain, Elaborate, Evaluate)

1.Dikkat Çekme

Bo Hai Körfezi sahil şeridi boyunca uzanan Yellow River Delta’sı her zaman dramatik değişiklikler

yaşamıştır ve bu değişiklikler bugün de devam etmektedir (Bkz. Şekil 29).

Şekil -1. Sarı Irmak Delta’sının Oluşumu ve Değişim Süreci

2.Keşfetme

Çin'den Huang He (Sarı Nehir), dünyadaki en fazla tortu taşıyan nehirlerden biridir. Bayan Har

Dağları'ndan kuzeydoğu Bo Hai Denizi'ne akan Sarı Nehir, 300 metreye (980 fit) kadar ince, rüzgar

biriktirmesine bağlı topraklarla örtülü bir platodan geçer. Toprak kolayca aşınır ve milyonlarca ton toprak

her yıl nehir tarafından taşınır. Taşınan toprağın bir kısmı delta içinde birikirken bir kısmı nehrin ağız

kısmına ulaşır ve deltanın genişlemsine neden olur.

1. Deltanın oluşmasında etkili olan faktörler nelerdir?

………………………………………………………………………………………

2. Akarsular fiziksel çevre üzerinde aşındırma ve biriktirme faaliyeleriyle önemli ölçüde etkilidir.

Deltanın oluşmasında akarsuyun hangi faaliyeti daha fazla etkilidir?

……………………………………………………………………………………..

3.Açıklama

Akarsuların meydana getirdiği en önemli biriktirme şekillerinden biri de deltalardır. Şekillenmesinde kıyı akıntıları

ve dalgaların etkili olduğu deltalar, akarsuların döküldüğü yerlerde (göl, deniz vb.) taşınan malzemenin birikmesi

sonucu oluşur. Tarımsal faaliyetler ve biyoçeşitlilik açısından önemli alanlar olan deltalar her kıyıda oluşamaz.

Deltaların oluşabilmesi için akarsular kıyıya yeterli miktarda malzeme taşımalı ve kıyıda kıta sahanlığı geniş olmalıdır.

Ayrıca kıyıda güçlü akıntıların olmaması gerekir.

Soru: Delta oluşumunda akarsuların dışında etkili olan diğer faktörler nelerdir?

…………………………………………………………………………………………………..

4.Derinleşme

Aşağıda Çukurova (Adana) ve Ebro (Barselona) ovalarına ait uydu görüntüleri yer almaktadır(Bkz.

Şekil 30).

Şekil -2. Çukurova (Adana) ve Ebro (Barselona) Deltaları

1. Her iki delta ovasında benzer özellikler nelerdir?

……………………………………………………………………………………

2.Her iki deltanın yüzölçümü zaman içinde değişebilir mi? Neden?

…………………………………………………………………………………..

3.Dünyanın farklı bölgelerinde yer almalarına rağmen tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu alanlardır.

Yukarıda verilen her iki delta ovasında tarımsal üretim fazladır. Neden?

………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

Türkiye uydu görüntüsü üzerinde işaretli delta ovalarını aşağıda verilen ovalarla eşleştiriniz (Bkz. Şekil 31).

Şekil -3. Türkiye’deki önemli delta ovaları

Çukurova Selçuk Balat Bafra

Silifke Menemen Dikili Çarşamba

14.Etkinik. Zaman ve Mesafe

Tablo 5.14. Etkinlik Kartı: Zaman ve Mesafe


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

9. Coğrafya


9.1.6. Haritayı oluşturan unsurlardan yararlanarak harita kullanır.

c)Ölçek ile uzunluk ve alan ilişkilerinde basit örneklere yer

hesaplamalarında sadece gerçek alan hesaplamalarına yer verilir.

verilir. Alan


kanıt kullanma,


Harita Bilgisi (Kuş Uçuşu ve Gerçek Uzaklık Arasındaki Fark))


1.Dikkat çekme

Aşağıda Boston kentinin farklı açıdan yüksekliklerden çekilmiş iki uydu görüntüsü yer almaktadır(Bkz.

Şekil 32).

Şekil -1. Boston (Farklı mesafelerden çekilmiş uydu görüntüsü)

Soru: Kaç numaralı uydu görüntüsü yerden daha yüksek mesafeden çekilmiştir?

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………

Soru: Her iki görüntüde görülebilen alanların sınırı farklıdır. I. uydu görüntüsünde daha geniş bir alan

görülebilirken, II. Uydu görüntüsünde görülebilen alan daralmıştır. Neden?

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………

2. Keşfetme

1. Yandaki haritada işaretli (kırmızı noktalar) merkezlerin

Boston merkeze uzaklıkları kilometre olarak aynı mıdır?

…………………………………………………

2. Manchester ve Worchester kentleri Boston kentine arabayla

60 dakikalık sürüş mesafesindedirler. Ancak, kuş uçuşu

Worchester 61 km ve Manchester ise 77 km uzaklıktadır (Bkz.

Şekil 33).

Aynı sürede gidilebilen mesafeler kuş uçuşu neden farklı

uzaklık değerlerine sahiptir?

Çünkü;

1.Gerçek uzaklıkları…………(farklıdır/aynıdır)

Şekil -2. Boston merkeze dakika cinsinden uzaklık

2.Manchester kentinin Boston merkeze kuş uçuşu uzaklığı fazla olmasına rağmen aynı sürede ulaşım

sağlanabilmektedir. Bu durumun nedenleri ne

olabilir?................................................................................................................................

3.Açıklama

Kuş uçuşu uzaklık, yükselti ve çukurların dikkate

alınmadığı, bütün bir mekanın düz kabul edilerek

belirlenen iki nokta arasındaki uzaklığa denir. İki

merkez arasında ölçülen en kısa uzunluktur.

Gerçek uzunluk ise arazinin eğimi ve engebesi

dikkate alınarak ölçülen uzunluktur.

1.Yandaki haritayı kullanarak, işaretli kentlerin

Boston merkeze kuş uçuşu uzaklıklarını

belirleyerek, mesafesi kısa olandan uzak olana

doğru sıralayınız (Bkz. Şekil 34).

Şekil -3. Boston merkeze kuş uçuşu uzaklık

4.Derinleşme

Akarsular ve yollar kıvrımlı özelliklere sahip oldukları için kuş uçuşu mesafelerinin hesaplanması gerçek

uzunluklarını yansıtmamaktadır. Bu şu anlama gelmektedir. Kuş uçuşu belirlediğimiz mesafe ile gerçek

mesafe birbiriyle aynı değildir ve gerçek mesafe çok daha fazladır.

Küçük bir detay: Gerçek uzunlukları hesaplarken cetvel yerine ip kullanmanız tavsiye olunur.

Yandaki haritada işaretli A, B, C,D ve E merkezlerinin Boston merkeze gerçek uzaklıkların belirlemek için;

1. Öncelikle kıvrımlara belirli işaretler koyalım (kırmızı noktalar).

2. Sırayla A ve Boston arasını, sonra B ve Boston arasını,

sırasıyla aynı şekilde bütün noktaların arasını ip üzerinde

işaretleyelim. Üzerinde işaretleme yaptığımız ipi çizgi

ölçeğin üzerine yerleştirerek işaretlediğimiz mesafenin

gerçekte kaç km'ye karşılık geldiğini bulalım.

Belirlediğimiz rakamları aşağıda uygun olan yerlere

yazalım.

A-Boston arası=………………………km

B-Boston arası=………………………km

C-Boston arası=………………………km

D-Boston arası=………………………km

E-Boston arası=………………………km

Şekil -4. Boston merkeze gerçek uzaklık

5.Değerlendirme

1.Kuş uçuşu uzaklıklar gerçek uzaklıklar hakkında doğru bilgi verir mi?

…………………………………………………………………………………………………………………

………………………..

2. Gerçek alan, yeryüzü şekillerinin tüm eğim ve engebesiyle beraber toplam yüzey alanıdır. İz düşümsel

alan ise engebe faktörünün ortadan kaldırılarak her yerin düzmüş gibi kabul edildiği alandır.

Buna göre yukarıda yapılan örnek etkinlikten yola çıkarak, gerçek alan ve izdüşüm alan arasında fark

olduğu söylenebilir mi?

…………………………………………………………………………………………………

Türkiye’de gerçek alan ve izdüşüm alan arasındaki farklılığın en fazla ve en az olduğu bölgeleri yazınız.

En

az:………………………………………………………………………………………………………………

…………………………….

En

Fazla:……………………………………………………………………………………………………………

…………………………….

15.Etkinik. Bulutluluk, Su Buharı ve Bitki Örtüsü İlişkisi

Tablo 5.15. Etkinlik Kartı: Bulutluluk, Su Buharı ve Bitki Örtüsü İlişkisi


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

1.Dikkat Çekme

Aşağıda Dünya üzerinde, bulutluluk oranının, su

buharı miktarının

ve bitki örtüsünün fazla

olduğu alanların Nisan- 2020 uydu görüntüleri

yer almaktadır. Her üç haritadaki değerler Nisan

ayına ait ortalama değerleri ifade

etmektedir(Bkz. Şekil 36).

9. Coğrafya


9.1.11. İklim elemanlarının oluşumunu ve dağılışını (sıcaklık, basınç ve rüzgar, nemlilik ve

yağış) açıklar.


kanıt kullanma,


Nemlilik ve Bitki Örtüsü İlişkisi


1.Dünya üzerinde bulutluluk oranının en az

olduğu alanları belirleyiniz.

…………………………….

2. Dünya üzerinde su buharının en az olduğu

alanları belirleyiniz.

……………………………

3. Dünya üzerinde bitki örtüsünün en az olduğu

alanları belirleyiniz.

……………………………

Şekil -1. Dünya bulutluluk, su buharı ve bitki örtüsü dağılımı

2.Keşfetme

Soru: Su buharının, bulutluluk oranının ve bitki örtüsünün fazla olduğu alanlar arasında benzerlik var

mıdır? Varsa neden?

…………………………….………………………………………………………………

3.Açıklama

Su; katı, sıvı ve gaz olmak üzere doğada üç hâlde bulunur. Donarak katı hâle gelen su buharlaşarak gaz hâlini

alır. Atmosferik su buharı, küresel su döngüsündeki toplam su miktarının yaklaşık 1/10.000’ini oluşturur. Nem,

atmosferdeki su buharı miktarıdır ve higrometre ile ölçülür. Atmosferdeki nemin kaynağı okyanus, deniz, göl, akarsu

ve bitkilerdir. Ancak atmosferdeki nem oranı her yerde aynı değildir. Okyanus ve deniz kıyıları nem bakımından

zengin iken çöller, karaların iç kesimleri ve yüksek bölgeler nemin az olduğu alanlardır. Bulutlar, havada kalabilecek

kadar küçük ve hafif olan su damlaları veya buz kristallerinden oluşur. Su buharı çoğunlukla buharlaşmayla atmosfere

karışır. Okyanuslar, göller ve nehirlerde sıvı halde bulunan suyun bir kısmı su buharına dönüşür ve havaya karışır.

Nemli havanın atmosferde yükselmesi durumunda basıncı azalır, sıcaklığı düşer. Hava soğuyunca eskiden olduğu gibi

su buharını tutamaz. Bu nedenle su buharı küçük su damlaları veya buz kristallerine dönüşür ve bulutlar oluşur.

4. Derinleşme

“Yıl boyunca Tropikal bölge hem en bulutlu, hem de en nemli bölgedir. Bu durum oldukça mantıklıdır.

Çünkü ;……………………………………………………………………………………………

5. Değerlendirme

1.Soru: Bulut yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde su buharı miktarıda fazladır. Bu durum bulut

oluşumunda su buharının etkili olduğunu göstermektedir. Ancak tek başına su buharının varlığı bulut

oluşumunda etkili midir?

Cevabınız evet ise;

Neden?..........................................................................................................................................................

Cevabınız hayır ise;

Neden?.................................................................................................................................

2.Soru: Bitki örtüsünün koyu yeşil olduğu bölgeler aynı zamanda su buharı ve bulutluluk oranının fazla

olduğu alanlardır. Buna göre bitki örtüsünün sağlıklı olması, sayısının fazla olması ve ya bitki türü farklılığı

üzerinde su buharı ve bulut varlığının etkili olduğu söylenebilir mi?

16.Etkinik:Hidrosfer ve İnsanın Etkisi

Tablo 5.16. Etkinlik Kartı: Hidrosfer ve İnsanın Etkisi


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

9. Coğrafya


9.4.2. Doğal ortamda insan etkisiyle meydana gelen değişimleri sonuçları açısından

değerlendirir.

a)Örnek olaylardan hareketle insanın atmosfer, litosfer, hidrosfer ve biyosfer üzerindeki

etkilerine yer verilir.

b)İnsanların doğal ortam üzerinde gerçekleştirdikleri değişimlerde, doğaya karşı duyarlı

olmalarının gerekliliği vurgulanır.

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem


kanıt kullanma,


İnsanların Doğal Çevreyi Kullanma Biçimleri


1.Dikkat çekme

İnsanların hidrosfer üzerinde gerçekleştirdikleri değişimler oldukça eskiye dayanmaktadır. Binlerce

yıldan beri insanlar akarsuların ve büyük nehirlerin akışını değişikliğe uğratmışlardır. Tarım alanlarını

sulamak ya da şehirlerin su ihtiyacını karşılamak için akarsuların önünü setlerle kapatarak baraj göletleri

inşa etmişlerdir.

Aşağıda Atataürk Barajının kurulduğu alana ait iki uydu görüntüsü yer almaktadır(Bkz. Şekil 37).

Şekil -1. Atatürk Barajı (1983-2002)

Soru: 1983 -2002 yılları arasında fiziki ortamda ne gibi değişimler tespit ettiniz?

…………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………

2. Keşfetme

Bir akarsu üzerinde baraj yapımı nedeniyle yerleşme alanlarının konumunda önemli mekânsal

değişiklikler meydana gelebilir. Özellikle barajın inşa edileceği ve baraj gölünün oluşturulacağı

alanın boşaltılması, öncelikle var olan yerleşmelerin tamamen kaldırılmasını gerektirmektedir. Buna

Atatürk Barajının yapılmasıyla yer değiştirmek zorunda kalan Samsat (Adıyaman) ve Birecik

barajının yapılmasıyla yer değiştirmek zorunda kalan Halfeti (Şanlıurfa) ilçeleri örnek gösterilebilir.

Soru:Parçada sözü edilen yerleşme alanlarının mekansal değişiminin insanların sosyal ve ekonomik

hayatları üzerinde etkileri neler olabilir?

Sosyal hayat üzerindeki etkisi;

…………………………………………………………………………………………………

Ekonomik hayat üzerindeki etkisi;

…………………………………………………………………………………………………

3.Açıklama

Yerleşmelerin yer değiştirilmesi veya kaldırılması birçok altyapı, ekonomik ve sosyal soruna neden

olabilir. Özellikle yeni alışkanlıklara adapte olma güçlüğü ile beraber, tarımsal üretimin hâkim

olduğu

dengenin

yerleşmelerde; tarım arazilerinin sular altında kalması nedeniyle kullanılamaması ekonomik

bozulmasına yol açabilir. Dolayısıyla barajların etkisini sadece bir yerleşmenin yer

değiştirmesiyle sınırlı değildir. Barajların etkileri ekonomik faaliyetlerle ilgili olduğu gibi aynı

zamanda çeşitli sosyal ve kültürel olumsuzluklara da yol açabilir. Ortaya çıkan en önemli sorun yeni

yerleşmelerde yaşanan ekonomik belirsizlikler nedeniyle meydana gelen göç olaylarıdır.

4.Derinleşme

Dünya nüfusunun yaklaşık %60’ı deniz ya da okyanus kıyısına yakın 100 kilometrelik alanda yaşamaktadır.

Bu alandaki beşeri faaliyetlere bağlı olarak bazen akarsu, göl ve denizlerde olumsuz etkilenebilmektedir.

Aşağıda Sibirya’da yer alan Ambarnaya Nehri’ne ait Mayıs-2020 tarihine ait uydu görüntüleri yer

almaktadır(Bkz. Şekil 38).

Şekil -2. Ambarnaya Nehri’ndeki petrol sızıntısı

Görüntüler incelendiğinde akarsuyun belli bölümlerinde kırmızı bir akıntı olduğu görülecektir. Sibirya’daki

permafrost (donmuş toprak) üzerine inşa edilen bir enerji tesisinin çökmesine bağlı olarak 21. 000 ton petrol

ürünü Ambarnaya Nehri’ne ve nehir vasıtasıyla da kuzeyde Kara Deniz’e sızmıştır.

Soru: Amarnaya Nehri’nin petrol türevleriyle kirlenmesinin temel nedeni sizce nedir?

…………………………………………………………………………………………………

Soru: Burada sözü edilen çevre felaketinde tespit ettiğiniz en önemli yanlış uygulama nedir?

………………………………………………………………………………………………

5.Değerlendirme

İnsanların hidrosfere bir diğer etkisi de su kaynaklarının aşırı miktarda kullanılması sonucunda akarsu ve

göllerin kurumasıdır. Aşağıda bu duruma en güzel örnek olan Aral Gölü’ne ait uydu görüntüsü yer


Soru: Görüntüden

yararlanarak, Aral

Gölü’nün çöle

dönüşmesine neden

olan en temel faktörü

belirleyiniz.

………………………

Şekil 3. Aral Gölü

Soru: 1960’lı yıllarda AralGölü’nün kıyısındaki balıkçı kasabası Moynak’ta tarım arazilerinin büyük oranda

tuzlanması ve gölün kıyılarının yüzlerce kilo metre geri çekilmesinin etkileri neler olabilir?

17.Etkinlik: Bölge ve Bölge Çeşitleri

Tablo 5.17. Etkinlik Kartı: Bölge ve Bölge Çeşitleri


Sınıf

Ünite

Kazanımlar

Beceriler

Yetkinlikler

Konu

Yöntem

9. Coğrafya

9.3. Küresel Ortam: Bölgeler ve Ülkeler

9.3.1. Dünyadaki farklı bölge örneklerini, özellikleri ve bölge belirlemede kullanılan kriterler

açısından değerlendirir.

a) Şekilsel ve işlevsel bölge ayrımına yer verilir.

b) Türkiye’den ve dünyadan farklı bölge örneklerine yer verilir.

9.3.2.Bölge sınırlarının amaca göre değişebilirliğini örneklerle açıklar.


kanıt kullanma,


Bölge ve Bölge Çeşitleri


1. Dikkat Çekme:

Sahip oldukları doğal ve beşerî özellikleriyle dünyanın diğer alanlarından ayrılan bölgelere şekilsel bölge

denir. Örneğin iklim, bitki, toprak gibi doğal unsurların dağılışı esas alınarak oluşturulmuş doğal bölgeler ile

nüfus, yerleşme, kültür, tarım ve madencilik gibi beşerî unsur ve faaliyetlerin dağılışı esas alınarak

oluşturulmuş bölgeler şekilsel bölgelerdir.Aşağıda Türkiye’nin doğu ve güney bölgelerini içeren bir uydu

görüntüsü yer almaktadır(Bkz. Şekil 40).

Şekil -1. Türkiye (Doğu Anadolu)

Soru: Verilen açıklamalara göre, yukarıda verilen uydu görüntüsünü kullanarak doğal şekilsel bölge

türlerinden hangilerini belirleyebilirsiniz?

…………………………………………………… …………………………

2. Keşfetme:

Soru: Aşağıda verilen uydu görüntüsünü kullanarak (Bkz. Şekil 41) beşeri şekilsel bölge türlerinden

hangilerini belirleyebilirsiniz?

Şekil -2. Şekilsel Bölge ve Özellikleri

3.Açıklama

Bölge oluşturulurken karşılaşılan en büyük zorluk sınırlarının belirlenmesidir. Bu durumun en önemli

nedeni bölge oluşturmada kriter olarak belirlenen doğal ya da beşerî unsur ve özelliklerin çoğu kez keskin

sınırlar oluşturmamasıdır. Aşağıda Ceyhan kentinin kurulduğu alanı gösteren bir uydu görüntüsü yer


Şekil -3. Ceyhan uydu görüntüsü

Soru: Görüntüyü incelediğinizde;

1. Şekilsel olarak hangi bölge türlerini belirleyebilirsiniz?

……………………………………………………………………………………

2. Bölge sınırları zaman içinde değişebilir. Görüntüden yararlanarak, ilerleyen süreçte, size göre hangi

şekilsel bölgenin daha fazla değişme ihtimali vardır?Neden?

………………………………………………………………………………………

4.Derinleşme:

Ekonomik ve kültürel yönden yerel, ulusal ve küresel çapta diğer bölgelerle etkileşim gösteren bölgeler

işlevsel (fonksiyonel) bölge olarak adlandırılır. İşlevsel bölgeler, bir odak nokta etrafında gelişmişir. Bu

odak nokta çeşitli faaliyetlerin işleyişini kontrol eden ve düzenleyen adeta bir çekirdek merkez

konumundadır. Bölgenin tamamı bu merkezin etkisi altındadır. İşlevsel bölgeleri şekilsel bölgelerden ayıran

en önemli özellik de budur. Örneğin Ankara şehrinde yer alan bir liseye Ankara’nın farklı yerlerinden

öğrenciler gelmektedir. Bu öğrencilerin geldikleri yerler, bu okulun öğrenci bölgesini oluşturmaktadır. Bu

bölgenin merkezi okulun binasıdır. Buradan uzaklaştıkça okulun etki alanı da zayıflar. Aşağıdaki haritada

(Bkz. Şekil 43) Havacılar İlkokulu’nun kayıt alabileceği ve etki alanları gösterilmektedir.

Şekil -4. Havacılar İlkokulu ve kayıt alanı

Soru: Haritanın ölçeğini kullanarak, merkezdeki Havacılar İlkokulunun 1. ve 2. derecede etkili olduğu

mesaflerin kuş uçuşu uzaklığını hesaplayınız.

1. Derecede ;…………………..km’lik bir alanı etkiler.

2. Derecede;……………………km’lik bir alanı etkiler.

5. Değerlendirme

Soru: Doğal ya da beşerî bölge sınırları zaman içerisinde değişebilir. Ancak değişim, doğal ve beşeri

faaliyetlere bağlı olarak uzun ya da kısa süre gerçekleşir. Sizce coğrafi olay ve olguların süresi

düşünüldüğünde, hangi tür faaliyetlere bağlı değişim süresi daha kısadır?

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………….

etkinlik örnekleri-tümü

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?