TÜZE HUKUK DERGİSİ / 6.SAYI (GÜZ 2020-2021)

TÜZE
TİCARİ İŞLETMEDE MERKEZ-ŞUBE AYRIMI
TSY m.118/1: ‘’Bir ticari işletmeye bağlı olup ister
merkezinin bulunduğu sicil çevresi içerisinde isterse başka
bir sicil çevresi içinde olsun, bağımsız sermayesi veya
muhasebesi bulunup bulunmadığına bakılmaksızın kendi
başına sınai veya ticari faaliyetin yürütüldüğü yerler ve satış
mağazaları şubedir.’’
Ayrıca TSY m.118/2’de merkezi Türkiye’de bulunan ticari
işletmelerin şubelerinin merkeze gönderme yapılarak
bulundukları yerin sicil müdürlüğüne tescil olunacakları
belirtilmiştir.
Bu hükümlere bakarak şubenin unsurlarını, yapısını ve
hukuki niteliğini incelemek yerinde olacaktır.
A. Şubenin Unsurları:
I. Merkeze Bağımlı Olma:
Merkeze bağımlı olma iç ilişkide bağımlılık olarak da
kullanılabilir. Şubenin kendi tüzel kişiliği bulunmaz, merkez
ve şube aynı tacire aittirler. Şube ayrı bir ticari işletme
değildir, merkez ve şube aynı ticari işletmenin bir parçasıdır
ve bu açıdan şube de merkeze bağlıdır. İç ilişkideki bu
bağımlılık nedeniyle şube merkezden bağımsız olarak bir
işletme politikası da belirleyemez.
Şubenin vasıtasıyla edinilen hak ve yükümlülüklere haiz
olan şube değil, yine merkezdir. Dolayısıyla ticari işletmenin
işleteni de tacir olduğu için bu hak ve borçların sahibi
tacirdir. Buradan hareketle şubenin kar ve zararının da
merkeze dolayısıyla da tacire ait olduğu söylenebilir.
II. Dış İlişkilerde Bağımsızlık:
Şube, merkezin yaptığı türden işlemlerin en azından bir
tanesini üçüncü kişilerle merkeze sormaksızın yapabilir.
Ancak bu ifadeden bir yerin şube sayılabilmesi için merkezin
yaptığı her türlü işlemi kendi başına yapabilmesi değil, ticari
işletmenin faaliyet alanına göre işletme türü ve niteliği
açısından asli nitelikte görülen işlemleri kendi başına
yapabilmesi anlaşılmalıdır. Dış ilişkilerde bağımsızlık, şube
olmak için zorunlu unsurdur. Bu unsuru taşımadığı takdirde
o yeri şube saymak imkânı yoktur. Şube, merkezin izin
verdiği ölçüde dış ilişkide bağımsızdır.
III. Yer ve Yönetim Ayrılığı:
Şube açılmasının amacının ticari işletmenin yaygınlaşan
faaliyetlerin bulunduğu yerden ve daha kolay yönetilmesi
olduğu için kural olarak şube ile merkez arasında yer ayrılığı
vardır. Ancak bunu katı bir şekilde düşünmemek gerekir.
Zira bir şube merkezin bulunduğu ilde hatta merkezin
bulunduğu yerde, binada bulunabilir. Şube, merkezden ayrı
biçimde merkezin yapabildiği işlemleri kendi bulunduğu
yerde yapabildiği için merkez ile şube arasında yönetim
ayrılığı da vardır. Yönetim ayrılığının sonucu olarak
şubelerin yönetimi için tacir tarafından tacir
yardımcılarından ticari temsilci atanır.
Şubenin yaptığı işlemlerden hareketle kendi yönetimi olması
gerekir. Yönetim ayrılığının sonucu olarak, şubenin
merkezden ayrı bir muhasebeye ve ticari deftere sahip
olması gerekir.
Ancak bu durum muhasebenin merkezde tutulması ve ticari
defterin merkezde bulunamayacağı anlamına gelmez. Bunlar
merkezde de tutulabilir. Yönetim ayrılığı doğrultusunda
tacirin şubeye ayrı bir sermaye özgülemesi de şart değildir,
tacirin şube için müstakil bir sermaye tahsis etmesi kendi
tasarrufuna bırakılmıştır. Nitekim şubeyi düzenleyen TSY
m.118/1 hükmünde de bağımsız sermayenin varlığının
zorunlu olmadığından bahsedilmiştir.
Şubenin unsurlarını bu şekilde inceledikten şube olmanın
sonuçlarına bakmak gerekmektedir.
i. Ticaret siciline tescil:
TTK m.40/3’a göre merkezi Türkiye’de bulunan ticari
işletmelerin şubeleri bulundukları yerin ticaret siciline tescil
ve ilan olunur.
TTK m.40/4’e göre ise merkezi Türkiye’de dışında bulunan
ticari işletmelerin Türkiye’deki şubelerinin yerli ticari
işletmeler gibi tescil olunacakları belirtilmiştir.
5174 sayılı TOBB ile Odalar ve Borsalar Kanunu’na göre
sicile kayıtlı tacir ve sanayici ile bunlara ait şubeler ve
fabrikaların odalara kaydolmak zorunda olduğu belirtilmiştir.
ii. Ticaret Unvanı bakımından:
TTK m.48/1’de her şubenin, şube olduğunu belirtmekle
birlikte merkezin unvanını kullanmak zorunda olduğu
belirtilmiştir.
19