TÜZE HUKUK DERGİSİ / 6.SAYI (GÜZ 2020-2021)

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ VE 50+1
YÖNTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
TÜZE
Ali Kaan
KARAKAŞ
Seçim sisteminde yüzde 50+1 nedir?
Hepimizin basit bir mantıkla bildiği yüzde 50+1 sistemi
verilen oyların yarısından fazlasını alan adayın kazanması
olayına denir. Matematiksel olarak da en basit açıklaması
budur. Peki bu yöntemin arka planında yatan gücü yönetici,
idareci, kanun koyucudan başka kesim biliyor mudur?
Aslında önemli olan nokta bu sorduğum soruda yatıyor.
Bahsettiğim kesim bu yöntemin getirdiği makus gücü bilerek
bir yönetim biçimini şekillendiriyor. Bu yazıda anlamamız
gereken asıl nokta burasıdır: Yüzde 50+1 sisteminin
getirdiği anayasal ve yönetimsel güç.
50+1 sisteminin tarihsel yönü nedir?
Bu sistemin tarihsel arka planına bakmak için Almanya’ya
doğru gitmemiz gerek. Almancası ‘’50+1 Regel’’ olan bu
yöntem ne siyasi seçimlerle ne de miras hakları oranını
belirlemede ortaya çıkmıştır. Tamamen futbol
düzenlemelerinde ortaya çıkmıştır. Deutsche Fußball-Liga
düzenlemelerinde ortaya çıkan gayri resmî bir terim
karşımızda bulunuyor. Madde, Bundesliga'da rekabet etme
lisansı almak için bir kulübün kendi oy haklarının
çoğunluğuna sahip olması gerektiğini belirtiyor. Bu sistem
yüzde 50+1 hisseye sahip olmak ve kulüpleri dış
yatırımcılarının etkisinden korumak suretiyle kulüp
üyelerinin genel kontrolü elinde tutmasını sağlamak
amacıyla tasarlanmıştır. Bu sistemin ne kadar kudretli bir
güç getirdiğini umarım anlamaya başlamışızdır.
50+1 sisteminin tarihsel arka planı
1998’den önce Almanya’daki futbol kulüpleri üye
derneklerine aitti. Bu kulüplerin kâr amacı gütmeyen
kuruluşlar olarak yönetildiği ve hiçbir koşulda özel mülkiyete
izin verilmediği manâsına geliyordu. Bu durum Alman Futbol
Federasyonu’nun (DFB) Ekim 1998’de kulüplerin futbol
takımlarını halka açık veya özel limited şirketlere
dönüştürmesine izin veren bir kararın ardından değişti.
Bununla birlikte ‘’50+1 yöntemi’ ana kulübün en az yüzde 50
artı futbol şirketinin bir ek hissesine sahip olmasını
gerektirecek bir yol açmıştır. Bu da kulüp üyelerinin oy
haklarının çoğunluğuna sahip olmasını sağlar. Bu sistemin
arka planıyla birlikte felsefesi de iyice anlaşılmaya
başlanmıştır.
50+1 sisteminin felsefesi
Bu sistemin felsefesini var eden ve ayakta tutan asıl nokta
güç ve yönetimsel çoğunluğu elde edebilmektir. Bu sistemi
pek çok alanda görebiliriz, bu alanlar siyaset olabilir, futbol
olabilir, şirket grubu olabilir. Yani aklınıza her yönetimsel
alanda bu sistemi görebilmek mümkündür. Amma velakin
dikkat kesilmemiz gereken esas nokta bu sistemin kontrol
edilebilir bir mekanizmaya sahip olmasıdır. Düşünelim bu
sistemi kontrol edilebilecek bir mekanizma olmasa ne olur?
Yüzde 50+1 ile seçilen bir yönetme adayı bu sisteme göre
zorlu bir süreçle seçilmiştir.
Seçilen bir aday dışında bir sürü aday olabilir ve bu adaylar
arasında özellikle ilk etapta seçilen bir aday, farklı adaylar
arasından oyların yarısının fazlasını yani çoğunluğunu
sağlayabilmişse büyük bir güç iddiasıyla yönetime gelir. Bu
kadar büyük bir güç iddiasıyla yönetime gelen kişi eğer
kontrol mekanizmasına tabii tutulmazsa güç zehirlenmesi
yaşayarak yönettiği platformu (ülke, şirket, futbol kulübü,
dernek yönetimi, belediye, eyalet) önünün kesilmesi zor bir
felakete sürükleyebilir. Aynı şekilde bu kişinin de bu kadar
büyük bir güç isteminde hak iddia etmesi de yanlış değildir.
Varsayalım ki bir ülkede seçimlerde bir milyon oy kullanıldı
ve aday bir milyon oyun içinden beş yüz bir bin oy alsa, bu
sonuç dolayısıyla büyük bir güç isteminde bulunması
elzemdir. Önceden de belirttiğimiz gibi önemli olan bu gücü
kontrol edebilir mekanizmalar devreye sokmaktır. Bunun en
önemli örneği Amerika Birleşik Devletleri’ne aittir. Az sonra
bu sistemin siyasi alanını incelediğimizde bahsedeceğim.
Diğer alanlara nazaran bu sistemin siyasi alanda
incelenmesi en önemlisidir. Günümüzde de bu sistemin en
çok başvurulduğu alan siyasi alandır. Siyasi alandan yola
çıkılarak diğer alanlara da yönetim ve denetim mekanizması
yöntemi belirlenebilir.
50+1 sisteminin siyasi alandaki yeri
50+1 sistemi genellikle Başkanlık ve Yarı Başkanlık
sistemiyle yönetilen ülkelerde uygulanan bir yöntemdir.
Başlıca örnek ülkeler şunlardır: Amerika Birleşik Devletleri,
Meksika, Güney Amerika ülkelerinin çoğunluğu, Fransa,
Türkiye Rusya, Moğolistan, Portekiz, Polonya, Mısır, Kuzey
Afrika ülkelerinin bazıları, Japonya parlamenter sistemle
yönetilse dahi yerel yönetimlerde yerel kurullarca seçilen
vali ve başkanlarla yönetilir. Bu ülkelerdeki başkanlık
seçimleri yüzde 50+1 metodu ile yapılır ve kullanılan oyların
yarısından fazlasını almayı başaran aday devlet başkanı
olur.
9
KAYNAKLAR:
*Schaerlaeckens, Leander (21 October 2010). "The best league in the world?". ESPN. Retrieved 8 March 2015.
*Müller, Christian (21 February 2011). "Football Governance". www.parliament.uk. Retrieved 8 March 2015.
*Honigstein, Raphael (10 February 2009). "League crack down on lewd shirt numbers to concentrate on 50+1". The Guardian. Retrieved 8 March 2015.
*Hesse, Uli (30 December 2014). "Issues looming for Germany's footballing landscape". ESPN. Retrieved 8 March 2015.