İSLAM MEDENİYETİ VE FUAT SEZGİN PROJESİ

İslam Medeniyeti ve Fuat Sezgin Projesi
Fârâbî, Felsefe, Mantık, Psikoloji, Musikî, Kimya,
Matematik ve Tıp alanında önemli çalışmalar
yapmış büyük bir bilgindir. Fârâbî’nin asıl ünü
ise felsefeden ve özellikle felsefenin din ile ilgili
bahislerinden ileri gelmektedir. İslâm dünyasında
ilk defa Kindî’nin başlattığı felsefî harekete ve
onun şekillendirdiği Meşşâî akıma, kendi inanç
ve kültürünün temelini oluşturan ulûhiyyet, nübüvvet
ve meâd akîdesinin yanı sıra Eflâtun ve
Yeni Eflâtunculuk’tan aldığı bazı unsurları da katarak
eklektik bir sistem kuran Fârâbî, kazandığı
haklı şöhretten dolayı Aristo’dan sonra “Muallim-i
Sânî (İkinci Öğretmen) olarak anılmıştır.
“Sen mi daha bilgilisin, Aristo mu?” diye soranlara,
“Eğer Aristo’ya yetişseydim onun en seçkin
talebelerinden olurdum” diyerek kendinden beklenen
ölçülü davranışı göstermiştir.
Bu Türk filozofu siyaset felsefesiyle de uğraşmış
ve “Ârâ’ü Ehli’l-Medîneti’l-Fâdıla” adıyla bilinen
ünlü bir kitap yazmıştır. Bu kitapta genel bir
dünya devletini ve o devletin başkanının nasıl
olması gerektiğini anlatmıştır. Bilim tarihinde
Fârâbî’nin en önemli ve orijinal eserlerinden biri
olan Kitâbü’l-Mûsîkî Avrupa’da musikî teorilerine
temel olmuştur. Kaynaklar “kanun” denen
müzik aletini de ilk defa Fârâbî’nin icat ettiğini
söyler. Bu nedenle Farabi musiki alanında da
birçok tarihçi ve musiki nazariyatçısı tarafından
“Muallim-i Evvel” olarak kabul edilmiştir. “İhsâ’ü’l-‘Ulûm”
(İlimlerin Sayımı) ismindeki eserinde
de Aristo’dan esinlenerek kendi dönemindeki
ilimlerin tasnifini yapmıştır ve her ilmin tanımını,
teorik ve pratik açıdan değerini belirterek
eğitim ve öğretim faaliyetleri içindeki önemine
dikkat çekmiştir. Fârâbî Tahsîlü’s-Sa’âde, et-Tenbîh
‘Alâ sebîli’s-Aa’âde ve et-Tavtı’e adlı eserlerinde
de daha muhtasar bazı tasnifler vermektedir.
Filozof önce ilimleri beş ana başlık altında sınıflandırır,
sonra da aşağıda görüldüğü şekilde her
ilmin kapsamındaki diğer ilimleri sıralar:
1. Dil: Sarf, nahiv.
2. Mantık: Organon’un kapsamında yer alan sekiz
kitap.
3.Matematik: Aritmetik, geometri, optik, astronomi,
müzik, mekanik.
4.Fizik ve Metafizik :Burada fizikten maksat Aristo’nun
tabiat ilimleri alanındaki sekiz kitabıdır.
5. Medenî İlimler: Ahlâk, siyaset, fıkıh, kelâm.
Fârâbî dil ile mantık arasında yakın benzerlik
ve sıkı ilişki bulunduğu hususu üzerinde önemle
durur. Ona göre dil bilgisi hatasız konuşmanın,
mantık da doğru düşünmenin kurallarını
vermektir. Dil bir dış konuşma ise mantık da iç
konuşmadır. Şu var ki gramer bir milletin diliyle
ilgili kuralları içerirken mantık bütün insanlığın
düşüncesine ait kanunları ifade etmektedir. Gramer
bilmeyen hatasız konuşamaz, mantık bilmeyen
de her zaman doğru düşünemez.
Farabi’ye göre din, toplumun mutluluğa ulaşması
için zorunlu temellerden biridir. Toplumsal bir
olgu olan din, toplumu belirli bir yaşayışa yönlendirerek,
belli bir amacı gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.
İslâm felsefesi tarihinde Meşşâî okulun İbn Rüşd
dönemine kadar olan yaklaşık 250 yıllık geçmişi
ana hatlarıyla Fârâbî felsefesinin izlerini taşır.
Onun kurmuş olduğu felsefî doktrin gerek öğrencileri
ve eserleri, gerekse onu eleştiren düşünürler
kanalıyla kısa zamanda Mâverâünnehir’den
Endülüs’e kadar bütün İslâm coğrafyasına yayılmıştır.
Onun yapmış olduğu ilimler tasnifi, bu
sahada eser yazan İslâm müellifleri üzerinde olduğu
kadar Ortaçağ Latin yazarları üzerinde de
büyük ölçüde etkili olmuştur.
24